ZACHOROWALNOÂå I UMIERALNOÂå NA NOWOTWORY Z OÂLIWE W POPULACJI DZIECI 0-14 LAT W POLSCE

Transkrypt

1 ZACHOROWALNOÂå I UMIERALNOÂå NA NOWOTWORY Z OÂLIWE W POPULACJI DZIECI 0-14 LAT W POLSCE CANCER INCIDENCE AND MORTALITY IN CHILDREN AGED 0-14 YEARS, IN POLAND Ma gorzata Kowalska, Jan E. Zejda Katedra i Zak ad Epidemiologii, Wydzia Lekarski ÂUM w Katowicach Kierownik Zak adu: prof. dr hab. J.E. Zejda Streszczenie Choroby nowotworowe dzieci sà istotnym zagadnieniem zdrowia publicznego. Aktualne dane literaturowe wskazujà na niedostatek danych epidemiologicznych uwzgl dniajàcych kwesti Êrodowiskowych nara eƒ dzieci i obserwowanych zmian w zakresie zachorowalnoêci i umieralnoêci. Celem badania by o przedstawienie sytuacji epidemiologicznej nowotworów wieku dzieci cego (0 14 lat) w Polsce, z uwzgl dnieniem zró nicowania czasowego i terytorialnego. Ponadto w modelu badania ekologicznego dokonano próby odpowiedzi na pytanie, czy obserwowane regionalne zró nicowanie mo e reprezentowaç zró nicowanie nara enia na Êrodowiskowe czynniki ryzyka. èród em danych by y informacje, w tym standaryzowane wspó czynniki rejestrowanej zachorowalnoêci oraz umieralnoêci z ostatnich 10 lat, gromadzone w zasobach Krajowego Rejestru Nowotworów oraz WHO-HFA Database. Dla klasyfikacji nara enia przyj to dwie kategorie: miejski i wiejski charakter województwa, definiowany w oparciu o dane GUS opisujàce powierzchni geodezyjnà regionu. Uzyskane wyniki pozwalajà stwierdziç, e stopniowemu wzrostowi zachorowalnoêci na nowotwory w grupie dzieci 0 14 lat, towarzyszy zmniejszenie umieralnoêci w analizowanym okresie. Mo e to sugerowaç popraw zg aszalnoêci zachorowaƒ i jednoczesny post p w leczeniu nowotworów wieku dzieci cego. Ujawniono ponadto regionalne zró nicowanie, szczególnie w odniesieniu do nowotworów z oêliwych mózgu i bia aczki limfatycznej, byç mo e odzwierciedlajàce wp yw nara eƒ zwiàzanych z tzw. wiejskim charakterem regionu. W Êwietle wykazanych ró nic wydaje si celowe wdro enie bardziej swoistych badaƒ nad rolà Êrodowiska wiejskiego w kszta towaniu ryzyka chorób nowotworowych u dzieci. S owa kluczowe: epidemiologia nowotworów, dzieci, badanie ekologiczne Summary Childhood cancer is an important public health issue. In Poland its incidence and mortality varies across regions hence it is relevant to explore a potential role of environmental exposures among risk factors. The objective of our study was to describe current epidemiology of childhood cancer in Poland and to find out if the regional distribution of incidence and mortality of specific cancers could be explained in terms of differing potential for exposures defined as rural versus urban exposures. Data on standardized incidence and mortality were obtained from the National Cancer Registry and WHO- HFA Database for last ten years. Based on the classification provided by the Central Statistical Office two categories of the regions were defined: urban and rural voivodeship. Nades ano: Zatwierdzono do druku: 1

