3. OCENA EFEKTYWNOŚCI WYKORZYSTANIA FUNDUSZY PRZEDAKCESYJNYCH, STRUKTURALNYCH I FUNDUSZU SPÓJNOŚCI

Transkrypt

1 . OCENA EFEKTYWNOŚCI WYKORZYSTANIA FUNDUSZY PRZEDAKCESYJNYCH, STRUKTURALNYCH I FUNDUSZU SPÓJNOŚCI.1 ISPA Przedakcesyjny Instrument Polityki Strukturalnej został utworzony na wzór (przeznaczonego dla państw członkowskich) Funduszu Spójności w celu zapewnienia państwom kandydującym wsparcia w zakresie społecznej i gospodarczej spójności poprzez współfinansowanie dużych projektów inwestycyjnych w sektorze środowiska i transportu. Skala przedsięwzięć realizowanych w ramach funduszu ISPA musi być wystarczająco duża, by realizacja projektu wywarła znaczący wpływ w obszarze ochrony środowiska i transportu. Mając to na uwadze przyjęto, że zasadniczo całościowy koszt przedsięwzięcia nie może być niższy niż 5 mln euro. Od tego warunku odstąpić można w wyjątkowych i należycie uzasadnionych przypadkach. W obszarze transportu projekty realizowane przy współfinansowaniu z programu ISPA służą poprawie infrastruktury transportowej oraz stworzeniu połączeń krajowej sieci transportowej z transeuropejską siecią transportową TEN w celu zapewnienia efektywnych powiązań pomiędzy krajami kandydującymi a UE, a także promocji tzw. polityki zrównoważonych przewozów. Pierwsze memoranda finansowe zatwierdzające przyznanie środków UE w ramach Funduszu ISPA podpisane zostały przez przedstawicieli Komisji Europejskiej we wrześniu 2000 roku. Od 1 maja 2004 roku wszystkie projekty zatwierdzone do współfinansowania w ramach ISPA są kontynuowane jako projekty Funduszu Spójności. W ramach ISPA Komisja Europejska przyznała dofinansowanie 24 projektom ( euro), w 2004 roku przyznała dofinansowanie z funduszu ISPA/FS dla kolejnych 9 projektów z sektora transportu. Do 1 grudnia 2004 podpisano kontrakty na łączną wartość euro. Projekty kolejowe objęte zostały kwotą euro (14 projektów) projekty drogowe to euro wydatkowane na 17 projektów. Ponadto sfinansowano 2 projekty Ministerstwa Infrastruktury na łączną kwotę euro. W sektorze środowiska w ramach ISPA Komisja Europejska przyznała dofinansowanie 45 projektom ( ,54 euro), w 2004 roku przyznała dofinansowanie z funduszu ISPA/FS dla kolejnych 22 projektów ( euro). Do 1 grudnia 2004 podpisano 67 kontraktów na łączną wartość ,54 euro..2 SAPARD Program Operacyjny SAPARD został przygotowany w Ministerstwie Rolnictwa i Rozwoju Wsi, przedstawia sposób wykorzystania środków przedakcesyjnych na rzecz rozwoju rolnictwa i obszarów wiejskich przyznanych Polsce przez UE na lata Program SAPARD został uruchomiony na początku lipca r. i objął następujące działania: Działanie 1. Poprawa przetwórstwa i marketingu artykułów rolnych i rybnych Działanie 2. Inwestycje w gospodarstwach rolnych Działanie. Rozwój i poprawa infrastruktury obszarów wiejskich Działanie 4. Różnicowanie działalności gospodarczej na obszarach wiejskich (Działanie uruchomione grudnia 200 r.) Działanie 6. Szkolenia zawodowe Działanie 7. Pomoc techniczna Po uzyskaniu przez Polskę członkostwa w Unii Europejskiej pomoc finansowa na przedsięwzięcia m.in. w zakresie poprawy przetwórstwa i marketingu artykułów rolnych, 27

