Historyczne zaplecze teorii relacji osobowych
|
|
- Maria Wysocka
- 8 lat temu
- Przeglądów:
Transkrypt
1 Artur Andrzejuk Historyczne zaplecze teorii relacji osobowych 1. Główne tezy teorii relacji osobowych 1) Odróżnienie spotkania od obecności. Spotkanie konstytuują różne relacje kategorialne, na przykład akty poznania i decyzji, które nie skutkują związaniem się osób ze sobą; stanowią raczej tylko chwilowe zetknięcie się tych osób. Relacje uobecniające to te, które trwale wiążą osoby. W ujęciu Mieczysława Gogacza są to przede wszystkim relacje wsparte na przejawach istnienia osoby, czyli miłość, wiara i nadzieja. 2) Związanie relacji osobowych ze strukturą ontyczną osoby. Mieczysław Gogacz uważa, że relacje osobowe fundują się na własnościach przejawiających istnienie osoby. Na własności realności wspiera się miłość. Własność prawdy wyznacza osobową relację wiary. Dobro owocuje nadzieją. Jest to więc głębokie zakorzenienie tych relacji w strukturze bytu. 3) Rozwój relacji uobecniających polega na zwiększaniu się ich intensywności poprzez ogarnianiu relacją kolejnych sfer bytu, takich jak: poziom natury, poziom emocji, poziom intelektu i woli. 4) Przyjaźń najbardziej pożądaną dla ludzi relacją osobową. 5) Relacja z Bogiem jako osobą jest w istocie przyjaźnią. 6) Istotną cechą relacji osobowych jest wzajemność. Ta wzajemność w relacjach osobowych rozwija się i pogłębia. Opis chronienia i przeżywania wzajemnej miłości człowieka z Bogiem stanowi ascetykę, natomiast miłości międzyludzkiej podejmowany jest w psychologii i pedagogice. 7) Wspólnota to osoby powiązane relacjami osobowymi. 8) Wartością jest trwanie tych relacji. 1
2 2. Historyczne źródła teorii relacji osobowych 1) Sokrates 1 Sokrates radykalnie odróżnił miłość erotyczną (œrwj) od przyjaźni (fil a). Jest to pierwsze odnotowanie w historii filozofii odróżnienia spotkania od obecności. Wiemy wszyscy, że wszelkie stosunki towarzyskie i nie oparte na przyjaźni nie mają wartości. Miłość zaś przyjacielska jest to swego rodzaju słodka i dobrowolna konieczność dla ludzi, którzy największą wartość przywiązują do charakteru u drugich. Ci jednak, których zmysłowa miłość pożąda ciała, w większości wypadków nie pochwalają, a nawet nie lubią charakteru swoich kochanków. Jeżeli znów inni kochają jednocześnie i ciało, i duszę, to ponieważ kwiat urody szybko przekwita, więc kiedy już całkiem zwiędnie, miłość także musi wygasnąć, podczas gdy im dłużej dąży dusza do coraz to większej doskonałości, tym coraz bardziej staje się godna kochania. Poza tym w rozkoszowaniu się pięknym ciałem tkwi pewna konieczność przesytu, tak że to samo, czego człowiek doznaje przy jedzeniu na skutek przepełnienia żołądka, musi odczuć także przy kochaniu. Miłość duszy natomiast jest czysta, wzniosła i bardzo trudna do nasycenia, a jednak wbrew temu, co niejeden może sądzi, nie jest bynajmniej pozbawiona wdzięku i przyjemności. W niej właśnie spełnia się gorące pragnienie, z jakim w modlitwie zwracamy się do bogini, aby użyczyła wdzięku naszym słowom i czynom 2. 2) Platon 3 Sokratejske przeciwstawienie œrwj i fil a zdaje się stanowić dla Platona punkt wyjścia do tezy, że zarówno miłość jak i przyjaźń to w gruncie rzeczy tęsknota za tą samą ideą dobra. Już w dialogu Lizys Platon mówi, że przyjaźń jest tęsknotą za prîton f lon. Nieprawdaż, i to miłe będzie znowu ze względu na coś innego miłe. Tak. Czyż nie musimy utracić tchu po drodze, kiedy się tak będziemy cofali wstecz, albo dojść do jakiegoś początku, który już nas nie odeśle do czegoś innego miłego? To będzie 1 W przypadku poszukiwań formuły interesującego nas tematu w myśli Sokratesa nie za bardzo zdały egzamin znane z literatury przedmiotu sposoby rozwiązywania tak zwanej kwestii sokratycznej, skoro wczesny dialog Lizys zawiera już wyraźnie platońskie rozwiązanie problemu przyjaźni. Wobec tego pozostało nam poszukiwanie w tekstach Platona i Ksenofonta tematów, które z dużym prawdopodobieństwem mogły charakteryzować nauczanie Sokratesa. 2 Uczta, 3 W przypadku Platona, podobnie jak w przypadku Sokratesa, na niewiele się zdały koncepcje rozwoju poglądów Platona, głoszone przez historyków filozofii, gdyż już wczesny dialog Lizys zawiera te same rozwiązania, co Uczta i Fajdros, mające reprezentować dojrzały okres twórczości Platona. Wydaje się więc, że najwięcej racji ma Giovanni Reale, twierdząc, że chronologia platońskich dialogów stanowi realizację planu pisarskiego, który Platon powziął w momencie, gdy swoje poglądy filozoficzne miał już przemyślane i ustalone. 2
3 to pierwsze miłe (prîton f lon); ze względu na nie wszystkie inne rzeczy są i uchodzą u nas za miłe. Musi tak być. Ja to mówię dlatego, żeby was te wszystkie inne rzeczy, któreśmy nazwali miłymi ze względu na tamto pierwsze, nie wprowadzały w błąd. To są jak gdyby jakieś jego widziadła. A tamto pierwsze i jedynie ono tylko jest tym, co naprawdę miłe. Władysław Witwicki widzi w prîton f lon co najwyżej jakiegoś prekursora platońskiej idei i zgodnie z tą myślą tłumaczy prîton f lon jako pierwsze miłe. G. Reale jednak uważa, że kontekst dialogu wskazuje wyraźnie, że chodzi o tę samą ideę dobra. Bo jeśli o czymś mówimy, że nam miłe ze względu na coś innego miłego, to tak wygląda, jakby nasze słowa dotyczyły tego, co miłe. A miłe istotnie gotowo być to na końcu, do czego te tak nazywane, przyjazne pociągi czy upodobania zmierzają. Gotowo tak być, powiada. Nieprawdaż. Więc, co istotnie miłe, jest miłe, ale nie ze względu na coś innego? Prawda. Zatem tego już nie ma, żeby to, co miłe miało być takim ze względu na coś innego miłego. A może to Dobro jest tym, co miłe? To właśnie idea dobra jest w Uczcie jest celem miłości, natomiast przyczyną miłości jest brak dobra. Z powodu tego braku rodzi się w człowieku tęsknota za dobrem, którego bezustannie poszukuje, wznosząc się na coraz wyższe poziomy tych poszukiwań. Zatem nie co innego ludzie kochają jak tylko dobro. Albo myślisz może inaczej? Ależ dla Boga, zupełnie nie inaczej! A powiedzże mi, czy można tak po prostu powiedzieć, że ludzie kochają dobro? Tak powiadam. Jak to? Więc nie należałoby dodać powiada że pragną je posiadać? A należałoby. A może nie tylko posiadać, ale i wiecznie je posiadać? A dodać by i to. A zatem w ogóle przedmiotem miłości jest wieczne posiadanie dobra. Świętą prawdę mówisz powiedziałem. A więc skoro Eros zawsze ma taki przedmiot i cel, w jakiż sposób należy zmierzać do niego, co trzeba zrobić, żeby go osiągnąć; jakie zabiegi i wysiłki zasługują na nazwę miłości? Jaka to robota? Umiałbyś powiedzieć? (...) Czekaj powiada ja ci powiem. Jest to zapładnianie tego, co piękne, zarówno co do ciała, jak i co do duszy. Zarazem miłość rozwijając się, ogarnia kolejne warstwy człowieka. Właściwy rozwój miłości tak wyglądać powinien: już za młodu chodzi człowiek za ładnymi ciałami i jeśli go tylko dobrze przewodnik prowadzi, kocha jedno z tych ciał i tam płodzi myśli piękne; niedługo jednak spostrzega, że piękność jakiegokolwiek ciała i 3