2 The results showed an increasing incidence of childhood cancer in children aged 0 14 years, over the analyzed period. At the same time cancer mortality has decreased, probably as a result of improved therapeutic measures in Poland. Furthermore the mortality due to leukemia and brain cancer appeared higher in rural than in urban voivodeships and that finding could be discussed in terms of specific rural exposures (i.e. pesticides, other chemicals). Our findings justify a need for more specific investigations into environmental risk factors of childhood cancer, including exposures related to rural environment. Key words: cancer epidemiology, children, ecological study Wst p Zachorowania, a tym bardziej zgony z powodu nowotworów z oêliwych w populacji dzieci i m odzie y do 18 roku ycia nie nale à do najcz stszych, ale stanowià wa ny problem zdrowia publicznego. Wed ug oficjalnych danych choroby nowotworowe u dzieci w wieku 0 18 lat w Polsce stanowià przyczyn oko o 2% zgonów ogó em, a umieralnoêç zmniejsza si systematycznie przy jednoczeênie obserwowanym, utrzymujàcym si wzroêcie zapadalnoêci [1]. Taki przebieg trendów mo e sugerowaç popraw w zakresie leczenia nowotworów wieku dzieci cego. Najcz stszymi nowotworami w tej grupie wiekowej sà w naszym kraju bia aczki i ch oniaki, które àcznie stanowià oko o 34% zachorowaƒ i 35% zgonów [1]. Dane te sà zbie ne z danymi opisujàcymi sytuacj epidemiologicznà np. we W oszech, gdzie podobnie najcz Êciej wyst pujàcymi nowotworami wieku dzieci cego sà bia aczki (stanowià one 33% wszystkich zarejestrowanych przypadków nowotworów) [2]. Szacuje si, e w populacji dzieci chorych na raka w skali globalnej, oko o 25 35% przypadków stanowi w aênie bia aczka, przy czym najcz Êciej jest to ostra bia aczka limfatyczna [3]. W Polsce informacje na temat zachorowalnoêci oraz umieralnoêci z powodu nowotworów sà gromadzone w Krajowym Rejestrze Nowotworów (KRN), dzia ajàcym przy Centrum Onkologii Instytucie im. Marii Sk odowskiej-curie w Warszawie. Obecnie funkcjonujàcy system monitoringu dzia a w oparciu o dane gromadzone na podstawie rozpoznania nowego przypadku choroby odnotowanego w tzw. Karcie Zg oszenia Nowotworu Z o- Êliwego MZ/N-1a) [4] oraz w oparciu o informacje pochodzàce z tzw. Karty Zgonu [5]. KompletnoÊç rejestracji nowotworów z oêliwych w Polsce szacowana jest obecnie na poziomie 92%, jednak e nale- y odnotowaç doêç du e zró nicowanie terytorialne w tym zakresie [1]. Konstrukcja i treêç obowiàzujàcych w naszym kraju dokumentów rejestrujàcych zachorowania i zgony w populacji dzieci pozwalajà na pozyskanie szeregu indywidualnych informacji, wêród których znajdujà si m.in. dane osobowe, wiek i p eç chorego, miejsce zamieszkania, data rozpoznania nowotworu z oêliwego, rozpoznanie kliniczne i histopatologiczne oraz stopieƒ zaawansowania nowotworu z oêliwego, a tak e sposób rozpoznania i stosowana terapia. Zgodnie z obowiàzujàcymi regulacjami prawnymi w Polsce obowiàzkowi zg oszenia podlegajà choroby nowotworowe oznaczone kodami wg ICD-10: C00-C97 (jawne postacie kliniczne) oraz D00-D09 (tzw. raki in situ); ta sama klasyfikacja jest stosowana przy wype nianiu Karty Zgonu [6]. WÊród licznych okolicznoêci przyczyniajàcych si do wzrostu ryzyka wystàpienia choroby nowotworowej wieku dzieci cego wymienia si zwykle nara- enie na promieniowanie jonizujàce, sk adniki dymu tytoniowego, pestycydy, wolnozmienne pola magnetyczne, rozpuszczalniki, sk adniki spalin samochodowych (benzen, tlenki azotu, drobne czàstki PM 2,5 ) [3]. W Êwietle istniejàcych danych mo na uznaç, i bia aczki, nowotwory mózgu, choroba Hodgkina czy mi saki mogà mieç zwiàzek z nara eniem na pestycydy lub rozpuszczalniki [7]. Podnosi si tak e mo liwoêç rosnàcego udzia u zanieczyszczeƒ pochodzàcych z ruchu samochodowego (g ównie spalin) w kszta towaniu ryzyka wielu nowotworów wieku dzieci cego, w tym bia aczek i guzów mózgu [3, 8]. W niniejszym artykule przedstawiona jest sytuacja