Wiadomości o hałasie w środowisku pracy

Transkrypt

1 Wiadomości o hałasie w środowisku pracy Maciej Łabęda Hałasem został określony każdy niepożądany dźwięk, który może być uciążliwy albo szkodliwy dla zdrowia lub zwiększać ryzyko wypadku w pracy - rozporządzenie Ministra Gospodarki i Pracy z dnia 5 sierpnia 2005r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy przy pracach związanych z narażeniem na hałas lub drgania mechaniczne (Dz.U ). Dźwięki są to drgania mechaniczne polegające na ruchu cząstek środowiska sprężystego względem położenia równowagi. Środowiskiem, w którym występują drgania może być dowolny ośrodek płynny lub stały, a w szczególności powietrze. Przyrost ciśnienia środowiska ponad ciśnienie statyczne, które powstaje w wyniku powstawania i rozchodzenia się dźwięku nazywamy ciśnieniem akustycznym wyrażanym w Pa (paskalach). Z uwagi na szeroki zakres zmian ciśnienia akustycznego, najczęściej mierzoną wielkością pola akustycznego jest poziom ciśnienia akustycznego L, wyrażany w decybelach (db). W zależności od zmienności w czasie średniego (skutecznego) poziomu dźwięku A rozróżnia się następujące rodzaje hałasu : hałas ustalony gdy wahania poziomu dźwięku A w czasie nie przekraczają 5 db; hałas nieustalony gdy wahania poziomu dźwięku A w czasie przekraczają 5 db; hałas impulsowy złożony z pojedynczych lub ciągów zdarzeń dźwiękowych o czasie trwania krótszym niż 1 s. Hałas słyszalny są to dźwięki o częstotliwości od 20 Hz do Hz, dźwięki poniżej 20 Hz nazywamy infradźwiękami, natomiast te powyżej Hz ultradźwiękami. Infradźwięki i ultradźwięki są dla człowieka niesłyszalne. Czułość ucha ludzkiego na wrażenia słuchowe zależy przede wszystkim od częstotliwości dźwięku i jest największa z zakresie częstotliwości od 800 Hz do 4000 Hz. Przy porównaniu dźwięków o różnych częstotliwościach stosujemy pojęcie głośności w fonach. Narząd słuchu u człowieka składa się z: P.H.U. Ośrodek Badań i Oceny Środowiska Pracy "TOX-LUX" biuro@tox-lux.pl 1

2 ucha zewnętrznego małżowiny usznej, kanału słuchowego zakończonego błoną bębenkową; ucha środkowego błony bębenkowej, trzech kosteczek: młoteczka, kowadełka, strzemiączka; ucha wewnętrznego błędnika i nerwu statyczno-słuchowego. W skład błędnika wchodzi: ślimak wewnątrz którego znajduje się aparat zmysłu słuchu, przedsionek i trzy kanały półkoliste w których znajduje się aparat zmysłu równowagi. W uchu zewnętrznym i środkowym odbywa się przewodzenie dźwięku, a w uchu wewnętrznym odbiór dźwięku. Dalsza emisja bodźca słuchowego przebiega przez nerw słuchowy i drogę słuchową do kory mózgowej w płacie skroniowym. Jedną z głównych chorób zawodowych w Polsce jest upośledzenie słuchu. Z upływem lat postępuje ono ze względu na nakładanie się upośledzenia zawodowego oraz naturalne ubytki słuchu spowodowane procesem starzenia się. Pracodawca, u którego występują czynniki szkodliwe dla zdrowia na stanowiskach pracy m.in. hałas, ma obowiązek wykonać pomiary tych czynników. Hałas na stanowisku pracy jest charakteryzowany przez: - poziom ekspozycji na hałas odniesiony do 8-godzinnego dobowego wymiaru czasu pracy i odpowiadającą mu ekspozycję dzienną lub poziom ekspozycji na hałas odniesiony do tygodnia pracy i odpowiadającą mu ekspozycję tygodniową (wyjątkowo w przypadku hałasu oddziałującego na organizm człowieka w sposób nierównomierny w poszczególnych dniach w tygodniu), - maksymalny poziom dźwięku A (czyli maksymalna wa rtość skuteczna dźwięku A w czasie narażenia), - szczytowy poziom dźwięku C (czyli maksymalna wartość chwilowa poziomu dźwięku C występująca w czasie narażenia). Przekroczenie, wartości normatywnych ustalonych dla tych parametrów może spowodować uszkodzenie słuchu. W rozporządzeniu Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 29 listopada 2002r.. w sprawie najwyższych dopuszczalnych stężeń i natężeń czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy (Dz.U z późn. zm.) ustalono najwyższe dopuszczalne natężenia hałasu. P.H.U. Ośrodek Badań i Oceny Środowiska Pracy "TOX-LUX" biuro@tox-lux.pl 2

