Leksykon. prawa morskiego. podstawowych pojęć. Wydawnictwo C.H. Beck. pod redakcją Doroty Pyć Iwony Zużewicz- -Wiewiórowskiej

Transkrypt

1 Leksykon prawa morskiego 100 podstawowych pojęć pod redakcją Doroty Pyć Iwony Zużewicz- -Wiewiórowskiej Wydawnictwo C.H. Beck

2 Leksykon prawa morskiego 100 podstawowych pojęć

3 W sprzedaży z tej serii: E. Bagińska (red.) LEKSYKON PRAWA CYWILNEGO. CZĘŚĆ OGÓLNA K. Zeidler, P. Rybiński (red.) LEKSYKON RETORYKI PRAWNICZEJ J. Stelina (red.) LEKSYKON PRAWA PRACY. 100 PODSTAWOWYCH POJĘĆ, 2 wyd. A. Powałowski (red.) LEKSYKON PRAWA KONKURENCJI A. Powałowski (red.) LEKSYKON PRAWA OCHRONY KONSUMENTÓW K. Zeidler (red.) LEKSYKON PRAWA OCHRONY ZABYTKÓW A. Górski (red.) LEKSYKON PRAWA MEDYCZNEGO

4 Leksykon prawa morskiego 100 podstawowych pojęć pod redakcją Doroty Pyć Iwony Zużewicz-Wiewiórowskiej Wydawnictwo C.H. Beck Warszawa 2013

5 Autorzy leksykonu: dr hab. Wojciech Adamczak [W.A.], dr Magdalena Adamowicz [M.A.], dr Cezary Łuczywek [C.Ł.], dr Justyna Nawrot [J.N.], dr Małgorzata Anna Nesterowicz [M.N.], dr Zuzanna Pepłowska-Dąbrowska [Z.P.-D.], dr hab. Dorota Pyć [D.P.], dr hab. Monika Iwona Tomaszewska [M.T.], dr Wojciech Rafał Wiewiórowski [W.W.], dr Iwona Zużewicz-Wiewiórowska [I.Z.-W.] Redakcja: Joanna Ablewicz Projekt okładki: Robert Rogiński Wydawnictwo C.H. Beck 2013 Wydawnictwo C.H. Beck Sp. z o.o. ul. Bonifraterska 17, Warszawa Skład i łamanie: Wydawnictwo C.H. Beck Druk i oprawa: Elpil, Siedlce ISBN ISBN e-book

6 Spis treści wstęp IX Wykaz skrótów XI ABANDON ADMINISTRACJA MORSKA AGENT MORSKI AKWAKULTURA ARBITRAŻ MORSKI ARESZT STATKU ARMATOR AUTOSTRADY MORSKIE AWARIA WSPÓLNA BADANIA NAUKOWE MORSKIE BANDERA BEZPIECZEŃSTWO MORSKIE BEZPIECZEŃSTWO MORZA CIEŚNINY MORSKIE CZARTER BAREBOAT CZARTER NA CZAS DOBRA PRAKTYKA MORSKA DOKUMENT ELEKTRONICZNY DOKUMENTY STATKU E-MARITIME EDUKACJA MORSKA ENERGETYKA MORSKA EUROPEJSKA AGENCJA BEZPIECZEŃSTWA MORSKIEGO EUROPEJSKA SIEĆ NADZORU MORSKIEGO FRACHT GLOBALNY ZINTEGROWANY SYSTEM INFORMACJI ŻEGLUGOWEJ GÓRNICTWO MORSKIE GRANIC MORSKICH OCHRONA