epidemiologiczna w zakresie zachorowaƒ i umieralnoêci na nowotwory z oêliwe w populacji dzieci w wieku 0 14 lat w Polsce, z uwzgl dnieniem zró nicowania czasowego i terytorialnego. Doniesienia na temat znaczàcej roli nara eƒ na pestycydy i inne Êrodki stosowane w rolnictwie wêród Êrodowiskowych czynników kancerogennych sk oni y nas ponadto do przeêledzenia, w tzw. modelu badania ekologicznego, ewentualnych ró nic w zachorowalnoêci i umieralnoêci na nowotwory wieku dzieci cego pomi dzy populacjami zamieszka ymi na terenie województw o dominujàcym charakterze miejskim i dominujàcym charakterze wiejskim (rolniczym). Materia i metody èród em danych by y informacje, w tym standaryzowane wspó czynniki rejestrowanej zachorowalnoêci oraz umieralnoêci w ostatnich 10 latach, gromadzone w zasobach KRN [9] oraz WHO-HFA Database [10]. Dla realizacji za o onego celu pracy 2

3 zebrano dane dotyczàce standaryzowanych wspó czynników zachorowalnoêci i umieralnoêci w przeliczeniu na populacji z uwzgl dnieniem p ci, wieku i miejsca zamieszkania chorych dzieci. Dla oceny terytorialnego zró nicowania wyst powania wybranych, najcz stszych nowotworów obliczono dla poszczególnych województw uêrednione wartoêci wspó czynników za okres , odr bnie dla ch opców i dziewczàt. Zastosowana prezentacja umo liwi a tak e ocen, czy i w jakim stopniu miejski lub wiejski charakter województwa t umaczy obserwowane zró nicowanie terytorialne. W tym celu wykorzystano istniejàcà kategoryzacj uwzgl dniajàcà odsetek terenów wiejskich i miejskich w powierzchni geodezyjnej poszczególnych województw. Przyj to, e charakter miejski dotyczy regionu, w którym powierzchnia terenów miejskich przekracza 10% powierzchni geodezyjnej (dolnoêlàskie 11%, ma opolskie 11% i Êlàskie 30,7%), natomiast charakter wiejski dotyczy regionów, w których powierzchnia terenów miejskich jest mniejsza ni 5% powierzchni geodezyjnej (warmiƒsko-mazurskie 2,5%, lubelskie 3,8% oraz podlaskie, kujawsko-pomorskie i lubuskie 4,6%) [11]. Wyniki badaƒ Poczàwszy od 2000 roku widoczny jest w Polsce wyraêny wzrost zachorowalnoêci na wszystkie rejestrowane choroby nowotworowe, zarówno w grupie dziewczàt jak i ch opców w wieku 0 14 lat, z jednoczesnym stopniowym zmniejszeniem umieralnoêci z tego powodu, co ilustruje rycina 1. Porównanie danych krajowych z sytuacjà w krajach Unii Europejskiej unaocznia praktyczne zrównanie poziomu rejestrowanej umieralnoêci w Polsce z poziomem w krajach starej Unii Europejskiej oraz krajach sàsiadujàcych, co przedstawia rycina 2. W 2005 roku zarejestrowano w Polsce àcznie 727 zachorowaƒ na nowotwory z oêliwe dzieci w wieku 0 14 lat, co stanowi 0,58% wêród wszystkich zachorowaƒ na nowotwory w tym roku. Nieznacznie wi kszy udzia tej grupy wiekowej dotyczy ch opców (0,62%; 396 zachorowaƒ ch opców spoêród wszystkich zachorowaƒ m czyzn) ni dziewczàt (0,58%; 331 zachorowaƒ dziewczàt spoêród wszystkich zachorowaƒ kobiet). Uwzgl dnienie wielkoêci populacji dziewczàt i ch opców sprawia, e ryzyko zachorowania dziecka na nowotwór z oêliwy kszta tuje si podobnie i wynosi odpowiednio 0,010% dla dziewczàt oraz 0,012% dla ch opców. Podobnie wyglàda sytuacja w przypadku umieralnoêci z powodu nowotworów. Pomimo nieco wi kszej liczby zgonów ch opców ni dziewczàt w 2005 roku (odpowiednio 96 i 80 zgonów), po uwzgl dnieniu wielkoêci populacji prawdopodobieƒstwo wystàpienia zgonu z powodu jakiegokolwiek nowotworu jest takie samo w grupie wspó czynnik na umieralnoêç ch opcy zapadalnoêç ch opcy umieralnoêç dziewcz ta zapadalnoêç dziewcz ta Ryc. 1. Standaryzowany wzgl dem wieku wspó czynnik umieralnoêci i zapadalnoêci (n/ ) na wszystkie nowotwory w grupie dzieci 0 14 lat w Polsce (opracowanie w asne na podstawie danych Krajowego Rejestru Nowotworów). Fig. 1. Age-standardized mortality and incidence rate (n/100,000) due to cancer in children aged 0 14 years, Poland (data according to National Cancer Registry). 3