3 Poziom ekspozycji na hałas odniesiony do 8-godzinnego dobowego wymiaru czasu pracy nie może przekraczać 85 db, a odpowiadająca mu ekspozycja dzienna nie może przekraczać wartości 3,64 x 10 3 Pa 2 x s lub poziom ekspozycji na hałas odniesiony do tygodnia pracy nie może przekraczać wartości 85 db, a odpowiadająca mu ekspozycja tygodniowa nie może przekraczać wartości 18,2 x 10 3 Pa 2 x s, maksymalny poziom dźwięku A nie może przekraczać wartości 115 db oraz szczytowy poziom dźwięku C nie może przekraczać wartości 135 db. Poza najwyższym dopuszczalnym natężeniem ustalono jeszcze progi działania dla hałasu: 1) dla poziomu ekspozycji na hałas odniesionego do 8-godzinnego dobowego wymiaru czasu pracy lub poziomu ekspozycji na hałas odniesionego do tygodnia pracy - wynosi 80 db, 2) dla szczytowego poziomu dźwięku C - wartość progu jest taka sama jak NDN wynosi 135 db. Dla kobiet w ciąży pracami szczególnie uciążliwymi i szkodliwymi są takie, gdzie w warunkach narażenia na hałas poziom ekspozycji odniesiony do 8-godzinnego dobowego lub do przeciętnego tygodniowego, określonego w Kodeksie pracy, wymiaru czasu pracy przekracza wartość 65 db, szczytowy poziom dźwięku C przekracza wartość 130 db, oraz maksymalny poziom dźwięku A przekracza wartość 110 db - Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 10 września 1996 r. w sprawie wykazu prac szczególnie uciążliwych lub szkodliwych dla zdrowia kobiet (Dz.U z późn. zm.). Ujemny wpływ hałasu na narząd słuchu zależy od ciśnienia akustycznego oraz czasu trwania narażenia na hałas. Im wyższy jest poziom ciśnienia akustycznego i dłuższy czas ekspozycji, tym hałas jest bardziej szkodliwy. Narząd słuchu toleruje poziom dźwięku A równy 85 db w ciągu 8 godzin, to może również tolerować poziom 88 db przez 4 godziny (inaczej skrócenie dziennego czasu narażenia o połowę pozwala na zwiększenie poziomu dźwięku o 3 db) 1. W Polskiej Normie PN-N-01307:1994 określone zostały dopuszczalne wartości hałasu ze względu na możliwość realizacji podstawowych zada ń przez pracownika na stanowisku pracy. W kabina bezpośredniego sterowania bez łączności telefonicznej, w laboratoriach ze źródłami hałasu, w pomieszczeniach z maszynami i urządzeniami liczącymi, 1 Pawełczyk-Łuszczyńska M., Zagrożenia wibroakustyczne środowiska pracy. Podstawy oceny narażenia. Materiały szkoleniowe, IMP Łódź P.H.U. Ośrodek Badań i Oceny Środowiska Pracy "TOX-LUX" biuro@tox-lux.pl 3

