Agnieszka JANKOWSKA Tomasz KIERZKOWSKI Robert KNOPIK Fundusze pomocowe dla Polski po akcesji fundusze strukturalne i Fundusz Spójności

Transkrypt

1 Agnieszka JANKOWSKA Tomasz KIERZKOWSKI Robert KNOPIK Fundusze pomocowe dla Polski po akcesji fundusze strukturalne i Fundusz Spójności Warszawa, wrzesień 2004 r.

2 Autorzy Agnieszka Jankowska Tomasz Kierzkowski Robert Knopik Redakcja i korekta Ewa Skrzypkowska Copyright by Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości, 2004 Projekt okładki Jakub Osiński, Jacek Pacholec Projekt serii Tadeusz Korobkow ISBN Wydanie I Nakład 2000 egzemplarzy Druk i oprawa Instytut Technologii Eksploatacji Radom, ul. K. Pułaskiego 6/10, tel. centr , fax instytut@itee.radom.pl 2

3 Spis treści WSTĘP Cele polityki regionalnej Unii Europejskiej Fundusze strukturalne Unii Europejskiej Fundusz Spójności Założenia ogólne Strategia wykorzystania Funduszu Spójności w Polsce Budżet unijnej polityki regionalnej w latach Proces programowania polityki regionalnej w Unii Europejskiej Zagadnienia ogólne Plan Rozwoju Podstawy Wsparcia Wspólnoty Programy Operacyjne Uzupełnienie Programu Operacyjnego Jednolity Dokument Programowy Inicjatywy Wspólnoty Ogólne zasady wdrażania programów finansowanych z funduszy strukturalnych Zadania instytucji uczestniczących w przygotowywaniu i wdrażaniu programów finansowanych z funduszy strukturalnych Komisja Europejska Instytucja Zarządzająca Komitety Monitorujące Instytucja Płatnicza Jednostki Monitorująco-Kontrolne Instytucje Pośredniczące w zarządzaniu Programami Operacyjnymi Komitety Sterujące Beneficjent końcowy Krajowa polityka regionalna na lata Narodowy Plan Rozwoju Założenia ogólne System wdrażania Tryb wyboru projektów zarys

4 Sektorowy Program Operacyjny Wzrost Konkurencyjności Przedsiębiorstw Sektorowy Program Operacyjny Rozwój Zasobów Ludzkich Sektorowy Program Operacyjny Restrukturyzacja i Modernizacja Sektora Żywnościowego i Rozwój Obszarów Wiejskich Sektorowy Program Operacyjny Rybołówstwo i Przetwórstwo Ryb (SPO RPR) Sektorowy Program Operacyjny: Transport Zintegrowany Program Operacyjny Rozwoju Regionalnego (ZPORR) Sektorowy Program Operacyjny Pomoc Techniczna... 89

5 Wstęp W niniejszej publikacji autorzy przedstawili podstawowe informacje na temat zasad funkcjonowania unijnej polityki regionalnej w obecnym okresie programowania, obejmującym lata Podstawowym celem publikacji jest prezentacja możliwości korzystania z pomocy unijnej po przystąpieniu Polski do Unii Europejskiej. 5

6 6

7 1. Cele polityki regionalnej Unii Europejskiej Przystępując do Unii Europejskiej Polska stała się podmiotem unijnej polityki regionalnej. Polityka ta jest realizowana w okresach wieloletnich. W obecnym okresie programowania, który obejmuje lata , polityka regionalna Unii Europejskiej ma wyznaczone trzy cele: Cel 1 promowanie rozwoju i dostosowań strukturalnych w regionach słabiej rozwiniętych; Cel 2 wspieranie gospodarczej i społecznej konwersji obszarów stojących w obliczu problemów strukturalnych, Cel 3 wspieranie adaptacji i modernizacji polityk i systemów kształcenia, szkolenia i zatrudnienia. Celem 1 polityki regionalnej UE są objęte regiony na poziomie NUTS II 1, w których produkt krajowy brutto na głowę mieszkańca regionu, mierzony według parytetu siły nabywczej i obliczony na podstawie danych statystycznych za ostatnie trzy lata, jest niższy od 75% średniej unijnej wartości tego wskaźnika. Lista takich regionów przygotowywana jest przez Komisję Europejską. W obecnym okresie programowania spośród krajów członkowskich UE = 15 programami Celu 1 objęte są między innymi południowe regiony Włoch, większość regionów Grecji, Portugalii i Hiszpanii, wschodnie landy Niemiec. Ponieważ żadne z polskich województw nawet nie zbliża się do progu 75% średniej unijnej wartości PKB na głowę mieszkańca (por. tabela 1), cała Polska objęta jest pomocą strukturalną w ramach Celu 1. Nasz kraj jest dużo słabiej rozwinięty niż kraje członkowskie UE = 15. Wartość wskaźnika PKB na 1 mieszkańca wyniosła w roku 2001 w Polsce niecałe 40% przeciętnego poziomu występującego w Unii Europejskiej. W najbogatszym polskim regionie województwie mazowieckim wartość tego wskaźnika zbliża się zaledwie do 60% średniej unijnej. Celem 2 unijnej polityki regionalnej objęte są regiony z poziomu NUTS III (a więc grup powiatów nazywanych podregionami) lub niższego, które borykają się z problemami strukturalnymi związanymi ze zmianami społeczno-gospodarczymi w sektorze przemysłowym i usługowym, słabym rozwojem obszarów wiejskich, problemami na obszarach miejskich oraz w objętych kryzysem obszarach zależnych od rybołówstwa. Lista regionów kwalifikujących się do wsparcia, przygotowana w oparciu o odpowiednie wskaźniki ekonomiczno-społeczne, jest w formie propozycji przedstawiana Komisji Europejskiej przez poszczególne kraje członkowskie. 1 NUTS pięciostopniowy podział terytorium krajów Unii Europejskiej w celu prowadzenia jednolitej statystyki regionalnej. Podobny system przyjęto w Polsce: NUTS I to obszar całego kraju, NUTS II 16 polskich województw, NUTS III grupy powiatów, NUTS IV powiaty i NUTS V gminy. 7