4 6 5 4 n/ Republika Czeska Niemcy Polska Kraje UE Ryc. 2. Standaryzowany wspó czynnik zgonów z powodu nowotworów z oêliwych w populacji dzieci w wieku 0 14 lat (n/ ) w Polsce i wybranych krajach europejskich (opracowanie w asne na podstawie danych Health for All Database). Fig. 2. Age-standardized mortality rate due to malignant cancers in children aged 0 14 years in Poland and chosen EU countries (n/100,000) (data according to WHO-HFA Database). dziewczàt i ch opców i wynosi 0,003%. Istotna jest ponadto obserwacja, e nowotwory stanowià drugà, co do cz stoêci wyst powania przyczyn zgonów u dzieci w wieku 5 9 lat (17,7% zgonów dzieci w tej grupie wiekowej) oraz dzieci w wieku lat (15,6% zgonów dzieci w tej grupie wiekowej), podczas gdy u dzieci m odszych (0 4 lat) stanowià jedynie 1,6% wszystkich zgonów odnotowanych w tej kategorii wiekowej (tabela I). WÊród najcz stszych zachorowaƒ dziewczàt na nowotwory z oêliwe znalaz y si w 2005 roku bia- aczka limfatyczna (87 przypadków), rak mózgu (69 przypadków) i rak nerki (27 przypadków). W populacji ch opców trzema najcz stszymi przyczynami zachorowaƒ na nowotwory z oêliwe by y bia aczka limfatyczna (96 przypadków), rak mózgu (77 przypadków) i choroba Hodkina (27 przypadków). Z kolei wêród najcz stszych przyczyn zgonów z powodu nowotworów z oêliwych w populacji dzieci, w 2005 roku by y rak mózgu (25 dziewczàt i 26 ch opców), bia aczka limfatyczna (11 dziewczàt i 18 ch opców) oraz bia aczka szpikowa (9 dziewczàt i 8 ch opców). Struktura zachorowaƒ i zgonów z powodu nowotworów z oêliwych u dzieci w wieku 0 14 lat ma charakter stabilny wkolejnych latach. Tabela I. Liczba i odsetek zgonów z powodu nowotworów wêród wszystkich przyczyn zgonów w populacji dzieci w Polsce, w ró nych grupach wiekowych, dane dla 2005 roku. Table I. Number and percentage of deaths due to cancer in total mortality, in children population according to different aged groups, Poland Kategoria wiekowa Liczba wszystkich zgonów w populacji dzieci Liczba zgonów z powodu nowotworów w populacji dzieci Odsetek zgonów z powodu nowotworów wêród wszystkich zgonów 0 4 lat ,9% 5 9 lat ,7% lat ,6% 4

5 Tabela II. Standaryzowany wzgl dem wieku wspó czynnik zachorowaƒ na bia aczki limfatyczne (C91) u dzieci w wieku 0 14 lat (na ) w Polsce. Table II. Age-standardized incidence rate for leukemia (C91) in children aged 0 14 years (n/100,000), Poland. UÊredniony Województwo wspó czynnik dla Dz Ch Dz Ch Dz Ch Dz Ch Dz Ch Dz Ch Dz Ch Dz Ch DolnoÊlàskie 1,2 1,9 0 2,3 0,6 2,6 1,0 1,1 2,0 0,6 1,6 1,9 1,3 1,0 2,3 4,1 Kujawsko-pomorskie 2,6 2, ,3 3,6 1,4 4,0 4,2 1,9 1,0 1,5 4,8 5,2 Lubelskie 2,9 3,5 2,5 3,7 2,9 3,5 1,6 2,9 3,0 3,5 3,7 3,5 3,7 5,8 3,2 2,1 Lubuskie 1,2 1,3 1,4 2,2 2,2 3,2 1, ,8 0 1,1 3,7 1,2 ódzkie 2,7 3,6 4,9 3,7 7,8 2,8 1,8 7,1 1,0 3,4 2,1 2,0 1,6 4,9 0 1,4 Ma opolskie 3,5 3,0 3,5 4,3 1,6 3,3 5,0 2,1 4,9 3,0 3,9 2,1 2,2 4,1 3,3 2,5 Mazowieckie 3,5 3,5 2,8 5,3 5,2 4,3 3,9 2,8 5,3 3,4 3,5 1,9 1,3 3,7 2,5 3,4 Opolskie 2,4 3,2 1,0 3,9 1,7 1,0 4,3 1,0 1,7 1,1 1,7 5,5 0,8 2,9 5,9 7,4 