WYMOGI SANITARNE W PRODUKCJI DROBIARSKIEJ

Transkrypt

1 WYMOGI SANITARNE W PRODUKCJI DROBIARSKIEJ Zapobieganie skażeniu stad drobiu przez szkodliwe mikroorganizmy to jeden z najważniejszych aspektów produkcji drobiarskiej, przede wszystkim ze względu na to, że od kilku lat notuje się stałe zwiększanie konsumpcji mięsa drobiowego. Wprowadzenie drobnoustrojów chorobotwórczych na teren fermy może nieść ze sobą poważne konsekwencje nie tylko dla hodowców, ale również dla potencjalnych konsumentów. Z tego powodu, opracowywanie oraz stosowanie procedur bezpieczeństwa biologicznego jako najlepszych praktyk zarządzania na fermach drobiu w znacznym stopniu ogranicza potencjalne ryzyko zakażenia stada drobnoustrojami patogennymi, a przede wszystkim pałeczkami Salmonella i Campylobacter, jak również wywołującymi choroby zakaźne, m.in. grypę ptaków czy rzekomy pomór drobiu. Z tego powodu, zasadnym wydaje się, aby hodowcy drobiu mieli świadomość znaczenia programów postępowania w zakresie wymogów sanitarnych na fermach, aby się z nimi zapoznali oraz aby ściśle ze sobą współpracowali podczas ich wdrażania, zapewniając tym samym jednolicie wysoki poziom bezpieczeństwa biologicznego. Występowanie chorób u ptaków hodowlanych i konieczność ich leczenia jest bowiem najczęściej efektem nieprawidłowo funkcjonującego lub całkowitego braku tzw. systemu biobezpieczeństwa. Optymalny poziom skuteczności takiego programu jest możliwy do osiągnięcia pod warunkiem, że wszyscy producenci żywności pochodzenia drobiowego stosować będą tzw. najlepsze praktyki zarządzania. W praktyce, w celu zapewnienia bezpieczeństwa biologicznego w produkcji drobiarskiej, powinno uwzględniać się kilka aspektów dotyczących zarówno lokalizacji i infrastruktury fermy, ale również wyłapywania, załadunku i transportu ptaków po zakończonym odchowie oraz prowadzenia dokumentacji, przekazywania danych i komunikacji z firmami zewnętrznymi, które współpracują z fermą. Pierwszym, niezmiernie ważnym elementem biobezpieczeństwa jest prawidłowa lokalizacja fermy, a na jej terenie prawidłowe rozmieszczenie budynków, ich konstrukcja i wyposażenie (zgodne z przeznaczeniem, rodzajem i kierunkiem produkcji). Fermy drobiu powinny być w miarę możliwości zlokalizowane z dala od gospodarstw utrzymujących inne zwierzęta (zaleca się odległość 500 metrów, jakkolwiek za wystarczającą przyjmuje się odległość 100 metrów) i potencjalnych źródeł skażenia, a w szczególności oczyszczalni ścieków i wysypisk śmieci (odległość ta powinna wynosić nie mniej niż 1,5-3,0 km). Na fermach, które znajdują się w pobliżu takich obiektów, należy zapewnić wyższy poziom ochrony przed ewentualnymi skażeniami. Wymóg ten powinien dotyczyć w szczególności nowo budowanych ferm. W ograniczeniu rozprzestrzeniania się organizmów szkodliwych na teren fermy ważną rolę stanowią tzw. bariery fizyczne. Granice fermy powinny być oznaczone i ogrodzone, co uniemożliwi wejście na jej teren osób postronnych, ale również innych zwierząt gospodarskich i wolnożyjących. Wejście na teren fermy powinien być możliwy jedynie przez wyznaczone punkty wejściowe, które są wyraźnie oznaczone. Pracownicy fermy oraz osoby odwiedzające stanowią poważne zagrożenie dla bezpieczeństwa biologicznego utrzymywanych na fermie stad. Z tego powodu dostęp do fer- 22