4 piękność innych ciał to niby siostry rodzone i że jeśli ma gonić za istotą piękną, to musi dobrze oczy otworzyć i widzieć, że we wszystkich ciałach jedna i ta sama piękność tkwi. A kiedy to zobaczy, zaczyna wszystkie piękne ciała kochać; tamten gwałtowny żar ku jednemu ciału przygasać w nim zaczyna, wydaje mu się lichy i mały. A potem więcej zaczyna cenić piękność ukrytą w duszach niż tę, która w ciele mieszka; toteż jeśli w kim duszę zdrową znajdzie, choćby nawet jej ciało nieszczególnie kwitło, wystarcza mu to, i kochać zaczyna, i troszczy się, i znowu takie myśli płodzi, i szuka, kto by też młodego człowieka rozwinąć potrafił; z czasem musi zobaczyć piękno ukryte w czynach i prawach i znowu pozna, że i ono w każdym jest jedno i to samo. Wtedy mu się piękno ciał zacznie wydawać czymś małym i znikomym. Od czynów przejdzie do nauk, a kiedy całą ich piękność zobaczy, kiedy na takie skarby piękna spojrzy, nie będzie już niewolniczo wisiał u jednostkowej formy jego, nie będzie ślepo kochał piękności jednego tylko chłopaka albo człowieka jednego, albo dążenia; nie, on na pełne morze piękna już wypłynął i kiedy się na nim rozglądnie, płodzić zacznie słowa i myśli wielkie i wspaniałe, gnany nienasyconym dążeniem do prawdy; aż kiedy sił w tej pracy nabierze i hartu, jedyna mu się wiedza ukaże, która naprawdę mówi o tym, co piękne (210 A E). Za chwilę też pojawia się idea piękna: Ten, kto aż dotąd zaszedł w szkole Erosa, kolejne stopnie piękna prawdziwie oglądając, ten już do końca drogi miłości dobiega. I nagle mu się cud odsłania: piękno samo w sobie, ono samo w swojej istocie. Otwiera się przed nim to, do czego szły wszystkie jego trudy poprzednie; on ogląda piękno wieczne, które nie powstaje i nie ginie, i nie rozwija się ani nie więdnie, ani nie jest z jednej strony piękne, a z drugiej szpetne, ani raz tylko takie, a drugi raz odmienne, ani takie w porównaniu z czymkolwiek, a z czym innym inne, ani też dla jednego piękne, a dla drugiego szpetne. I nie ukaże mu się piękno niby twarz albo ręce jakie, lub jakakolwiek cząstka cielesna, ani jako słowo, ni wiedza jakakolwiek, ani jako cecha jakiegoś, powiedzmy, stworzenia, ni ziemi, ni nieba, ani czegokolwiek innego, tylko piękno samo w sobie niezmienne i wieczne, a wszystkie inne przedmioty piękne uczestniczą w nim jakoś w ten sposób, że podczas gdy same powstają i giną, ono ani się pełniejszym nie staje, ani uboższym, ani go żadna w ogóle zmiana nie dotyka. W tym rozwoju przekracza relację do drugiego człowieka i staje się miłością dobra absolutnego. Można powiedzieć, że przyjaźń i miłość u Platona uwarunkowane są jego koncepcją bytu. Trzeba też zauważyć, że Platon absolutyzuje obydwie te relacji, czyniąc z ich opisu raczej mistykę miłości i przyjaźni. Trzeba też wyraźnie podkreślić, że aby wznieść się do miłości absolutnej, człowiek według Platona musi porzucić miłość innych ludzi. 3) Arystoteles Arystoteles jest klasykiem filozofii przyjaźni. Księgi VIII i IX Etyki nikomachejskiej traktowane bywały jako osobny traktat o przyjaźni. rozbieżnych ocen. Traktat ten doczekał się wielu interpretacji i 4
5 W stosunku do Platona, Arystoteles najpierw zmienia terminologię tematu: słowo fil a nabiera u niego bardzo szerokiego znaczenia, oznacza ono bowiem zarazem przyjaźń i uczucie, i tylko dzięki kontekstowi możemy się zorientować, czy chodzi o przyjaźń, czy miłość uczuciową. Termin œrwj ulega w tekstach Arystotelesa takiemu zawężeniu, że oznacza mniej więcej to samo, co i my dziś określamy słowem erotyczny. Swoją koncepcję miłości i przyjaźni wiąże Arystoteles ściśle z teorią człowieka, w której miłość erotyczna wiąże się ze zmysłem dotyku i ma ściśle prokreacyjne zadania. Uczucie miłości, związane ze wzrokiem, stanowi najszerszą podstawę związków międzyludzkich. Najbardziej trwałym jednak związkiem ludzi jest, budująca się na poznaniu intelektualnym przyjaźń. jest ona bowiem pewną cnotą lub czymś z cnotą związanym, a ponadto jest czymś dla życia najkonieczniejszym; bo bez przyjaciół nikt nie mógłby pragnąć żyć, chociażby posiadał wszystkie inne dobra; wszak i ci, którzy mają bogactwa, stanowisko i władzę, zdają się najbardziej potrzebować przyjaciół; jakaż bowiem korzyść z takiej pomyślności; jeśli się jest pozbawionym [możności] wyświadczania przysług drugim, z której przede wszystkim i w sposób najchwalebniejszy korzysta się wobec przyjaciół? I w jaki sposób można by pomyślności tej ustrzec i uchować ją, nie mając przyjaciół? Przecież im większa, tym bardziej jest narażona na niebezpieczeństwa. Także w ubóstwie i we wszystkich nieszczęściach jedyną ucieczką są wedle powszechnego mniemania przyjaciele (Etyka nikomachejska, 1155 a). Łączy ona jednostkowych ludzi, tworzy wspólnoty i stanowi pewien istotny element etyki Arystotelesa. W tej etyce przypomnijmy - celem życia człowieka jest uzyskanie szczęścia, środkiem do niego prowadzącym są cnoty, ale sposobem, w jaki uzyskujemy szczęści jest przyjaźń. Dlatego przyjaźń przekracza porządek cnót moralnych. 4) Cyceron 4 ludziom, którzy żyją w przyjaźni, nie trzeba wcale sprawiedliwości, ludzie natomiast, którzy są sprawiedliwi, potrzebują mimo to jeszcze przyjaźni, a najwłaściwszą formą sprawiedliwości jest, jak się zdaje, ustosunkowanie się przyjazne (Etyka nikomacejska, 1155 a). Przenosi do kultury łacińskiej grecką filozofię przyjaźni i tworzy jej łacińskie nazewnictwo. Tekst Cycerona, jak większość jego pism filozoficznych, ma dość kompilacyjny charakter. A w 4 Niektórzy uważali, że traktat Cycerona o przyjaźnie jest po prostu przekładem zaginionego tekstu Teofrasta pod tytułem: Peri philias. Próbowano nawet zrekonstruować dziełko Teofrasta, ale próby te dość powszechnie uznano za nieudane. Nie wydaje się także, aby tekst Cycerona był przekładem lub choćby parafrazą tekstu Teofrasta. Zbyt wiele w nim bowiem typowo rzymskich przykładów, rzymskiej mentalności i retoryki. 5
