Ryzyko zawodowe związane z naraŝeniem na hałas

Transkrypt

1 Ryzyko zawodowe związane z naraŝeniem na hałas W warunkach naraŝenia zawodowego oddziaływanie hałasu na organizm człowieka moŝna podzielić na dwa rodzaje - wpływ hałasu na narząd słuchu - pozasłuchowe działanie hałasu na cały organizm Wpływ hałasu na narząd słuchu Szkodliwy wpływ hałasu na narząd słuchu powodują następujące jego cechy i okoliczności naraŝenia: - równowaŝny poziom dźwięku A lub poziom dźwięku A (dla hałasu ustalonego) przekraczający 80 db(a). Bodźce słabsze nie uszkadzają narządu słuchu nawet przy długotrwałym nieprzerwanym naraŝeniu - długi czas działania hałasu. Skutki działania hałasu kumulują się w czasie, zaleŝą od dawki energii akustycznej, którą określa iloczyn natęŝenia dźwięku i czasu trwania ekspozycji - ciągła ekspozycja jest bardziej szkodliwa niŝ przerywana. Nawet krótkotrwałe przerwy umoŝliwiają procesy regeneracyjne słuchu - szczególnie szkodliwy jest hałas impulsowy. Charakteryzuje się on tak szybkim narastaniem ciśnienia akustycznego do duŝych wartości, Ŝe narząd słuchu ulega znacznemu przeciąŝeniu. Uszkodzenie słuchu w wyniku działania hałasu impulsowego jest zaleŝne od szczytowego poziomu ciśnienia akustycznego - hałas o widmie z przewagą składowych o częstotliwościach średnich i wysokich (3-5 khz) jest bardziej niebezpieczny - szczególna, indywidualna podatność na uszkadzający wpływ działania hałasu Pozasłuchowe skutki działania hałasu Pozasłuchowe skutki działania hałasu objawiają się wpływem głównie na ośrodkowy układ nerwowy i układ wydzielania wewnętrznego, a w konsekwencji na stan i funkcje wielu narządów wewnętrznych, juŝ po przekroczeniu ciśnienia akustycznego 75 db(a). Bodźce słuchowe mogą wpływać na róŝne funkcje organizmu nawet wtedy, gdy nie dochodzi do powstania wraŝeń słuchowych. Reakcje pozasłuchowe mogą objawiać się wzrostem częstości skurczów serca i ciśnienia krwi, skurczów obwodowych naczyń krwionośnych, zmniejszeniem częstości oddechów, intensywności perystaltyki jelit oraz odruchami motorycznymi (skurcz mięśni). Ponadnormatywny poziom hałasu moŝe powodować uszkodzenia prowadzące do zmniejszenia płodności. Silne bodźce akustyczne o poziomach ciśnienia akustycznego powyŝej db(a) wpływają na funkcję narządów zmysłów, np. powodują zaburzenia wzroku, równowagi i dotyku. Choroba ciśnieniowa, wrzodowa, nerwice mogą być skutkiem hałasu. POZASŁUCHOWE SKUTKI HAŁASU SĄ UOGÓLNIONĄ ODPOWIEDZIĄ ORGANIZMU NA DZIAŁANIE HAŁASU JAKO STRESORA. Dodatkowym czynnikiem uciąŝliwym jest zrozumiałość i maskowanie mowy oraz dźwiękowych sygnałów bezpieczeństwa w hałasie. Utrudnione porozumiewanie się ustne w hałasie i maskowanie sygnałów ostrzegawczych zwiększa uciąŝliwość warunków pracy, zmniejsza jej wydajność i moŝe być przyczyną wypadków przy pracy. KRYTERIUM ZROZUMIAŁOŚCI MOWY STANOWI JEDNO Z WAśNIEJSZYCH KRYTERIÓW OCENY HAŁASU W ŚRODOWISKU. BADANIA AUDIOMETRYCZNE UJAWNIAJĄ ROZWÓJ TRWAŁEGO UBYTKU SŁUCHU. UBYTEK TEN JEST KRYTERIUM ROZPOZNANIA I ORZECZENIA ZAWODOWEGO USZKODZENIA SŁUCHU.

