ZESZYT BRANŻOWY SYSTEMU GWARANTOWANEJ JAKOŚCI ŻYWNOŚCI QAFP

Transkrypt

1 KRAJOWA RADA DROBIARSTWA IZBA GOSPODARCZA ZESZYT BRANŻOWY SYSTEMU GWARANTOWANEJ JAKOŚCI ŻYWNOŚCI QAFP INDYKI RZEŹNE KULINARNE MIĘSO Z PIERSI INDYKA ZASADY PRODUKCJI 1

2

3 MATERIAŁY SZKOLENIOWE DLA PRODUCENTÓW DROBIU RZEŹNEGO I ZAKŁADÓW DROBIARSKICH AUTORZY OPRACOWANIA: RYSZARD GILEWSKI ALINA JANOCHA STANISŁAW WĘŻYK JOLANTA ZAWIŚLAK RECENZENT: CZESŁAW BRZOZOWSKI Warszawa 2012

4

5 SPIS TREŚCI WsTęp 6 Uzasadnienia ekonomiczne 16 Współczesne mieszańce w produkcji indyków rzeźnych 16 Technologia tuczu 18 Zasady biologicznego bezpieczeństwa na fermie indyków 18 Przyjęcie piskląt na fermę 22 Odchów indycząt w pierwszych dniach życia 28 Chów/tucz ptaków 29 Obserwacja stada 29 Postępowanie z indykami przed odstawą do ubojni 29 Podstawowe wymagania dotyczące transportu indyków do ubojni: 29 Procedury przekazania ptaków 30 Zasady żywienia indyków 31 Zasady żywienia drobiu mięsnego 31 Zapotrzebowanie na energię i składniki pokarmowe 31 Specyfika trawienia i żywienia u indyków 37 Żywienie indyków rzeźnych 39 Okresy krytyczne w chowie indyków 41 Zarys technologii produkcji mięsa drobiowego 42 Odbiór ptaków w ubojni i ubój 42 Wymogi dotyczące zakładów, w których prowadzone jest dzielenie i rozbiór mięsa indyczego oraz wprowadzanie go do obrotu 44 Pozyskiwanie fileta z piersi indyka 45 Prawo żywnościowe 46 Literatura 47 5

6 WsTęp Prognozy światowych organizacji ekonomicznych i ekspertów zakładają, że spożycie mięsa wzrośnie o 2,2% na rok z 280 mln ton w 2008 r. do 319 mln ton w 2015 r., z czego 1/3 będzie stanowiło mięso drobiowe (rys. 1). W następnej dekadzie głównymi producentami pozostaną: USA, Chiny i UE, a Brazylia nadal utrzyma, a nawet umocni pozycję lidera, realizując ponad 1/3 całego światowego eksportu drobiu. Konsumpcja i produkcja będzie wzrastała głównie w krajach rozwijających się (rys. 2), szczególnie Azji i Afryki (Wężyk i Gilewski, 2012). Trendy te będą się utrzymywały we wszystkich krajach świata, bez względu na zasoby portfeli ich obywateli. Przemiany polityczne w latach 90. ubiegłego wieku w Europie znalazły odzwierciedlenie w produkcji rolniczej. Rozwój poszczególnych branż, zmiany priorytetów rozwoju, powstanie nowych specjalistycznych kierunków produkcji nie ominęły również drobiarstwa, a szczególnie kierunku produkcji mięsa. Rys. 1. Produkcja i prognozy mięsa na świecie do 2015 roku Źródło: OD Consulting (FAOSTAT). Procesy te mają wsparcie w modnych sposobach odżywiania się ludzi, którzy na pierwszym miejscu stawiają żywność dietetyczną, o niższym poziomie cholesterolu. Warunki takie spełnia młody drób rzeźny, a szczególnie jego białe mięso pochodzące z piersi. Bardzo często filet z piersi indyków jest traktowany jako dietetyczny schab (Niemcy), lub wykorzystywany w zastępstwie drogiej cielęciny (Włochy). W Polsce w latach 80. planowano organizację i budowę czterech ośrodków produkcji indyków, z których zrealizowano dwa: w rejonie Olsztyna i Świebodzina, a kolejne, z uwagi na zaprzestanie centralnego kierowania gospodarką, rozwijały się ewolucyjnie, lokalnie, w zależności od potrzeb danego regionu kraju. 6

7 Zmiany systemu polityczno-ekonomicznego w Polsce wywarły duży wpływ na rozwój i transformację polskiego drobiarstwa, którego ostatnie 22 lata przemian i rozwoju można podzielić na dwa okresy: tzw. okres przedakcesyjny, od 1990 do 2004 r. okres po akcesji, a więc od 1 maja 2004 r., czyli od przystąpienia Polski do Unii Europejskiej do dzisiaj. Początek lat 90., to zasadnicze zmiany nie tylko polityczne, ale także ekonomiczne. Kraj wkroczył w obszar gospodarki wolnorynkowej, co w początkowym okresie było przyczyną załamania się dotychczasowych form produkcji drobiarskiej. Rys. 2. Zmiany udziału (%) w produkcji mięsa w różniących się rozwojem gospodarczym grupach państw, w latach Źródło: OD Consulting, FAOSTAT. W krótkim czasie nastąpiło całkowite sprywatyzowanie przemysłu drobiarskiego (ubojnie, przetwórnie) oraz paszowego. Dzięki importowi licencjonowanych zestawów rodzicielskich indyków, produkcja mięsa drobiowego gwałtownie wzrastała. Wprowadzenie wysokoprodukcyjnych, towarowych mieszańców, przy równoczesnym dużym postępie technicznym i technologicznym na fermach, pozwoliło polskiemu drobiarstwu w krótkim czasie osiągnąć europejski poziom. Wraz ze wzrostem możliwości produkcyjnych, dostępności produktów mięsnych, wyraźnie odnotowano w pierwszych latach XXI w. wzrost spożycia mięsa, szczególnie drobiowego, którego średnie spożycie w najbliższych latach może przekroczyć poziom 27kg/osobę (rys. 3). 7

8 *Prognoza. Rys. 3. Spożycie mięsa na 1 mieszkańca w kg w latach Źródło: IERiGŻ-PIB. W ostatnich 3 4 latach przyrost krajowej produkcji żywca/mięsa drobiowego, spowodowany był również dynamicznym wzrostem produkcji indyków rzeźnych (rys. 4). Nastąpiła i nadal trwa masowa modernizacja i konsolidacja chowu brojlerów i indyków, prowadzona zarówno przez firmy, jak i producentów indywidualnych. *Prognoza Rys. 4. Produkcja żywca drobiowego w latach Źródło: Na podstawie IERiGŻ-PIB i informacji autorów. 8