2 różnicowania działalności gospodarczej na obszarach wiejskich oraz inwestycje w gospodarstwach rolnych udzielana jest m.in. w ramach Sektorowego Programu Operacyjnego Restrukturyzacja i modernizacja sektora żywnościowego oraz rozwój obszarów wiejskich. Do 1 grudnia 2004 roku w ramach SAPARD zawarto umów na łączną kwotę ,9 złotych, z czego do tej pory zrealizowano Najwięcej umów zawarto w ramach działania drugiego Inwestycje w gospodarstwach rolnych umowy.. INTERREG III Celem Inicjatywy Wspólnotowej INTERREG finansowanej ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego (ERDF) jest wspieranie współpracy przygranicznej, międzynarodowej i międzyregionalnej zarówno na zewnętrznych, jak i wewnętrznych granicach Unii. W ramach INTERRREG III wydzielone zostały trzy komponenty: Komponent A współpraca przygraniczna władz publicznych sąsiadujących ze sobą obszarów w celu rozwijania przygranicznych ośrodków gospodarczych i społecznych poprzez wdrażanie zarówno projektów infrastrukturalnych jak i miękkich : Komponent B współpraca transnarodowa między władzami krajowymi, regionalnymi i lokalnymi w ramach dużych regionów paneuropejskich, mająca na celu zrównoważony i skoordynowany rozwój przestrzenny. W ramach komponentu B tworzone są możliwości dla rozwoju infrastruktury transeuropejskiej, opracowania strategii rozwoju przestrzennego w skali międzynarodowej, przy uwzględnieniu współpracy miast i obszarów wiejskich służącej zrównoważonemu rozwojowi. Ponadto, finansowane są projekty z zakresu ochrony środowiska i rozwoju społeczeństwa informacyjnego. Większość realizowanych projektów to projekty miękkie, stanowiące przygotowanie do przedsięwzięć infrastrukturalnych, wdrażanych w ramach regionalnych lub krajowych programów finansowanych z funduszy strukturalnych. Komponent C współpraca międzyregionalna w skali europejskiej, której celem jest rozwój powiązań sieciowych w zakresie polityki regionalnej, upowszechnianie systemowych przykładów właściwego rozwiązywania problemów, wymiana informacji i doświadczeń dotyczących rozwoju regionalnego oraz polityk i technik kohezyjnych. Podział środków INTERREG III alokowanych dla Polski w latach przedstawia się w sposób następujący: komponent A 80 % - 177,09 mln euro komponent B 14% - 0,99 mln euro komponent C 6% - 1,28 mln euro.4 Kontrakty wojewódzkie Kontrakty wojewódzkie były pierwszą próbą zastosowania na dużą skalę wieloletniego planowania finansowego działań rozwojowych. Wsparciem został objęty obszar całego kraju, przy czym większe szanse na pozyskanie środków rozwojowych, pochodzących z budżetu państwa, stopniowo, po zakończeniu realizacji szeregu inwestycji wieloletnich rozpoczętych w latach 80 i 90-tych XX wieku (stanowiły one w roku 74% i w ponad 62% całego limitu środków) uzyskały, zgodnie z założeniami polityki regionalnej państwa, obszary zagrożone marginalizacją ekonomiczną i społeczną, w tym w szczególności obszary wiejskie oraz obszary restrukturyzacji przemysłu. W ramach kontraktów samorządy wojewódzkie otrzymały z budżetu państwa dotacje na wsparcie realizacji zadań własnych, wynikających z wojewódzkich strategii i programów, wpisujących się w cele i priorytety określone w strategicznych dokumentach rządowych. W skali całego Programu wsparcia -200 zaangażowano w sumie publiczne środki krajowe rzędu 6 mld zł. 28