8 Ostateczna lista regionów objętych Celem 2 jest opracowywana przez Komisję Europejską. W przeciwieństwie do dwóch omówionych powyżej Celów, w których podmiotem interwencji jest region, Celem 3 objęte są kraje członkowskie Unii Europejskiej. Warto podkreślić, iż regiony objęte Celem 1 nie mogą być jednocześnie objęte programami realizowanymi w ramach Celów 2 i 3. Tabela 1. Wartość PKB na głowę mieszkańca w najbiedniejszych regionach Unii Europejskiej po rozszerzeniu (25 krajów członkowskich) REGION PKB PER CAPITA EU 25=100 REGION PKB PER CAPITA EU 25=100 LUBELSKIE (PL) 29.4 ŚLĄSKIE (PL) 47.1 PODKARPACKIE (PL) 30.5 STREDNÍ MORAVA (CZ) 49.6 PODLASKIE (PL) 31.8 SEVEROZÁPAD (CZ) 50.5 WARMIŃSKO-MAZURSKIE (PL) 31.9 MORAVSKOSLEZSKO (CZ) 51.4 ŚWIĘTOKRZYSKIE (PL) 33.5 STREDNÍ CECHY (CZ) 51.8 LATVIJA (LV) 34.0 IPEIROS (EL) 51.9 ÉSZAK-ALFÖLD (HU) 34.7 SEVEROVÝCHOD (CZ) 53.0 ÉSZAK-MAGYARORSZÁG (HU) 35.4 JIHOVÝCHOD (CZ) 53.9 OPOLSKIE (PL) 36.6 KÖZÉP-DUNÁNTÚL (HU) 55.0 ŁÓDZKIE (PL) 38.0 RÉUNION (F) 55.6 MAŁOPOLSKIE (PL) 38.2 DYTIKI ELLADA (EL) 56.3 KUJAWSKO-POMORSKIE (PL) 38.4 AÇORES (P) 57.0 LUBUSKIE (PL) 38.4 JIHOZÁPAD (CZ) 57.7 VÝCHODNÉ SLOVENSKO (SK) 39.1 EXTREMADURA (E) 58.4 LIETUVA (LT) 39.3 GUYANE (F) 59.2 DÉL-ALFÖLD (HU) 39.4 CENTRO (P) (P) 59.7 DÉL-DUNÁNTÚL (HU) 41.0 ALENTEJO (P) 60.0 ZACHODNIOPOMORSKIE (PL) 42.3 ANATOLIKI MAKEDONIA, THRAKI (EL) STREDNÉ SLOVENSKO (SK) 42.6 MALTA (MT) 60.7 POMORSKIE (PL) 43.1 NORTE (P) 61.7 EESTI (EE) 44.2 NYUGAT-DUNÁNTÚL (HU) 62.4 DOLNOŚLĄSKIE (PL) 44.3 GUADELOUPE (F) 63.5 WIELKOPOLSKIE (PL) 45.7 PELOPONNISOS (EL) 63.6 ZÁPADNÉ SLOVENSKO (SK) 47.0 MAZOWIECKIE (PL)

9 2. Fundusze strukturalne Unii Europejskiej Osiąganie celów polityki regionalnej Unii Europejskiej przedstawionych w poprzednim rozdziale jest możliwe dzięki finansowemu zaangażowaniu czterech funduszy strukturalnych: Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego (EFRR) jego zadaniem jest zmniejszanie dysproporcji w poziomie rozwoju pomiędzy regionami należącymi do Unii Europejskiej. Z Funduszu tego realizowane są między innymi projekty infrastrukturalne, projekty inwestycyjne i doradcze dla przedsiębiorstw (przede wszystkim małych i średnich), działania w zakresie badań i rozwoju, projekty turystyczne oraz działania związane z rozwojem społeczeństwa informacyjnego; Europejskiego Funduszu Społecznego (EFS) Fundusz ten ma za zadanie wspieranie działań zorientowanych na zapobieganie i zwalczanie bezrobocia. Finansuje między innymi szkolenia zawodowe dla osób bezrobotnych i pracowników, doradztwo zawodowe, staże w przedsiębiorstwach, przekwalifikowania, a także projekty promujące równość szans kobiet i mężczyzn; Sekcji Orientacji Europejskiego Funduszu Orientacji i Gwarancji Rolnej (EFOIGR) jest instrumentem finansowym służącym transformacji struktury rolnictwa oraz rozwojowi obszarów wiejskich. Ze środków Funduszu pomoc przekazywana jest między innymi na projekty w zakresie inwestycji w gospodarstwach rolnych, rozwoju infrastruktury na obszarach wiejskich, wspierania pozarolniczej działalności gospodarczej, jak również reorganizacji struktur rolnictwa i leśnictwa; Finansowego Instrumentu Wspierania Rybołówstwa (FIWR) jego podstawowym celem jest promowanie zmian strukturalnych w rybołówstwie. Projekty finansowane z tego Funduszu dotyczą między innymi modernizacji floty połowowej, wyposażenia i modernizacji portów rybackich, przetwórstwa i marketingu produktów rybołówstwa, a także ochrony zasobów rybnych. Regiony Celu 1 mogą korzystać ze wsparcia wszystkich czterech funduszy strukturalnych. W regionach objętych Celem 2 wspólnotowej polityki regionalnej wsparcie przekazywane jest ze środków dwóch funduszy strukturalnych: Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego oraz Europejskiego Funduszu Społecznego. Europejski Fundusz Społeczny jest z kolei jedynym źródłem finansowania programów realizowanych w ramach Celu 3. 9

10 10

11 3. Fundusz Spójności 3.1. Założenia ogólne Fundusz Spójności, zwany też Funduszem Kohezji 2, został utworzony w 1993 r. na mocy postanowień Traktatu z Maastricht w celu promowania społecznej i gospodarczej spójności regionów Wspólnoty. Szczegółowe zasady funkcjonowania Funduszu uregulowane zostały w wydanym na tej podstawie Rozporządzeniu Rady z dnia 16 maja 1994 r., ustanawiającym Fundusz Spójności (1164/1994/EWG). Podstawowym obszarem interwencji Funduszu są duże projekty w zakresie ochrony środowiska oraz infrastruktury transportowej (ze szczególnym uwzględnieniem sieci o charakterze transeuropejskim). Tak określony zakres przedmiotowy Funduszu prowadzić ma do stworzenia dogodnych warunków dla rozwoju peryferyjnych obszarów Wspólnoty poprzez powiązanie ich rozbudowaną siecią komunikacyjną, ułatwiającą wymianę handlową i przepływ ludności z regionami o wyższym poziomie rozwoju. W zakresie projektów środowiskowych, niezbędnych dla zapewnienia zrównoważonego rozwoju, Fundusz wspierać ma działania związane z gospodarką wodną, ochroną powietrza, gospodarką odpadami oraz produkcją i dostawą energii (w tym energii ze źródeł odnawialnych). Chodzi tu o projekty polegające m.in. na rozbudowie infrastruktury wodno-kanalizacyjnej, budowie oczyszczalni ścieków, wysypisk komunalnych, spalarni odpadów itp. Ponadto środki z Funduszu mogą być przeznaczone na pomoc techniczną, związaną z przygotowaniem projektów (badania porównawcze), ich wdrażaniem, monitoringiem i ewaluacją. Jako że celem Funduszu jest wspieranie obszarów peryferyjnych, zakres terytorialny jego działania ograniczony został do krajów członkowskich, których produkt narodowy brutto (PNB) na jednego mieszkańca jest niższy od 90% średniego poziomu PNB na jednego mieszkańca Wspólnoty. Ponadto państwa członkowskie, osiągające powyższy poziom PNB, muszą dodatkowo spełnić warunek makroekonomiczny, jakim jest realizacja programu gospodarczego spełniającego tzw. kryteria konwergencji 3. Spośród dotychczasowych krajów członkowskich Unii Europejskiej (UE = 15) środki Funduszu zostały udostępnione jedynie dla Grecji, Portugalii, Irlandii i Hiszpanii. Wraz z rozszerzeniem Unii Europejskiej o nowe kraje członkowskie, również Polska została objęta wsparciem z Funduszu Spójności. Chociaż Fundusz Spójności jest istotnym instrumentem polityki strukturalnej UE, stanowiącym wyraz dążenia Wspólnoty do zlikwidowania różnic rozwojowych pomiędzy poszczególnymi jej regionami, nie jest on funduszem strukturalnym. Jako instrument komplementarny różni się od tych ostatnich zasięgiem terytorialnym 2 Od ang. Cohesion Fund. 3 Kryteria konwergencji (zwane też kryteriami spójności) ustanowione zostały na mocy Traktatu z Maastricht. Odnoszą się one do długu publicznego, deficytu budżetowego, inflacji, długoterminowych stóp procentowych oraz uczestnictwa w Europejskim Systemie Walutowym, które muszą być spełnione przez państwa biorące udział w tworzeniu Unii Gospodarczej i Walutowej w Unii Europejskiej. 11