9 Polska produkuje obecnie ok 1600 tys. ton mięsa drobiowego rocznie, z czego ok. 72% stanowi mięso kurcząt broilerów, 18,5% mięso indycze, a 9,5% mięsa drobiowego pozyskiwane jest od innych gatunków (na postawie danych MRiRW). W pierwszych latach transformacji rozpoczął się gwałtowny rozwój produkcji indyków. Wzrosło zainteresowanie wszystkimi trzema ogniwami łańcucha realizacji rozwoju tej gałęzi produkcji: produkcji na fermach, przetwórstwa i spożycia. Dotychczasowi producenci indyków zrezygnowali z tuczu polskich indyków (WAMA), lecz zainteresowali się ptakami importowanymi: średniociężkimi i ciężkimi (B.U.T 8, B.U.T 9, Big 6 czy Hybrid L) oraz samymi indyczkami, ze względu na ich łatwiejszy odchów i brak na fermach i ubojniach specjalistycznego sprzętu w przypadku dostawy bardzo ciężkich ptaków. W latach , tj. przed przystąpieniem Polski od Unii Europejskiej (rys. 7) wielkość produkcji kształtowała się na poziomie tys. ton mięsa na rok. Po przystąpieniu do UE w maju 2004 r., nastąpił dynamiczny wzrost wstawień piskląt indyczych i produkcji mięsa indyczego. Lata 2005 i 2007 były rekordowe pod względem zasiedleń piskląt indyczych na fermach tys. szt. W roku 2010 i 2011 produkcja była bardziej stabilna, planowana, mniej żywiołowa. Dynamicznemu rozwojowi tej gałęzi produkcji drobiarskiej sprzyjał otwarty rynek UE, deficyt mięsa innych gatunków, dużych zwierząt gospodarskich, zmiana upodobań konsumentów, która spowodowała wejście na stałe do domowych jadłospisów potraw i przetworów z mięsa indyczego. W ostatnich 20 latach można było zaobserwować wyraźne zmiany w produkcji indyków rzeźnych. Mała populacja, licząca zaledwie kilka milionów indyków, zmieniała się ilościowo z roku na rok oraz z sezonu na sezon i wzrosła liczebnie do mln szt. na rok (rys. 5). Zanikła dawniej obserwowana sezonowość wstawień (rys. 6), które obecnie obejmują ok. 2,5 mln indyczych piskląt na miesiąc. Z analizy ubiegłych lat wynika, że większa liczba wstawianych do tuczu indyków wpływa destabilizująco na rynek. Rys. 5. Wstawienia indycząt w Polsce w latach Źródło: Biegański, 2012, Biuletyn Informacyjny KRD-IG,

10 Rys. 6. Miesięczne wstawienia indyków w latach Źródło: Biuletyn Informacyjny KRD-IG, 2012 W ostatnich latach w kraju wstawia się coraz mniej samych indyczek, przeważnie średnio ciężkich, które masowo importowano w latach 90. ubiegłego wieku i które były często produktem ubocznym w krajach zachodnich. W ciągu kilkunastu lat rynek piskląt indyczych uległ zmianie, gdyż wzrosło zapotrzebowanie na ptaki ciężkie. Obecnie produkujemy stosunkowo więcej mięsa indyczego przy mniejszej liczbie wstawianych piskląt, odwrotnie niż 20 lat temu (rys. 7). Omawiane zmiany spowodowane były postępem technicznym w indyczych fermach krajowych producentów, inwestujących w specjalistyczny sprzęt i budynki przystosowane do tuczu indyków. Na początku lat 90. bardzo często chów tych ptaków odbywał się w budynkach adoptowanych, przy wykorzystaniu sprzętu przeznaczonego w zasadzie do chowu innych gatunków drobiu. Zmiana preferencji konsumentów w kierunku mięsa indyczego, jego duża przydatność, szczególnie dużych ptaków w przemyśle przetwórczym oraz dostępna cena zdecydowały o coraz większym popycie na rynku na ten produkt. Rys. 7. Zależność liczby przeznaczonych do tuczu indyków a ilość wyprodukowanego mięsa w latach (dane ZRiPD Indyk Lubuski, Biegański, 2012). 10

11 W ostatnich latach Polska wysunęła się na jedno z czołowych miejsc (piąte) wśród producentów mięsa drobiowego w krajach UE (rys. 8). Rys. 8. Główni producenci mięsa drobiowego w Unii Europejskiej Źródło: WATT, 2011 Przystąpienie Polski do Unii Europejskiej w maju 2004 r. ułatwiło znacznie handel mięsem na rynkach międzynarodowych, szczególnie między krajami Wspólnoty Europejskiej. Od tego czasu odnotowuje się znaczy wzrost eksportu, który w 2011 r. wyniósł 490 tys. ton (28,2% ogólnej produkcji) mięsa, podrobów i przetworów drobiowych, w tym również drobiu żywego w przeliczeniu na mięso, tj. o 7,5% więcej niż w roku poprzednim (rys. 9). *Prognoza. Rys. 9. Polski handel zagraniczny mięsem drobiowym w tys. ton i nadwyżka eksportowa (%) w stosunku do całkowitej produkcji mięsa drobiowego w latach Źródło: IEiGŻ PIB; Wężyk i Gilewski,

12 Eksportując prawie 1/3 krajowej produkcji mięsa drobiowego, głównie do państw Unii Europejskiej (rys. 10.), oraz chcąc pozostać w czołówce największych europejskich producentów drobiu i utrzymać trend rozwojowy, producenci mięsa drobiowego muszą ściśle przestrzegać prawodawstwa UE, określającego precyzyjnie warunki chowu ptaków oraz przetwórstwa mięsa. Rys. 10. Struktura geograficzna eksportu mięsa drobiowego w 2011 r. Źródło: IERiGŻ-PIB Głównymi odbiorcami polskiego drobiu są kraje UE, natomiast sprzedaż poza Unię wykazuje tendencję spadkową. Wzrostowi eksportu sprzyjała sytuacja za granicą, niski kurs złotego wobec euro i wysoka jakość i konkurencyjność cenowa polskich produktów drobiowych. Podstawowym produktem eksportowym z Polski są filety drobiowe z piersi, które stanowią ok. 80% całego eksportu. Dla krajowej gospodarki, ważne jest utrzymanie dynamiki eksportu na niezmienionym poziomie. Jest to związane mniejszą możliwością sprzedaży, relatywnie drogich partii jasnego mięsa na rynku wewnętrznym, co może wpływać hamująco na rozwój całego sektora brojlerów kurzych i indyków rzeźnych, od reprodukcji poczynając, a na przetwórstwie kończąc. Możliwość sprzedaży drogich elementów tuszki, wpływa stabilizująco na produkcję, a tym samym na dochody wszystkich ogniw produkcyjnych (rys. 11 i 12). 12

13 Rys. 11. Zmiany cen tuszek i filetów z piersi indyków w latach Źródło: Na podstawie danych MRiRW. Utrzymanie stałego i dużego eksportu mięsa drobiowego będzie zależało głównie od rozpoznania potrzeb zagranicznego rynku pod względem ilościowym, a przede wszystkim jakościowym. W każdym z ogniw łańcucha produkcyjnego tj. od wyboru i reprodukcji najbardziej efektywnych zestawów rodzicielskich, poprzez nowoczesne metody lęgu i chowu kurcząt, stosowanie właściwych i skutecznych programów zabiegów i szczepień profilaktycznych, transportu, sposobu ogłuszania i uboju, przetwarzania, konfekcjonowania, promowania i reklamy, do sprzedaży detalicznej łącznie należy pamiętać, że głównym celem produkcji drobiu mięsnego jest uzyskanie produktu żywnościowego o wysokiej jakości i bezpiecznego dla zdrowia konsumenta. Wdrożenie do całego systemu produkcji mięsa drobiowego Programu QAFP, powinno skutecznie zapewnić mocną pozycję mięsa drobiowego na krajowym i zagranicznym rynku. Nie może dochodzić do nieprzestrzegania warunków dobrostanu w chowie indyków, które muszą być dostosowane do dobrostanowych przepisów, którymi już objęto produkcję kurcząt brojlerów (obecne prace zarządu A.V.E.C.). Rys. 12. Wahania cen tuszek i filetów z piersi indyków od października 2011 do lutego 2012 Źródło: Na podstawie danych MRiRW. 13