2 Krótka informacja o hałasie HAŁAS STANOWI JEDNĄ Z NAJBARDZIEJ PRZYKRYCH DOKUCZLIWOŚCI ŚRODOWISKA, W KTÓRYM śyjemy. ZAKŁÓCA NASZĄ RÓWNOWAGĘ FIZJOLOGICZNĄ I PSYCHICZNĄ I MOśE WYWOŁYWAĆ TRWAŁE USZKODZENIE ZDROWIA. Dopuszczalny na stanowisku pracy poziom dźwięku A, wynoszący wg norm 85 db(a) oznacza wartość kompromisową dla kryterium ochrony słuchu, gdyŝ naraŝenie zawodowe na hałas o takim poziomie stwarza określone ryzyko uszkodzenia słuchu. W dodatku B do Standardu ISO 1999 podano, Ŝe w wyniku zawodowego naraŝenia na hałas w okresie 15 lat pracy ryzyko uszkodzenia słuchu, powodującego utrudnienie rozumienia mowy, wynosi 5% w warunkach hałasu o poziomie 85 db(a) oraz 24% w warunkach hałasu o poziomie 95 db(a). Najnowsze badania u ludzi wykazały natomiast, Ŝe dopiero poziom 75 db(a), a wg niektórych źródeł 70 db(a), nie stwarza ryzyka uszkodzenia słuchu. Gdy poziom hałasu w otoczeniu danego stanowiska pracy jest wyŝszy od poziomu dopuszczalnego, a równocześnie wszystkie sposoby zmniejszenia tego poziomu okazały się trudne do natychmiastowego zrealizowania, naleŝy bezwzględnie stosować indywidualne ochronniki słuchu. Skutki działania hałasu na narząd słuchu moŝna podzielić na: -fizjologiczne -patologiczne Skutki patologiczne działania hałasu na ucho nazywane są urazem akustycznym. Do utraty słuchu dołączają się tu często takie objawy, jak: szumy i dzwonienia, zaburzenia odbierania wysokości i barwy dźwięku. RozróŜnia się dwa rodzaje urazów akustycznych: -ostry uraz akustyczny, do którego dochodzi w następstwie jednorazowego krótkotrwałego działania silnego bodźca akustycznego (impulsowego), przekraczającego na ogół granicę bólu. Ubytek słuchu moŝe się w tych przypadkach cofnąć. -przewlekły uraz akustyczny, do którego dochodzi u osób naraŝonych na powtarzającą się, długotrwałą ekspozycję na hałas. Uszkodzenie słuchu ma w tych przypadkach charakter trwały, jest nieodwracalne, zwykle obustronne. Ubytek słuchu spowodowany urazem przewlekłym nie poddaje się leczeniu. Stosuje się jedynie środki farmakologiczne powstrzymujące lub opóźniające dalsze jego pogłębianie się. Stosowanie aparatów wspomagających słuch nie zawsze jest skuteczne. Hałas wpływa przede wszystkim na narząd słuchu, jednakŝe działa równieŝ na cały organizm. Powoduje zwiększenie wydzielania przez korę nadnerczy hormonu adrenaliny do krwi. Hormon ten i jego pochodne wpływają na reakcje psychiczne, somatyczne i wegetatywne zachodzące w organizmie. ISTNIEJĄ TRZY GRUPY INDYWIDUALNYCH OCHRONNIKÓW SŁUCHU: -wkładki przeciwhałasowe -nauszniki przeciwhałasowe -hełmy przeciwhałasowe Dopuszczalne do stosowania są tylko te typy ochronników, które posiadają certyfikat (znak bezpieczeństwa). Spełnienie wymagań bezpieczeństwa przez ochronnik słuchu nie jest jednoznaczne z zapewnieniem prawidłowej ochrony narządu słuchu pracownika stosującego dany ochronnik. Warunkiem koniecznym uzyskania wystarczającej ochrony słuchu jest prawidłowy dobór ochronników do wielkości charakteryzujących występujący hałas. Zaleca się dobierać ochronniki słuchu o takiej tłumienności, by poziom dźwięku pod ochronnikiem mieścił się w zakresie 75 do 80 db(a).