6 przypadku traktatu o przyjaźni, rdzeń kompilacji stanowi filozofia perypatetycka. To, co zwraca uwagę w tym traktacie to silne związanie przyjaźni z naturą ludzką. Komentatorzy uważają, że jest to skutek połączenia arystotelizmu i stoicyzmu. Po raz pierwszy w tekście Cycerona jasno jest powiedziane, że przyjaźń jest formą miłości. I znów komentatorzy zwracają uwagę, że skłonił Cycerona do tej tezy przekład łaciński, w którym fil a oddano słowem amicitia, a œrwj słowem amor. Swoją tezę Cyceron miał zbudować na etymologicznym podobieństwie słów amor i amicitia. Oryginalną, cycerońską tezą jest także stwierdzenie absolutnego prymatu przyjaźni wśród działań ludzkich i co za tym idzie, wyraźne podporządkowanie cnót przyjaźni. 5) Pismo Święte W Piśmie Świętym trzeba najpierw wyraźnie odróżnić to, co stanowi w nim treści objawione przez Boga o tego, co stanowi własną mądrość pisarza natchnionego. Do tej drugiej warstwy należy bez wątpienia używana terminologia. Jest ona skutkiem kultury narodu wybranego. Warstwa pierwsza natomiast wprowadza nowe treści, które z kolei, stanowią przyczynę przekształceń ujęć filozoficznych i teologicznych, gdyż dostarczają nowej wiedzy. Przesłanie Starego Testamentu to polega przede wszystkim na postawieniu moralności przed miłością, poprzez związanie miłości z dobrem. Prawdziwa bowiem ludzka miłość jest wiernością dobru. Przykazanie miłowania jest wobec tego prostą konsekwencją tych ujęć. Wszystko to wymagało ponadto mocnego zaakcentowania tezy o dobrowolnym charakterze ludzkiej miłości. Człowiek w Piśmie Świętym został niejako uwolniony od miłości i sam stawał się jej panem. Stąd pochodzi niewzruszone przekonanie chrześcijan, że miłość stanowi dar wynikający z wolności. Reprezentatywny dla tej natchnionej warstwy Pisma jest tekst św. Jana z jego Pierwszego Listu. Najmilsi, miłujmy się wzajemnie, gdyż miłość jest z Boga. I każdy, co miłuje, z Boga jest urodzony i zna Boga. Kto nie miłuje, nie zna Boga, ponieważ Bóg jest miłością. W tym okazała się nam miłość Boga, że Bóg posłał na świat Syna swego jednorodzonego, abyśmy żyli przez niego. W tym jest miłość: nie jakbyśmy my umiłowali Boga, ale że on pierwszy umiłował nas i posłał Syna swego jako przebłaganie za grzechy nasze. 6
7 Najmilsi, jeśli Bóg tak nas umiłował i my powinniśmy miłować jeden drugiego. Boga nikt nigdy nie widział. Jeśli się miłujemy wzajemnie, Bóg przebywa w nas i miłość jego jest w nas doskonała. Przez to poznajemy, że w nim przebywamy, a on w nas, że z Ducha swego dał nam. I myśmy widzieli i świadczymy, że Ojciec posłał Syna swego jako Zbawcę świata. Ktokolwiek by wyznał, że Jezus jest Synem Bożym, Bóg w nim przebywa, a on w Bogu. I myśmy poznali i uwierzyli miłości, którą Bóg ma ku nam. Bóg jest miłością, a kto trwa w miłości, w Bogu przebywa, a Bóg w nim. W tym jest doskonała miłość Boża w nas, żebyśmy mieli ufność w dzień sądu; gdyż jak On jest i my jesteśmy na tym świecie. W miłości nie ma bojaźni, ale miłość doskonała wyrzuca precz bojaźń, gdyż bojaźń łączy się z karą, a kto się boi, nie jest doskonały w miłości. My więc miłujmy Boga, gdyż Bóg pierwej nas umiłował. Jeśliby kto mówił, że miłuje Boga, a nienawidziłby brata swego, kłamcą jest. Albowiem ten, co nie miłuje brata swego, którego widzi, jakże może miłować Boga, którego nie widzi? A to rozkazanie mamy od Boga: aby kto miłuje Boga, miłował i brata swego. Każdy, co wierzy, że Jezus jest Chrystusem, z Boga się narodził. I każdy, co miłuje tego, który zrodził, miłuje i tego, który z niego jest narodzony. Po tym poznajemy, że miłujemy dzieci Boże, gdy Boga miłujemy i przykazania jego wypełniamy. Ta bowiem jest miłość Boga, abyśmy przykazań jego strzegli, a przykazania jego nie są ciężkie. Dowiadujemy się z niego o miłości Boga do ludzi. Jan podkreśla nawet, że to Bóg umiłował nas pierwszy i że ta miłość Boga najdoskonalej ujawnia się w osobie Jezusa Chrystusa. Skutki tej miłości są następujące: - Miłość powoduje obecność Boga. - Każdy kochający jest narodzony z Boga. - Kochający zna Boga. - Wzajemność ludzkiej miłości jest z Boga. - Miłość Boga wymaga miłości bliźniego. - W miłości nie ma strachu. - Miłość skutkuje wypełnieniem przykazań, które w takiej sytuacji nie są ciężkie. 7
8 6) Święty Augustyn Augustyn prawdopodobnie jako pierwszy myśliciel chciał tę biblijną wizję miłości Bożej ująć w kategoriach filozoficznych. Dwie sprawy stanowiły tu pewną trudność i pewne novum: powszechność miłości i jej niebywale wysoka ranga. Te pozornie trudne do pogodzenia tezy Augustyn łatwo sprowadził do wspólnego mianownika, stając na stanowisku powszechności Bożej miłości, która rozlewa się na wszystkich i wszystko i która stanowi główny motor działania całej natury. Aby to dobitnie wyrazić skorzystał z arystotelesowskiej fizyki i określi miłość, jako powszechne ciążenie pondus zmierzanie każdej istoty do swego naturalnego celu. Miłość tak pojęta jest wyrazem celowości całej natury. Źródłem zarówno tej celowości jak i samej miłości jest Bóg. Bóg stanowi też ostateczny cel stworzenia rozumnego człowieka. 7) Bernard z Clairvaux Bernarda z Clairvaux interesowała wyłącznie ta miłość, za pomocą której człowiek zbliżał się do Boga. Zarazem Bernard chciał ją uczynić czym powszechnym. Dlatego uznał miłość Boga za tożsamą z prawem Bożym. W ten sposób niejako przy okazji radykalne przeciął stare przeciwstawienia prawa i miłości uznał, że są one po prostu tym samym. Samo wznoszenie się człowieka do Boga przypomina w tekstach Bernarda ujęcia Platona. Zbliżanie się do Boga jest jak zbliżanie się do piękna w Uczcie i Fajdrosie. Dziedzictwo platońskie więc stało się podstawą chrześcijańskiej mistyki miłosnej. 8) Aelred z Rievaulx Te nieco zapomniany pisarz cysterski z XII wieku interesuje się wzajemną miłością pomiędzy ludźmi 5. Pisze na ten temat dialog wyraźnie inspirowany Cyceronem. W ten sposób 5 Warto dodać, że cały wiek XII obfituje w ciekawe koncepcje miłości, reprezentujące różne nurty kultury średniowiecznej Europy. Przywołano najbardziej reprezentatywne obydwie związane z nurtem cysterskim, co nie powinno dziwić, zważywszy na rolę cystersów w tym stuleciu. Bardzo dobrze ilustruję tę dominację białych mnichów postać Wilhelma z Saint Amour, który jako prominentny mnich Zakonu Benedyktyńskiego zrzeka się godności i przechodzi do cystersów. Zanim jednak to uczynił napisał traktat o miłości, w którym niektórzy badacze widzą inną niż cysterska tradycję myślenia o miłości. Inni zwracają jednak uwagę, że Wilhelm znajdował się pod wpływem Bernarda jeszcze zanim przeszedł do cystersów. Na pewno jednak w opozycji do 8
9 wprowadza wątki arystotelesowskie do myślenia o miłości. Sam Aelred jeszcze mocniej niż Cyceron wiąże przyjaźń z mądrością i wprost utożsamia ją z miłością. Znane wyrażenia z ewangelii św. Jana Bóg jest miłością, przekształca na wyrażenie Bóg jest przyjaźnią. 69. IWO. Cóż to? Czy mógłbym powiedzieć o przyjaźni to, co Jan, przyjaciel Jezusa, mówi na temat miłości: Bóg jest przyjaźnią? 70. ELRED. Z pewnością wyrażenie to jest niezwykłe i nie znajdziesz go w Piśmie Świętym. Jednak nie waham się przypisać przyjaźni tego, co niżej zostało powiedziane o miłości: Kto trwa w przyjaźni, trwa w Bogu, a Bóg trwa w nim. Spostrzeżesz to dobitniej, gdy będziemy rozprawiać o owocach lub pożytkach wynikających z przyjaźni. 