14 Aby utrzymać pozycję jednego z liderów producentów drobiu w Unii Europejskiej, Polska musi mieć opracowane systemy gwarantujące wysoki poziom jakości. Kraje członkowskie UE, jak Francja czy Niemcy, stosują własne, krajowe znaki (marki), gwarantujące wysoką jakość niektórych produktów drobiarskich. Na wniosek Unii Producentów i Pracodawców Przemysłu Mięsnego 13 stycznia 2011 r. Minister Rolnictwa i Rozwoju Wsi uznał System Gwarantowanej Jakości Żywności (QAFP) Kulinarne mięso z piersi kurczaka i indyka oraz tuszki i elementy młodej polskiej gęsi za krajowy system jakości żywności. W połowie 2010 r. rozpoczęto opracowywanie pierwszego drobiarskiego systemu gwarantowanej jakości żywności. Przyjął on formułę Zeszytu Branżowego, integralnie związanego z Wymaganiami Systemowymi QAFP stworzonymi przez Unię Producentów i Pracodawców Przemysłu Mięsnego w 2009 r. Inicjatorem tego przedsięwzięcia była Krajowa Rada Drobiarstwa Izba Gospodarcza (KRD-IG), której zadaniem jest między innymi realizacja polityki hodowlanej oraz stymulowanie postępu w hodowli i jakości procesów hodowlano-produkcyjnych w drobiarstwie. KRD-IG jest członkiem A.V.E.C. Europejskiego Stowarzyszenia Producentów, Importerów i Eksporterów Mięsa Drobiowego, oraz Clitravi Europejskiej Organizacji Przetwórców Mięsa i Drobiu. Oprócz licznych podmiotów gospodarczych reprezentujących hodowlę, reprodukcję, wylęgi, produkcję towarową drobiu i jaj wylęgowych oraz przetwórstwo mięsa, członkami KRD-IG są wyższe uczelnie rolnicze i ośrodki hodowlane. W opracowaniu systemu QAFP w drobiarstwie uczestniczyli eksperci z przemysłu drobiarskiego, a recenzentami była kadra naukowo-badawcza Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie i Instytutu Zootechniki Państwowego Instytutu Badawczego Zakładu Doświadczalnego w Kołudzie Wielkiej. W procesie weryfikacji projektu systemu QAFP uczestniczyli ekspertów do spraw jakości mięsa z zakładów drobiarskich członków Krajowej Rady Drobiarstwa Izby Gospodarczej. Projekt Zeszytu Branżowego był wnikliwie analizowany przez kompetentne komórki organizacyjne Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi, które wniosły szereg uwag z zakresu jakości wyrobów drobiarskich i nadzoru weterynaryjnego nad ich produkcją. Celem wdrożenia do praktyki tego systemu jest zdobycie zaufania krajowych i zagranicznych konsumentów poprzez zagwarantowanie im, że polskie mięso drobiowe ma dobrą jakość kulinarną i dietetyczną oraz jest w pełni bezpieczne dla zdrowia. System QAFP jest systemem produkcji odpowiadającym przewidywanej koniunkturze rynku. Zapewnia spełnienie oczekiwań konsumentów na wysoką, powtarzalną i wiarygodną jakość mięsa drobiowego poprzez wprowadzenie określonych i nadzorowanych kryteriów oraz warunków produkcji. Producenci, którzy przystąpią do produkcji mięsa drobiowego systemem QAFP, muszą się liczyć z konsekwencjami tego w trakcje całego łańcucha produkcyjnego: A. w produkcji żywca drobiowego muszą być wykorzystywane zestawy towarowych mieszańców gwarantujących osiągnięcie najwyższych parametrów jakościowych mięsa; 14

15 B. w żywieniu drobiu mięsnego muszą być stosowane pasze wysokiej jakości bez dodatków antybiotyków i hormonalnych stymulatorów wzrostu; C. pakowanie mięsa kulinarnego indyków objętego znakiem QAFP może przebiegać w atmosferze obojętnych gazów (MAP), których koncentracja ilościowa i jakościowa jest kontrolowana i udokumentowana; D. obowiązuje zakaz wprowadzania do mięsa wody lub jakichkolwiek dodatkowych substancji. Jakość końcowego produktu charakteryzuje także: A. barwa od jasnoróżowej do różowej; B. brak nadmiernej ilości swobodnego wycieku; C. brak zewnętrznych krwistych wybroczyn; D. wartość ph mierzona w mięśniu piersiowym indyków po 10h od uboju winna się wahać się od 5,8 do 6,0. Wszelkie odstępstwa od założeń dyskwalifikują finalny produkt, pozbawiając go znaku QAFP. System, gwarantując jakość, spełnia jednocześnie funkcje kontrolne we wszystkich ogniwach łańcucha produkcyjnego, tj. od fermy reprodukcyjnej, przez zakład wylęgowy, fermę chowu ptaków, ubojnię, przetwórnię, na handlu hurtowym i detalicznym kończąc. Osoby zaangażowane w system QAFP, oprócz przestrzegania rozporządzeń krajowych i dyrektyw Rady Europy dotyczących dobrostanu ptaków, transportu, żywienia czy postępowaniu w zakładach ubojowych i przetwórniach, muszą również spełnić wymogi samego systemu. Prowadzone są szkolenia, mające za zadanie zwrócenie uwagi słuchaczy, tj. producentów, służb zootechnicznych i przetwórców na konieczność spełnienia dodatkowych wymogów i elementów kontrolnych. Krajowy system jakości żywności (QAFP) Kulinarne mięso z piersi indyka zobowiązuje do spełnienia następujących wymagań: A. specyfika produktu finalnego wynika z zastosowania określonych metod hodowli, reprodukcji i produkcji określonych zestawów indyków rzeźnych oraz metod chowu, które zapewniają : charakterystyczne cechy wraz z procesem produkcyjnym jakość produktu końcowego, która znacząco przewyższa jakość handlową standardowych produktów w zakresie zdrowia publicznego oraz zdrowia utrzymywanego drobiu, jego dobrostanu i ochrony naturalnego środowiska. B. systemy obejmują obowiązujące opisy produktów, których zgodność jest weryfikowana przez niezależny organ kontroli; C. systemy są otwarte dla wszystkich producentów, a udział w nich jest dobrowolny; D. systemy są przejrzyste i zapewniają możliwość odtworzenia historii produktów; E. systemy odpowiadają bieżącej lub przewidywanej koniunkturze na rynku. Niniejsza broszura obejmuje opis całego cyklu produkcyjnego, zgodnie z obowiązującymi przepisami krajowymi i zawartymi w systemie QAFP. 15

16 Uzasadnienia ekonomiczne Produkcja młodego żywca indyczego oraz wysokiej jakości produktu końcowego, w tym przypadku mięsa z piersi indyka, jest uzasadniona, pod warunkiem znajdowania popytu na nią na rynku wewnętrznym i poza granicami kraju. Obecna sytuacja Polski, eksportera sprzedającego swoje nadwyżki mięsa drobiowego w ilości 30% produkcji, stawia nas na pozycji uprzywilejowanej. Prognozy krótko- i długoterminowe wskazują, że podobne tendencje mogą się utrzymać, a nawet są przesłanki, że eksport może się rozszerzyć o inne, nowe rynki. Również może zwiększyć się wolumen sprzedawanego mięsa drobiowego do krajów UE i trzecich (IERiGŻ-BIP, 2011). Sytuacja ta stwarza jednak pewne kłopoty i przykre niespodzianki, mogą zgotować zjawiska, towarzyszące zwykle handlowi międzynarodowemu, takie jak aktywność konkurencji, spadek koniunktury, niezależne od zamierzeń producentów. Wprowadzenie nowych regulacji prawnych czy restrykcji administracyjnych może zniweczyć najbardziej przemyślane plany. W eksportowanym mięsie drobiowym 80% stanowi mięso z piersi indyków i brojlerów kurzych. Przestrzeganie reżimu produkcyjnego oraz wprowadzenie krajowego znaku jakościowego QAFP na niektóre wyroby zapewnia o wysokiej jakości eksportowanych produktów. Współczesne mieszańce w produkcji indyków rzeźnych Współczesne towarowe mieszańce wykorzystywane w produkcji indyków rzeźnych wytwarzane są w trzech firmach, należących do dwóch koncernów hodowlanych rozmieszczonych na różnych kontynentach. W Wielkiej Brytanii działa firma British United Turkeys, a w Zachodniej Wirginii (USA) Nicholas prowadzi hodowlę w ramach koncernu Aviagen, natomiast w Kanadzie działa firma Hybrid, należąca do grupy Hendrix Genetics. Najbardziej logiczną klasyfikacją obecnych indyczych mieszańców jest ich podział na trzy grupy: A. indyki ciężkie, biało ubarwione, których indory osiągają pod koniec okresu tuczu masę ciała >22 kg. Są one dostosowane do rynków; porcjowane tusze przeznaczone są do dalszego przetwórstwa i produkcji żywności o dużej wartości odżywczej; B. indyki średnio ciężkie, z reguły biało upierzone, przeznaczone na rynki, gdzie ich tuszki, szczególnie indyczek, są sprzedawane w całości lub porcjowane i przeznaczane do dalszego przetwórstwa. Indory w wieku tygodni osiągają ok kg masy ciała; C. indyki tuczone na specjalne okazje związane z uroczystościami rodzinnymi, rocznicami lub świętami religijnymi i państwowymi; do tej grupy należą biało i barwnie upierzone ptaki, które są lżejsze od dwu ww. grup indyków, a ich hodowla i produkcja, dostosowana do regionalnych wymogów i upodobań konsumentów, ma charakter sezonowy, tradycyjny i oparta jest na innych zasadach. Liczebność ich rodów i linii jest mniejsza w porównaniu z dwoma pierwszymi grupami, a masa ciała i barwa upierzenia jest zmienna, w zależności od pochodzenia mieszańca. 16