3 HAŁAS A ZDROWIE JeŜeli przez zdrowie będziemy rozumieli tak, jak proponuje to WHO: stan dobrego samopoczucia fizycznego, psychicznego i społecznego, to hałas jest czynnikiem w duŝym stopniu odpowiedzialnym za stan zdrowia społeczeństwa. HAŁAS WPŁYWA: A. Na psychikę bowiem godzi w podstawowe potrzeby kaŝdego mieszkańca: - potrzebę spokoju, wypoczynku i regeneracji sił, - potrzebę prywatności Ŝycia domowego, - potrzebę bezpieczeństwa, albowiem zakłóca waŝne biologiczne i społeczne czynności (sen, naukę, pracę umysłową) B. Na organizm przez pobudzenie ośrodkowego układu nerwowego, oraz ośrodka podwzgórzowoprzysadkowo-nadnerczowego. Stąd hałas moŝe wywoływać odruchowe reakcje takie, jak: zmiany rytmu oddychania, akcji serca, perystaltyki jelit, zmiany wydzielania skórnego, ciśnienia krwi, itp. Wyniki badań demograficznych sugerują, Ŝe ludzie naraŝeni na hałas nieco częściej zapadają na nadciśnienie tętnicze, nerwice, choroby przemiany materii i przewodu pokarmowego. W Szwecji przeanalizowano ostatnio wszystkie przypadki zawałów mięśnia sercowego (zarówno tych, które spowodowały śmierć, jak i przeŝytych) u męŝczyzn, które miały miejsce w okresie 2 lat. Rezultaty wykazały, Ŝe występowanie obu cech: zwiększonego tempa Ŝycia, jak i ustawicznego ogłuszania hałasem, zwiększało ryzyko zawału, szczególnie przed 55 rokiem Ŝycia. W badaniach niemieckich z 1987r. stwierdzono wpływ hałasu o poziomie powyŝej 65 db w dzień na skurczowe ciśnienie krwi oraz obniŝenie kortyzolu i liczby trombocytów. C. Na ludzkie zachowanie: ograniczenie spacerów na świeŝym powietrzu, stosowanie zatyczek dousznych, a czasem takŝe paradoksalne zachowanie jak spanie w korytarzu, czy kuchni, poniewaŝ tylko to są miejsca gdzie ludzie mogą zasnąć. W badaniach przeprowadzonych w Warszawie w rejonach hałaśliwych (powyŝej 65 db) obserwuje się częste objawy zakłóceń w populacji ze strony układu krąŝenia (bicie i kołatanie serca, szybkie męczenie się, duszność, zawroty głowy, uderzenia krwi do głowy), pokarmowego, bóle mięśni i stawów, a takŝe zakłócenia równowagi emocjonalnej (stan napięcia i niepokoju, trudności z zasypianiem, niespokojny sen, uczucie niewyspania). Stwierdzono równieŝ częste systematyczne zaŝywanie leków z powodu chorób serca i nadciśnienia.

4 Szkodliwe działanie pyłów przemysłowych na człowieka Pyły są jednym z podstawowych zagroŝeń występujących w środowisku pracy. Działanie pyłów na organizm ludzki moŝe być przyczyną mechanicznego uszkodzenia błon śluzowych lub skóry, choroby uczuleniowej, pylicy płuc, a takŝe choroby nowotworowej. Skutki zdrowotne dla osób naraŝonych na działanie pyłów zaleŝą od ich podstawowych parametrów, takich jak: stęŝenie pyłu, wymiary i kształt cząstek, skład chemiczny i mineralogiczny pyłu. Ze względu na rodzaj działania biologicznego, szkodliwego dla człowieka, pyły przemysłowe dzieli się na pyły o działaniu: draŝniącym, zwłókniającym, kancerogennym oraz alergizującym. WaŜnymi czynnikami wpływającymi na skutki działania pyłu na organizm człowieka są takŝe rozpuszczalność pyłu w płynach ustrojowych oraz jego struktura krystaliczna. Działanie biologiczne pyłów jest często modyfikowane nawet przez niewielkie ilości innych substancji zawartych w pyle. Znany jest np. wpływ niektórych tlenków metali (glinu, Ŝelaza) i niektórych glinokrzemianów (kaolinit) na właściwości zwłókniające wolnej krystalicznej krzemionki. TakŜe właściwości osobnicze człowieka zarówno genetyczne, jak i nabyte wpływają na jego wraŝliwość na działanie pyłu. Ostateczny skutek szkodliwego działania pyłów przemysłowych zaleŝy takŝe od cięŝkości wykonywanej pracy fizycznej. Układ oddechowy moŝna podzielić na kilka obszarów czynnościowych, które istotnie róŝnią się między sobą pod względem czasu zatrzymania pyłu w miejscach osadzania, szybkością i drogami jego eliminacji, a takŝe reakcją patologiczną na pył. NajwaŜniejsze z nich to: - obszar górnych dróg oddechowych (nos, jama ustna, gardło, krtań), - obszar tchawiczo-oskrzelowy (tchawica, oskrzela, oskrzeliki) - obszar wymiany gazowej (pęcherzyki płucne). Wnikanie pyłu do dróg oddechowych, osadzanie cząstek w róŝnych ich odcinkach oraz eliminacja lub zatrzymanie pyłu zaleŝą przede wszystkim od wymiaru cząstek. Ze względu na skutki zdrowotne najwaŝniejsze są cząstki poniŝej 7 µm, umoŝliwiające ich przeniknięcie do obszaru wymiany gazowej. Ta frakcja pyłu nazywa się frakcją respirabilną i jest odpowiedzialna za rozwój pylicy płuc, większości nowotworów oraz zapalenia pęcherzyków płucnych. NaleŜy jednak zaznaczyć, Ŝe pył nierespirabliny całkowity (osadzający się w obrębie górnych dróg oddechowych i w obszarze tchawiczo-oskrzelowym) nie moŝe być traktowany jako obojętna biologicznie część składowa aerozolu. Część nierespirabilna pyłu uszkadzając mechanizm eliminacji pyłu z organizmu przez niszczenie nabłonka migawkowego (przewlekłe nieŝyty oskrzeli) powoduje, Ŝe wnikanie pyłu do obszaru pęcherzykowego staje się łatwiejsze.