7 SPIS TREŚCI HIPOTEKA MORSKA HOLOWANIE IMMUNITET STATKÓW INSPEKCJA IZBY MORSKIE JURYSDYKCJA PAŃSTWA KANAŁY MORSKIE KAPITAN STATKU KLASTER MORSKI KLASYFIKACJA STATKÓW KODEKS MORSKI KONOSAMENT LEGISLACJA MORSKA MIĘDZYNARODOWA MAKLER MORSKI MIEJSCE SCHRONIENIA MIENIA Z MORZA WYDOBYWANIE MIĘDZYNARODOWA ORGANIZACJA MORSKA MIĘDZYNARODOWY TRYBUNAŁ PRAWA MORZA MONITORING MORSKI MORSKIE PLANOWANIE PRZESTRZENNE NIESZKODLIWEGO PRZEPŁYWU PRAWO OBSZAR CHRONIONY MORSKI OBSZARÓW MORSKICH STATUS ODPOWIEDZIALNOŚĆ PRZEWOŹNIKA OGRANICZENIE ODPOWIEDZIALNOŚCI ZA ROSZCZENIA MORSKIE ORGANIZACJE MORSKIE MIĘDZYNARODOWE PAKIET BEZPIECZEŃSTWA MORSKIEGO UE ERIKA III PAŃSTWOWA KOMISJA BADANIA WYPADKÓW MORSKICH PILOTAŻ MORSKI PIRACTWO MORSKIE PODATEK TONAŻOWY POLITYKA MORSKA POMIAR STATKU POMOC PUBLICZNA VI

8 SPIS TREŚCI POROZUMIENIA ŻEGLUGOWE PORT MORSKI POŚCIGU PRAWO PRACA NA MORZU PRAWO MORSKIE PRAWO MORZA PRZEWÓZ ŁADUNKU PRZEWÓZ MULTIMODALNY PRZEWÓZ PASAŻERÓW PRZYNALEŻNOŚĆ STATKU PRZYWILEJE NA STATKU RATOWNICTWO MORSKIE REGIONY MORSKIE REJESTR OKRĘTOWY RYBOŁÓWSTWO MORSKIE SLOTCZARTER STATEK MORSKI SUWERENNOŚĆ PAŃSTWA NADBRZEŻNEGO ŚRODOWISKO MORSKIE TERRORYZM MORSKI UBEZPIECZENIA MORSKIE UBEZPIECZENIA MORSKIE OBOWIĄZKOWE UMOWA ILOŚCIOWA WĘDKARSTWO MORSKIE WRAK STATKU WSPÓŁPRACA MIĘDZYNARODOWA WYCIECZKA MORSKA WYPADKI MORSKIE ZAŁOGA STATKU ZANIECZYSZCZENIA MORSKIE ZAPOBIEGANIE ZANIECZYSZCZANIU MORZA PRZEZ STATKI ZARZĄDZANIE MORSKIE ZARZĄDZANIE STATKIEM ZASADY PRAWA MORSKIEGO ZASOBY MORZA ZDERZENIE STATKÓW VII

9 SPIS TREŚCI ZWYCZAJ MORSKI ŻEGLUGA MORSKA Indeks VIII

10 wstęp Leksykon prawa morskiego stanowi kolejny tom ukazujący się w serii leksykonów prezentujących 100 haseł z różnych gałęzi nauki prawa oraz dyscyplin pokrewnych. Seria ta cieszy się uznaniem Czytelników, ponieważ stanowi dobre źródło informacji i wiedzy, służąc wyjaśnieniem podstawowych pojęć stosowanych w poszczególnych dyscyplinach prawniczych. Leksykony zawierają zwięźle opracowane hasła, których autorami są osoby zajmujące się daną dziedziną prawa w ramach uprawianej działalności naukowo-badawczej. Mamy nadzieję, że również ten tom okaże się przydatny w szczególności dla osób zainteresowanych problematyką prawa morskiego. Korzystanie z Leksykonu ułatwia układ haseł w porządku alfabetycznym oraz odesłania do innych zawartych w nim pojęć. Wybór haseł stanowi rezultat wielu dyskusji w gronie autorów, których zamierzeniem było uwzględnienie specyfiki prawa morskiego we wzajemnej relacji do prawa morza w celu ukazania oddziaływania instytucji prawnych wywodzących się z prawa międzynarodowego i ich wpływu na rozwój prawa krajowego. Leksykon prawa morskiego został przygotowany przez pracowników Wydziału Prawa i Administracji Uniwersytetu Gdańskiego z zaproszonymi do współpracy autorami z Wydziału Prawa i Administracji Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu, Europejskiej Agencji Bezpieczeństwa Morskiego (EMSA) i Ministerstwa Transportu, Budownictwa i Gospodarki Morskiej. Hasła zostały opracowane przez autorów zgodnie z ogólnymi założeniami redakcyjnymi. Każdy tekst ma charakter autorski, stąd też ingerencja redaktorów Leksykonu prawa morskiego ograniczona została do drobnych korekt w celu nadania opracowaniu ujednoliconego kształtu. IX