3 Zgodnie z zapisami ustawy budżetowej na rok oraz Programu Wsparcia na lata dotacje na wsparcie zadań wynikających z programów wojewódzkich do objęcia kontraktami wojewódzkimi w roku zamykały się w kwocie 1,45 mld zł. W ustawie budżetowej na rok zapisano kwotę 1,1 mld zł., na rok mld zł. W programie Wsparcia na 2004 rok dotacje budżetu państwa na kontrakty wojewódzkie oraz współfinansowanie programów rozwoju regionalnego zamykały się w kwocie 957 mln zł. Kontrakty wojewódzkie przewidywały również wkład jednostek samorządu terytorialnego w kwotach : w r-1,22 mld zł (tj ok. 46% wartości kontraktu) w roku ok. 0,9 mld zł (45 % wartości kontraktu) 1 mld zł (50% wartości kontraktu) oraz w roku 2004 ok. 1 mld zł. Kontrakty wojewódzkie były również współfinansowane przez stronę samorządową. Wkład jednostek samorządu terytorialnego w tym okresie przedstawiał się następująco: rok ok. 1,5 mld zł. (5% wartości kontraktów), rok ok. 0,9 mld zł. (45% wartości kontraktów), rok 200 ok. 0,5 mld zł (6,5% wartości kontraktów) oraz rok ,5 mld zł. (41% wartości kontraktów)..5 Zintegrowany Program Operacyjny Rozwoju Regionalnego Zintegrowany Program Operacyjny Rozwoju Regionalnego (ZPORR) jest jednym z siedmiu programów operacyjnych, służących realizacji Narodowego Planu Rozwoju/Podstaw Wsparcia Wspólnoty w latach Rozwijając cele NPR ora uwzględniając współfinansowanie z funduszy strukturalnych, uzyskane w pierwszy okresie członkostwa Polski w Unii Europejskiej, program ten określa priorytety, kierunki i wysokość środków przeznaczonych na realizację polityki regionalnej państwa. W realizacji ZPORR zaangażowanych zostanie ok. 4 mld euro środków publicznych, w tym ok. 2,5 mld euro z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego oraz 48 mln euro z Europejskiego Funduszu Społecznego. W ramach środków własnych przewidziano 46 mln euro z budżetu państwa i 769 mln euro z budżetu jednostek samorządu terytorialnego. Zaangażowanie środków prywatnych wyniesie 146 mln euro. Sposób podziału środków ZPORR pomiędzy województwa jest kontynuacją algorytmu zastosowanego w pracach nad NSRR oraz w Programie Wsparcia na lata ZPORR zgodny jest z podstawowymi kierunkami rozwoju wynikającymi z polityk Wspólnotowych, a w szczególności z polityką ochrony i poprawy stanu środowiska, polityką równych szans oraz polityką społeczeństwa informacyjnego. Cel ZPORR tworzenie warunków wzrostu konkurencyjności regionów oraz przeciwdziałanie marginalizacji niektórych obszarów osiągany jest za pośrednictwem czterech priorytetów. W ich układzie przewidziano następujące rozdysponowanie środków z funduszy strukturalnych UE: Priorytet 1: Rozbudowa i modernizacja infrastruktury służącej wzmacnianiu konkurencyjności regionów 59,4% całości środków Priorytet 2: Wzmocnienie rozwoju zasobów ludzkich w regionach 14,8% całości środków Priorytet : Rozwój lokalny 24,5% całości środków Priorytet 4: Pomoc techniczna 1,% całości środków.6 PHARE Od roku 1994 Unia Europejska przekazała Polsce ponad 424 miliony Euro bezzwrotnej pomocy na rozwój współpracy przygranicznej oraz 170, 5 milionów Euro na podnoszenie bezpieczeństwa oraz wzmocnienie infrastruktury granicznej na granicy wschodniej. Jednostką zarządzającą powyższymi programami jest w Polsce Władza Wdrażająca Program Współpracy Przygranicznej Phare w MSWiA. Władza Wdrażająca realizuje obecnie 15 programów Phare, aż 16 programów Phare z edycji zostało zakończone. Kontraktacja edycji zakończyła się 15 lutego 2004 r. 29