5 CHOROBY WYWOŁYWANE ODDZIAŁYWANIEM PYŁÓW PRZEMYSŁOWYCH NA UKŁAD ODDECHOWY Rodzaj choroby wywoływanej oddziaływaniem pyłu na układ oddechowy zaleŝy od rodzaju wdychanego pyłu. Do najczęściej spotykanych chorób naleŝą pylice płuc, które określa się jako nagromadzenie pyłu w płucach i reakcję tkanki płucnej na jego obecność. W zaleŝności od rodzaju zmian anatomopatologicznych pylice dzieli się na kolagenowe i niekolagenowe. Pylice kolagenowe charakteryzuje patologiczny rozwój tkanki łącznej (włókien kolagenowych) powodujący uszkodzenie struktury pęcherzyków płucnych i zmiany bliznowate. Najsilniejsze działanie zwłókniające wykazuje krystaliczna krzemionka (dwutlenek krzemu) i azbesty. W przypadku pylic niekolagenowych reakcja tkanki płucnej jest minimalna i nie prowadzi do uszkodzenia struktury pęcherzyków. Reakcja na pyły o słabym działaniu zwłókniającym lub niezwłókniającym moŝe być odwracalna. Pyły pochodzenia roślinnego i zwierzęcego zawierające zazwyczaj drobnoustroje i ich toksyczne produkty przemiany materii, mogą natomiast wywoływać w płucach i oskrzelach róŝnego rodzaju odczyny immunotoksyczne o charakterze zapalnym (syndrom toksyczny wywołany pyłem organicznym, płuco farmera, gorączka wziewna i inne). Nieorganiczne pyły o strukturze włóknistej charakteryzuje oprócz działania draŝniącego, zwłókniającego, takŝe działanie nowotworowe. Pyły te mogą wywołać rozwój raka płuc, raka oskrzeli oraz międzybłoniaki opłucnej i otrzewnej. Cząstki krzemionki prowadzą do krzemicy i rozedmy płuc, a cząstki pyłów włóknistych do rozwoju pylicy płuc i nowotworów (raki, międzybłoniaki). Niektóre rodzaje pyłu np. pył drewna twardego, mogą być przyczyną nowotworów nosa i zatok przynosowych. Pylice płuc naleŝą bez wątpienia do najstarszych i niepomyślnie rokujących chorób człowieka. Od początku XX wieku systematycznie prowadzi się badania naukowe nad chorobami płuc o etiologii pyłowej, które wyjaśniły juŝ wiele zagadnień związanych ze szkodliwym działaniem pyłów zawierających wolną krystaliczną krzemionkę. Pyły te występując w warunkach przemysłowych mogą wykazywać działanie cytotoksyczne. Przez działanie cytotoksyczne naleŝy rozumieć zdolność do uśmiercania, uszkadzania lub zmiany funkcji komórek układu siateczkowośródbłonkowego, które biorą udział w procesach tworzenia kolagenowych i zmian nowotworowych, wywołanych przez poszczególne pyły. Działanie biologiczne pyłów zawierających związki krzemu ma charakter przewlekły, a skutki oddziaływania występują zazwyczaj po wielu latach w postaci podraŝnienia i stanów zapalnych w drogach oddechowych, patologicznego rozrostu tkanki łącznej (działanie pylicotwórcze) lub w postaci nowotworów o róŝnej budowie morfologicznej (raki, międzybłoniaki, gruczolaki) zlokalizowanych w obrębie dróg oddechowych lub w miejscach od nich odległych (nowotwory przewodu pokarmowego, otrzewnej i innych narządów). W rozwoju krzemicy płuc obok stęŝenia pyłu i zawartości wolnej krystalicznej krzemionki, decydującą rolę odgrywa czas ekspozycji. Charakterystyczne dla krzemicy jest to, Ŝe po zakończeniu ekspozycji na pył, zmiany pylicze w płucach nadal się rozwijają. Informacje te pozwalają kaŝdemu człowiekowi określić jak powaŝne dla zdrowia mogą być mogą być następstwa zagroŝeń występujących w środowisku pracy.