2 HIGIENA I ŻYWIENIE 23

3 my należy ograniczyć do osób zatrudnionych i pracowników zewnętrznych, którzy posiadają wiedzę na temat zasad bezpieczeństwa biologicznego. Osoby nie zatrudnione powinien obowiązywać zakaz wstępu na teren fermy, jeśli nie towarzyszy im upoważniony członek personelu. Przed wejściem na teren fermy pracownicy oraz osoby odwiedzające powinny przebrać się w zapewnianą przez fermę odzież ochronną. Skuteczną metodą przeciwepizootycznego zabezpieczenia fermy drobiu jest wprowadzenie w niej systemu czarno-białego. System ten polega na wydzieleniu na jej terenie tzw. strefy produkcyjnej białej i strefy zaopatrzeniowo-administracyjnej tzw. czarnej. Warunkiem wprowadzenia tych stref jest jednak Rysunek 1. Zewnętrzne i wewnętrzne bariery sanitarne (źródło: Jankowski J. (pod red.) 2012 za Bestman i in. 2011) wcześniejsze szczelne ogrodzenie całego terenu fermy. W strefie białej lokalizuje się kurniki oraz wydziela pomieszczenia dla obsługi weterynaryjnej ptaków, pomieszczenia socjalne dla zatrudnionych pracowników oraz magazyn sprzętu zootechniczno-weterynaryjnego. Na teren zajmowany przez tą strefę wjazd pojazdów oraz obecność osób powinien być ściśle monitorowany i ograniczony do niezbędnego minimum. Konieczne jest również wprowadzenie przejazdu samochodów przez specjalne śluzy z ich myciem i odkażaniem. Strefa czarna to obszar, na którym zlokalizowane są silosy na paszę oraz zaplecze zaopatrzeniowo-administracyjne. Ze względu na bezpośredni kontakt tej strefy z otoczeniem, jest ona uważana za epizootycznie niebezpieczną. Z tego powodu w bramie wjazdowej do tej strefy powinien być zlokalizowany basen do odkażania kół pojazdów, zainstalowane systemy do mycia i dezynfekcji nadwozi samochodów oraz stanowisko do odkażania obuwia i rąk osób wchodzących do tej strefy. Niezmiernie ważnym aspektem jest ochrona terenu fermy przed szkodnikami, dzikimi zwierzętami i insektami. Wszystkie budynki powinny być zabezpieczone przed dostępem dzikiego ptactwa, gryzoni, dzikich zwierząt i insektów żerujących w ściółce. Do najprostszych działań zapobiegawczych obecności niepożądanych organizmów w pobliżu fermy jest utrzymywanie ogólnego porządku, oczyszczanie terenu z roślinności i innych materiałów, które mogą służyć szkodnikom za schronienie. Pamiętać również należy o szybkim uprzątaniu rozsypanej paszy. Siedliska gryzoni należy eliminować, utrzymując czystość i porządek na terenie fermy. Zaleca się, aby budynki, przylegający do nich teren, jak również teren wokół fermy zostały objęte programem zwalczania szkodników za pomocą pułapek i/lub przynęt. Zwalczaniem szkodników powinni zajmować się odpowiednio przeszkoleni pra- 24

4 HIGIENA I ŻYWIENIE cownicy posiadający wiedzę na temat związków biobójczych. Należy również prowadzić dokładną ewidencję stosowanych pestycydów zgodnie z obowiązującymi przepisami prawa. W odchowie ptaków zwracać trzeba również szczególną uwagę na higienę żywienia, pojenia i jakość materiału ściółkowego, gdyż mogą one stanowić potencjale źródło zakażenia przebywających w kurnikach ptaków. Gotowa pasza lub jej składniki przeznaczone do przygotowywania mieszanek paszowych na miejscu powinny pochodzić od dostawcy, który prowadzi działalność gospodarczą zgodnie z przepisami obowiązującego prawa. Pasza gotowa powinna w miarę możliwości być dostarczana pojazdami przeznaczonymi wyłącznie do tego celu. W pojazdach tych w drodze powrotnej z fermy nie powinno się przewozić składników paszowych, innych pasz i materiałów. Wszystkie pojazdy należy objąć udokumentowanym programem higieny. Warto również zwrócić uwagę, aby pasza była dostarczana na fermę bezpośrednio od producenta. Na terenie fermy paszę należy przechowywać w zamkniętych silosach paszowych lub w zabezpieczonych workach. Magazyny i silosy paszowe powinny być wolne od ptactwa i gryzoni. Wodę do pojenia drobiu powinno się w miarę możliwości czerpać z wodociągów komunalnych (publicznych), gdzie jej jakość jest kontrolowana. Jeżeli woda pochodzi ze źródła lokalnego, przed pierwszym użyciem należy ją bezwzględnie przebadać pod kątem jakości mikrobiologicznej oraz przeprowadzać regularne badania kontrolne (co najmniej raz w roku). Nie należy używać nieuzdatnionej wody powierzchniowej z ujęć własnych. System dostawy wody, w tym zbiornik opadowy, powinien być szczelny i utrzymywany w czystości, aby zapobiec ewentualnemu skażeniu. W kurniku stosuje się różnego rodzaju materiał ściółkowy. Bez względu jednak na zastosowany surowiec, pamiętać należy, aby pochodził z pewnego, bezpiecznego źródła i nie był skażony, a w szczególności odchodami innych zwierząt gospodarskich, dzikiego ptactwa lub gryzoni. Aby ograniczyć ryzyko skażenia bakteriologicznego, ściółkę można poddać działaniu mieszanek roztworów kwasowych (np. kwas mrówkowego, propionowego), czy też zastosować środki biobójcze. Materiał ściółkowy należy transportować z wykorzystaniem pojazdów, które zostały dokładnie oczyszczone i odkażone przed załadunkiem. Dyskwalifikuje się przede wszystkim te środki transportu, które wcześniej wykorzystano do przewozu pomiotu lub obornika, chyba że zostały one należycie oczyszczone, odkażone i osuszone. Ściółka składowana na świeżym powietrzu musi zawsze być zabezpieczona przed dostępem wody, ptactwa i szkodników. Nie wolno używać uszkodzonych bel. Zużytą ściółkę należy usunąć z kurnika niezwłocznie po każdym cyklu produkcyjnym i zutylizować. Codziennym obowiązkiem personelu jest przeprowadzanie kontroli stada i eliminacja martwych lub wybrakowanych ptaków. Po wyniesieniu z kurnika martwe osobniki należy umieścić w szczelnie zamkniętym, wodoszczelnym i zabezpieczonym pojemniku, aby uniemożliwić dostęp szkodnikom i dzikim zwierzętom. Po kontakcie z martwymi ptakami należy bezwarunkowo umyć i odkazić ręce. Zaleca się też korzystanie z plastikowych rękawic jednorazowego użytku. Na każdej fermie powinno być wydzielone pomieszczenie w celu składowania martwych ptaków. Jego lokalizacja powinna znajdować się poza strefą białą. Zwłoki powinny być również regularnie odbierane i poddawane utylizacji przez specjalistyczne firmy. W trakcie wyłapywania i załadunku drobiu po zakończonym odchowie zachowanie zasad bezpieczeństwa biologicznego odgrywa kluczową rolę. Należy więc dołożyć wszelkich starań, aby podczas wykonywania tych czynności nie dopuścić do tzw. skażenia krzyżowego. 25