11 WSTĘP Leksykon prawa morskiego jest skierowany do studentów jako pomoc dydaktyczna, oraz wszystkich osób zainteresowanych problematyką prawa morskiego. Gdańsk, styczeń 2013 dr hab. Dorota Pyć dr Iwona Zużewicz-Wiewiórowska X

12 Wykaz skrótów 1. Źródła prawa AFS... International Convention on the Control of Harmful Anti fouling Systems on Ships, Konwencja o kontroli szkodliwych systemów przeciwporostowych stosowanych na statkach z r. (Dz.U. z 2008 r. Nr 134, poz. 851) ASCOBANS... Agreement on the Conservation of Small Cetaceans of the Baltic and North Seas, Porozumienie o ochronie małych waleni Morza Bałtyckiego i Morza Północnego z r. (Dz.U. z 1999 r. Nr 96, poz. 1108) BezpMorU... ustawa z r. o bezpieczeństwie morskim (Dz.U. Nr 228, poz ze zm.) BUNKER... International Convention on Civil Liability for Bunker Oil Pollution Damage, Międzynarodowa Konwencja o odpowiedzialności cywilnej za szkody spowodowane zanieczyszczeniem olejami bunkrowymi z r. (Dz.U. z 2008 r. Nr 148, poz. 939) BWM... International Convention for the Control and Management of Ships Ballast Water and Sediments, Międzynarodowa Konwencja o kontroli i postępowaniu ze statkowymi wodami balastowymi i osadami z r. (nie weszła w życie, Polska nie ratyfikowała BWM) CBD... Convention on Biological Diversity, Konwencja o różnorodności biologicznej z r. (Dz.U. z 2002 r. Nr 184, poz ze zm.) CCAMLR... Convention on the Conservation of Antarctic Marine Living Resources, Konwencja o ochronie żywych zasobów morskich Antarktyki z r. (Dz.U. z 2001 r. Nr 6, poz. 51) XI

13 WYKAZ SKRÓTÓW CLC... International Convention on Civil Liability for Oil Pollution Damage, Międzynarodowa Konwencja o odpowiedzialności cywilnej za szkody spowodowane zanieczyszczeniem olejami z r., zmieniona Protokołem z r. (Dz.U. z 2001 r. Nr 136, poz. 1527) COLREG... Convention on the International Regulations for Preventing Collisions at Sea, Konwencja w sprawie międzynarodowych przepisów o zapobieganiu zderzeniom na morzu z r. (Dz.U. z 1977 r. Nr 15, poz. 61 zał. oraz z 1984 r. Nr 23, poz. 106) CSC... International Convention for Safe Containers, Międzynarodowa Konwencja o bezpiecznych kontenerach z r. (Dz.U. z 1984 r. Nr 24, poz. 118) FAL... Convention on the Facilitation of International Maritime Traffic, Konwencja o ułatwieniu międzynarodowego obrotu morskiego z r. (Dz.U. z 1969 r. Nr 30, poz. 236 zał.) FUND... International Convention on the Establishment of an International Fund for Compensation for Oil Pollution Damage, Międzynarodowa Konwencja o utworzeniu Międzynarodowego Funduszu Odszkodowań za Szkody Spowodowane Zanieczyszczeniem Olejami z r., zmieniona Protokołem z r. (Dz.U. z 2001 r. Nr 136, poz. 1529) INMARSAT... Convention on the International Maritime Satellite Organization, Konwencja o utworzeniu Międzynarodowej Organizacji Morskiej Łączności Satelitarnej oraz Porozumienie Eksploatacyjne dotyczące Międzynarodowej Organizacji Morskiej Łączności Satelitarnej (INMARSAT) z r. (Dz.U. z 1980 r. Nr 7, poz. 19 zał.) INTERVENTION.. International Convention Relating to Intervention on the High Seas in Case of Pollution Casualties, Międzynarodowa Konwencja dotycząca interwencji na pełnym morzu w razie zanieczysz- XII