12 (krajowy, a nie regionalny) oraz czasowym. Zgodnie z pierwotnym brzmieniem rozporządzenia, wsparcie dla wybranych członków UE zaplanowano na lata , obecnie jego działanie przedłużono do 2006 roku Strategia wykorzystania Funduszu Spójności w Polsce Po przystąpieniu do Unii Europejskiej Polska stała się odbiorcą pomocy pochodzącej zarówno z funduszy strukturalnych, jak i Funduszu Spójności. Strategiczne kierunki alokacji unijnych środków w pierwszych latach po akcesji określa Narodowy Plan Rozwoju. Na jego podstawie skonstruowane zostały bardziej szczegółowe dokumenty w postaci Programów Operacyjnych (dla funduszy strukturalnych) oraz Strategii Wykorzystania Funduszu Spójności na lata Ten ostatni dokument określa proponowane przez Polskę kierunki i przedsięwzięcia, które zostaną objęte wsparciem ze środków Funduszu Spójności. Strategia była przedmiotem negocjacji z Komisją Europejską. Dokument ten zawiera informację o projektach, jakie będą realizowane w latach w zakresie rozwoju infrastruktury i ochrony środowiska, a także wskazuje wielkość wsparcia w formie tabel finansowych. Wsparcie w ramach Funduszu Spójności w Polsce dotyczy dwóch obszarów: rozwoju sieci transportowych: sieci drogowej (autostrady, drogi ekspresowe, drogi główne) oraz sieci kolejowej (linie o podstawowym i międzynarodowym znaczeniu, usytuowane w paneuropejskich korytarzach transportowych), rozwoju infrastruktury ochrony środowiska mającej największy wpływ na poprawę sytuacji ekonomicznej kraju. Strategia przewiduje współfinansowanie projektów mających na celu poprawę jakości wód (poprzez budowę kanalizacji sanitarnej, oczyszczalni ścieków, urządzeń uzdatniających wodę i sieci wodociągowych), poprawę jakości powietrza (modernizacja miejskich systemów ciepłowniczych) i zagospodarowanie odpadów (budowa, rozbudowa i modernizacja składowisk komunalnych, tworzenie systemu przetwarzania odpadów, tzw. recyklingu, budowa spalarni odpadów). Instytucją koordynującą wykorzystanie wsparcia z Funduszu Spójności zgodnie ze Strategią jest Ministerstwo Gospodarki i Pracy, któremu powierzono funkcję Instytucji Zarządzającej. Jednym z najważniejszych zadań, jakie pełni MGiP jako Instytucja Zarządzająca, jest przekazywanie Komisji Europejskiej wniosków o udzielenie pomocy oraz powołanie Komitetu Monitorującego dla Funduszu Spójności. Funkcję zarządzania poszczególnymi projektami Ministerstwo oddelegowało do Ministerstwa Infrastruktury (projekty dotyczące transportu) oraz Ministerstwa Środowiska (projekty dotyczące ochrony środowiska). Instytucjami Wdrażającymi dla poszczególnych projektów w ramach Funduszu Spójności są odpowiednio Generalna Dyrekcja Dróg Krajowych i Autostrad oraz PKP Polskie Linie Kolejowe w części dotyczącej transportu oraz Narodowy i Wojewódzkie Fundusze Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w części dotyczącej ochrony środowiska. Beneficjentami koń- 12

13 cowymi (a więc zlecającymi realizację poszczególnych projektów), będącymi zarazem beneficjentami ostatecznymi (a więc faktycznymi odbiorcami pomocy), są gminy, firmy publiczne oraz prywatne odpowiedzialne za zlecanie działań mających na celu realizację poszczególnych projektów. Funkcję Instytucji Płatniczej pełni Departament Obsługi Funduszy Pomocowych w Ministerstwie Finansów. Na podstawie aktualnych oszacowań w latach na realizację Strategii zaangażowanych zostanie 4,88 mld euro, w tym 3,733 mld euro z Funduszu Spójności oraz 1,14 mld euro z krajowych środków publicznych. 13

14 14

15 4. Budżet unijnej polityki regionalnej w latach W obecnym okresie programowania ( ) na realizację celów unijnej polityki regionalnej zagwarantowano w budżecie unijnym kwotę ok. 213 miliardów euro (w cenach z roku ), z czego ok. 195 miliardów euro to środki pochodzące z funduszy strukturalnych. Większe kwoty ze wspólnej kasy Unii Europejskiej przeznacza się jedynie na finansowanie Wspólnej Polityki Rolnej. Najwięcej środków z funduszy strukturalnych przeznaczono na realizację założeń Celu 1 polityki regionalnej UE. Z ogólnej kwoty 195 miliardów euro aż 69,7% przeznaczonych jest na realizację programów w ramach Celu 1 (tj. 135,9 miliardów euro), 11,5% na realizację programów w ramach Celu 2 (tj. 22,5 miliarda euro) oraz 12,3% na wdrażanie programów w ramach Celu 3 (tj. 24,05 miliarda euro). Ponadto środki z funduszy strukturalnych służą realizacji Inicjatyw Wspólnotowych, a więc programów wsparcia, do których ogólne założenia przygotowuje Komisja Europejska (patrz pkt. 6). Z całkowitej kwoty środków przeznaczonych na realizację założeń bieżącego okresu programowania, około 5,35% przeznaczono na realizację Inicjatyw Wspólnotowych (tj. 10,4 miliardów euro). Pozostałe środki przeznaczono na działania innowacyjne oraz projekty pomocy technicznej (0,65%, czyli około 1,27 miliarda euro), a także działania Finansowego Instrumentu Wspierania Rybołówstwa poza regionami Celu 1 (0,5%, tj. około 0,975 miliarda euro). Żaden kraj nie może otrzymać łącznie z funduszy strukturalnych oraz Funduszu Spójności w jednym roku środków większych niż 4% PKB danego kraju. Wykres 1. Przeznaczenie środków z funduszy strukturalnych w latach Cel 1 12,3% 5,4% 0,65% 0,5% Cel 2 Cel 3 11,5% Inicjatywy Wspólnoty 69,7% Działania innowacyjne i pomoc techniczna FIWR 4 Kwota w cenach z roku 1999 oznacza, że przewidywane środki na realizację założeń wspólnotowej polityki regionalnej są co roku aktualizowane o wartość współczynnika uwzględniającego m.in. stopę inflacji (tzw. indeksacja). Innymi słowy, faktyczna suma środków przeznaczonych na obecny okres programowania będzie wyższa niż ta kwota, którą Unia Europejska przewidziała w 1999 r. 15

16 Kwota 195 miliardów euro nie obejmuje środków dla 10 nowych państw członkowskich, które weszły do Unii Europejskiej w roku Zgodnie z postanowieniami przyjętymi na szczycie Rady Europejskiej w Berlinie w 1999 r., dla tych krajów zarezerwowano w budżecie unijnym na lata kwotę 30 miliardów euro. Zgodnie z Narodowym Planem Rozwoju na lata Polska otrzyma prawie 11,4 miliarda euro z funduszy strukturalnych oraz Funduszu Spójności, przy czym tylko z funduszy strukturalnych pochodzić będzie kwota ponad 7,6 miliardów euro. Ponieważ do każdego euro pochodzącego z budżetu unijnego musi zostać dodane współfinansowanie krajowe, szacuje się, iż wielkość tego współfinansowania będzie mieć wartość ponad 3,5 miliarda euro. Udział poszczególnych funduszy strukturalnych w finansowaniu Programów Operacyjnych oraz programów Inicjatyw Wspólnotowych, które będą realizowane w Polsce w latach , przedstawia się w następujący sposób: Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego: 4,65 miliarda euro (60,9%); Europejski Fundusz Społeczny: 1,75 miliarda euro (22,9%); Sekcja Orientacji Europejskiego Funduszu Orientacji i Gwarancji Rolnej: 1,05 miliarda euro (13,8%); Finansowy Instrument Wspierania Rybołówstwa: 179 milionów euro (2,4%). Do kwoty tej należy dodać wspomniane już 3,733 mld euro z Funduszu Spójności. Wykres 2. Fundusze strukturalne i Fundusz Spójności w Polsce lata mld euro 5 4,5 4 3,5 3 2,5 2 1,5 1 0,5 0 4,65 3,733 1,75 1,05 0,179 EFRR EFS EFOGR FIWR FS 16