17 W tabeli 1 przedstawiono różne zestawy towarowych mieszańców indyków najczęściej wykorzystywanych w intensywnym chowie, które wyróżniają się następującymi cechami: A. szybkim tempem przyrostów masy ciała; B. dobrym wykorzystaniem paszy na 1 kg przyrostu; C. białym upierzeniem; D. odpornością na choroby; E. wyrównaniem stada pod względem masy ciała; F. wysoką wydajnością rzeźną; G. dobrą jakością mięsa. Tabela 1. Współczesne mieszańce indyków oraz ich pochodzenie, chowane w przemysłowej produkcji na świecie Typ użytkowy Nazwa handlowa Firma hodowlana Właściciel Nicholas 300 Nicholas Aviagen Średniociężkie B.U.T. 10 British United Turkeys Aviagen Grade Maker Hybrid Hendrix Genetics B.U.T. 6 British United Turkeys Aviagen B.U.T. 7 British United Turkeys Aviagen Ciężkie Big 9 British United Turkeys Aviagen Converter Hybrid Hendrix Genetics Hybrid XL Hybrid Hendrix Genetics *Występuje pod dwoma symbolami. Źródło: oficjalne strony internetowe firm, Mieszańce towarowe powstają w wyniku kojarzeń osobników pochodzących z różnych linii genetycznych, wyróżniających się innymi cechami, które decydują, że potomstwo mieszańce, ma pożądane cechy, odziedziczone po obojgu rodzicach. W zależności od programu hodowlanego mieszaniec może pochodzić z kojarzeń dwu lub więcej wyspecjalizowanych linii. Wyspecjalizowane linie (prarodzicielskie i rodzicielskie oraz ojcowskie i mateczne, rys. 13) uzyskuje się w wyniku starannie opracowanych i konsekwentnie realizowanych programów hodowlanych w stadach zarodowych. Obecnie w procesie genetycznego doskonalenia indyków coraz częściej wykorzystuje się metody molekularnej genetyki i genomiki. Rys. 13. Przykładowy schemat tworzenia mieszańca trzyliniowego (rodowego) 17

18 Tabela 2. Masy ciała współczesnych indyków (oficjalne strony firm, Internet, 2012) Typ użytkowy Średnio ciężki Ciężki 18 Nazwa/ symbol mieszańca m. c. 12 tyg. (kg) m. c. 17 tyg. (kg) m. c. 19 tyg. (kg) m. c. 22 tyg. (kg) Nicholas 300 8,81 6,52 14,37 9,68 16,31 18,65 B.U.T. 10 8,55 6,45 14,37 9,95 16,64 Grade Maker 9,36 6,93 15,22 10,40 17,22 B.U.T. 6 9,88 7,32 16,61 11,50 19,16 12,88 22,80 12,22 B.U.T. 7 9,75 7,19 16,39 11,29 18,91 12,64 22,50 Big 9 9,43 6,99 15,85 10,98 18,28 12,29 21,75 Converter 10,19 7,54 16,84 11,01 19,24 11,95 22,47 Hybrid XL 10,66 7,88 17,68 11,63 20,24 13,09 23,65 *Występuje pod dwoma symbolami. Technologia tuczu Zasady biologicznego bezpieczeństwa na fermie indyków Biologiczne bezpieczeństwo biobezpieczeństwo jest zespołem działań ograniczających możliwości wprowadzenia i rozprzestrzeniania czynników chorobotwórczych tak do organizmu osobnika, jak i między osobnikami. Skuteczność tych programów zwiększa się w wyniku bezwzględnego przestrzegania i stosowania różnych, ustalonych, specjalnych procedur. Koncentracja i intensyfikacja produkcji indyków sprzyja zagrożeniu epizootycznemu oraz wzrostowi i aktywności chorobotwórczej drobnoustrojów. Pojawianie się nowych jednostek chorobowych, coraz trudniejszych do opanowania, pociąga za sobą straty produkcyjne. Przestrzeganie zasad biobezpieczeństwa zmniejsza ryzyko pojawienia się w danej okolicy wysoko zakaźnej endemicznej choroby zagrażającej fermie i zwiększa: A. przeżywalność ptaków, B. tempo przyrostów indyków. Równocześnie aktywne biologiczne bezpieczeństwo powinno skutecznie zmniejszać zagrożenie zdrowia publicznego i eliminować czynniki osłabiające odporność ptaków, bardziej wrażliwych na choroby. Nowe, ostrzejsze przepisy zmuszają producentów do stosowania coraz to ostrzejszych zasad bezpieczeństwa biologicznego. Praktyczne wyeliminowanie antybiotyków z produkcji drobiu rzeźnego w paszach i leczeniu wymusza rygorystyczne stosowanie zasad biobezpieczeństwa w obiekcie produkcyjnym, obejmujących odchowywane ptaki wraz z obsługą.