4 Programy te można podzielić na 2 kategorie: Programy Współpracy Przygranicznej. Programy związane z bezpieczeństwem wewnętrznym. Generalnym ich celem jest wsparcie dla rozwoju współpracy przygranicznej oraz pomoc w podniesieniu stopnia rozwoju regionalnego obszarów przygranicznych, jak również zabezpieczenie granic oraz wzmocnienie bezpieczeństwa wewnętrznego w Polsce..6.1 Programy Współpracy Przygranicznej Programy Współpracy Przygranicznej Phare miały na celu wspieranie przygranicznych obszarów Europy Środkowej i Wschodniej dzielących wspólną granicę ze Wspólnotą poprzez finansowanie w tych rejonach projektów mających transgraniczny charakter. W Polsce pierwszy tego rodzaju program został uruchomiony w 1994 roku. W latach Programy Współpracy Przygranicznej Phare stanowiły 26,1% rocznej pomocy Unii Europejskiej dla Polski w ramach programu Phare. Były największymi, jednorodnymi i corocznymi programami wspierającymi integrację Polski ze Strukturami Europejskimi. Realizowane przez Władzę Wdrażającą programy na lata 1994-, objęły około 20 projektów. W tej liczbie największy udział stanowiły projekty w ramach 8 programów współpracy polsko-niemieckiej (ok.70 mln euro). Kolejne 9 programów, na kwotę ponad 28 mln euro to programy współpracy w Regionie Morza Bałtyckiego, które objęły przede wszystkim projekty ochrony środowiska. Od roku 1999 istnieją również programy współpracy przygranicznej na granicy południowej tj, programy polsko-czeskie, oraz polskosłowackie. Roczna alokacja dla tych programów wynosi odpowiednio 4 i 5 mln euro..6.2 Programy związane z bezpieczeństwem wewnętrznym Władza Wdrażająca realizuje programy związane ze wzmocnieniem bezpieczeństwa wewnętrznego i zagospodarowaniem polskiej granicy wschodniej. Ta opisowa kategoria obejmuje programy, których głównym celem jest wzmocnienie służb odpowiedzialnych za utrzymanie bezpieczeństwa wewnętrznego. Pierwszy program tego typu został uruchominy w 1997 roku. Głównymi beneficjentami tych programów są Policja i Straż Graniczna. Programy te są poświęcone walce z przestępczością zorganizowaną, uszczelnianiem polskiej granicy wschodniej - przyszłej zewnętrznej granicy UE. Wynika to z przyjęcia 28 maja 1998 roku przez Polskę zobowiązań określonych w "Akcie przedakcesyjnym na rzecz zwalczania przestępczości zorganizowanej między krajami UE, a krajami Europy Środkowej i Wschodniej" oraz Traktatu Amsterdamskiego, który nakłada na Polskę przyjęcia "acquis Schengen" i dostosowania się do jego norm, procedur i standardów..6. Program Phare Spójność Społeczna i Gospodarcza (Phare SSG) ma na celu zmniejszanie opóźnień i nierównomierności rozwoju regionów poprzez promowanie aktywności gospodarczej, rozwiązywanie problemów społecznych związanych z rynkiem pracy, restrukturyzację oraz rozwój infrastruktury. Program jest realizowany w czterech edycjach: 2000,,, Sektorowe programy operacyjne Nabory wniosków w ramach SPO kontynuowane są we wszystkich programach operacyjnych a zainteresowanie środkami strukturalnymi UE ze strony beneficjentów nadal nie słabnie. Na początku 2005 r. zmniejszeniu ulegała relacja wnioskowanego wsparcia w stosunku do zobowiązań na lata , co jest spowodowane zweryfikowaniem przez Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi oraz Ministerstwo Infrastruktury prezentowanych wcześniej danych. Najwyższa wartością złożonych wniosków o dofinansowanie w stosunku do całkowitej alokacji środków wspólnotowych przyznanych na program na lata