9) Tomasz z Akwinu Tomasz z Akwinu postrzegał miłość przede wszystkim jako relację łączącą byty rozumne. Nie był entuzjasta augustyńskiego pondus, choć dopuszczał nazywanie skierowania nierozumnych bytów do ich naturalnego celu miłością naturalną i wskazywał na rozum Boga jako źródło tej miłości. Uznając w miłości związek bytów rozumnych, Tomasz starał się bardzo głęboko zakotwiczyć tę relację w strukturze tych bytów. Wiązał ją z samym ich istnieniem, co Josef Pieper i Mieczysław Gogacz zinterpretowali jako fundowanie miłości na własnościach transcendentalnych, przejawiających istnienie bytu. Akwinata ponadto postacie i odmiany miłości związał wprost ze strukturą bytów rozumnych: miłość zmysłowa obejmuje tylko władze zmysłowe, miłość osobowa dilectio obejmuje ponadto intelekt i wolę człowieka. Tak ujęta miłość w filozofii Tomasza z Akwinu jest podstawą innych tematów: pozostałych relacji, uczuć, wspólnot. Miłość ponadto stanowi pryncypium moralności, wychowania, cnót. Ciekawie także w odniesieniu do miłości rysuje się Tomaszowe odróżnienie filozofii od teologii. Można nawet powiedzieć, że teoria ta stanowi egzemplifikację tego odróżnienia, gdyż miłość Boża caritas jest odmiana przyjaźni amicitia. Poczynione uwagi pozwalają się krótko się odnieść do sprawy ogólniejszej. Tomasz tradycyjnie postrzegany bywał jako arystotelik, autor odróżnienia filozofii od teologii, realista, twórca egzystencjalnej wersji metafizyki bytu. Taki niewątpliwie obraz Tomasz ujęć Bernarda powstała koncepcja miłości bezinteresownej Piotra Abelarda. Niezależnie od nich rozwijała się dworska poezja miłosna, karmiona Owidiuszem miłość trubadurów, która niepokoiła teologów i moralistów. Niektórzy uważają, że traktat Wilhelma miał być swoistą odpowiedzią na koncepcję miłości dworskiej. 9
10 wyłania się z prac Gilsona, Krąpca, Gogacza. W historii filozofii jednak, tak jak i w innych dziedzinach życia, spotykamy się z trendami o charakterze mód intelektualnych, które podobnie jak w tych innych dziedzinach starają się szokować, zwracać na siebie uwagę, nie za bardzo licząc się z prawdą historyczną, czy nawet zdrowym rozsądkiem. Na konferencjach mediewistycznych, ale nie tylko na nich, możemy dowiedzieć się, że Tomasz nie był filozofem lecz teologiem (to tak jakby powiedzieć, że pan X nie jest kierowcą, bo jest profesorem), nie arystotelikiem i realistą, lecz właśnie neoplatonikiem i idealistą (tak jakby nie został potępiony za niezgodność z Augustynem i Anzelmem) 6. Z przeprowadzonych analiz tematu miłości (przy założeniu bazy źródłowej, o której wspomniano) wynika, że Tomasz z Akwinu był zarówno filozofem, jak i teologiem, pracował zdecydowanie w horyzoncie metafizyki i metodologii arystotelesowskiej, był zdecydowanym realistą, oprócz dedukcji sylogistycznej stosował też pewne metody indukcyjne, chociażby w postaci uogólnień swoich bacznych obserwacji zawikłań ludzkich miłości, namiętności, przyjaźni, uczuć. Z przeprowadzonych analiz więc wyłania się raczej tradycyjny obraz Tomasza z Akwinu. 6 Szerzej na ten temat we wstępie do przekładu Tomaszowego Komentarza do Liber de causis: Tomistyczna reforma neoplatonizmu w Komentarzu do Księgi o przyczynach Tomasza z Akwinu, w: Tomasz z Akwinu, Komentarz do Księgi o przyczynach, tł. A.Rosłan, Warszawa 2010, s. IX-L. 10
I Z A B E L L A A N D R Z E J U K
I Z A B E L L A A N D R Z E J U K bo bez przyjaciół nikt nie mógłby pragnąć żyć, chociażby posiadał wszystkie inne dobra; wszak i ci, którzy mają bogactwa, stanowisko i władzę, zdają się najbardziej potrzebować
Bardziej szczegółowoPrzyjaźń jako relacja społeczna w filozofii Platona i Arystotelesa. Artur Andrzejuk
w filozofii Platona i Arystotelesa Artur Andrzejuk Plan Greckie pojęcie przyjaźni philia. Idealistyczna koncepcja przyjaźni u Platona. Polityczna rola platońskiej przyjaźni. Arystotelesowska koncepcja
Bardziej szczegółowoPrzewodnik. Do egzaminu z Filozofii Człowieka. Kierunek Filozofia semestr III. opracował Artur Andrzejuk (na prawach maszynopisu)
Przewodnik Do egzaminu z Filozofii Człowieka Kierunek Filozofia semestr III opracował Artur Andrzejuk (na prawach maszynopisu) Katedra Historii Filozofii Starożytnej i Średniowiecznej Warszawa 2004 Treści
Bardziej szczegółowoKoncepcja religii w tomizmie konsekwentnym. Mieczysław Gogacz
Koncepcja religii w tomizmie konsekwentnym Mieczysław Gogacz Teoria relacji osobowych - punkt wyjścia osoba jako byt posiada doskonalsze osobowe istnienie u bytów osobowych z racji ich doskonałości inaczej
Bardziej szczegółowoMETAFIZYKA OBECNOŚCI Wstęp do teorii relacji osobowych
Artur Andrzejuk METAFIZYKA OBECNOŚCI Wstęp do teorii relacji osobowych OD SPOTKANIA DO OBECNOŚCI (WSTĘP) Wyjaśnienie i uzasadnienie tematu Obecność Metafizyka Relacje osobowe Stan badań Metoda badań Struktura
Bardziej szczegółowoProblem nierozerwalności zagadnienia polityki i etyki w starożytnej Grecji. przyjaźń i polityka 2
Izabella Andrzejuk Rozumienie philia w starożytnym świecie greckim Odnosi się do osób indywidualnych, ale dotyczy także spraw społecznych (dziedzina moralności i polityki) Problem nierozerwalności zagadnienia
Bardziej szczegółowoEtyka problem dobra i zła
Etyka problem dobra i zła Plan wykładu Definicje i podstawowe odróżnienia Problem dobrego życia w klasycznej etyce Arystotelesowskiej Chrześcijańska interpretacja etyki Arystotelesowskiej Etyka - problem
Bardziej szczegółowoPrzewodnik. Do wykładów i egzaminu z Filozofii Człowieka. Kierunek Filozofia semestr III. opracował Artur Andrzejuk (na prawach maszynopisu)
Przewodnik Do wykładów i egzaminu z Filozofii Człowieka Kierunek Filozofia semestr III opracował Artur Andrzejuk (na prawach maszynopisu) Katedra Historii Filozofii Starożytnej i Średniowiecznej Warszawa
Bardziej szczegółowo2. Na to zaś wszystko przyobleczcie miłość, która jest więzią doskonałości (Kol 3, 14).
Miłość jest cnotą teologalną, dzięki której miłujemy Boga nade wszystko dla Niego samego, a naszych bliźnich jak siebie samych ze względu na miłość Boga. 1. "Bóg jest miłością" (1 J 4, 8. 16): miłość jest
Bardziej szczegółowoArtur Andrzejuk ISTOTA EDUKACJI KATOLICKIEJ
Artur Andrzejuk ISTOTA EDUKACJI KATOLICKIEJ Edukacja Kształcenie Wychowywanie SKUTEK SKUTEK Trafianie na prawdę i dobro Trwanie przy prawdzie i dobru Odnosi się do poznawania Odnosi się do postępowania
Bardziej szczegółowoOPERA PHILOSOPHORUM MEDII AEVI
OPERA PHILOSOPHORUM MEDII AEVI TOM 14 TEXTUS ET STUDIA 2015 Michał Zembrzuski, Magdalena Płotka, Andrzej M. Nowik, Adam M. Filipowicz, Izabella Andrzejuk, Artur Andrzejuk Z METODOLOGII HISTORII FILOZOFII
Bardziej szczegółowoFilozofia człowieka. Fakt ludzki i jego filozoficzne interpretacje
Filozofia człowieka Fakt ludzki i jego filozoficzne interpretacje Spotkanie źródłem poznania i nauk POZNAWANIE 2 Jedność doświadczenia filozoficznego Filozofia nauką o zasadach ( principia) Do wiedzy o
Bardziej szczegółowoSPIS TREŚCI CZĘSC PIERWSZA GRECKIE PARADYGMATY
SPIS TREŚCI OD SPOTKANIA DO OBECNOŚCI (WSTĘP) 15 Wyjaśnienie i uzasadnienie tematu 15 Obecność 15 Metafizyka 17 Relacje osobowe 18 Stan badań 18 Metoda badań 21 Struktura książki 22 Cel pracy 25 CZĘSC
Bardziej szczegółowoTEMAT PRACY SOKRATEJSKA IDEA NIEWIEDZY JAKO ŹRÓDŁA ZŁA MORALNEGO A ETYKA ŚW. TOMASZA Z AKWINU ANALIZA PORÓWNAWCZA ETYKA SOKRATESA ETYKA ŚW.