14 WYKAZ SKRÓTÓW czenia olejami z r. (Dz.U. z 1976 r. Nr 35, poz. 207 zał.) IzbMorU... ustawa z r. o izbach morskich (t.j. Dz.U. z 2009 r. Nr 69, poz. 599 ze zm.) KC... ustawa z r. Kodeks cywilny (Dz.U. Nr 16, poz. 93 ze zm.) KK... ustawa z r. Kodeks karny (Dz.U. Nr 88, poz. 553 ze zm.) KM... ustawa z r. Kodeks morski (t.j. Dz.U. z 2009 r. Nr 217, poz ze zm.) KomWypMorU.. ustawa z r. o Państwowej Komisji Badania Wypadków Morskich (Dz.U. z 2012 r. poz. 1068) KP... ustawa z r. Kodeks pracy (t.j. Dz.U. z 1998 r. Nr 21, poz. 94 ze zm.) KPA... ustawa z r. Kodeks postępowania administracyjnego (t.j. Dz.U. z 2000 r. Nr 98, poz ze zm.) KPC... ustawa z r. Kodeks postępowania cywilnego (Dz.U. Nr 43, poz. 296 ze zm.) KNZ... Karta Narodów Zjednoczonych z r. (Dz.U. z 1947 r. Nr 23, poz. 90 ze zm.) KWPT... Konwencja wiedeńska o prawie traktatów z r. (Dz.U. z 1990 r. Nr 74, poz. 439) LC... Convention on the Prevention of Marine Pollution by Dumping of Wastes and Other Matter, Konwencja o zapobieganiu zanieczyszczaniu mórz przez zatapianie odpadów i innych substancji z r. (Dz.U. z 1984 r. Nr 11, poz. 46 zał.) LL... International Convention on Load Lines, Konwencja o liniach ładunkowych z r. (Dz.U. z 1969 r. Nr 33, poz. 282 zał.) wraz z Protokołem z r. (Dz.U. z 2009 r. Nr 46, poz. 372) LLMC... International Convention on Limitation of Liability for Maritime Claims, Międzynarodowa Konwencja o ograniczeniu odpowiedzialności za roszczenia morskie z r. (Dz.U. XIII

15 WYKAZ SKRÓTÓW z 1986 r. Nr 35, poz. 175 zał.), zmienona Protokołem z r. (Dz.U. z 2012 r. poz. 146) MARPOL... International Convention for the Prevention of Pollution From Ships, Konwencja o zapobieganiu zanieczyszczaniu morza przez statki z r. zmieniona Protokołem uzupełniającym z r. wraz Załącznikami I V (Dz.U. z 1987 r. Nr 17, poz. 101) oraz Protokołem uzupełniającym z r. Załącznik VI (Dz.U. z 2005 r. Nr 202, poz. 1679) MLC... Maritime Labour Convention, Konwencja o pracy na morzu z r. (Dz.U. z 2011 r. Nr 222, poz. 1324) ObszMorU... ustawa z r. o obszarach morskich Rzeczypospolitej Polskiej i administracji morskiej (t.j. Dz.U. z 2003 r. Nr 153, poz ze zm.) OPRC... International Convention on Oil Pollution, Preparedness, Response and Co operation, Konwencja o gotowości do zwalczania zanieczyszczeń morza olejami i współpracy w tym zakresie z r. (Dz.U. z 2007 r. Nr 167, poz. 1173) OSPAR... Convention for the Protection of the Marine Environment of the North East Atlantic, Konwencja o ochronie środowiska północno-wschodniego Atlantyku (Polska nie jest stroną konwencji OSPAR) PAL... Athens Convention Relating to the Carriage of Passengers and their Luggage by Sea, Konwencja ateńska w sprawie przewozu morzem pasażerów i ich bagażu z r. (Dz.U. z 1987 r. Nr 18, poz. 108 zał.), zmieniona Protokołem z r. (Dz.U. z 1994 r. Nr 99, poz. 479) PodTonU... ustawa z r. o podatku tonażowym (Dz.U. Nr 183, poz ze zm.) PortMorsU... ustawa z r. o portach i przystaniach morskich (t.j. Dz.U. z 2010 r. Nr 33, poz. 179 ze zm.) XIV