Podkarpackie 3,5 2,3 3,2 2,4 3,7 1,7 3,5 1,9 4,1 2,2 3,4 2,0 1,9 3,1 4,8 3,1 Podlaskie 2,5 3,9 0 3,6 3,8 3,9 2,3 9,0 1,5 4,1 1,4 4,3 2,8 1,3 5,9 1,6 Pomorskie 1,1 0,8 2,7 1,3 3,0 1,0 0,3 0 0,5 1,1 1,4 1,3 0 0,5 0 0,5 Âlàskie 2,3 3,2 2,1 3,5 1,5 2,0 1,8 3,0 1,1 0,9 3,8 5,8 1,3 3,2 4,5 4,1 Âwi tokrzyskie 3,5 2,4 1,1 0,7 8,4 2,5 4,5 3,1 5,3 3,0 1,5 4,5 2,0 1,9 1,7 1,3 Warmiƒsko-mazurskie 2,2 3,2 3,5 1,9 1,6 4,5 0,7 3,6 1,8 2,6 1,8 3,0 1,6 1,3 4,7 5,7 Wielkopolskie 3,1 3,8 2,5 3,7 4,4 6,5 2,1 3,2 2,4 3,8 3,1 3,2 3,8 3,4 3,8 2,7 Zachodniopomorskie 1,3 2,7 0,6 1,4 1,7 2,2 0 1,7 2,8 2,3 2,7 0,5 1,7 7,0 0 4,4 Polska 2,6 2,9 2,2 3,1 3,1 3,0 2,6 2,9 2,7 2,5 2,8 2,8 1,8 3,1 3,1 3,1 5

6 Tabela III. Standaryzowany wzgl dem wieku wspó czynnik umieralnoêci z powodu bia aczki limfatycznej i raka mózgu u dzieci w wieku 0 14 lat (na ) w Polsce, wartoêç uêredniona dla okresu oraz zakres rejestrowanych wspó czynników. Table III. Age-standardized mortality rate due to leukemia and brain cancer in children aged 0 14 years (n/100,000) in Poland, mean value for the period Wspó czynnik zgonów z powodu nowotworów Wspó czynnik zgonów z powodu bia aczki limfatycznej C91 Województwo z oêliwych mózgu C71 w latach (n/100 tys.) w latach (n/100 tys.) ch opcy dziewcz ta ch opcy dziewcz ta zakres Êrednia zakres Êrednia zakres Êrednia zakres Êrednia DolnoÊlàskie 0 1,1 0,5 0,3 1,6 1,1 0 0,9 0,6 0 1,3 0,5 Kujawsko-pomorskie 0,5 2,2 1,6 0 1,8 1,3 0 1,9 1,0 0,4 2,3 1,1 Lubelskie 0,7 1,9 1,3 0,3 1,8 1,1 0 1,7 0,6 0 1,3 0,8 Lubuskie 0 2,5 1,3 0 1,2 0,3 0 1,6 0,4 0 1,6 0,3 ódzkie 0 2,4 0,97 1,2 2,9 1,9 0 1,9 0,9 0 1,7 0,6 Ma opolskie 0 2,5 1,3 0,3 2,5 1,3 0 1,4 0,7 0 1,0 0,5 Mazowieckie 0,6 1,9 1,1 0,4 1,8 0,9 0 1,1 0,5 0,2 1,5 0,5 Opolskie 0 3,2 1,1 0 2,5 1,3 0 2,6 1,4 0 2,2 0,7 Podkarpackie 0 3,9 1,0 0 1,1 0,7 0 1,5 0,5 0 1,3 0,5 Podlaskie 0 3,5 1,4 0 3,5 1,7 0 1,8 1,0 0 1,4 0,7 Pomorskie 0,5 1,9 1,1 0 1,1 0,7 0 0,7 0,4 0 1,3 0,7 Âlàskie 0 1,7 0,7 0,7 1,9 1,2 0,2 1,4 0,7 0 0,7 0,4 Âwi tokrzyskie 0 1,5 0,6 0 1,8 0,8 0 1,4 0,6 0 1,3 0,4 Warmiƒsko-mazurskie 0 1,7 0,5 0 1,8 0,6 0 1,5 0,6 0 0,7 0,3 Wielkopolskie 0 3,1 1,35 0,4 1,6 1,1 0,2 0,8 0,4 0,2 1,0 0,5 Zachodniopomorskie 0 3,0 1,3 0 1,9 1,2 0 1,2 0,8 0 1,0 0,5 Polska 0,8 1,5 1,1 0,8 1,4 1,1 0,4 0,9 0,7 0,3 0,8 0,5 6

7 Tabela II przedstawia zró nicowanie terytorialne i czasowe zachorowalnoêci dzieci na bia aczk limfatycznà, która stanowi najcz Êciej wyst pujàcy nowotwór z oêliwy w tej grupie wiekowej. Ze wzgl du na ma à liczb zdarzeƒ interpretacja danych punktowych (rocznych) nie mo e byç jednoznaczna, chocia by ze wzgl du na zmiennoêç czasowà w ka dym regionie. UÊredniona dla lat wartoêç standaryzowanego wspó czynnika zachorowalnoêci na bia aczk limfatycznà w grupie ch opców 0 14 lat by a najwi ksza w woj. podlaskim (3,9/100 tys.) i wielkopolskim (3,8/100 tys.) oraz najmniejsza w woj. pomorskim (0,8/100 tys.). Zkolei najwi ksza uêredniona dla lat zapadalnoêç na bia aczk limfatycznà dziewczàt w wieku 0 14 lat dotyczy a woj. ma opolskiego, mazowieckiego, podkarpackiego i Êwi tokrzyskiego (3,5/100 tys.) natomiast najmniejsza dotyczy a dziewczàt z woj. pomorskiego (1,1/100 tys.) i dolno- Êlàskiego (1,2/100 tys.). W tabeli III przedstawiono standaryzowane wspó czynniki umieralnoêci z powodu bia aczek limfatycznych oraz nowotworów z oêliwych mózgu w populacji dzieci 0 14 lat z uwzgl dnieniem p ci i województwa. Podobnie, jak to mia o miejsce w przypadku rejestrowanej zapadalnoêci na bia aczk limfatycznà