19 Procedury biologicznego bezpieczeństwa w uproszczeniu można podzielić na dwie zasadnicze grupy: A. proste, rutynowe działania, takie jak: odkażanie obuwia, odzieży personelu i pojazdów, mycie rąk, odkażanie wody, powietrza i ściółki w kurniku oraz zwalczanie gryzoni, B. zasiedlanie indycznika system all-in, all-out ( jednorazowe zasiedlanie jednorazowe opróżnianie), obejmującym czyszczenie i odkażanie budynku oraz jego otoczenia. Podstawowe zasady biobezpieczeństwa w fermie A. indycznik lub ferma powinna być ogrodzona i położona z dala od innych zabudowań; powinien obowiązywać bezwzględny zakaz utrzymywania w pobliżu innego drobiu; B. do budynku produkcyjnego należy wchodzić w odzieży ochronnej, powinno się ograniczyć do minimum liczbę osób odwiedzających i równocześnie prowadzić ewidencję osób przebywających na fermie; C. budynki i silosy paszowe powinny być zabezpieczone przed przedostawaniem się do nich innych zwierząt, szczególnie ptaków i gryzoni; D. nie powinno się utrzymywać na jednej fermie ptaków w różnym wieku, chyba że istnieje możliwość wydzielenia niezależnych sektorów/budynków, których odległość spełnia warunki biobezpieczenstwa; E. konieczna jest permanentna kontrola populacji gryzoni jeden osobnik lub nawet najmniejsze ślady bytności świadczą o tym, że problem istnieje; F. ferma powinna być wyposażona w śluzę sanitarną. Stosowane programy i procedury Odpowiednie programy bezpieczeństwa biologicznego, polegające na zastosowaniu skutecznych środków odkażających, mają na celu zapobieganie lub przerwanie łańcucha przenoszenia choroby. Sukces w stosowaniu programów biologicznego bezpieczeństwa uzależniony jest od przeprowadzenia skutecznego odkażania. Przy określaniu efektywności odkażających środków należy uwzględnić: A. wybór skutecznych środków dezynfekcyjnych; B. przeprowadzenie na szeroką skalę działań przeciwwirusowych, szczególnie przeciw grypie ptaków; C. wyniki specjalistycznych badań nad bakteriami wywołującymi skażenie żywności, takimi jak np. Campylobacter i Salmonella; D. skuteczność działania przeciw rodzinie wirusów groźnych tak dla człowieka, jak i zwierząt; ich skuteczne działanie na powierzchni sprzętu, w wodzie pitnej oraz w środowisku, w którym utrzymywane jest stado; E. skuteczność działania w zmiennych temperaturach panujących w środowisku fermy. Aby nie dać się zaskoczyć wybuchem wyjątkowo niebezpiecznej choroby, takiej jak np. grypa ptaków czy salmonelloza, ferma powinna mieć przygotowany odpowiedni program działań zapobiegających chorobom, który należy natychmiast zastosować. 19

20 W związku z tym, że niektóre środki odkażające tracą swą aktywność zimą, w niskich temperaturach, inne zaś podczas upałów, producent indyków musi być pewien, że wybrane przez niego preparaty dezynfekcyjne będą działały skutecznie tak w wysokich, jak i niskich temperaturach. Stosowane środki odkażające środowisko muszą także wyróżniać się zdolnością przenikania do takich organicznych substancji, jak gleba, słoma, krew i odchody, które mogą chronić mikroorganizmy chorobotwórcze. Wiele środków odkażających zawierających chlor i kwas cytrynowy jest mniej skutecznych w środowisku współczesnych ferm od nowoczesnych środków dezynfekcyjnych, specjalnie dla takich obiektów opracowanych. Uwaga aktywność niektórych preparatów odkażających może ograniczyć lub wręcz zniszczyć twarda woda. Drogi zakażenia Czynniki chorobotwórcze mogą być wprowadzone do fermy drobiu wieloma drogami: wraz z zakażonym stadem poprzez obsługę lub pojazdy wjeżdżające na fermę przez migrujące dzikie ptactwo przez używanie obcego sprzętu. Zasady obowiązujące podczas zasiedlania fermy Międzynarodowy handel pisklętami indyczymi i jajami wylęgowymi zwiększa zagrożenie czynnikami chorobotwórczymi, które mogą osłabić stan zdrowotny ptaków. Należy zatem zwracać uwagę na następujące kwestie: A. okres zasiedlania indycznika nie przekraczać 8 12 godzin, by ograniczyć pisklętom możliwości dziobania ściółki; równocześnie należy szybko wprowadzić program profilaktyczny przeciw salmonellozie; B. długość tzw. przerwy sanitarnej między kolejnymi cyklami produkcyjnymi winna wynosić co najmniej 7 dni; C. zasiedlając indycznik, należy dążyć, by pisklęta pochodziły z jednego, znanego źródła wolnego od Salmonelli Eneteritidis i Salmonelli Tiphimurium); zgodnie z programem zwalczania Salmonelli stada zarodowe i reprodukcyjne muszą być badane na jej obecność i nosicielstwo, a wyniki badań winny być przedstawiane przez właściciela stada do wglądu; D. nowo zakładana ściółka winna być wolna od pleśni, Salmonelli i innych chorobotwórczych i szkodliwych zanieczyszczeń. Pasza i woda jako nośniki czynników chorobotwórczych Pasza jest uważana za jeden z najgroźniejszych czynników przenoszących Salmonellę i dlatego w wytwórni pasz, musi być stale prowadzona kontrola skażeń bakteryjnych paszy. Do najważniejszych czynności zapobiegających zakażeniu paszy zalicza się: A. utrzymywanie paszy w zamkniętych pojemnikach (silosach), chroniących przed czynnikami zakaźnymi roznoszonymi przez dzikie ptactwo, gryzonie i czynniki atmosferyczne; 20

21 B. przeprowadzanie badań bakteriologicznych wyprodukowanych mieszanek paszowych; C. pobieranie wody ze znanego, kontrolowanego i czystego źródła o parametrach odpowiadających wodzie pitnej dla ludzi. Odpowiednie warunki transportu Wszystkie środki transportowe (klatki, samochody ciężarowe) wjeżdżające na teren fermy i opuszczające ją, muszą spełniać bardzo ostre wymagania sanitarne, takie jak: A. skrzynie transportowe w związku z tym, że są często źródłem zakażenia salmonellozą, muszą być dokładnie myte w ubojni drobiu; B. na szlakach komunikacyjnych na terenie fermy powinny być rozmieszczone baseny lub śluzy sanitarne do odkażania kół pojazdów; C. w ubojni drobiu należy maksymalnie zapewnić możliwości przeprowadzenia odkażania środków transportowych; D. środki transportu wewnętrznego winny być starannie czyszczone i odkażane. Biobezpieczeństwo obsługi Ze względu na łatwość przeniesienia przez człowieka patogennych czynników do fermy drobiu należy w stosunku do wszystkich ludzi należących do obsługi oraz mających bliższy i dalszy kontakt z fermą stosować bardzo rygorystyczne wymagania, dotyczące: A. mycia się pod prysznicem; B. stosowania specjalnej odzieży ochronnej; C. wymogu wyznaczenia w każdym indyczniku pomieszczenie na czystą i brudną odzież; D. maksymalnego ograniczenia wizyt osób postronnych. Osoby pracujące w fermach i mające kontakt z ptakami nie powinny mieć kontaktu z innym drobiem, ptakami ozdobnymi i dzikimi oraz innymi zwierzętami gospodarskimi, domowymi lub dzikimi. Personel obsługujący indyki powinien mieć aktualne badania na nosicielstwo w kierunku pałeczek Salmonella sp. Profilaktyka weterynaryjna W prawidłowo prowadzonym chowie indyków rola lekarza weterynarii ogranicza się do niezbędnej profilaktyki. Konieczność leczenia stada pociąga za sobą koszty oraz może prowadzić do pogorszenia jakości końcowego produktu. Z powyższego wynika, że by sprostać wymaganiom konsumentów stawianym produktom żywnościowym, w tym także mięsu drobiowemu, należy w procesie produkcji zapewnić pełne biobezpieczeństwo, warunkowane przede wszystkim stosowaniem zabiegów sanitarnych. Na rynku roi się od różnego rodzaju preparatów służących do czyszczenia i odkażania tak wnętrza pomieszczeń, jak i sprzętu oraz urządzeń drobiarskich. Należy tylko podjąć właściwą decyzję, zasięgając rady u lekarza weterynarii bądź u producenta czy dostawcy tych preparatów. 21