5 Z tego powodu osoby zatrudnione do wyłapywania i załadunku ptaków (a w szczególności pracownicy sezonowi) powinny być odpowiednio przeszkolone i poinformowane o znaczeniu higieny osobistej oraz możliwych dróg przenoszenia zakażeń (w szczególności za pośrednictwem rąk, odzieży oraz sprzętu). Przed przystąpieniem do wyłapywania ptaków pracownicy mają obowiązek założyć odpowiednią i czystą odzież oraz obuwie ochronne. Osoby te muszą również korzystać z brodzików dezynfekcyjnych lub systemów barier bezpieczeństwa biologicznego, jeżeli na fermie stosowane są tego rodzaju zabezpieczenia, a także z dopuszczonych do obrotu środków odkażających, zgodnie z zaleceniami producenta. Kierowcy samochodów transportujących ptaki do rzeźni powinny legitymować się odbytym przeszkoleniem z zakresu transportu żywych zwierząt. Firm transportowa powinna również ponosić pełną odpowiedzialność za przeprowadzenie dokładnego odkażenia pojazdów transportowych. Rzeźnia lub firma transportowa powinny uzgodnić z hodowcą datę i godzinę transportu oraz planowanego uboju, co pozwoli hodowcy wdrożyć odpowiedni program pozbawiania paszy przed ubojem zgodnie z wymogami rzeźni oraz przepisami prawa. i podjęcie natychmiastowych działań w razie powstania zagrożenia epizootycznego. Wszystkie dokumenty dotyczące fermy należy przechowywać przez okres co najmniej 3 lat, w taki sposób, aby zapobiec ich zniszczeniu. Dokumentacja powinna być również odpowiednio uporządkowana i skatalogowana, aby zapewnić łatwy i pełny dostęp do zawartych w niej informacji. Pamiętać również należy o utrzymywaniu kontaktów zarówno ze swoimi dostawcami, jak i odbiorcami oraz do przekazywania im informacji dotyczących wyników badań oraz podejmowanych działań kontrolnych. Wynika to z faktu, że komunikacja pomiędzy uczestnikami łańcucha żywnościowego oraz łańcucha dystrybucji paszy stanowi niezbędne narzędzie pozwalające zapewnić produkcję bezpiecznej żywności i produktów spożywczych. dr hab. inż. Tomasz Mituniewicz Katedra Higieny Zwierząt i Środowiska Wydział Bioinżynierii Zwierząt UWM w Olsztynie Ostatnim elementem, jednakże równie ważnym, jest prowadzenie dokumentacji dotyczącej fermy, jak również rejestru informacji dotyczących środków stosowanych w celu zwalczania zakażeń i ich zapobiegania oraz ewidencji wykonanych badań i ich wyników. Z jednej strony jest to obowiązek, wymagany obowiązującymi przepisami prawa (m.in. Ustawa o ochronie zwierząt z dnia 21 sierpnia 1997 r. z póź. zm.; Ustawa o ochronie zdrowia zwierząt oraz zwalczaniu chorób zakaźnych zwierząt z dnia 11 marca 2004 r. z póź. zm.; Ustawa Prawo farmaceutyczne z dnia 6 września 2001 r. z póź. zm.), a z drugiej umożliwia pełną kontrolę fermy oraz szybką diagnostykę 26