17 5. Proces programowania polityki regionalnej w Unii Europejskiej 5.1. Zagadnienia ogólne Punktem odniesienia dla projektowania polityki regionalnej są przyjmowane na każdy okres programowania przez Komisję Europejską regulacje w zakresie wykorzystania funduszy strukturalnych. W przypadku obecnego okresu programowania (lata ) kwestie te uregulowane zostały w przytaczanym już niejednokrotnie Rozporządzeniu Rady nr 1260/1999/WE. Określa ono m.in. zadania poszczególnych instytucji w systemie pozyskiwania i zarządzania funduszami strukturalnymi, finansowy wkład funduszy, a także definiuje podstawowe pojęcia oraz zasady, jakimi należy się kierować w procesie prognozowania i wdrażania środków wspólnotowych. Jedną z nich jest zasada programowania, oznaczająca, iż środki pochodzące z funduszy strukturalnych mogą finansować tylko działania zawarte w ramach wieloletnich programów rozwoju, co wiąże się z obowiązkiem przygotowania stosownych dokumentów, tzw. dokumentów programowych, które zostały opisane poniżej. Każdy z nich powinien obejmować okres siedmiu lat Plan Rozwoju Pierwszym etapem w procesie programowania jest opracowanie Planu Rozwoju. Plan Rozwoju jest podstawowym dokumentem programowym przygotowanym przez państwo członkowskie. W Planie Rozwoju znajduje się analiza sytuacji społecznej i gospodarczej danego państwa członkowskiego, a także opis jego potrzeb z punktu widzenia celów polityki regionalnej. Na tej podstawie państwa członkowskie określają (planują) strategię wykorzystania funduszy strukturalnych oraz innych środków finansowych, stanowiących instrumentarium polityki regionalnej Unii Europejskiej. Zaprojektowana w Planie Rozwoju strategia opiera się na krajowych i regionalnych programach gospodarczych oraz społecznych. Zgodność Planu Rozwoju ze strategicznymi z punktu widzenia rozwoju kraju dokumentami jest warunkiem koniecznym jego skutecznej realizacji. Plan Rozwoju powinien zostać przygotowany przez właściwe władze wyznaczone przez państwo członkowskie na szczeblu krajowym lub regionalnym. Następnie, po konsultacjach z partnerami społecznymi, dokument ten powinien zostać przedłożony Komisji Europejskiej. Plan Rozwoju stanowi przedmiot oceny Komisji pod kątem jego zgodności z celami wskazanymi w rozporządzeniu 1260/1999/WE (a więc Celami polityki regionalnej UE) i stanowi punkt wyjścia dla opracowania Podstaw Wsparcia Wspólnoty lub Jednolitego Dokumentu Programowego 5. 5 W pewnych przypadkach Jednolity Dokument Programowy jest alternatywą dla Podstaw Wsparcia Wspólnoty. Więcej informacji na ten temat znajduje się w punkcie 5.6). 17

18 5.3. Podstawy Wsparcia Wspólnoty W oparciu o Plan Rozwoju Komisja Europejska, w porozumieniu z państwem członkowskim, przygotowuje Podstawy Wsparcia Wspólnoty. Podstawy Wsparcia Wspólnoty jest to dokument zawierający strategię interwencji funduszy strukturalnych w państwie członkowskim, jej cele szczegółowe oraz wielkość wkładu funduszy i innych środków finansowych. Innymi słowy, w Podstawach Wsparcia Wspólnoty państwo członkowskie określa, jakie obszary społeczno-ekonomiczne powinny zostać objęte wsparciem, jakiego typu działania są niezbędne do realizacji priorytetowych założeń państwa członkowskiego oraz w jaki sposób będą one finansowane (m.in. z jakich źródeł i w jakiej wysokości). Dokument ten powinien określać priorytety, które będą wdrażane za pomocą określonych w Podstawach Wsparcia Wspólnoty tzw. Programów Operacyjnych. Podstawy Wsparcia Wspólnoty są więc kluczowym dokumentem strategicznym wskazującym cele i strategię polityki regionalnej państwa członkowskiego, a co się z tym wiąże, kierunki interwencji funduszy strukturalnych i innych unijnych instrumentów finansowych w państwie członkowskim. Decyzje w sprawie Podstaw Wsparcia Wspólnoty lub Jednolitego Dokumentu Programowego powinny zostać opublikowane w Dzienniku Oficjalnym Wspólnot Europejskich Programy Operacyjne Po przyjęciu Podstaw Wsparcia Wspólnoty państwo członkowskie przedkłada Komisji Europejskiej Programy Operacyjne. Komisja Europejska ocenia je w świetle zgodności z założeniami zawartymi w Podstawach Wsparcia Wspólnoty oraz z politykami wspólnotowymi. Na strukturę Programu Operacyjnego składa się spójne zestawienie priorytetów, zawierających w miarę możliwości skwantyfikowane (a więc policzalne) cele strategii. Każdemu priorytetowi przyporządkowany jest wkład finansowy z danego funduszu strukturalnego (a w wyjątkowych sytuacjach z więcej niż jednego funduszu strukturalnego) oraz odpowiednich środków finansowych państwa członkowskiego. Program Operacyjny zawiera również zestaw sprecyzowanych celów cząstkowych. Każdy priorytet składa się z dwóch lub więcej działań, stanowiących instrument, poprzez który wdrażany jest dany priorytet. Działanie z kolei określić można jako sekwencję czynności, które realizowane są dzięki wyodrębnionym środkom finansowym. Każde działanie może dzielić się na poddziałania 6. Dopiero na poziomie działań (lub poddziałań) wyróżnić można poszczególne projekty. 6 Poddziałania wyodrębniane są na poziomie Uzupełnienia Programu Operacyjnego. 18

19 Wykres 3. Struktura Programu Operacyjnego Program Operacyjny operacyjny Priorytet 1 Priorytet 2 Priorytet 3 Działanie 2.1 Działanie 2.2 Działanie 2.3 Aby przyspieszyć procedurę i wdrożenie programów, państwa członkowskie mogą przedłożyć projekty Programów Operacyjnych wraz z Planami Rozwoju. Jeżeli Programy Operacyjne spełniają wszystkie przewidziane przez regulacje unijne wymogi, Komisja Europejska powinna zatwierdzić je z chwilą podjęcia decyzji w sprawie Podstaw Wsparcia Wspólnoty Uzupełnienie Programu Operacyjnego Każdy Program Operacyjny powinien zostać wyposażony w Uzupełnienie Programu, czyli dokument wdrażający strategię i priorytety pomocy. Uzupełnienie Programu Operacyjnego stanowi swego rodzaju uszczegółowienie informacji zawartych w Programie Operacyjnym w zakresie planowanych do realizacji działań i poddziałań. Uzupełnienie Programu zawiera szczegółowe informacje na temat każdego działania. Informacje te dotyczą m.in. ewentualnego podziału działania na poddziałania, przewidzianych środków finansowych na jego realizację (zarówno z krajowych źródeł publicznych, jak i z funduszy strukturalnych i źródeł prywatnych), kryteriów i trybu wyboru projektów oraz określenia beneficjentów końcowych i ostatecznych. Uzupełnienie Programu może zostać przygotowane zarówno przed, jak i po decyzji Komisji Europejskiej w sprawie wielkości wkładu z funduszy strukturalnych. W pierwszym przypadku przyjęcie Uzupełnienia powinno zostać poprzedzone konsultacjami z partnerami społecznymi. W przypadku drugim przyjęcie Uzupełnienia przez państwo członkowskie lub Instytucję Zarządzającą poprzedzić musi zgoda Komitetu Monitorującego. Uzupełnienie Programu, w przeciwieństwie do opisanych powyżej dokumentów, nie jest przedmiotem negocjacji z Komisją Europejską, lecz jest jej przesyłane do informacji. 19

