Standardy diagnozowania zaburzeń uczenia się na przykładzie dysleksji rozwojowej

Transkrypt

1 Standardy diagnozowania zaburzeń uczenia się na przykładzie dysleksji rozwojowej Grażyna Krasowicz-Kupis Zespół Specyficznych Zaburzeń Uczenia się IBE Joanna Stańczak Pracownia Testów Psychologicznych PTP

2 Problemy z diagnozowaniem różne reguły diagnozowania w zależności od rejonu/poradni zróżnicowane rozumienie dysleksji, oparte jeszcze na teoriach sprzed 50 lat konsekwencje: niezrozumienie i ośmieszenie zjawiska w mediach nauczyciele, a nawet pracownicy poradni nie wierzą w dysleksję

3 Jak rozwiązać problem? Określenie zjawiska na tyle precyzyjne, na ile pozwala obecna (!) wiedza Opracowanie reguł/procedur diagnozowania Korzystanie z wzorców postępowania wypracowanych w innych krajach Korzystanie z dobrych narzędzi diagnostycznych

4 Co diagnozujemy? Podstawa np. DSM V 2013 ZABURZENIA NEUROROZWOJOWE SPECYFICZNE ZABURZENIA UCZENIA F Z ZABURZENIEM CZYTANIA F Z ZABURZENIEM EKSPRESJI PISEMNEJ F Z ZABURZENIAMI MATEMATYCZNYMI

5 Diagnoza SZU CZTERY KRYTERIA DIAGNOSTYCZNE - A,B,C,D WSZYSTKIE MUSZĄ ZOSTAĆ POTWIERDZONE!!!

6 KRYTERIUM DIAGNOSTYCZNE A co najmniej jeden z następujących symptomów, 1. nieprawidłowe lub powolne czytanie wyrazów 2. trudności w zrozumieniu znaczenia tego, co czyta 3. trudności z poprawnym pisaniem 4. trudności z ekspresją pisemną 5. trudności z ukształtowaniem pojęcia liczby i/lub liczenia 6. trudności z wnioskowaniem/rozumowaniem matematycznym trwające od minimum 6 miesięcy, niezależnie od wprowadzenia interwencji

7 KRYTERIUM DIAGNOSTYCZNE B Dotknięte trudnościami sprawności: są poniżej oczekiwanych na podstawie wieku dziecka wywołują istotne skutki w działaniach szkolnych czy zawodowych albo w aktywnościach dnia codziennego, potwierdzone indywidualnie przeprowadzonymi wystandaryzowanymi (psychometrycznymi) pomiarami osiągnięć i odpowiednio dostosowaną oceną kliniczną. Dla osób od 17 lat, wystandaryzowaną diagnozę można zastąpić udokumentowana historią trudności w uczeniu się.

8 KRYTERIUM DIAGNOSTYCZNE C SZU rozpoznaje się w okresie szkolnym, może się zdarzyć, że nie ujawni się ono w pełni od samego poczatku edukacji, a dopiero, gdy wymagania przekroczą ograniczenia jednostki (np. w testach z presją czasu, w czytaniu/pisaniu długich złożonych raportów, przy zbyt dużych obciążeniach szkolnych). KRYTERIUM DIAGNOSTYCZNE D SZU raczej nie są stwierdzane przy: upośledzeniu umysłowym, nieprawidłowym słuchu i wzroku, innych zaburzeniach umysłowych lub neurologicznych, przeciwnościach psychospołecznych, braku biegłości w języku, w którym prowadzone jest nauczanie nieodpowiedniej metodzie nauczania.

9 zaburzenie czytania obejmuje: poprawność czytania wyrazów tempo czytania i płynność czytanie ze zrozumieniem zaburzenie ekspresji pisemnej obejmuje: poprawność pisania (spelling accuracy) poprawność gramatyczną i interpunkcyjną klarowność i organizację tekstów w ekspresji pisemnej UWAGA: DYSLEKSJA jest alternatywnym terminem odnoszącym się do trudności w uczeniu charakteryzujących się problemem z poprawnym lub płynnym rozpoznawaniem słów, słabym dekodowaniem i ewentualnie niskimi sprawnościami pisania.

10 Patomechanizmy dysleksji W literaturze można znaleźć różne teorie próbujące wyjaśnić przyczyny dysleksji WYKŁAD PROF. ANGELI FAWCETT. Najsilniej udokumentowane empirycznie: Teoria deficytu fonologicznego Teoria podwójnego deficytu Deficyt umiejętności fonologicznych Deficyt umiejętności szybkiego, zautomatyzowanego przetwarzania informacji leksykalnych

11 Diagnoza dysleksji - fakty diagnozujemy na podstawie objawów, którymi są trudności w czytaniu pojedynczych wyrazów (obniżona poprawność i tempo) trudnościom w czytaniu może towarzyszyć błędne zapisywanie wyrazów (trudności w pisaniu)

12 Diagnoza dysleksji - fakty powyższe trudności są poważne (znacznie poniżej poziomu oczekiwanego ze względu na wiek i IQ) i uporczywe (utrzymują się pomimo prób pomocy) nie stawiamy diagnozy dysleksji u uczniów z IQ poniżej 70

13 Diagnoza dysleksji - fakty Uwzględniamy w diagnozie różne możliwe patomechanizmy, ale przede wszystkim te najlepiej udokumentowane czyli deficyt fonologiczny, a także tempo nazywania