tak e w przypadku umieralnoêci specyficznej obserwuje si znaczàce zró nicowanie wspó czynników w wymiarze czasowym i terytorialnym. Województwem o najwi kszej (uêrednionej dla lat ) umieralnoêci z powodu bia aczki w grupie dziewczàt jest woj. kujawsko-pomorskie (1,1/100 tys.), natomiast najmniejszà umieralnoêç z powodu bia aczek limfatycznych odnotowywano w woj. warmiƒsko-mazurskimi i lubuskim (0,3/100 tys.). W przypadku umieralnoêci ch opców najwi ksze uêrednione wspó czynniki dotyczy y woj. opolskiego (1,4/100 tys.), kujawsko-pomorskiego i podlaskiego (1,0/100 tys.), natomiast najmniejsze woj. lubuskiego i pomorskiego (0,4/100 tys.). Podobnie, w przypadku wartoêci wspó czynnika umieralnoêci z powodu nowotworów z oêliwych mózgu odnotowano znaczne rozbie noêci zarówno w grupie dziewczàt jak i ch opców. Tabela IV. WartoÊç uêrednionych wspó czynników zachorowaƒ i zgonów z powodu nowotworów wêród dzieci 0 14 lat zamieszka ych w województwach o miejskim i wiejskim charakterze. Table IV. Mean value of age-standardized incidence and mortality rates due to cancer in children aged 0 14 years living in urban and rural voivodeships. UÊredniona dla lat Województwa o charakterze Województwa o charakterze wartoêç standaryzowanego miejskim wiejskim wspó czynnika: dziewcz ta ch opcy dziewcz ta ch opcy zachorowaƒ na nowotwory (n/100 tys.) 10,00 11,90 10,90 11,40 zgonów z powodu nowotworów (n/100 tys.) 2,90 3,70 3,10 4,30 zachorowaƒ na bia aczk limfatycznà (n/100 tys.) 2,30 2,70 2,30 2,80 zgonów z powodu bia aczki limfatycznej (n/100 tys.) 0,47 0,67 0,64 0,72 zgonów z powodu z oêliwych nowotworów mózgu (n/100 tys.) 1,20 0,80 1,00 1,22 WartoÊç standaryzowanych wspó czynników zachorowaƒ dzieci 0 14 lat na bia aczk limfatycznà (wartoêç uêredniona dla lat ) w województwach o charakterze miejskim i wiejskim by a zbli ona (tabela IV). Jednak e standaryzowany wspó czynnik zgonów z powodu bia aczki limfatycznej by nieco wi kszy dla dzieci z województw o charakterze wiejskim, odpowiednio: 0,64/100 tys. dziewczàt oraz 0,72/100 tys. ch opców ni dla województw o charakterze miejskim: 0,47/100 tys. dziewczàt i 0,67/100 tys. ch opców. Podobnie by o w przypadku zgonów z powodu z oêliwych nowotworów mózgu ch opców 0 14 lat, dla których wspó czynnik ten by 1,5 razy wi kszy dla ch opców zamieszka ych w województwach o wiejskim charakterze w stosunku do ch opców z województw o miejskim charakterze. 7

8 Dyskusja Dost pne dane sugerujà, e w Polsce nowotwory z oêliwe wieku dzieci cego sà problemem o nat eniu zbli onym do sytuacji wyst pujàcej w innych krajach uprzemys owionych [8]. Dotyczy to szczególnie umieralnoêci ocenianej na podstawie rutynowo gromadzonych danych, w ramach Krajowego Rejestru Nowotworów. Obserwuje si stopniowe zwi kszanie zachorowalnoêci, co mo e byç cz Êciowo zwiàzane z poprawà zg aszalnoêci zachorowaƒ. Równolegle od szeregu lat utrzymuje si tendencja w kierunku zmniejszania umieralnoêci a zaobserwowana sytuacja jest charakterystyczna jedynie dla tej grupy wiekowej [1]. Na przestrzeni wielu lat trzy najcz stsze zachorowania dziewczàt stanowià bia aczka limfatyczna, rak mózgu i rak nerki. W populacji ch opców trzema najcz stszymi przyczynami zachorowaƒ na nowotwory z oêliwe sà bia aczka limfatyczna, rak mózgu i choroba Hodgkina. Ta struktura zachorowaƒ w polskiej populacji jest zbli ona do struktury zachorowaƒ w populacji dzieci w USA [12] i we W oszech [2]. Trzy najcz stsze przyczyny zgonów sà podobne u dziewczàt i ch opców, w