4 maszynami do pisania, dalekopisami itp. dopuszczalny równo ważny poziom dźwięku A L A eq, Te, wynosi 75 db; W kabinach dyspozytorskich, obserwacyjnych i zdalnego sterowania z łącznością telefoniczną używaną w procesie sterowania, w pomieszczeniach do wykonywania prac precyzyjnych itp. dopuszczalny równoważny poziom dźwięku A L A eq, Te, wynosi 65 db; W pomieszczeniach: administracyjnych, biur projektowych, do opracowywania danych itp. dopuszczalny równoważny poziom dźwięku A L A eq, Te, wynosi 55 db; Utrata słuchu następuje najczęściej bezboleśnie i stopniowo na skutek zmian przede wszystkim w uchu wewnętrznym. Obustronny trwały odbiorczy ubytek słuchu typu ślimakowego lub czuciowonerwowego spowodowany hałasem, wyrażony podwyższeniem progu słuchu o wielkości co najmniej 45 db w uchu lepiej słyszącym, obliczony jako średnia arytmetyczna dla częstotliwości audiometrycznych 1, 2 i 3 khz stanowi kryterium rozpoznania i orzeczenia zawodowego uszkodzenia słuchu jako choroby zawodowej. Narażenie na hałas przy jednoczesnym kontakcie z niektórymi substancjami chemicznymi (tzw. substancjami ototoksycznymi, na przykład toluenem) może zwiększać prawdopodobieństwo wystąpienia uszkodzenia słuchu. Oddziaływanie hałasu ma również bardzo duże skutki pozasłuchowe, które do końca nie są zbadane. Funkcje fizjologiczne organizmu ulegają zaburzeniu już w przypadku, gdy poziom ciśnienia akustycznego przekracza 75 db. W przypadku hałasu powyżej 80 db pracownik ma ograniczoną zdolność do koncentracji, narasta zmęczenie, trudniej mu wykonać prace precyzyjne i koncepcyjne, pogarsza się zrozumiałość mowy i percepcji sygnałów ostrzegawczych. Hałas sprzyja również rozwojowi nadciśnienia tętniczego, choroby wrzodowej, powoduje nerwice, a także ilościowe zmiany hormonów oraz zaburzenia snu. Obowiązki pracodawcy, u którego stwierdzono przekroczenia hałasu: oznacza znakami bezpieczeństwa miejsca pracy, w których wielkości charakteryzujące hałas przekraczają NDN oraz wydziela strefy z takimi miejscami i ogranicza do nich dostęp, jeśli jest to technicznie wykonalne; P.H.U. Ośrodek Badań i Oceny Środowiska Pracy "TOX-LUX" biuro@tox-lux.pl 4

5 sporządza i wprowadza w życie program działań organizacyjno -technicznych zmierzających do ograniczenia narażenia na hałas. Program powinien uwzględniać w szczególności: - unikanie procesów lub metod pracy powodujących narażenie na hałas i zastępowanie ich innymi, stwarzającymi mniejsze narażenie; - dobieranie środków pracy o możliwie najmniejszym poziomie emisji hałasu; - ograniczanie narażenia na hałas takimi środkami technicznymi, jak: obudowy dźwiękoizolacyjne maszyn, kabiny dźwiękoszczelne dla personelu, tłumiki, ekrany i materiały dźwiękochłonne; - projektowanie miejsc pracy i rozmieszczanie stanowisk pracy w sposób umożliwiający izolację od źródeł hałasu oraz ograniczających jednoczesne oddziaływanie wielu źródeł na pracownika; - ograniczanie czasu i poziomu narażenia oraz liczby osób narażonych na hałas przez właściwą organizację pracy, w szczególności stosowanie skróconego czasu pracy lub przerw w pracy i rotacji na stanowiskach pracy. zapewnia pracownikom narażonym na działanie hałasu informacje i szk olenia w zakresie wyników oceny ryzyka zawodowego, potencjalnych jego skutków i środków niezbędnych do wyeliminowania lub ograniczania tego ryzyka; Gdy uniknięcie lub wyeliminowanie ryzyka zawodowego wynikającego z narażenia na hałas nie jest możliwe za pomocą wymienionych środków technicznych lub organizacyjnych, wówczas pracodawca udostępnia pracownikom środki ochrony indywidualnej (w przypadku przekroczenia wartości progów działania) oraz zobowiązuje pracowników do stosowania środków ochrony indywidualnej słuchu i nadzoruje prawidłowość ich stosowania (w przypadku osiągnięcia lub przekroczenia wartości NDN). Narażenie indywidualne pracownika (rzeczywiste narażenie po uwzględnieniu tłumienia uzyskanego w wyniku stosowania środków ochrony indywidualnej słuc hu) nie może przekroczyć wartości NDN. P.H.U. Ośrodek Badań i Oceny Środowiska Pracy "TOX-LUX" biuro@tox-lux.pl 5