5 charakteryzują się nie wliczając ZPORR, SPO Transport i SPO Wzrost konkurencyjności przedsiębiorstw. Najsłabsza podaż projektów utrzymuje się dla SPO Rybołówstwo i przetwórstwo ryb. Za niewystarczający należy nadal uznać wzrost wartości podpisanych umów z benefcjentami. Spośród programów operacyjnych w zakresie wartości podpisanych umów o dofinansowanie najlepiej sytuacja przedstawia się w SPO RZL. Natomiast programami w ramach których w marcu 2005 najszybciej postępowało kontraktowanie środków są SPO Restrukturyzacja i SPO Wzrost konkurencyjności przedsiębiorstw. Główne przyczyny umiarkowanego tempa kontraktowania środków strukturalnych związane są przede wszystkim z przedłużającym się w przypadku większości programów procesem oceny i selekcji wniosków. ISPA Ministerstwo Infrastruktury ISPA 2000 ISPA ISPA ISPA 200 Ogółem Ilość projektów Całkowity koszt projektów Środki otrzymane z Komisji Europejskiej Środki wypłacone wykonawcom Wartość podpisanych kontraktów Ministerstwo Środowiska , , , , , , ,1 5 72,0 91, 84 01, , , , , , ,6 81 8, , , ,7 Ilość projektów Całkowity koszt projektów Środki otrzymane z Komisji Europejskiej Środki wypłacone wykonawcom Wartość podpisanych kontraktów , , , , , , , , , , , ,2 5 08,1 508, , , , 7 179,5 85, ,6 1

6 SAPARD Ilość projektów zrealizowanych Ilość kontraktów zawartych Środki otrzymane z Komisji Europejskiej (w tys. zł) Środki wypłacone beneficjentom (w tys. zł) Wartość podpisanych kontraktów (w tys. zł) Działanie 1 Działanie 2 Działanie Działanie 4 Działanie 6 Działanie 7 Ogółem , , , , ,8 794, , , , , , , , , , , ,7 49 4, ,1 5 28, ,4 INTERREG III Nazwa programu Ogółem INTERREG IIIA w tym: Polska Meklemburgia Polska Brandenburgia , , , ,8 8 6, , , ,9 8 92, , , , Polska Saksonia 7 42, , , ,5 Polska Czechy 5, , , ,9 Polska Słowacja 2 9, 2, , ,7 Polska Litwa Federacja Rosyjska Polska Ukraina Białoruś INTERREG IIIB w tym: 6 748, , , , , , , , , , , ,2 BSR 5 19, , , ,1 CADSES 462,4 922, , ,1 INTERREG IIIC w tym: 709, ,8 5 69, ,5 2

7 Strefa Północ 984,2 1 11, ,4 597,5 Strefa Wschód 2 296, ,0 456,6 8 94,1 ESPON 5,0 5,0 54,0 160,0 INTERACT 76,0 77,0 77,0 1 10,0 Suma , , , ,4 PHARE Nazwa programu rok Wzmocnienie administracji wewnętrznej oraz zarządzanie granicami Ilość projektów Alokacja (w tys.euro) ,0 Polska Czechy , , , , , ,0 Polska Niemcy , , , , , ,0 Polska Region Morza Bałtyckiego , Wymiar sprawiedliwości i sprawy wewnętrzne , ,0 000,0 000,0 000, ,0 Polska Słowacja , , , , ,0

8 Dodatkowy Fundusz Inwestycyjny dla Polski Phare 2000 Działania specjalne dla Regionu Morza Bałtyckiego , ,0 Sprawiedliwość i sprawy wewnętrzne , , , ,5 Spójność społeczna i gospodarcza ,6 200 Wzmocnienie zdolności instytucjonalnej i administracyjnej Przyszła granica zewnętrzna Unii Europejskiej , , , , ,0 Sektorowe programy operacyjne SPO Rybołówstwo i przetwórstwo ryb SPO Transport i gospodarka morska SPO Restrukturyzacja i modernizacja sektora żywnościowego i rozwój obszarów wiejskich SPO Wzrost konkurencyjności przedsiębiorstw Środki Unii Europejskiej Dofinansowanie krajowe (w tys. zł) , , , , ,0 Dokonane płatności do marca 2005 (w tys. zł) , , , , , ,5 SPO Pomoc techniczna 28 04,5 1 84, SPO Rozwój zasobów ludzkich , , ,5 Suma , , ,4 4