kolejnoêci sà nimi rak mózgu, bia aczka limfatyczna i bia aczka szpikowa. Analiza terytorialnego zró nicowania zachorowalnoêci i umieralnoêci z powodu nowotworów z o- Êliwych wieku dzieci cego wykazuje du e ró nice pomi dzy poszczególnymi województwami. Tego typu zró nicowanie, przy homogennej strukturze etnicznej polskiej populacji i jednorodnym systemie ochrony zdrowia w ca ym kraju mo e wynikaç ze zró nicowanej jakoêci istniejàcych rejestrów w zakresie kompletnoêci danych [1]. Z drugiej strony obserwowana zmiennoêç mo e sugerowaç obecnoêç oddzia ywaƒ Êrodowiskowych wêród czynników ryzyka nowotworów z oêliwych wieku dzieci cego. Choç na gruncie epidemiologicznego badania opisowego czy ekologicznego nie mo na rozstrzygnàç, czy nara enie dzieci na rakotwórcze czynniki Êrodowiskowe ma znaczenie wêród czynników ryzyka, to istniejà przes anki pochodzàce z badaƒ podstawowych, klinicznych odnoênie roli tych nara eƒ [13]. Po pierwsze, ze wzgl du na brak nawyków higienicznych dzieci w wi kszym stopniu ni doroêli sà nara one na zanieczyszczenia w Êrodowisku komunalnym. Po drugie, mechanizmy detoksykacyjne organizmu dziecka znajdujà si w fazie rozwoju i nie sà wydajne w stopniu podobnym, jak to ma miejsce u osób doros ych. Po trzecie, procesy toksokinetyczne i toksodynamiczne w okresie rozwojowym (obejmujàcym tak e okres prenatalny) odznaczajà si specyfikà skutkujàcà wi kszym ryzykiem oddzia ywaƒ ksenobiotyków i nale y przypuszczaç wi kszà podatnoêcià na kancerogeny ni ma to miejsce w przypadku osób doros ych. Istniejà dane, e w etiopatogenezie nowotworów wieku dzieci cego krytyczny okres nara enia obejmuje tak e okres p odowy [14]. WÊród czynników Êrodowiskowych warunkujàcych rozwój procesu nowotworowego u dzieci du à uwag zwraca si na nara enie na pestycydy, promieniowanie jonizujàce i rozpuszczalniki. W przypadku pestycydów istniejà przes anki odnoênie etiopatogenezy bia aczek, nowotworów mózgu, choroby Hodgkina, mi saków [15, 16]. Ranga dowodów naukowych jest jednak e ograniczona [17 20], chocia pozwala na przypuszczenie, e udzia nara eƒ Êrodowiskowych wêród wszystkich czynników ryzyka chorób nowotworowych u dzieci kszta tuje si na poziomie oko o 5% (od 2% do 10%) [21]. Interesujàca jest w zwiàzku z tym nasza obserwacja, e wi ksza standaryzowana umieralnoêç (bardziej wiarygodna ni zachorowalnoêç) z powodu nowotworów postrzeganych jako pestycydozale ne, a wi c z powodu bia aczki limfatycznej i raka mózgu ma miejsce w województwach rolniczych, w porównaniu z województwami miejskimi. W szczególnoêci regionem o du ym nat eniu tego problemu jest woj. podlaskie. Wi ksza ró nica w przypadku ch opców mo e byç t umaczona ich wi kszym ni ma to miejsce w przypadku dziewczàt nara eniem, co mo na wiàzaç z tradycjà prowadzenia rodzinnych gospodarstw rolniczych. To spostrze enie, obarczone skàdinàd znanymi problemami interpretacyjnymi w zwiàzku z ekologicznym modelem badania, mo e uzasadniaç celowoêç wdro- enia bardziej swoistych badaƒ nad rolà Êrodowiska wiejskiego w kszta towaniu ryzyka chorób nowotworowych u dzieci. Wnioski Reasumujàc, w populacji dzieci 0 14 lat w Polsce obserwuje si stopniowy wzrost zachorowalnoêci na nowotwory, przy jednoczesnym spadku umieralno- Êci, co mo na t umaczyç poprawà zg aszalnoêci zachorowaƒ oraz post pem w leczeniu nowotworów wieku dzieci cego. Widoczne regionalne zró nicowanie umieralnoêci, szczególnie w odniesieniu do nowotworów z oêliwych mózgu i bia aczki limfatycznej, mo e korespondowaç z poglàdami na temat udzia u w etiopatogenezie tych nowotworów nara- eƒ specyficznych dla Êrodowiska wiejskiego, zwiàzanych np. ze stosowaniem pestycydów w produkcji rolniczej. 8