20 Wraz z przyjęciem przez Komitet Monitorujący Uzupełnienia Programu Operacyjnego rozpocząć się może proces wdrażania zapisów Podstaw Wsparcia Wspólnoty i poszczególnych Programów Operacyjnych. Wykres 4. Dokumenty programowe w ramach polityki regionalnej UE Narodowy (Regionalny) Plan Rozwoju Podstawy Wsparcia Wspólnoty Program Operacyjny Uzupełnienie Programu programu Program Operacyjny Uzupełnienie programu Programu Projekt Projekt Projekt Projekt 5.6. Jednolity Dokument Programowy W przypadku regionów objętych Celem 1, gdy alokacja ze strony Wspólnoty jest mniejsza lub nieznacznie przekracza 1 mld euro, jak również w przypadku Celów 2 i 3, państwo członkowskie zamiast Podstaw Wsparcia Wspólnoty powinno przedłożyć projekt Jednolitego Dokumentu Programowego 7. Jednolity Dokument Programowy jest przyjmowany przez Komisję Europejską. Zawiera on tę samą informację, która zawarta jest w Podstawach Wsparcia Wspólnoty i Programach Operacyjnych. W przypadku gdy pomoc Wspólnoty ma przybrać formę Jednolitego Dokumentu Programowego, Plan Rozwoju traktowany jest jako projekt Jednolitego Dokumentu Programowego. Jednolity Dokument Programowy jest więc właściwy dla mniejszych programów. Jednolity Dokument Programowy posiada również Uzupełnienie zawierające informacje szczegółowe o planowanych działaniach. 7 W przypadku Celów 2 i 3 państwo członkowskie może zdecydować się jednak na przygotowanie Podstaw Wsparcia Wspólnoty. 20

21 6. Inicjatywy Wspólnoty Inicjatywy Wspólnoty to programy finansowane z funduszy strukturalnych, które mają na celu rozwiązanie problemów występujących na terenie całej Unii Europejskiej. Wytyczne dla Inicjatyw Wspólnoty są przygotowywane przez Komisję Europejską. W oparciu o te wytyczne poszczególne kraje członkowskie tworzą konkretne programy. W obecnym okresie programowania unijnej polityki regionalnej realizowane są cztery Inicjatywy Wspólnoty: INTERREG III program promujący współpracę przygraniczną, ponadnarodową i międzyregionalną, służący wzmocnieniu harmonijnego i zrównoważonego rozwoju całego obszaru Wspólnoty. INTERREG finansowany jest ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego. URBAN II program finansujący gospodarczą i społeczną regenerację miast i obszarów miejskich znajdujących się w kryzysie. Celem Inicjatywy URBAN jest promowanie zrównoważonego rozwoju obszarów miejskich. Podobnie jak INTERREG, Inicjatywa URBAN jest finansowana ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego. LEADER + program finansowany z Sekcji Orientacji Europejskiego Funduszu Orientacji i Gwarancji Rolnej i wspierający rozwój obszarów wiejskich; EQUAL program finansujący współpracę ponadnarodową, służącą promowaniu nowych sposobów zwalczania wszelkich form dyskryminacji i nierówności na rynku pracy. Inicjatywa jest wspierana ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego. W Polsce w obecnym okresie programowania realizowane będą dwie Inicjatywy Wspólnotowe: INTERREG III oraz EQUAL. 21

22 22

23 7. Ogólne zasady wdrażania programów finansowanych z funduszy strukturalnych Realizując programy otrzymujące wsparcie z funduszy strukturalnych pod uwagę muszą być wzięte cztery zasady: Zasada programowania dotyczy zasad przygotowania dokumentów umożliwiających wdrażanie programów. Standard tych dokumentów (Narodowy Plan Rozwoju, Programy Operacyjne, Uzupełnienia Programów Operacyjnych, Jednolite Dokumenty Programowe) został już omówiony. Dzięki zastosowaniu tej zasady możliwe jest właściwe dobranie instrumentów wsparcia do zidentyfikowanych problemów, co z kolei umożliwia efektywne wykorzystanie dostępnych środków; Zasada koncentracji zgodnie z tą zasadą wsparcie z funduszy strukturalnych winno być skoncentrowane przedmiotowo, przestrzennie i finansowo. Koncentracja przedmiotowa jest związana z ograniczoną liczbą celów polityki regionalnej Unii Europejskiej. Koncentracja przestrzenna dotyczy obszaru realizacji programów są one realizowane na obszarach, które najbardziej potrzebują takiego wsparcia. Z kolei przejawem koncentracji finansowej jest ograniczenie liczby instrumentów finansowego wsparcia do czterech funduszy strukturalnych, działających w ramach trzech celów; Zasada dodatkowości oznacza, iż środki przekazywane z funduszy strukturalnych nie zastępują wydatków ze środków publicznych w kraju (regionie) korzystającym ze wsparcia, lecz stanowią wyłącznie uzupełnienie środków publicznych angażowanych w danym kraju lub regionie w celu rozwiązania specyficznych problemów społecznych lub gospodarczych; Zasada partnerstwa zasada ta nakłada obowiązek ścisłej współpracy na etapie przygotowania i realizacji programów finansowanych z funduszy strukturalnych wszystkich partnerów ze szczebla europejskiego, krajowego, regionalnego i lokalnego, którzy mogą być zaangażowani w ten proces. Powoływanie komitetów monitorujących programów jest jednym z przejawów funkcjonowania tej zasady w praktyce. Ponadto, programy finansowane z funduszy strukturalnych winny być zgodne z politykami wspólnotowymi w zakresie: wyrównywania szans pomiędzy kobietami i mężczyznami na rynku pracy, ochrony środowiska, zatrudnienia oraz rozwoju społeczeństwa informacyjnego. 23