6 Ograniczenie narażenia na hałas można realizować poprzez zastosowanie środków technicznych, rozwiązań organizacyjno administracyjnych, a jeżeli te działania nie przyniosą spodziewanego efektu należy zastosować środki ochrony indywidualnej. Środki techniczne ograniczające poziom natężenia hałasu na stanowiskach pracy: likwidacja zbędnych źródeł hałasu; zastosowanie cichszych maszyn i/lub technologii; odpowiednia konstrukcja maszyn; ekrany akustyczne; obudowy dźwiękoizolacyjne; tłumiki hałasu adaptacja akustyczna pomieszczeń; Organizacyjno administracyjne metody ograniczenia hałasu na stanowiskach pracy: skracanie czasu narażenia pracownika na hałas; rotacja pracowników, tak aby pracowali na stanowiskach o różnej emisji hałasu; wyprowadzenie poza pomieszczenia pracy źródeł hałasu; oddzielanie prac o małej emisji hałasu od prac powodujących znaczny hałas; oznakowanie stref i stanowisk zagrożonych hałasem, tak aby osoby postronne nie były narażone na prace w narażeniu; szkolenia pracowników na temat zagrożenia słuchu na skutek pracy w hałasie; Środki ochrony indywidualnej przed hałasem powinny być stosowane w ostateczności, w przypadku gdy inne metody redukcji hałasu nie przyniosły rezultatu. Środki ochrony indywidualnej powinny być dobrane w sposób odpowiedni do wielkości charakteryzujących hałas oraz do cech indywidualnych stosujących je pracowników. W celu dokładnego doboru ochronników słuchu, należy znać skład widmowy hałasu. Optymalnie dobrany ochronnik słuchu powinien zapewnić ciśnienie akustyczne pod ochronnikiem na poziomie db. Pracodawcy jest zobowiązany dostarczyć pracownikowi nieodpłatnie środki ochrony indywidualnej, niezbędne do ochrony pracownika przed działaniem niebezpiecznych i szkodliwych dla zdrowia czynników w środowisku pracy. Ochronniki słuchu powinny zostać P.H.U. Ośrodek Badań i Oceny Środowiska Pracy "TOX-LUX" biuro@tox-lux.pl 6

7 dostarczone pracownikowi wraz z informacją o wartościach tłumienia dźwięku, metod czyszczenia, warunków przechowywania, instrukcją użytkowania, oznaczeniem rozmiaru wkładki itp. Ochronniki słuchu podlegają obowiązkowi certyfikacji na znak bezpieczeństwa. Rodzaje ochronników słuchu: - wkładki douszne; - nauszniki przeciwhałasowe; - hełmy przeciwhałasowe. Autor: Maciej Łabęda P.H.U. Ośrodek Badań i Oceny Środowiska Pracy "TOX-LUX" biuro@tox-lux.pl 7