22 Przyjęcie piskląt na fermę Przed przyjęciem indycząt na fermę budynek musi być odpowiednio przygotowany: A. obornik usunięty, B. wnętrze budynku umyte i zdezynfekowane, C. sprzęt umyty, zdezynfekowany i naprawiony, D. wyposażenie indycznika sprawdzone i w razie konieczności naprawione, E. systemy klimatyzacyjne i alarmowe skontrolowane, F. ściółka odpowiedniej jakości i ilości odpowiednio przygotowana, G. kręgi zaopatrzone w sprzęt do pojenia i karmienia piskląt, H. budynek przewietrzony i odpowiednio nagrzany. Po usunięciu obornika cały budynek należy dokładnie umyć pod ciśnieniem wodą z środkiem myjąco-odkażającym. Myjąc i dezynfekując sprzęt do zadawania paszy, należy pamiętać, że przemywając instalację wodną, należy usunąć nagromadzone złogi kamienia. Podczas rutynowego czyszczenia obiektu przed wprowadzeniem nowych ptaków obowiązkowo powinno się również te same zabiegi przeprowadzić w pomieszczeniach towarzyszących (magazynkach, składzikach czy socjalnych). Wybór środków myjących i dezynfekcyjnych najlepiej jest skonsultować z lekarzem weterynarii, pod którego nadzorem jest stado, dlatego że zna on lokalne środowisko, jego zanieczyszczenie i występujące lokalnie jednostki chorobowe. Zaleca się, by końcowe czynności związane z przygotowaniem obiektu, a szczególnie dezynfekcji, powierzyć specjalistycznej firmie, której doświadczenie i wyposażenie w odpowiedni sprzęt zapewnia spełnienie warunków biologicznego bezpieczeństwa. Budynek musi być całkowicie przygotowany, ogrzany (ciepłe ściany) na co najmniej 24 godziny przed wstawieniem piskląt. Stosowanie kręgów w pierwszych dniach odchowu indycząt jest powszechną praktyką. Zaleca się, aby miały one średnicę od 4 do 5 m, na których można pomieścić sztuk piskląt. Kręgi powinny być wyposażone w sprzęt do pojenia i karmienia piskląt, który stopniowo usuwa się po łączeniu ich ze sobą lub po rozpuszczeniu indycząt na powierzchnię całej hali. Przed wprowadzeniem indycząt do kręgów i przed podaniem paszy należy sprawdzić, czy w poidłach pisklęcych jest woda o pokojowej temperaturze. Jest to bardzo istotne, gdy ptaki po długim transporcie, szczególnie w upalne dni, są bardzo spragnione. Pisklęta do fermy powinny być dostarczone specjalistycznym transportem, zatwierdzonym przez powiatowego lekarza weterynarii. Kierowca powinien posiadać odpowiednie uprawnienia do wykonywania tego zawodu. Są one określone rozporządzeniem Rady (WE) nr 1/2005, a w Polsce przepisami obwiązującymi od 5 stycznia 2007 r. Pojemniki, w jakich dostarczone są indyczęta, powinny spełniać ustalone normy dobrostanowe (tab. 13). Przewoźnik powinien dostarczyć producentowi dokument (dokumenty) zawierające następujące dane: A. pochodzenie indycząt, a w szczególności identyfikację fermy reprodukcyjnej (stada) i zakładu wylęgowego, 22

23 B. informację o szczepieniach oraz o programach profilaktycznych, jakimi było objęte stado rodzicielskie, C. miejsce wyjazdu, D. datę i czas wyjazdu, E. przewidziane miejsce przeznaczenia, F. przewidziany czas transportu. Transport piskląt może trwać do 24 godzin bez przerwy, pod warunkiem, że zakończy się on przed 72 godzinami po wykluciu (rozdział V p. 2 rozporządzenia (WE) 1/2005). Środowisko, w jakie wprowadzamy ptaki, powinno im zapewniać warunki do prawidłowego rozwoju. Poszczególne firmy hodowlane dostarczają instrukcje do odchowu własnego materiału. Nie wolno pomijać warunków dobrostanowych określonych w prawodawstwie UE i przepisach krajowych zawartych w rozporządzeniu Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 28 czerwca 2010 r. w sprawie minimalnych warunków utrzymania gatunków zwierząt gospodarskich innych niż te, dla których normy ochrony zostały określone w przepisach Unii Europejskiej określających warunki, jakie muszą być spełnione podczas prowadzenia tuczu indyków: 1. Wielkości obsady/m² podłogi. Obsada ptaków na 1m² do 7. tygodnia ich życia nie powinna przekraczać 8 indorów i 10 indyczek, a później aż do uboju obsada wyrażona w kg/m² nie powinna przekraczać kg masy ciała/m 2, w zależności od warunków środowiskowych w indyczniku. Według rozporządzenia MRiRW nie może być wyższa niż 57 kg/m² ( 19 p2, pp2). 2. Oświetlenie Indyki w tuczu towarowym w budynkach bezokiennych odchowywane są przy zastosowaniu różnych programów świetlnych. Konstrukcja programu zakłada maksymalnie długi dzień świetlny w pierwszych dniach tuczu, a następnie skracanie go. Podobnie z intensywnością oświetlenia, którą się konsekwentnie zmniejsza wraz z wiekiem ptaków. W okresie wygaszonego oświetlenia zaleca się stosowanie niebieskiego światła, przy którym ptaki odpoczywają i nie wpadają w panikę. Tabela 4. Przykładowy program świetlny stosowany w tuczu indyków rzeźnych (Faruga, Jankowski, 1996, przewodniki i instrukcje do odchowu indyków) Okres odchowu/tuczu Długość dnia świetlnego (h) Natężenie światła (lux) 1 2 dzień nad kręgiem 3 4 dzień dzień dzień * 7 dzień * 8 14 dni * 2 tygodni do uboju * * W razie zjadania ściółki przez indyki lub pojawienia się kanibalizmu należy drastycznie ograniczyć natężenie światła 23

24 Może mieć tutaj zastosowanie przepis z dyrektywy Rady 2007/43/WE, dotyczący kurcząt brojlerów, który stanowi, że powinno być oświetlone co najmniej 80% powierzchni użytkowej kurnika (pokrytej ściółką). 3. Szkodliwe domieszki gazowe/wymiana powietrza w indyczniku Należy zaznaczyć, że obowiązują dyrektywy EU: 91/629 EEC i 91/630 EEC o obowiązku instalowania alarmów przy zastosowaniu w budynkach bezokiennych wentylacji mechanicznych w budynkach dla wszystkich zwierząt gospodarskich. W tabeli 5, przedstawiono maksymalne dopuszczone wielkości szkodliwych domieszek gazowych w budynkach dla drobiu, mierzonych na wysokości przebywania ptaków. Tabela 5. Wielkości wybranych szkodliwych gazów występujących w budynkach gospodarskich i ich normy Nazwa i symbol chemiczny gazu Amoniak, NH₃ Siarkowodór, H₂S Dwutlenek węgla, CO₂ Metan, CH₄ Wielkość w ppm Wiek ptaków tyg. Uwagi <10 młode, 1 4 <13 starsze, cały cykl produkcyjny prawnie normowany <5 młodzież <10 dorosłe ±2.500 w atmosferze <3.000 cały cykl produkcyjny prawnie normowany ±1,7 w atmosferze <2 w budynku Sprawna wentylacja w indyczniku powinna zapewnić ptakom odpowiednią jakość powietrza bez względu na panującą na zewnątrz temperaturę. Zainstalowane wentylatory powinny mieć możliwość wymiany powietrza od 3,5 do 7,5 m 3 /kg żywej masy indyków. W indyczniku poziom dwutlenku węgla (CO 2 ) nie powinien <3000 ppm, a amoniaku (NH 3 ) <20 ppm, przy wilgotności względnej powietrza 65 70%. Szybkość ruchu powietrza w indyczniku nie powinna zależeć od wieku ptakowi temperatury panującej w budynku (rys. 14) z reguły wielkość ta nie przekracza 0,1 0,3 m/s dla piskląt, natomiast u indyków starszych podczas upałów wymiana powietrza może wynosić nawet 10 m/s. 24