16 WYKAZ SKRÓTÓW PracMorsStatU... ustawa z r. o pracy na morskich statkach handlowych (Dz.U. Nr 61, poz. 258 ze zm.) SALVAGE... International Convention on Salvage, Międzynarodowa Konwencja o ratownictwie morskim z r. (Dz.U. z 2006 r. Nr 207, poz. 1523) SAR... Convention on Maritime Search and Rescue, Konwencja o poszukiwaniu i ratownictwie morskim z r. (Dz.U. z 1988 r. Nr 27, poz. 184 i 185) SOLAS... International Convention for the Safety of Life at Sea, Konwencja o bezpieczeństwie życia na morzu z r. (Dz.U. z 1984 r. Nr 61, poz. 318 i 319, z 1986 r. Nr 35, poz. 177 oraz z 2005 r. Nr 120, poz. 1016) wraz z Protokołem 1978 r. dotyczącym Międzynarodowej konwencji o bezpieczeństwie życia na morzu (Dz.U. z 1984 r. Nr 61, poz. 320 i 321 oraz z 1986 r., Nr 35, poz. 177) wraz z Protokołem z 1988 r. (Dz.U. z 2008 r. Nr 1991, poz i 1174) STCW... International Convention on Standards of Training, Certification and Watchkeeping for Seafarers, Konwencja o wymaganiach w zakresie wyszkolenia marynarzy, wydawania im świadectw oraz pełnienia wacht z r. (Dz.U. z 1984 r. Nr 39, poz. 201 zał. oraz z 1999 r. Nr 30, poz. 286) SUA... Convention for the Suppression of Unlawful Acts against the Safety of Maritime Navigation, Konwencja w sprawie przeciwdziałania bezprawnym czynom przeciwko bezpieczeństwu żeglugi morskiej z r. (Dz.U. z 1994 r. Nr 129, poz. 635) TFUE... Traktat o funkcjonowaniu Unii Europejskiej (Dz.Urz. UE C 83 z r., s. 47, wersja skonsolidowana) TONNAGE... International Convention on Tonnage Measurement Ships, Międzynarodowa Konwencja o pomierzaniu pojemności statków z r. (Dz.U. z 1983 r. Nr 56, poz. 247) XV

17 WYKAZ SKRÓTÓW TUE... Traktat o Unii Europejskiej z r. (Dz.Urz. UE C 83 z r., s. 13, wersja skonsolidowana) UNCLOS... United Nations Convention on the Law of the Sea, Konwencja o prawie morza z r. (Dz.U. z 2002 r. Nr 59, poz. 543 zał.) UCH... Convention on the Protection of the Underwater Cultural Heritage, Konwencja o ochronie podwodnego dziedzictwa kulturowego z r., weszła w życie r. (Polska nie jest stroną UCH) WRC... Nairobi International Convention on the Removal of Wrecks, Międzynarodowa Konwencja o usuwaniu wraków z r. (nie weszła w życie) ZanieczMorzU.. ustawa z r. o zapobieganiu zanieczyszczaniu morza przez statki (t.j. Dz.U. z 2006 r. Nr 99, poz. 692 ze zm.) 2. Czasopisma i publikatory DMF... Droit Maritime Français GSP... Gdańskie Studia Prawnicze KPP... Kwartalnik Prawa Prywatnego OSNC... Orzecznictwo Sądu Najwyższego Izba Cywilna OSP... Orzecznictwo Sądów Polskich PiP... Państwo i Prawo PM... Prawo Morskie RECIEL... Review of European Community and International Environmental Law Rej.... Rejent RSPiE... Ruch Społeczny Polityczny i Ekonomiczny SP... Studia Prawnicze TGM... Transport i Gospodarka Morska 3. Organy i instytucje ACF... Komitet Doradczy ds. Rybołówstwa ACFA... Komitet Doradczy ds. Rybołówstwa i Akwakultury XVI