TEMAT PRACY SOKRATEJSKA IDEA NIEWIEDZY JAKO ŹRÓDŁA ZŁA MORALNEGO A ETYKA ŚW. TOMASZA Z AKWINU ANALIZA PORÓWNAWCZA ETYKA SOKRATESA ETYKA ŚW. TOMASZA 399 0 1274 2012 PLAN PRACY I. Etyka Sokratesa II. System
Bardziej szczegółowoRozwój ku pełni człowieczeństwa w nauczaniu Papieża Jana Pawła II
Rozwój ku pełni człowieczeństwa w nauczaniu Papieża Jana Pawła II Wojciech Kosek Pedagogiczna Biblioteka Wojewódzka, Bielsko-Biała, 10. kwietnia 2014 r. Konferencja Personalistyczna koncepcja wychowania
Bardziej szczegółowoW imię Ojca i Syna i Ducha Świętego
W imię Ojca i Syna i Ducha Świętego Sens życia Gdy na początku dnia czynię z wiarą znak krzyża, wymawiając słowa "W imię Ojca i Syna, i Ducha Świętego", Bóg uświęca cały czas i przestrzeń, która otworzy
Bardziej szczegółowoŚw. Augustyn, Wyznania, przekład Z. Kubiak, Znak, Kraków 1997
Św. Augustyn, Wyznania, przekład Z. Kubiak, Znak, Kraków 1997 ks. XI 1. Wyznania nie informują Boga, o czym i tak wie, lecz są wyrazem miłości Augustyna do Boga jako Ojca. 2. Augustyn pragnie poznać Prawo
Bardziej szczegółowoRADOŚĆ W MYŚLI ŚW. TOMASZA Z AKWINU NAUKOWE TOWARZYSTWO TOMISTYCZNE 5 GRUDNIA 2018 DR HAB. MAGDALENA PŁOTKA
RADOŚĆ W MYŚLI ŚW. TOMASZA Z AKWINU NAUKOWE TOWARZYSTWO TOMISTYCZNE 5 GRUDNIA 2018 DR HAB. MAGDALENA PŁOTKA TOMASZ A RADOŚĆ Radość - pełnia i kres uczuć, w której dokonuje się spełnienie wszystkich pragnień
Bardziej szczegółowoUSPRAWIEDLIWIENIE WYŁĄCZNIE PRZEZ WIARĘ
USPRAWIEDLIWIENIE WYŁĄCZNIE PRZEZ WIARĘ Lekcja 4 na 22 lipca 2017 Z Chrystusem jestem ukrzyżowany; żyję więc już nie ja, ale żyje we mnie Chrystus; a obecne życie moje w ciele jest życiem w wierze w Syna
Bardziej szczegółowoFilozoficzna interpretacja doświadczenia mistycznego w ujęciu Mieczysława Gogacza. Izabella Andrzejuk
Filozoficzna interpretacja doświadczenia mistycznego w ujęciu Mieczysława Gogacza. Izabella Andrzejuk Doświadczenie mistyczne w filozofii i teologii Wydaje się, iż ujęcie doświadczenia mistycznego zarazem
Bardziej szczegółowoArtur Andrzejuk OSOBOWY WYMIAR EDUKACJI
Artur Andrzejuk OSOBOWY WYMIAR EDUKACJI Edukacja Kształcenie Wychowywanie SKUTEK SKUTEK Trafianie na prawdę i dobro Trwanie przy prawdzie i dobru Odnosi się do poznawania Odnosi się do postępowania Osobowy
Bardziej szczegółowoSPIS TREŚCI WPROWADZENIE... 7
391 SPIS TREŚCI WPROWADZENIE... 7 KSIĘGA CZWARTA 1. Wstęp... 15 2. W Bogu jest rodzenie, ojcostwo i synostwo... 20 3. Syn Boży jest Bogiem... 22 4. Pogląd Fotyna o Synu Bożym i jego odparcie... 23 5. Pogląd
Bardziej szczegółowoFilozoficzne konteksty mistyki św. Jana od Krzyża. Izabella Andrzejuk
Filozoficzne konteksty mistyki św. Jana od Krzyża Izabella Andrzejuk Plan wystąpienia Św. Jan od Krzyża Dziedziny filozoficzne w tekstach św. Jana Filozoficzna erudycja św. Jana Mistyka św. Jana najważniejsze
Bardziej szczegółowoMieczysław Gogacz. Przedmowa
1 Mieczysław Gogacz Przedmowa Książka jest prezentacją krótkich opracowań poglądów i przytoczonych tekstów św. Tomasza z Akwinu. Poglądy są ułożone w zespoły nauk filozoficznych, wyjaśniających, kim jest
Bardziej szczegółowoPlaton ( ) Herma Platona (Muzeum Kapitolińskie w Rzymie)
Platon (427-347) Herma Platona (Muzeum Kapitolińskie w Rzymie) Życie Platona ur. 7 maja 427 (matka - Periktione, ojciec - Ariston) pierwsze kontakty z filozofią u Kratylosa (skrajny heraklityzm) spotyka
Bardziej szczegółowoJezus przed swoim ukrzyżowaniem w modlitwie do Ojca wstawiał się za swoimi uczniami (i za nami).
Lekcja 3 na 20 października 2018 A nie tylko za nimi proszę, ale i za tymi, którzy przez ich słowo uwierzą we mnie. Aby wszyscy byli jedno, jak Ty, Ojcze, we mnie, a Ja w tobie, aby i oni w nas jedno byli,
Bardziej szczegółowoEwangelia wg św. Jana. Rozdział 1
Ewangelia wg św. Jana Rozdział 1 Na początku było Słowo, a Słowo było u Boga, a Bogiem było Słowo. 2 Ono było na początku u Boga. 3 Wszystko przez Nie się stało, a bez Niego nic się nie stało, co się stało.
Bardziej szczegółowoOGÓLNA CHARAKTERYSTYKA FILOZOFII XIII WIEKU
OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA FILOZOFII XIII WIEKU POWSTANIE UNIWERSYTETÓW Najwcześniej powstają dwa uniwersytety: Sorbona - Paryż Oxford Uniwersytety zostają zorganizowane na wzór struktury cechowej, w której
Bardziej szczegółowoWYMAGANIA EDUKACYJNE W ZAKRESIE IV KLASY SZKOŁY PODSTAWOWEJ. Zaproszeni przez Boga z serii Drogi przymierza
WYMAGANIA EDUKACYJNE W ZAKRESIE IV KLASY SZKOŁY PODSTAWOWEJ Zaproszeni przez Boga z serii Drogi przymierza Wymagania edukacyjne śródroczne Ocena celująca Ocenę celującą przewiduję dla uczniów przejawiających
Bardziej szczegółowoProfesora Mieczysława Gogacza ujęcie etyki. Dawid Lipski Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego
Profesora Mieczysława Gogacza ujęcie etyki Dawid Lipski Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego Definicja etyki : Etykę stanowi ustalenie, które działania ludzkie chronią zgodne z prawdą dobro osób
Bardziej szczegółowoKoncepcja etyki E. Levinasa
Koncepcja etyki E. Levinasa Fragment wypowiedzi Jana Pawła II z: Przekroczyć próg nadziei : Skąd się tego nauczyli filozofowie dialogu? Nauczyli się przede wszystkim z doświadczenia Biblii. Całe życie
Bardziej szczegółowoNajczęściej o modlitwie Jezusa pisze ewangelista Łukasz. Najwięcej tekstów Chrystusowej modlitwy podaje Jan.
"Gdy Jezus przebywał w jakimś miejscu na modlitwie i skończył ją, rzekł jeden z uczniów do Niego: «Panie, naucz nas się modlić, jak i Jan nauczył swoich uczniów». Łk 11,1 Najczęściej o modlitwie Jezusa
Bardziej szczegółowoŻyj mądrze. czyli o tym co dzieci zapominają, albo czego nie zostały nauczone
Żyj mądrze czyli o tym co dzieci zapominają, albo czego nie zostały nauczone Nie mamy złych dzieci, jak i nie mamy złych nauczycieli, mamy problem ze sobą jako rodzice Patrzysz na swoją pociechę i zastanawiasz
Bardziej szczegółowoEtyka Tożsamość i definicja. Ks. dr Artur Aleksiejuk
Etyka Tożsamość i definicja Ks. dr Artur Aleksiejuk 1. ETYKA A FILOZOFIA PYTANIA PROBLEMOWE: Czy etyka musi być dyscypliną filozoficzną? Czy etyka może być wolna od filozoficznych założeń? Czy i jak dalece
Bardziej szczegółowoFilozofia, ISE, Wykład X - Filozofia średniowieczna.