9 Wykaz piêmiennictwa 1. Didkowska J., Wojciechowska U., Tarnowski W., i wsp.: Nowotwory z oêliwe w Polsce w 2005 roku. Centrum Onkologii, Instytut im. Marii Sk odowskiej-curie, Warszawa Italian cancer figures Report Childhood cancer: cancer registries data. Epidemiologia & Prevenzione 32 (2), Supl 2, Raport WHO. Effects of air pollution on children s health and development. A review of the evidence. WHO Regional Office for Europe. Kopenhaga Dz.U. Nr 114, poz.779 z dnia roku w sprawie okre- Êlenia wzorów formularzy sprawozdawczych, objaênieƒ, co do sposobu ich wype niania oraz wzorów kwestionariuszy i ankiet statystycznych stosowanych w badaniach statystycznych ustalonych w programie badaƒ statystycznych statystyki publicznej na rok 2007roku. 5. Dz.U. Nr 153 poz 1782 z dnia 28 grudnia 2001 roku w sprawie wzoru karty zgonu oraz sposobu jej wype niania. 6. Mi dzynarodowa Statystyczna Klasyfikacja Chorób i Problemów Zdrowotnych. Rewizja Dziesiàta ICD-10.Vesalius, Kraków Raport US EPA. America s children and the environment. Measures of contaminants, body burdens, and illnesses. National Center for Environmental Economics. US EPA Raport EEA. Children s health and environment: a review of evidence. WHO Regional Office for Europe. Kopenhaga Raporty na podstawie danych Centrum Onkologii, dost p: www. epid.coi.waw.pl/krn 10. European health for all database (HFA-DB), dost p: data.euro.who.int/hfadb 11. Rocznik statystyczny rolnictwa i obszarów wiejskich w 2007 roku. GUS Warszawa 2007, dost p: Ries L.A.G., Smith M.A., Gurney J.G., i wsp. (red.): Cancer incidence and survival among children and adolescents: United States Seer Program National Cancer Institute. SE- ER Program. NIH Publ. Nr Bethesda, MD Environmental Health Criteria: Principles for evaluating health risks in children associated with exposure to chemicals. WHO/IPCS Geneva Selevan S.G., Kimmel C.A., Mendola P.: Identifying critical windows of exposure for children s health. Environ Health Perspect 2000; 108 (Suppl. 3): Infante-Rivard C, Weichenthal S.: Pesticides and childhood cancer: an update of Zahm and Ward's 1998 review. J Toxicol Environ Health B Crit Rev. 2007;10(1-2): Jurewicz J, Hanke W, Johansson C, i wsp.: Adverse health effects of children's exposure to pesticides: what do we really know and what can be done about it. Acta Paediatr Suppl. 2006; 95(453): Bithell J.F., Keegan T.J., Kroll M.E., i wsp.: Childhood leukaemia near british nuclear installations: methodological issues and recent results. Radiat Prot Dosimetry 2008; 18. Boice J.D. Jr, Mumma M.T., Blot W.J.: Cancer mortality among populations residing in counties near the Hanford site, Health Phys. 2006; 90(5): Stiller C.A.: Epidemiology and genetics of childhood cancer. Oncogene 2004; 23: Suk W.A., Murray K., Avakian M.D.: Environmental hazards to children's health in the modern world. Mutat Res 2003; 544: Landrigan P.J., Schechter C.B., Lipton J.M., i wsp..: Environmental pollutants and disease in American children: estimates of morbidity, mortality, and costs for lead poisoning, asthma, cancer, and developmental disabilities. Environ Health Perspect. 2002;110: Adres do korespondencji: dr n med. Ma gorzata Kowalska Katedra i Zak ad Epidemiologii ÂUM Katowice, ul. Medyków 18 tel./fax mkowalska@sum.edu.pl 9