18 WYKAZ SKRÓTÓW CMI... Comité Maritime International, Międzynarodowy Komitet Morski DUM... dyrektor urzędu morskiego EMSA... European Maritime Safety Agency, Europejska Agencja Bezpieczeństwa Morskiego FAL IMO... Facilitation Committee IMO, Komitet Ułatwień IMO FAO UN... Food and Agriculture Organization of the United Nations, Organizacja Narodów Zjednoczonych ds. Wyżywienia i Rolnictwa FONASBA... The Federation of National Associations of Shipbrokers and Agents, Federacja Narodowych Stowarzyszeń Maklerów i Agentów Morskich GESAMP... Joint Group of Experts on the Scientific Aspects of Marine Pollution, Wspólna Grupa Ekspertów ds. Naukowych Aspektów Zanieczyszczeń Morskich HELCOM... Helsinki Commission, Komisja Helsińska ICJ... International Court of Justice, Międzynarodowy Trybunał Sprawiedliwości IGO... Intergovermental Organization, Organizacja międzynarodowa ILO... International Labour Organization, Międzynarodowa Organizacja IMCO... Intergovernmental Consultative Maritime Organisation, Międzyrządowa Morska Organizacja Doradcza IMO... International Maritime Organization, Międzynarodowa Organizacja Morska IOC... Intergovernmental Oceanographic Organization, Międzyrządowa Organizacja Oceanograficzna ISBA... International Seabed Authority, Międzynarodowa Organizacja Dna Morskiego ITLOS... International Tribunal for the Law of the Sea, Międzynarodowy Trybunał Prawa Morza KKPM... Komisja Kodyfikacyjna Prawa Morskiego LEG IMO... Legal Committee IMO, Komitet Prawny IMO MEPC IMO... Marine Environment Protection Committee IMO, Komitet Ochrony Środowiska Morskiego IMO XVII

19 WYKAZ SKRÓTÓW MTBiGM... Minister Transportu Budownictwa i Gospodarki Morskiej MSC IMO... Maritime Safety Committee IMO, Komitet Bezpieczeństwa Morskiego IMO NGO... Non-governmental Organization, organizacja pozarządowa NOAA... National Oceanic and Atmospheric Administration, Narodowa Administracja Oceaniczna i Atmosferyczna NZ... Narody Zjednoczone STSM... Stały Trybunał Sprawiedliwości Międzynarodowej UE... Unia Europejska UN... United Nations, Narody Zjednoczone UNCITRAL... Komisja Narodów Zjednoczonych ds. Międzynarodowego Prawa Handlowego UNGA... United Nations Genral Assembly, Zgromadzenie Ogólne Narodów Zjednoczonych UNESCO... United Nations Educational, Scientific and Cultural Organization, Organizacja Narodów Zjednoczonych ds. Oświaty, Nauki i Kultury WCED... World Commission on Environment and Development, Światowa Komisja ds. Środowiska i Rozwoju WTO... World Trade Organization, Światowa Organizacja Handlu WWF... World Wildlife Fund, Światowy Fundusz na Rzecz Przyrody XVIII

20 ABANDON Abandon (ang. abandonment, niem. Abandon, franc. délaissement) jest instytucją prawa ubezpieczeń morskich, którego istota polega na możliwości zrzeczenia się przez ubezpieczającego na rzecz ubezpieczyciela praw do przedmiotu ubezpieczenia, z jednoczesnym żądaniem zapłaty pełnej sumy ubezpieczenia przez ubezpieczyciela (Z. Brodecki, Prawo ubezpieczeń, s ). Abandon uregulowany jest w Kodeksie morskim w tytule VIII dotyczącym ubezpieczenia morskiego, w jego dziale II poświęconym wykonaniu umowy ubezpieczenia (art KM). Roszczenia z umowy ubezpieczenia morskiego mogą być zaspokajane w dwóch formach: po pierwsze przez wypłatę odszkodowania zgodnie z art. 325 KM, po drugie przez zapłatę pełnej sumy ubezpieczenia. Przy wypłacie pełnej sumy ubezpieczenia możliwe są następujące sytuacje: 1) wypłata bez zrzeczenia się na rzecz ubezpieczyciela praw do przedmiotu ubezpieczenia (art. 329 KM), 2) wypata ze zrzeczeniem się na rzecz ubezpieczyciela praw do przedmiotu ubezpieczenia jak ma to miejsce w przypadku abandonu (art. 330 KM) 1