Filozofia, ISE, Wykład X - Filozofia średniowieczna. 2011-10-01 Plan wykładu 1 Filozofia średniowieczna a starożytna 2 3 Ogólna charakterystyka filozofii średniowiecznej Ogólna charakterystyka filozofii
Bardziej szczegółowoSZCZEGÓŁOWE KRYTERIA OCENIANIA
SZCZEGÓŁOWE KRYTERIA OCENIANIA Przedmiot: etyka Klasy: VI Rok szkolny: 2015/2016 Szkoła: Szkoła Podstawowa im. Batalionów AK Gustaw i Harnaś w Warszawie ul. Cyrklowa 1 Nauczyciel prowadzący: mgr Piotr
Bardziej szczegółowoBóg a prawda... ustanawiana czy odkrywana?
Bóg a prawda... ustanawiana czy odkrywana? W skali od 1 do 10 (gdzie 10 jest najwyższą wartością) określ, w jakim stopniu jesteś zaniepokojony faktem, że większość młodzieży należącej do Kościoła hołduje
Bardziej szczegółowoAktywni na start. Podkowa Leśna 6-8 stycznia 2012r.
Aktywni na start Podkowa Leśna 6-8 stycznia 2012r. Bo ziemia sama z siebie owoc wydaje, najpierw trawę, potem kłos, potem pełne zboże w kłosie. A gdy owoc dojrzeje, wnet się zapuszcza sierp, bo nadeszło
Bardziej szczegółowoPanorama etyki tomistycznej
Panorama współczesnej etyki tomistycznej w Polsce Artur Andrzejuk Ramy organizacyjne organizacyjne 1946 - Wydział Filozoficzny KUL J. Keller, W. Bednarski, K. Wojtyła, T. Styczeń, A. Szostek. J. Gałkowski,
Bardziej szczegółowoA sam Bóg pokoju niechaj was w zupełności poświęci, a cały duch wasz i dusza, i ciało niech będą zachowane bez nagany na przyjście Pana naszego,
Lekcja 6 na 11 lutego 2017 A sam Bóg pokoju niechaj was w zupełności poświęci, a cały duch wasz i dusza, i ciało niech będą zachowane bez nagany na przyjście Pana naszego, Jezusa Chrystusa (1 Tesaloniczan
Bardziej szczegółowoOsoba podstawą i zadaniem pedagogiki. Izabella Andrzejuk
Osoba podstawą i zadaniem pedagogiki Izabella Andrzejuk Plan wystąpienia 1. Człowiek jako osoba 1. Relacje osobowe 2. Istota wychowania 1. Znaczenie relacji osobowych w wychowaniu 3. Pedagogika, filozofia
Bardziej szczegółowoProszę bardzo! ...książka z przesłaniem!
Proszę bardzo!...książka z przesłaniem! Przesłanie, które daje odpowiedź na pytanie co ja tu właściwie robię? Przesłanie, które odpowie na wszystkie twoje pytania i wątpliwości. Z tej książki dowiesz się,
Bardziej szczegółowoEtyka zagadnienia wstępne
Etyka zagadnienia wstępne Plan 1. Czy jest etyka? 2. Czym etyka nie jest 3. Historyczne postacie etyki Etyka - zagadnienia wstępne 2 Określenie etyki Jest dyscypliną filozoficzną Jej przedmiotem są zasady
Bardziej szczegółowoFILOZOFIA POZIOM PODSTAWOWY
EGZAMIN MATURALNY W ROKU SZKOLNYM 2013/2014 FILOZOFIA POZIOM PODSTAWOWY ROZWIĄZANIA ZADAŃ I SCHEMAT PUNKTOWANIA MAJ 2014 2 Egzamin maturalny z filozofii Część I (20 punktów) Zadanie 1. (0 3) Obszar standardów
Bardziej szczegółowoDUCH ŚWIĘTY O DZIEWCZYNCE U STUDNI
SPOTKANIE 5 DUCH ŚWIĘTY Dla ułatwienia poszczególne zadania oznaczone są symbolami. Legenda pozwoli Ci łatwo zorientować się w znaczeniu tych symboli: O DZIEWCZYNCE U STUDNI Mała dziewczynka stała z dziadkiem
Bardziej szczegółowoFilozofia, Historia, Wykład IV - Platońska teoria idei
Filozofia, Historia, Wykład IV - Platońska teoria idei 2010-10-01 Tematyka wykładu 1 Metafora jaskini 2 Świat materialny - świat pozoru Świat idei - świat prawdziwy Relacja między światem idei i światem
Bardziej szczegółowoChcę poznać Boga i duszę. Filozofowie o Absolucie
Chcę poznać Boga i duszę Filozofowie o Absolucie W jaki sposób można poznać Boga? Jak poznać Kogoś, Kto pozostaje niewidzialny i niepoznawalny? Szukając argumentów na istnienie Boga Świat (np. Teoria Wielkiego
Bardziej szczegółowoOPERA PHILOSOPHORUM MEDII AEVI
OPERA PHILOSOPHORUM MEDII AEVI T O M 8 T E X T U S E T S T U D I A 1987 SUBSYSTENCJA I OSOBA WEDŁUG ŚW. TOMASZA Z AKWINU REDAKTOR TOMU: MIECZYSŁAW GOGACZ A K A D E M I A T E O L O G I I K A T O L I C K
Bardziej szczegółowoFilozofia, ISE, Wykład VII - Platońska teoria idei cz. 2.
Filozofia, ISE, Wykład VII - Platońska teoria idei cz. 2. Artur Machlarz 2011-10-01 Plan wykładu 1 Czym według Platona jest wiedza prawdziwa i jak ją osiągnąć? 2 3 Protagoras - człowiek jest miarą wszechrzeczy...
Bardziej szczegółowoWstęp Komentarze jako metoda wyjaśniania oraz interpretacji w średniowieczu Komentarz Akwinaty do Etyki nikomachejskiej krótka prezentacja Próba
Izabella Andrzejuk Wstęp Komentarze jako metoda wyjaśniania oraz interpretacji w średniowieczu Komentarz Akwinaty do Etyki nikomachejskiej krótka prezentacja Próba analizy fragmentu Komentarza według reguł
Bardziej szczegółowoImmanuel Kant: Fragmenty dzieł Uzasadnienie metafizyki moralności
Immanuel Kant: Fragmenty dzieł Uzasadnienie metafizyki moralności Rozdział II Pojęcie każdej istoty rozumnej, która dzięki wszystkim maksymom swej woli musi się uważać za powszechnie prawodawczą, by z
Bardziej szczegółowoADORACJA EUCHARYSTYCZNA
ADORACJA EUCHARYSTYCZNA Gdy w środowisku chrześcijańskim mówi się o adoracji, spontanicznie i słusznie myślimy o adoracji Najświętszego Sakramentu. Ona jest źródłem i uprzywilejowanym miejscem wszelkiej
Bardziej szczegółowoZłodziej przychodzi tylko po to, by kraść, zarzynać i wytracać. Ja przyszedłem, aby miały życie i obfitowały (Jan 10:10)
Lekcja 5 na 4 lutego 2017 Złodziej przychodzi tylko po to, by kraść, zarzynać i wytracać. Ja przyszedłem, aby miały życie i obfitowały (Jan 10:10) Możemy dowiedzieć się o chrzcie Duchem Świętym i jak wierzący
Bardziej szczegółowoRysunek: Dominika Ciborowska kl. III b L I G I A. KLASY III D i III B. KATECHETKA: mgr teologii Beata Polkowska
RE Rysunek: Dominika Ciborowska kl. III b L I G I A KLASY III D i III B KATECHETKA: mgr teologii Beata Polkowska Duchu Święty przyjdź ZESŁANIE DUCHA ŚWIĘTEGO DOMINIKA CIBOROWSKA KL III D MODLITWA Przyjdź
Bardziej szczegółowoA. Andrzejuk, Metafizyka obecności. Wstęp do teorii relacji osobowych, Wydawnictwo UKSW, Warszawa 2012, ss. 508.