24 24

25 8. Zadania instytucji uczestniczących w przygotowywaniu i wdrażaniu programów finansowanych z funduszy strukturalnych W obecnym okresie programowania polityki regionalnej nastąpiła dalsza decentralizacja zarządzania programami objętymi finansowaniem z funduszy strukturalnych. Oznacza to, iż zwiększyła się odpowiedzialność krajów i regionów państw członkowskich UE za prawidłowość przygotowania i wdrożenia programów. Poniżej przedstawiono zadania poszczególnych podmiotów uczestniczących w przygotowaniu i realizacji programów strukturalnych Komisja Europejska Komisja Europejska pełni kluczową rolę w procesie programowania funduszy strukturalnych. Określa ona zasady programowania i wykorzystania funduszy strukturalnych, które znajdują wyraz w postaci stosownych rozporządzeń. Komisja Europejska negocjuje i zatwierdza Podstawy Wsparcia Wspólnoty oraz Programy Operacyjne. Przyjmuje również Uzupełnienie Programu Operacyjnego. W tym zakresie posiada ona decydujący wpływ na ostateczny kształt tych dokumentów oraz wielkość wkładu wszystkich funduszy. Komisja Europejska dokonuje płatności środków z funduszy do Instytucji Płatniczej. Przedstawiciel Komisji Europejskiej bierze udział w pracach Komitetu Monitorującego. Komisja Europejska dokonuje także formalnej alokacji tzw. rezerwy wykonania 8 w połowie okresu programowania Instytucja Zarządzająca Instytucja Zarządzająca jest to instytucja albo organ publiczny lub prywatny, wyznaczony przez państwo członkowskie na poziomie krajowym, regionalnym lub lokalnym. Instytucja Zarządzająca może być jednocześnie Instytucją Płatniczą, jeżeli taka będzie decyzja państwa członkowskiego. Instytucja Zarządzająca odpowiada za stworzenie systemu gromadzenia wiarygodnych informacji statystycznych i finansowych związanych z programami oraz przekazywanie tych informacji do Komisji Europejskiej. Ponadto musi ona zapewnić działanie odpowiednich systemów rachunkowości i wewnętrznej kontroli finansowej oraz zgodności wszystkich projektów, otrzymujących wsparcie ze środków unijnych, z polityką wspólnotową. W polskim systemie wdrażania funduszy strukturalnych Instytucje Zarządzające zostały powołane na poziomie Podstaw Wsparcia Wspólnoty oraz poszczególnych Programów Operacyjnych. 8 4% łącznej alokacji funduszy strukturalnych dla każdego kraju członkowskiego zatrzymuje się jako tzw. rezerwę wykonania. Środki te mogą zostać przydzielone w połowie okresu programowania na programy, które uznane zostały za zrealizowane z powodzeniem. 25

26 KOMPETENCJE INSTYTIUCJI ZARZĄDZAJĄCEJ PROGRAMEM OPERACYJNYM NA PODSTAWIE ZAPISÓW NARODOWEGO PLANU ROZWOJU przygotowanie oceny przed realizacją Programu Operacyjnego (ewaluacja ex-ante) (art. 41 Rozporządzenia Rady nr 1260/1999), przygotowanie Uzupełnienia danego Programu Operacyjnego i przekazanie do akceptacji przez Komitet Monitorujący dla Programu Operacyjnego, następnie przesłanie do Komisji Europejskiej (art Rozporządzenia Rady nr 1260/1999), zbieranie danych statystycznych i finansowych na temat postępów we wdrażaniu oraz przebiegu realizacji projektów w ramach danego Programu Operacyjnego i przekazywanie ich Instytucji Zarządzającej Podstawami Wsparcia Wspólnoty (PWW), Jednostkom Monitorująco-Kontrolnym dla poszczególnych funduszy strukturalnych oraz Komisji Europejskiej (art (a) Rozporządzenia Rady nr 1260/1999), przewodniczenie Komitetowi Monitorującemu dla Programu Operacyjnego i prowadzenie jego sekretariatu (art Rozporządzenia Rady nr 1260/1999), zapewnienie zgodności z politykami Wspólnoty, przewidzianej w art. 12, jak również zagwarantowanie stosowania wspólnotowych zasad zawierania kontraktów publicznych oraz przekazywanie o nich informacji (art (g) Rozporządzenia Rady nr 1260/1999), zapewnienie przygotowania i wdrożenia planu działań w zakresie informacji i promocji danego Programu Operacyjnego (Communication Action Plan for Information and Publicity) (art (h) Rozporządzenia Rady nr 1260/1999), przygotowanie rocznych raportów nt. wdrażania Programu Operacyjnego, przekazywanych do zatwierdzenia przez Komitet Monitorujący dla Programu Operacyjnego i przesyłanych Komisji Europejskiej (art (c) Rozporządzenia Rady nr 1260/1999), zbieranie informacji do rocznego raportu o nieprawidłowościach, przeprowadzenie wspólnie z Komisją Europejską i Instytucją Zarządzającą PWW (po przekazaniu Komisji Europejskiej rocznego raportu implementacyjnego) rocznej oceny postępów we wdrażaniu Programu Operacyjnego oraz przygotowywanie odpowiedzi na rekomendacje Komisji (art Rozporządzenia Rady nr 1260/1999), przeprowadzenie, we współpracy z Komisją Europejską, Instytucją Zarządzającą PWW oraz Krajową Komórką Ewaluacyjną, oceny danego Programu Operacyjnego po zakończeniu jego realizacji (ewaluacja ex-post) (art. 43 Rozporządzenia Rady nr 1260/1999); do zadań Instytucji Zarządzającej należy również bieżące inicjowanie badań nad efektywnością wykorzystywanych instrumentów systemu wdrażania (ewaluacja on-going), przechowywanie wszelkiej dokumentacji związanej z realizacją projektów co najmniej przez 3 lata od daty ostatniej płatności przekazanej przez Komisję Europejską w ramach Programu Operacyjnego. 26

27 8.3. Komitety Monitorujące Komitety Monitorujące to ciała mianowane przez państwo członkowskie w uzgodnieniu z Instytucją Zarządzającą, po konsultacjach z partnerami społecznymi. Komitety Monitorujące odpowiedzialne są za nadzorowanie pomocy (Podstawy Wsparcia Wspólnoty, Jednolity Dokument Programowania, Program Operacyjny), kontrolowanie zarządzania pomocą przez Instytucję Zarządzającą, zapewnienie zgodności z własnymi wytycznymi i zasadami wdrażania oraz dokonywanie przeglądu ocen. Podobnie jak Instytucje Zarządzające, Komitety Monitorujące występują na poziomie Podstaw Wsparcia Wspólnoty oraz na poziomie poszczególnych Programów Operacyjnych. SZCZEGÓŁOWE KOMPTETENCJE KOMITETU MONITORUJĄCEGO DLA PROGRAMU OPERACYJNEGO NA PODSTAWIE ZAPISÓW NARODOWEGO PLANU ROZWOJU rozpatrzenie i zatwierdzenie kryteriów wyboru projektów w ramach każdego działania, okresowe badanie postępu w zakresie osiągnięcia szczegółowych celów pomocy, określonych w Programie Operacyjnym i Uzupełnieniu Programu, badanie rezultatów wdrażania Programów Operacyjnych, w szczególności osiągnięcia celów wyznaczonych dla różnych działań oraz ocena w połowie okresu programowania, dostosowanie Uzupełnienia Programu wraz ze wskaźnikami rzeczowymi i finansowymi, które mają zostać wykorzystane do monitorowania pomocy, rozpatrzenie i zatwierdzenie rocznych i końcowych raportów na temat wdrażania Programu Operacyjnego, przed ich wysłaniem do Komisji Europejskiej, rozpatrzenie i zatwierdzenie wszelkich propozycji zmian decyzji Komisji w sprawie wkładu poszczególnych funduszy, zgłaszanie Instytucji Zarządzającej propozycji wszelkich dostosowań lub rewizji pomocy udzielonej w ramach Programów Operacyjnych, które umożliwią osiągnięcie celów lub usprawnią zarządzanie pomocą, w tym zarządzanie finansowe, rozpatrywanie i zatwierdzanie zgłoszonych przez Instytucję Zarządzającą Programem Operacyjnym propozycji przesunięcia środków pomiędzy priorytetami w ramach Programu Instytucja Płatnicza Instytucja Płatnicza to jedna lub kilka instytucji lub organów krajowych, regionalnych albo lokalnych, wyznaczonych przez państwo członkowskie w celu przygotowania i przedkładania wniosków o płatności oraz otrzymywania płatności z Komisji. Państwo członkowskie powinno określić wszelkie uwarunkowania swych relacji 27