25 Rys. 14. Szybkość ruchu powietrza w odchowalni indyków w zależności od temperatury i wieku ptaków Podstawowym miernikiem informującym o sprawności wentylacji, jest zachowanie ptaków i ich rozmieszczenie się w indyczniku. Tradycyjna rycina ilustrująca rozmieszczanie indycząt w kręgach jest ciągle doskonałym wskaźnikiem aktualnego samopoczucia piskląt i wyznacznikiem dobrostanu w budynku (rys. 15.) Rys. 15. Rozmieszczenie indycząt w kręgach w zależności od temperatury i ruchu powietrza; a temperatura zbyt wysoka, b temperatura za niska, c przeciąg w indyczniku, c temperatura i ruch powietrza odpowiedni, ptaki rozmieszczone równomiernie w kręgu. 25

26 4. Swobodny dostęp do paszy i wody, zgodnie z prawodawstwem UE (dyrektywa dobrostanowa dla kurcząt brojlerów 2007/43/WE). Tabela 6. Orientacyjne ilości karmideł i poideł w zależności od wieku indyków (przewodniki i instrukcje odchowu indyków) 26 Wiek indyków 0 8 dni 9 dni do 8 tygodni Od 9 tygodni do uboju Liczba poideł Dla 400 indycząt 3 4 poidła dzwonowe dodatkowo 4 poidła odwracalne w kręgu Dla 100 indyków jedno standardowe poidło dzwonowe Poidła okrągłe lub liniowe Orientacyjna długość brzegu poidła/ptaka 1,2 1,4 cm 1,2 cm 1,4 cm Liczba karmideł Dla 400 indycząt 3 karmidła okrągłe, dodatkowo można podać pasze na tacach Dla 80 indyków jedno karmidło talerzowe Karmidła okrągłe lub liniowe Dostępny brzeg karmidła/ indyka 2,5 3 cm 1,5 cm 2,0 cm 5. Hałas ma istotne znaczenie podczas odchowu ptaków, małe indyki podążają za dźwiękiem, zbijają się w gromady, dusząc wzajemnie. Przemieszczając się za głosem gromadzą się na mniejszej przestrzeni, co prowadzi do uszkodzeń ciała, skóry oraz wzajemnego okaleczania się. Ptaki zmieniają miejsce bytowania i żerowania, a to może prowadzić do pogorszenia przyrostów wagowych. Wszystkie opracowania nieprecyzyjnie określają jego poziom. Dyrektywa 2007/43 zaleca minimalizować poziom dźwięku, wentylatory, sprzęt do karmienia i inne wyposażenie powinno być tak skonstruowane, umieszczone, obsługiwane i utrzymywane, aby powodowało możliwie najmniejszy hałas. Zdaniem autorów opracowania poziom 60 decybeli (db) jest wielkością graniczną, która nie powinna wpłynąć na dobrostan indyków i ich wyniki produkcyjne 6. Przycinanie pokrywy dziobu W celu przeciwdziałania wydziobywaniu piór i kanibalizmowi u indyków, lekarz weterynarii, technik weterynarii lub pod ich nadzorem, osoba obsługująca indyki, może im przed ukończeniem 9 dnia życia skrócić górną pokrywę dziobu ( 20 rozporządzenia MRiRW z dnia 28 czerwca 2010). 7. Kontrola dobrostanu dwa razy dziennie, podobnie jak w dyrektywie 2007/43 dla kurcząt brojlerów, a masa ciała/m 2 podłogi w zależności od wieku według rozporządzenia MRiRW z dnia 28 czerwca Obserwacja zachowania się indyków jest najlepszym wskaźnikiem o aktualnie panujących warunkach środowiskowych w indyczniku.

27 8. Temperatura Tabela 7. Orientacyjne wielkości temperatury stosowane podczas odchowu indyków w zależności od wieku ptaków (przewodniki i instrukcje odchowu indyków) Wiek w tyg. Hala z wydzielonymi kręgami/sekcjami Temp. ogrzewanej temp. pod kwoką ( C) temp. w hali ( C) całej hali ( C) pow Nowoczesne budynki wyposażone są wewnątrz w urządzenia do schładzania powietrza w upalne dni. Jest to szczególnie ważne podczas tuczu ciężkich indorów, u których często występują padnięcia z powodu zawałów serca. 9. Prowadzenie dokumentacji Bardzo istotnym elementem jest założenie i systematyczne prowadzenie dokumentacji z przebiegu tuczu. Zawarte w niej informacje i wpisy osób zatrudnionych i upoważnionych służb pozwolą na wyprzedzenie i odpowiednią szybką reakcję na nadchodzące problemy oraz analizę przebiegu rzutu w celu uniknięcia problemów w przyszłości. W założonym zeszycie czy specjalnej karcie odchowu powinny znaleźć się następujące informacje : A. informacje początkowe: data rozpoczęcia odchowu, ilość wstawionych sztuk piskląt z zaznaczeniem podziału na płeć, padnięcia w transporcie i tuż po nim, określenie, w jakiej kondycji przyjechały ptaki; B. dane zbierane rutynowo (najlepiej dwa razy dziennie) podczas przeglądu całego stada: temperatura na wysokości grzbietów ptaków, wilgotność, stężenie amoniaku i dwutlenku węgla, padnięcia i brakowania zużycie wody i paszy; C. dane zbierane wyrywkowo: ważenie ptaków poczynając od drugiego tygodnia systematycznie co tydzień o tej samej porze powinno się ważyć reprezentatywną ilość ptaków (jeżeli jest to możliwe, osobno indory i indyczki); D. informacje nieregularne, wynikające z technologii tuczu indyków: zmiany, dostawy paszy, przeglądy stada z lekarzem weterynarii, jego zalecenia i prowadzona profilaktyka, wizyty osób kontrolujących/nadzorujących z zewnątrz, zaistniałe awarie na fermie mogące mieć wpływ na przebieg tuczu i końcowy jego wynik; E. informacje końcowe, podsumowujące przebieg tuczu, niektóre z nich razem z ptakami powinny być dostarczone do ubojni drobiu. 27

28 Dokumentacja powinna być prowadzona rzetelnie i starannie, a niektóre czynności wykonywane wielokrotnie w ciągu dnia powinny być podsumowane (np. padnięcia i brakowania), natomiast masy ptaków powinny być podane w postaci średniej wielkości dla danego ważenia. Jeżeli ferma posiada kilka indyczników, to dla każdego powinna być prowadzona osobna dokumentacja. Fermy, które są wyposażone w skomputeryzowane systemy klimatyzacyjne oraz mają możliwość sterowania produkcją komputerowego zbioru informacji, mają ułatwione zarządzanie fermą. Odchów indycząt w pierwszych dniach życia Odchów indycząt w pierwszych dniach życia obejmuje następujące czynności: A. czyszczenie karmideł i poideł, B. obchód stada kilka razy dziennie, C. usuwanie sztuk padłych i brakowanie, D. łączenie i usuwanie kręgów, E. zmiana sprzętu do żywienia i pojenia. W każdym stadzie indyków, niezależnie od wieku, występują ptaki chore, charłaki, nierokujące nadziei na wyzdrowienie i powrót do właściwych przyrostów oraz osobniki, które uległy różnym wypadkom losowym. Takie ptaki należy usunąć ze stada, poprzez ich uśmiercenie, by zapobiec rozwojowi szeregu chorób oraz pojawieniu się w stadzie złych nawyków np. kanibalizmu i wydziobywania piór (pterofagii). Dozwolone procedury uboju z konieczności określa rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 2 kwietnia 2004 r. w sprawie kwalifikacji osób uprawnionych do zawodowego uboju oraz dopuszczalnych metod uboju i uśmiercania zwierząt (DzU z dnia ). W przypadku drobiu przepisy stanowią: A. 16.1: ranne lub chore ptaki poddaje się ubojowi lub uśmierca w miejscu, w którym się znajdują, B. obcinanie głowy lub złamanie (dyslokacja kręgów szyjnych) karku stosuje się do uśmiercania drobiu (załącznik 3 do cyt. ustawy). Należy zaznaczyć, że te procedury mogą ulec zmianie na początku 2013 r. gdyż Unia Europejska dąży do rozszerzenia i ustawy o ochronie zwierząt, proponując, by od 1 stycznia 2013 r., wprowadzić następujące zasady: A. mechaniczne uśmiercanie ptaków o masie do 5 kg będzie ograniczone; B. poprzez ręczne przemieszczenie kręgów szyjnych będzie można uśmiercać ptaki o masie do 3 kg; C. tym sposobem będzie można uśmiercać do 70 szt. na dzień; D. w przypadku uśmiercania cięższych ptaków będzie można korzystać z innych urządzeń. 28