Michał Zembrzuski A. Andrzejuk, Metafizyka obecności. Wstęp do teorii relacji osobowych, Wydawnictwo UKSW, Warszawa 2012, ss. 508. Recenzja (cześć I Greckie paradygmaty ) W odniesieniu do części I, chciałbym
Bardziej szczegółowoKOŚCIÓŁ IDŹ TY ZA MNIE
SPOTKANIE 6 KOŚCIÓŁ Dla ułatwienia poszczególne zadania oznaczone są symbolami. Legenda pozwoli Ci łatwo zorientować się w znaczeniu tych symboli: IDŹ TY ZA MNIE Pewien mężczyzna miał zwyczaj mówić w każdą
Bardziej szczegółowoSPIS TREŚ CI KSIĘGA PIERWSZA
SPIS TREŚ CI Wprowadzenie... 5 Przedmowa Rufina... 45 KSIĘGA PIERWSZA Przedmowa... 51 ROZDZIAŁ I. O Bogu... 58 (1 3. Bóg Istota niecielesna. 4 7. Bóg jest duchem. 8 9. Bóg jest niepodzielny.) Fragmenty
Bardziej szczegółowoEGZAMIN MATURALNY Z FILOZOFII POZIOM ROZSZERZONY
Arkusz zawiera informacje prawnie chronione do momentu rozpoczęcia egzaminu. MFI 2016 KOD UZUPEŁNIA ZDAJĄCY PESEL miejsce na naklejkę EGZAMIN MATURALNY Z FILOZOFII POZIOM ROZSZERZONY DATA: 11 maja 2016
Bardziej szczegółowoIMMANUEL KANT ETYKA DEONTOLOGICZNA
IMMANUEL KANT ETYKA DEONTOLOGICZNA PROJEKT ETYKI KANTA W POSZUKIWANIU OBIEKTYWNYCH PODSTAW ETYKI Wobec krytyki Huma Immanuel Kant stara się znaleść jakąś obiektywną podstawę dla etyki, czyli wykazać, że
Bardziej szczegółowoLekcja 4 na 28 stycznia 2017
Lekcja 4 na 28 stycznia 2017 Czy Duch Święty jest siłą wypływającą od Boga, czy też boską Osobą równą Ojcu i Synowi? Czy ta kwestia ma znaczenie i czy wpływa ona na nasze relacje z Bogiem? Jezus i Duch:
Bardziej szczegółowoEwangelizacja O co w tym chodzi?
Ewangelizacja O co w tym chodzi? Droga małego ewangelizatora ;) Warsztaty ewangelizacyjne: 11 maja 2013 r. Ks. Tomek Moch, Diecezjalna Diakonia Ewangelizacji Ruchu Światło-Życie Archidiecezja Warszawska
Bardziej szczegółowo1. Dyscypliny filozoficzne. Andrzej Wiśniewski Wstęp do filozofii Materiały do wykładu 2015/2016
1. Dyscypliny filozoficzne Andrzej Wiśniewski Andrzej.Wisniewski@amu.edu.pl Wstęp do filozofii Materiały do wykładu 2015/2016 Pochodzenie nazwy filozofia Wyraz filozofia pochodzi od dwóch greckich słów:
Bardziej szczegółowoFilozofowie na Polskim Uniwersytecie na Obczyźnie ARTUR ANDRZEJUK
Polski Uniwersytet na Obczyźnie Filozofowie na Polskim Uniwersytecie na Obczyźnie ARTUR ANDRZEJUK Brano pod uwagę następujące kryteria: Publikacje z filozofii Nauczanie filozofii Założenia Artur Andrzejuk
Bardziej szczegółowoZe Zmartwychwstałym w społeczeństwie. Podręcznik do religii dla I klasy szkoły zawodowej
Ze Zmartwychwstałym w społeczeństwie Podręcznik do religii dla I klasy szkoły zawodowej Człowiek sumienia 19 Każdy dzień życia człowieka wypełniony jest dużymi i małymi wyborami. To one nadają ludzkiemu
Bardziej szczegółowoWychowanie ku pełni człowieczeństwa wyzwaniem dla edukacji
Wychowanie ku pełni człowieczeństwa wyzwaniem dla edukacji Ks. dr Jacek Czaplicki KS-4 Wychowanie ku wartościom - szanse i zagrożenia" 1 G. C. Berkouwer konstatuje: "Dziś bardziej niż kiedykolwiek, pytanie
Bardziej szczegółowoHugo Grotius ( ) Franciszek Suarez ( ) Samuel Pufendorf ( )
Hugo Grotius (1583-1645) Franciszek Suarez (1548-1617) Samuel Pufendorf (1632-1694) Tomistyczna koncepcja prawa jako rozumnego urządzenia świata (Hugo Grotius) Woluntarystyczna wizja prawa, którego źródłem
Bardziej szczegółowoBoże spojrzenie na człowieka 1
Boże spojrzenie na człowieka 1 opracował: Artur Trzęsiok Knurów, 24 marca 2006 1 wersja beta 1 Wprowadzenie dla Animatora Człowiek nie może żyć bez miłości. Człowiek pozostaje dla siebie istotą niezrozumiałą,
Bardziej szczegółowoKościół Boży w Chrystusie PODSTAWA PROGRAMOWA DLA SZKÓŁ PONADPODSTAWOWYCH
Kościół Boży w Chrystusie PODSTAWA PROGRAMOWA DLA SZKÓŁ PONADPODSTAWOWYCH CHARAKTERYSTYKA: Program przeznaczony jest dla uczniów szkół ponadpodstawowych: liceum, technikum oraz szkół zawodowych. Katechezy
Bardziej szczegółowoKsięga Ozeasza 1:2-6,9
Księga Ozeasza 1:2-6,9 (2) Początek poselstwa Pana przez Ozeasza. Pan rzekł do Ozeasza: Idź, weź sobie za żonę nierządnicę i miej z nią dzieci z nierządu, gdyż kraj przez nierząd stale odwraca się od Pana.
Bardziej szczegółowoFilozofia, ISE, Wykład III - Klasyfikacja dyscyplin filozoficznych
Filozofia, ISE, Wykład III - Klasyfikacja dyscyplin filozoficznych 2011-10-01 Plan wykładu 1 Klasyczny podział dyscyplin filozoficznych 2 Podział dyscyplin filozoficznych Klasyczny podział dyscyplin filozoficznych:
Bardziej szczegółowoMsza św. z okazji 40-lecia działalności wspólnoty Wiara i światło (Ewangelia Mt 25,14-30) Wrocław, katedra 17 XI 2018
+ Józef Kupny Msza św. z okazji 40-lecia działalności wspólnoty Wiara i światło (Ewangelia Mt 25,14-30) Wrocław, katedra 17 XI 2018 Z pewnością wiele razy słyszeliśmy tę Ewangelię i może nam się wydawać,
Bardziej szczegółowoCo to jest miłość - Jonasz Kofta
Co to jest miłość - Jonasz Kofta Co to jest miłość nie wiem ale to miłe że chcę go mieć dla siebie na nie wiem ile Gdzie mieszka miłość nie wiem może w uśmiechu czasem ją słychać w śpiewie a czasem w echu
Bardziej szczegółowoWYMAGANIA Z RELIGII. 1. Świadkowie Chrystusa
WYMAGANIA Z RELIGII 1. Świadkowie Chrystusa często nie przynosi go na lekcje. definiuje, czym jest lęk; określa sposoby odnoszenia się do Boga na wzór Jezusa. potrafi podać z nauczyciela zasady życia wspólnoty
Bardziej szczegółowoAkt ofiarowania się miłosierdziu Bożemu
3 Akt ofiarowania się miłosierdziu Bożemu O najmiłosierniejszy Jezu, Twoja dobroć jest nieskończona, a skarby łask nieprzebrane. Ufam bezgranicznie Twojemu miłosierdziu, które jest ponad wszystkie dzieła
Bardziej szczegółowoReligia. wolność czy zniewolenie? Odrzuć wszystko, co sprzeciwia się wolności i poznaj to, co najbardziej człowiekowi potrzebne.
ks. Zbigniew Paweł Maciejewski Religia wolność czy zniewolenie? Odrzuć wszystko, co sprzeciwia się wolności i poznaj to, co najbardziej człowiekowi potrzebne. Wydawnictwo NATAN Lublin 2013 Copyright by
Bardziej szczegółowoStudium biblijne numer 13. List do Efezjan 1,4. Andreas Matuszak. InspiredBooks
Studium biblijne numer 13. List do Efezjan 1,4 Andreas Matuszak InspiredBooks listopad 2013, dla niniejszego wydania Ver. 1.0 www.inspiredbooks.de List do Efezjan 1,4 Andreas Matuszak InspiredBooks Miłość
Bardziej szczegółowoKryteria ocen z religii kl. 4
Kryteria ocen z religii kl. 4 Ocena celująca - spełnia wymagania w zakresie oceny bardzo dobrej - prezentuje treści wiadomości powiązane ze sobą w systematyczny układ - samodzielnie posługuje się wiedzą
Bardziej szczegółowoFilozofia, Germanistyka, Wykład I - Wprowadzenie.