28 z Instytucją Płatniczą oraz relacji Instytucji Płatniczej z Komisją Europejską. Jej podstawową funkcją jest realizacja transferów środków z Komisji Europejskiej i przekazanie ich na rachunek Instytucji Zarządzającej oraz transfery środków budżetowych towarzyszących środkom wspólnotowym. KOMPETENCJE INSTYTUCJI PŁATNICZEJ NA PODSTAWIE ZAPISÓW NARODOWEGO PLANU ROZWOJU obsługa rachunków, na których gromadzone są środki funduszy strukturalnych, weryfikacja deklaracji wydatków z funduszy strukturalnych od Instytucji Zarządzających Programami Operacyjnymi, certyfikowanie wobec Komisji Europejskiej, że deklaracje wydatków są przygotowane na bazie wiarygodnych i weryfikowalnych dokumentów, przygotowywanie i przesyłanie do Komisji Europejskiej wniosków o płatności w celu refundacji poniesionych wydatków, przekazywanie Komisji Europejskiej nie później niż do 30 kwietnia każdego roku rocznej prognozy wydatków dla bieżącego i następnego roku, przygotowywanie raportów na temat nieprawidłowości finansowych, gromadzenie, wyodrębnionymi kanałami monitoringu finansowego, informacji statystycznych i finansowych na potrzeby Instytucji Zarządzającej PWW i Krajowego Komitetu Monitorującego dla PWW, nadzór nad sprawnością działania bazy danych monitoringu (w Polsce SIMIK System Informatyczny Monitorowania i Kontroli Finansowej funduszy strukturalnych i Funduszu Spójności) Jednostki Monitorująco-Kontrolne Zgodnie z zapisami Narodowego Planu Rozwoju, Jednostki Monitorująco-Kontrolne są to podmioty, z którymi współpracuje Instytucja Zarządzająca Podstawami Wsparcia Wspólnoty w zakresie monitorowania i kontroli wydatków w ramach każdego z funduszy. W ich kompetencjach znajduje się m.in. gromadzenie danych dotyczących wydatków w układzie poszczególnych funduszy strukturalnych, przedkładanie Instytucji Płatniczej zestawień wydatków dotyczących poszczególnych funduszy, kontrola nad przestrzeganiem ustalonych reguł oraz systemu dostarczania pomocy z danego funduszu na wszystkich poziomach wdrażania programów Instytucje Pośredniczące w zarządzaniu Programami Operacyjnymi Instytucje Pośredniczące to podmioty przewidziane w Rozporządzeniu Rady nr 438/2001/WE, którym Instytucja Zarządzająca Programem Operacyjnym delegu- 28

29 je funkcje zarządzania poszczególnymi priorytetami i działaniami. W przypadku oddelegowania zadań do Instytucji Pośredniczących, Instytucja Zarządzająca Programem Operacyjnym nadal ponosi pełną odpowiedzialność za skuteczność i prawidłowość zarządzania i wdrażania programu. KOMPETENCJE INSTYTUCJI POŚREDNICZĄCEJ W SEKTOROWYM PROGRAMIE OPERACYJNYM WZROST KONKURENCYJNOŚCI PRZEDSIĘBIORSTW zarządzanie systemem zbierania informacji finansowych i statystycznych, dotyczących realizowanych projektów oraz przekazywanie tych danych Instytucji Zarządzającej, Instytucji Płatniczej oraz Jednostce Monitorująco- -Kontrolnej Podstawami Wsparcia Wspólnoty, zagwarantowanie zgodności Programu Operacyjnego z politykami Wspólnoty, przygotowanie raportów kwartalnych i rocznych w zakresie wdrażania Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego i przekazywanie ich za pośrednictwem Instytucji Zarządzającej do Jednostki Monitorująco-Kontrolnej funduszu, przygotowanie kwartalnych raportów monitorowania realizacji działań na podstawie raportów beneficjentów końcowych i przekazywanie ich do Instytucji Zarządzającej, przygotowywanie raportu z wdrażania działań na zakończenie programu i przekazanie go do Instytucji Zarządzającej Komitety Sterujące Komitety Sterujące są to ciała powoływane przez Instytucję Zarządzającą Programem Operacyjnym i działające pod kierunkiem Instytucji Zarządzającej. W skład Komitetu Sterującego wchodzą przedstawiciele wybranych instytucji biorących udział w procesie wdrażania Programu Operacyjnego, przedstawiciele ministerstw właściwych ze względu na zakres działań realizowanych w ramach Programu Operacyjnego oraz przedstawiciele partnerów społeczno-gospodarczych. Do zadań Komitetu Sterującego należy opiniowanie i rekomendowanie Instytucji Zarządzającej listy projektów kwalifikujących się do objęcia wsparciem z funduszy strukturalnych Beneficjent końcowy Beneficjenci końcowi to instytucje oraz firmy publiczne lub prywatne odpowiedzialne za zlecanie operacji (zlecanie realizacji projektów lub poszczególnych etapów projektów) albo przyznawanie pomocy. Beneficjent końcowy w rozumieniu postanowień Narodowego Planu Rozwoju opisany został na str. 34 niniejszej publikacji. 29

30 30

31 9. Krajowa polityka regionalna na lata Zgodnie z zapisami przyjętego przez Radę Ministrów w dniu 14 stycznia 2003 r. Narodowego Planu Rozwoju , w pierwszych latach członkostwa Polski w Unii Europejskiej otrzymamy ok ,6 mln euro ze źródeł wspólnotowych na realizację krajowej polityki regionalnej ,3 mln z powyższej kwoty będzie pochodziło z funduszy strukturalnych i w większości (tj. około 7 320,7 mln euro) zostanie przeznaczone na realizację Podstaw Wsparcia Wspólnoty. 314,6 mln euro wydatkowane zostanie na realizację dwóch Inicjatyw Wspólnotowych: INTERREG III (196,1 mln euro) oraz EQUAL (118,5 mln euro). Pozostałe 3 733,3 mln euro pochodzące ze środków Funduszu Spójności przeznaczono na realizację Strategii wykorzystania Funduszu Spójności. Wykres 5. Alokacje środków wspólnotowych w ramach podstawowych dokumentów programowych realizujących Narodowy Plan Rozwoju (w milionach euro) 314, ,30 Strategia wykorzystania Funduszu Spójności Podstawy Wsparcia Wspólnoty Inicjatywy Wspólnoty 7 320,70 Zgodnie z Narodowym Planem Rozwoju, kwoty przeznaczone na wdrożenie zapisów Podstaw Wsparcia Wspólnoty rozdysponowano za pośrednictwem siedmiu Programów Operacyjnych: Sektorowy Program Operacyjny Wzrost Konkurencyjności Przedsiębiorstw 1,3 mld euro; Sektorowy Program Operacyjny Rozwój Zasobów Ludzkich 1,27 mld euro; Sektorowy Program Operacyjny Restrukturyzacja i Modernizacja Sektora Żywnościowego i Rozwój Obszarów Wiejskich 1,05 mld euro; Sektorowy Program Operacyjny Rybołówstwo i Przetwórstwo Ryb 0,17 mld euro; 31