29 Chów/tucz ptaków A. kontrola dobrostanu; B. zapewnienie wielkości przestrzeni odpowiedniej do masy ciała indyków; C. łagodna zmiana mieszanki przystosowanej do wieku; D. kontrola masy ciała; E. usuwanie sztuk padłych i brakowanie; F. utrzymanie w dobrym stanie technicznym karmideł i poideł; G. utrzymanie w odpowiednim stanie ściółki. Obserwacja stada A. aktywność ptaków, pobieranie paszy i wody; B. stan i wygląd opuszków palcowych, spojówek, otworów nosowych i upierzenia; C. wygląd odchodów, stan ściółki; D. jakość powietrza w indyczniku: wilgotność, zapylenie, ilość szkodliwych domieszek gazowych. Postępowanie z indykami przed odstawą do ubojni A. pozbawienie paszy 12 godzin przed załadunkiem do skrzynek transportowych; B. przygotowanie indycznika do wyłapywania indyków do odstawienia do ubojni. Podstawowe wymagania dotyczące transportu indyków do ubojni: A. przeszkolona ekipa tzw. łapaczy ; B. odpowiedni sprzęt; C. przystosowany transport, skrzynki transportowe o odpowiedniej pojemności i wielkości powierzchni podłogi; D. licencjonowany przewoźnik. Łapaniem i załadunkiem indyków powinien zajmować się przeszkolony personel, delikatnie i humanitarnie obchodzący się z ptakami. Sposób załadunku powinien ograniczać do minimum urazy mechaniczne ptaków i maksymalnie eliminować stres. Stosowane w tym celu mechaniczne łapanie i załadunek wydatnie usprawnia tę czynność, zmniejszając ryzyko powstania urazów fizycznych i czynników stresogennych (rys. 15). Rys.15. Urządzenia stosowane do załadunku indyków 29

30 Jeżeli w opróżnianiu z indyków indycznika uczestniczą osoby przypadkowe, to powinny być spełnione następujące wymagania: A. właściciel lub opiekun fermy powinien pouczyć pracowników o odpowiedniej obsłudze indyków, ich wyłapywania i załadunku; B. przekazać do ubojni następujące dokumenty dotyczące odstawianej partii indyków: pochodzenia indyków z poszczególnych budynków w gospodarstwie padnięć w transporcie. Jak już wspomniano, przewóz ptaków do ubojni powinien zawsze odbywać się specjalistycznym środkiem transportowym, prowadzonym przez osoby przeszkolone i posiadające odpowiednie uprawnienia, wydane przez powiatową inspekcję weterynaryjną (dyrektywa 1/2005 WE). W czasie transportu należy zawracać uwagę na zachowanie się ptaków, które początkowo przyjmują postawę siedzącą, lecz w miarę wydłużania się podróży, wstają, by zmienić pozycję i dlatego należy im umożliwić przyjęcie pozycji stojącej. Zbyt duża liczba indyków na 1m² podłogi pojemnika wpływa negatywnie na ich organizm i może pociągać za sobą skutki ekonomiczne. Przyjmuje się następujące minimalne powierzchnie dla drobiu (tab. 8). Długość transportu drobiu dorosłego bez pojenia i karmienia nie powinna przekraczać 12 godzin, bez uwzględniania czasu załadunku i rozładowania. Tabela 8. Minimalna powierzchnia podłogi podczas transportu drobiu w kontenerach (dyrektywa 1/2005 WE) Kategoria Powierzchnia (cm²/pisklę) Pisklęta jednodniowe Drób inny niż pisklęta jednodniowe; masa (kg) Powierzchnia (cm²/kg) < 1, ,6 do < do < >5 105 Należy przestrzegać podstawowych zasad podczas transportu, gdyż: wydłużenie czasu transportu zwiększa udział (%) padłych indyków: odległość między fermą a ubojnią nie powinna przekraczać 100 km, a czas przejazdu 3 godz.; oczekiwanie indyków na wyładunek w ubojni zwiększa ryzyko uszkodzeń mostka i mięśni piersiowych. Procedury przekazania ptaków A. dokumenty od powiatowej inspekcji weterynaryjnej; B. dokumenty potwierdzające warunki odchowu i tuczu ptaków. Odbiór ptaków, rozładunek w ubojni winien przebiegać szybko i sprawnie, szczególnie w przypadku upału lub mrozu. 30

31 Zasady żywienia indyków Zasady żywienia drobiu mięsnego Produkcja drobiu mięsnego jest szybko rozwijającą się gałęzią produkcji zwierzęcej, a metody jego żywienia i parametry jakościowe paszy ulegają ciągłym zmianom w wyniku: genetycznego postępu w hodowli ptaków (tworzenie nowych rodów/linii przeznaczonych do produkcji towarowych mieszańców) wyhodowania nowych, ulepszonych odmian roślin pastewnych produkcji dodatków paszowych poprawiających wykorzystanie paszy zmian w regulacjach prawnych (zakaz stosowania mączek zwierzęcych od , a antybiotyków paszowych od ) zmian w preferencjach konsumentów (funkcjonalne i prozdrowotne właściwości produktów żywnościowych). Zalecenia żywieniowe podawane w Normach żywienia drobiu (2005) obejmują zapotrzebowanie ptaków na składniki pokarmowe powiększone o tzw. margines bezpieczeństwa. Margines ten jest ważny ze względu na zmienną wartość pokarmową stosowanych surowców paszowych oraz nie zawsze optymalne warunki środowiskowe w chowie drobiu. Zapotrzebowanie na energię i składniki pokarmowe Energia Potrzeby energetyczne indyków zależą od masy i powierzchni ciała, tempa wzrostu, temperatury otoczenia i stopnia opierzenia. Zawartość energii tak w surowcach, jak i w mieszankach paszowych dla poszczególnych typów użytkowych i płci indyków wyrażona jest w jednostkach pozornej energii metabolicznej EM N, uwzględniających poprawkę do stanu równowagi azotowej ptaków. Niższy poziom energii wiąże się jednak z większym jednostkowym zużyciem paszy na jednostkę przyrostu produktu (kg mięsa). Ze wzrostem zawartości energii łączy się poprawa wykorzystania paszy, jednak u drobiu wysoki poziom energii w paszy może powodować nadmierne otłuszczenie ptaków. Białko i aminokwasy Zapotrzebowanie indyków na białko jest w rzeczywistości zapotrzebowaniem na aminokwasy egzogenne, które muszą być dostarczone w paszy i będą w pełni wykorzystane, jeśli występują w dawce w odpowiednich proporcjach. Niedobór jednego zawsze ogranicza wykorzystanie pozostałych, zgodnie z prawem minimum, według którego aminokwas występujący w najmniejszej ilości w stosunku do zapotrzebowania doprowadza do ograniczenia biosyntezy ciała organizmu, a w konsekwencji zmniejszenia przyrostów jego masy lub nieśności. Zarówno nadmiar, jak i niedobór aminokwasów egzogennych bywa szkodliwy. 31