2010-10-01 Plan wykładu 1 Czym jest filozofia Klasyczna definicja filozofii Inne próby zdefiniowania filozofii 2 Filozoficzna geneza nauk szczegółowych - przykłady 3 Metafizyka Ontologia Epistemologia
Bardziej szczegółowoStudium Katechetyczne Wychowując w Wierze tłumaczenie po Polsku. OBJAWIENIE W PIŚMIE ŚWIĘTYM I TRADYCJI
Polish FF Curriculum Translation in Polish Studium Katechetyczne Wychowując w Wierze tłumaczenie po Polsku. OBJAWIENIE W PIŚMIE ŚWIĘTYM I TRADYCJI 1. Objawienie: Pismo Św. i Tradycja a. Pismo Święte: Części,
Bardziej szczegółowo2 NIEDZIELA PO NARODZENIU PAŃSKIM
2 NIEDZIELA PO NARODZENIU PAŃSKIM PIERWSZE CZYTANIE Syr 24, 1-2. 8-12 Mądrość Boża mieszka w Jego ludzie Czytanie z Księgi Syracydesa. Mądrość wychwala sama siebie, chlubi się pośród swego ludu. Otwiera
Bardziej szczegółowoNa zakończenie nauki w klasie IV uczeń potrafi:
Na zakończenie nauki w klasie IV uczeń potrafi: - dostrzega działanie Boga w świecie - potrafi odczytać przesłanie dekalogu i poznanych tekstów biblijnych - rozwiązuje sytuacje konfliktowe w duchu przesłania
Bardziej szczegółowoSPIS TREŚCI. Część pierwsza KRYTYKA ESTETYCZNEJ WŁADZY SĄDZENIA
SPIS TREŚCI Przedmowa tłumacza................. XI KRYTYKA WŁADZY SĄDZENIA Przedmowa do pierwszego wydania............ 3 Wstęp...................... 11 I. O podziale filozofii............... 11 II. O suwerennej
Bardziej szczegółowoStudium biblijne numer 12. Prawdziwa religia. Andreas Matuszak. InspiredBooks
Studium biblijne numer 12. Prawdziwa religia Andreas Matuszak InspiredBooks październik 2013, dla niniejszego wydania Ver. 1.0 www.inspiredbooks.de Prawdziwa religia Andreas Matuszak InspiredBooks 4 Prawdziwa
Bardziej szczegółowoFilozofia bytu w tekstach Tomasza z Akwinu
Artur Andrzejuk Filozofia bytu w tekstach Tomasza z Akwinu Wydawnictwo von borowiecky Warszawa 2018 PROJEKT OKŁADKI, OPRACOWANIE GRAFICZNE, SKŁAD I ŁAMANIE Maciej Głowacki REDAKCJA JĘZYKOWA Elżbieta Pachciarek
Bardziej szczegółowo3. Miłość niejedno na imię
3. Miłość niejedno na imię 1. CELE LEKCJI WYMAGANIA OGÓLNE wprowadzenie w problematykę chrześcijańskiego rozumienia sensu miłości. 2. TREŚCI NAUCZANIA WYMAGANIA SZCZEGÓŁOWE uczeń: definiuje pojęcie miłości,
Bardziej szczegółowoŚWIATOPOGLĄD NEW AGE
ŚWIATOPOGLĄD NEW AGE ŚWIATOPOGLĄD względnie stały zespół sądów (często wartościujących), przekonań i opinii na temat otaczającego świata czerpanych z rozmaitych dziedzin kultury, głównie z nauki, sztuki,
Bardziej szczegółowoRozdział 8. Św. Augustyn i państwo Boże
Słowo wstępne Rozdział 1. Filozofia i jej podstawowe zagadnienia Wstępne pojęcie filozofii Działy filozofii Filozofia a inne formy ludzkiego poznania Praktyczny wymiar filozofii Rozdział 2. Bezpieczeństwo
Bardziej szczegółowoMIND-BODY PROBLEM. i nowe nadzieje dla chrześcijańskiej antropologii
MIND-BODY PROBLEM i nowe nadzieje dla chrześcijańskiej antropologii CZŁOWIEK JEST MASZYNĄ (THOMAS HOBBES) Rozumienie człowieka znacząco zmienia się wraz z nastaniem epoki nowożytnej. Starożytne i średniowieczne
Bardziej szczegółowoDialektycy i antydialektycy. Filozofia XI w.
Dialektycy i antydialektycy Filozofia XI w. Stanowiska Odrodzenie filozofii w XI w. rozpoczęło się od postawienia pytania o to, jak możemy poznać prawdy wiary. Czy możemy je w pełni zrozumieć przy pomocy
Bardziej szczegółowoMiłosierdzie Miłosierdzie
Miłosierdzie Miłosierdzie SP Klasa IV, Temat 57 SP SP Klasa IV, IV, Temat 57 57 SP Klasa IV, Temat 57 Koronka do Miłosierdzia Bożego Na początku odmawia się: Ojcze nasz..., Zdrowaś Maryjo..., Wierzę
Bardziej szczegółowoFilozofia, Pedagogika, Wykład III - Filozofia archaiczna
Filozofia, Pedagogika, Wykład III - Filozofia archaiczna 2009-09-04 Plan wykładu 1 Jońska filozofia przyrody - wprowadzenie 2 3 Jońska filozofia przyrody - problematyka Centralna problematyka filozofii
Bardziej szczegółowoCOŚ TY ATENOM ZROBIŁ SOKRATESIE. Paweł Bortkiewicz
COŚ TY ATENOM ZROBIŁ SOKRATESIE Paweł Bortkiewicz bortpa@amu.edu.pl Coś ty Atenom zrobił, Sokratesie, Że ci ze złota statuę lud niesie, Otruwszy pierwej... REWOLUCJA SOKRATEJSKA uwydatnienie sprzeczności
Bardziej szczegółowoZatem może wyjaśnijmy sobie na czym polega różnica między człowiekiem świadomym, a Świadomym.
KOSMICZNA ŚWIADOMOŚĆ Kiedy mowa jest o braku świadomi, przeciętny człowiek najczęściej myśli sobie: O czym oni do licha mówią? Czy ja nie jesteś świadomy? Przecież widzę, słyszę i myślę. Tak mniej więcej
Bardziej szczegółowoZnalazłam się w tunelu jak w długim korytarzu. Szłam bardzo szybko, biegnąc tunelem wzdłuż jasnego, białego światła. Mogłam zobaczyć inny koniec... Zaczęło do mnie docierać, że byłam martwa,... Wtedy zobaczyłam
Bardziej szczegółowoPrzewodnik. do egzaminów doktorskich z filozofii w Instytucie Chemii Fizycznej
Przewodnik do egzaminów doktorskich z filozofii w Instytucie Chemii Fizycznej Instytut Filozofii Wydział Filozofii Chrześcijańskiej Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego WARSZAWA 2005 ZAKRES EGZAMINU
Bardziej szczegółowoARGUMENTY KOSMOLOGICZNE. Sformułowane na gruncie nauk przyrodniczych
ARGUMENTY KOSMOLOGICZNE Sformułowane na gruncie nauk przyrodniczych O CO CHODZI W TYM ARGUMENCIE Argument ten ma pokazać, że istnieje zewnętrzna przyczyna wszechświata o naturze wyższej niż wszystko, co
Bardziej szczegółowo116. Czy są Duchy, które wiecznie pozostaną na niższych stopniach rozwoju?
Rozwój Duchów Bóg stworzył wszystkie Duchy prostymi i nie posiadającymi wiedzy. Każdemu z nich wyznaczył misję, by mógł się uczyć i krok po kroku osiągać doskonałość poprzez poznawanie prawdy i zbliżanie
Bardziej szczegółowoArchidiecezjalny Program Duszpasterski ROK B OKRES PASCHALNY. Komentarze do niedzielnej liturgii słowa
Archidiecezjalny Program Duszpasterski ROK B OKRES PASCHALNY Komentarze do niedzielnej liturgii słowa Poznań 2008/2009 17 18 II Niedziela Wielkanocna 19 kwietnia 2009 Dz 4,32-35 Ps 118 1 J 5,1-6 J 20,19-31
Bardziej szczegółowoFilozofia szkół Hellenistycznych. Tomasz Stępień
Filozofia szkół Hellenistycznych Tomasz Stępień Szkoły okresu hellenistycznego Epikureizm (Epikur) Stoicyzm (Zenon z Kition) Sceptycyzm (Pirron i Akademia) Eklektyzm (Późna Akademia - Cyceron) Szkoła Epikurejska
Bardziej szczegółowoCzy możemy coś powiedzieć o istocie Boga?
Przymioty Boga Czy możemy coś powiedzieć o istocie Boga? dowody na istnienie Boga ustaliły, że On jest, ale czy poza wiedzą o Jego istnieniu możemy coś wiedzieć o Jego istocie? Św. Tomasz twierdzi, że
Bardziej szczegółowo