32 Sektorowy Program Operacyjny Transport 0,62 mld euro; Zintegrowany Program Operacyjny Rozwoju Regionalnego 2,87 mld euro; Program Operacyjny Pomoc Techniczna 0,02 mld euro 9. Wykres 6. Udział środków UE w finansowaniu poszczególnych Programów Operacyjnych realizujących Podstawy Wsparcia Wspólnoty (w milionach euro) SPO WKG SPO RZL SPO ROL SPO RYB SPO TGM ZPORR Pomoc techniczna 9.1. Narodowy Plan Rozwoju Założenia ogólne Narodowy Plan Rozwoju (NPR) jest kompleksowym dokumentem określającym kierunki rozwoju Polski w pierwszych latach członkostwa w Unii Europejskiej. Jego definicja zawarta jest w art. 9 Rozporządzenia Rady nr 1260/ Dokument ten przedstawia analizę sytuacji społeczno-ekonomicznej Polski i jej regionów u progu przystąpienia do Unii Europejskiej. W dokumencie tym sformułowano również cele, a także uwzględniono opis strategii zmierzającej do osiągnięcia spójności społecznej, gospodarczej i przestrzennej z krajami i regionami Wspólnoty. Narodowy Plan Rozwoju wskazuje także kierunki oraz wielkość planowanego zaangażowania środków z funduszy strukturalnych, Funduszu Spójności i środków krajowych, a także określa sposób koordynacji i wdrażania pomocy strukturalnej w okresie jego realizacji. Narodowy Plan Rozwoju, będący dokumentem integrującym polityki sektorowe oraz uwzględniającym potrzeby rozwojowe poszczególnych regionów, bazuje na dokumentach i programach planistycznych, stanowiących podstawę polityki prowadzonej przez Rząd. Nawiązuje on bezpośrednio do Strategii Gospodarczej Rządu 9 Podane kwoty dotyczą tylko środków pochodzących z funduszy strukturalnych i nie obejmują współfinansowania krajowego. Pod. za Narodowy Plan Rozwoju podstawowe informacje, Ministerstwo Gospodarki i Pracy. 10 Patrz punkt

33 Przedsiębiorczość Rozwój Praca, która ma swoje odzwierciedlenie m.in. w celach i priorytetach NPR. Narodowy Plan Rozwoju uwzględnia również kierunki strategiczne sformułowane w innych średniookresowych dokumentach rządowych powstałych w latach Są to: Narodowa strategia wzrostu zatrudnienia i rozwoju zasobów ludzkich , Spójna polityka strukturalna rozwoju obszarów wiejskich i rolnictwa , Polska polityka strukturalna w sektorze rybołówstwa , Narodowa strategia rozwoju transportu , Narodowa strategia ochrony środowiska na lata , II Polityka ekologiczna państwa oraz Polityka Ekologiczna Państwa na lata z uwzględnieniem perspektywy na lata , Narodowa strategia rozwoju regionalnego Narodowy Plan Rozwoju zgodny jest również z kierunkami rozwoju społeczno- -gospodarczego określonymi w planach długookresowych. W tym zakresie na pierwszy plan wysuwa się długofalowa strategia społeczno-gospodarcza kraju Polska Długookresowa strategia trwałego i zrównoważonego rozwoju. Celem strategicznym NPR jest rozwijanie konkurencyjnej gospodarki opartej na wiedzy i przedsiębiorczości, zdolnej do długofalowego, harmonijnego rozwoju, zapewniającej wzrost zatrudnienia oraz poprawę spójności społecznej, ekonomicznej i przestrzennej z Unią Europejską na poziomie regionalnym i krajowym. W świetle celu strategicznego przyjęto pięć celów cząstkowych NPR. Ich osiągnięcie w latach doprowadzić ma do realizacji celu strategicznego. Zestawienie celów szczegółowych NPR przedstawia się następująco: wspomaganie osiągnięcia i utrzymania w dłuższym okresie wysokiego wzrostu PKB, zwiększenie poziomu zatrudnienia i wykształcenia, włączenie Polski do europejskiej sieci infrastruktury transportowej i informacyjnej, intensyfikacja procesu zwiększenia w strukturze gospodarki udziału sektorów o wysokiej wartości dodanej, rozwój technologii społeczeństwa informacyjnego, wspomaganie udziału w procesach rozwojowych i modernizacyjnych wszystkich regionów i grup społecznych w Polsce. Cele te realizowane będą za pomocą działań o charakterze prawnym, fiskalnym i instytucjonalnym. Podstawowym dokumentem wdrażającym cele NPR będą jednak Podstawy Wsparcia Wspólnoty, a w szczególności opisane poniżej Programy Operacyjne, a także projekty Funduszu Spójności Strategia Wykorzystania Funduszu Spójności na lata przybliżona została na str. 12 (punkt 3.2) niniejszej publikacji. 33

34 System wdrażania W celu efektywnego wykorzystania środków europejskich konieczne jest przygotowanie przejrzystego i skutecznego systemu wdrażania. Odpowiednie przypisanie zadań i kompetencji pomiędzy poszczególne instytucje jest bardzo istotnym czynnikiem zapewniającym sprawny przepływ środków finansowych. System wdrażania funduszy strukturalnych jest inny w każdym państwie członkowskim. Rząd państwa członkowskiego decyduje więc każdorazowo o kształcie mechanizmów koordynacji pomocy w zależności od istniejącego tam systemu administracji. Zgodnie z Rozporządzeniem Rady nr 1260/1999 dla każdego Programu Operacyjnego powinna zostać powołana Instytucja Zarządzająca, a także Instytucja Płatnicza (oddzielnie dla poszczególnych Programów Operacyjnych lub jedna dla wszystkich Programów Operacyjnych). Jeżeli Instytucja Zarządzająca i Instytucja Płatnicza są tą samą instytucją, należy zapewnić rozdział ich funkcji (np. poprzez wydzielenie dwóch odrębnych departamentów). Rozporządzenie wymienia jako obligatoryjne ustanowienie Komitetu Monitorującego. Ponadto w skład systemu wdrażania wchodzić mogą Komitety Sterujące, beneficjenci końcowi, Instytucje Pośredniczące. Zgodnie z zapisami Narodowego Planu Rozwoju Instytucja Zarządzająca występuje na poziomie Podstaw Wsparcia Wspólnoty (Instytucja Zarządzająca Podstawami Wsparcia Wspólnoty) oraz na poziomie poszczególnych Programów Operacyjnych. Funkcję Instytucji Zarządzającej Podstawami Wsparcia Wspólnoty pełni Ministerstwo Gospodarki i Pracy, które jest głównym partnerem Komisji Europejskiej w negocjacjach Podstaw Wsparcia Wspólnoty oraz realizowanych w ramach PWW Programów Operacyjnych. W drugim przypadku, Instytucja Zarządzająca Programem Operacyjnym wskazana jest każdorazowo na poziomie poszczególnych Programów Operacyjnych. Odpowiedzialność w zakresie zarządzania Programami Operacyjnymi przedstawiona została w poniższej tabeli. Tabela 2. Instytucje odpowiedzialne w zakresie zarządzania poszczególnymi Programami Operacyjnymi Program Operacyjny Wzrost Konkurencyjności Przedsiębiorstw Rozwój Zasobów Ludzkich Restrukturyzacja i Modernizacja Sektora Żywnościowego Oraz Rozwój Obszarów Wiejskich Rybołówstwo i Przetwórstwo Ryb Transport Zintegrowany Program Operacyjny Rozwoju Regionalnego Pomoc Techniczna Instytucja Zarządzająca Ministerstwo Gospodarki i Pracy Ministerstwo Gospodarki i Pracy Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi Ministerstwo Infrastruktury Ministerstwo Gospodarki i Pracy Ministerstwo Gospodarki i Pracy 34