14 Praktyka oparta na dowodach empirycznych (Evidence Based Practice EBP) Diagnozowanie oparte na dowodach empirycznych (Evidence-Based Assessment EBA) reguły wnioskowania jasne, określone, powtarzalne. techniki pomiaru wiarygodne osoba dokonująca diagnozy musi łączyć: najlepsze dostępne dowody empiryczne biegłość praktyczną kontekst: indywidualnych cech dziecka, preferencji dziecka i jego opiekunów kultury, z której pochodzi i w której aktualnie żyje (Stemplewska-Żakowicz 2009)

15 Odpowiedzialność etyczna Zgodnie z Wytycznymi Międzynarodowej Komisji ds. Testów, odpowiedzialność za etyczne stosowanie testów spoczywa na osobie diagnozującej. Obejmuje: odpowiednie kwalifikacje badającego, wybór procedury badania i testu formułowanie zaleceń na jego podstawie Wybierając test należy przeanalizować aktualne informacje dotyczące wszystkich potencjalnie odpowiednich narzędzi (np. dostępne informacje o testach, niezależne recenzje czy opinie ekspertów).

16 Jak wybrać test? Na co zwracać uwagę wybierając test? Założenia teoretyczne dla metody - ramy interpretacji Rzetelność test o niskiej rzetelności nie może być wykorzystywany w diagnozie indywidualnej (jest mało dokładny, a wynik obciążony jest dużym błędem pomiaru; skutek - nieprzydatne, nieprawdziwe informacje o dziecku). Trafność testu należy stosować tylko narzędzia z potwierdzoną trafnością (najlepiej na kilka sposobów) Dane o rzetelności i trafności muszą być zawarte w podręczniku do testu. Testy o niższej rzetelności i uznanych dowodach trafności mogą mieć zastosowanie jedynie w badaniach przesiewowych.

17 Jak wybrać test? Na co zwracać uwagę wybierając test? Normy rozkład wyników testu w grupie odniesienia, odpowiadającej strukturze populacji oraz charakterystyce dziecka, które badamy wskazują miejsce, jakie zajmuje badane dziecko na tle tejże grupy aktualne (optymalnie nie starsze niż 10 lat, zwłaszcza testy inteligencji) wyrażone na skali standaryzowanej np. stenowej, centylowej, wechslerowskiej. podręcznik do testu musi zawierać opis prowadzenia normalizacji. Legalność diagnosta jest zobowiązany do stosowania tylko takich testów, które zostały wydane legalnie, z poszanowaniem prawa autorskiego, i są dostępne w legalnej dystrybucji, a więc możliwe do zakupienia bądź dostępne bezpłatnie.

18 Jak wybrać test? Co powinien zawierać podręcznik? Wskazanie autora testu (i polskiej adaptacji w wypadku testów zagranicznych) Opis podstaw teoretycznych testu Opis własności psychometrycznych rzetelność i trafność, standardowy błąd pomiaru 4 Opis procedury normalizacji normy, opis grupy normalizacyjnej (wielkość, dobór do grupy, czy próba ogólnopolska) 5 6 Normy wyrażone na skali standaryzowanej Opis procedury badania, obliczania i interpretacji wyniku; dokładne instrukcje badania testem

19 BATERIA TESTÓW DO DIAGNOZOWANIA DYSLEKSJI

20 Cele stworzenia baterii diagnostycznej: diagnoza oparta na współczesnej i aktualnej wiedzy na temat dysleksji i zaburzenia uczenia diagnoza psychometryczna, realizująca dobre praktyki i standardy diagnostyczne częściowe wykorzystanie narzędzi już używanych przez praktyków po ich modyfikacji ujednolicenie praktyki diagnostycznej i stworzenie reguł (procedur) postępowania I wnioskowania

21 Podstawowa postępowania diagnostycznego Najważniejszym krokiem wstępnym jest diagnoza psychometryczna i uwzględnienie obiektywnych kryteriów pozwalających na rozstrzygnięcie, czy mamy do czynienia z dysleksją czy zwykłymi trudnościami w uczeniu.

22 Bateria do diagnozowania dysleksji w klasie III i klasie V Pracownia Testów Psychologicznych PTP Rok 2008 Aneks dla klasy V rok 2010 Autorzy: Marta Bogdanowicz Aleksandra Jaworowska Grażyna Krasowicz-Kupis Anna Matczak Olga Pelc-Pękala Izabela Pietras Joanna Stańczak Marcin Szczerbiński

23 Obszary uwzględnione w diagnozie dysleksji Inteligencja Czytanie Umiejętności fonologiczne Tempo nazywania (szybkie automatyczne nazywanie specyficzny aspekt tempa przetwarzania informacji) Dodatkowo pisanie

24 Testy umiejętności czytania DEKODOWANIE: Czytanie Sensownych Słów autorstwa Grażyny Krasowicz-Kupis inne wersje dla kl. III i V Łatysz autorstwa Marty Bogdanowicz CZYTANIE ZE ZROZUMIENIEM: Czytanie ze Skreśleniami autorstwa Grażyny Krasowicz-Kupis Domek Krasnoludków autorstwa Grażyny Krasowicz- Kupis tylko kl. III

25 Czytanie Sensownych Słów Czytanie serii niepowiązanych wyrazów o wzrastającej złożoności. Przykłady zadań: Klasa III tej, jasne, wiadro, żaglowce, się, zagrać, gruba, będzie, zrobiło, naburmuszony Klasa V miasta, źródłach, rycerskie, omówiony, krajobrazowe, budzi, deszczu, wybrzeżu, fabularny, obumierając

26 Łatysz czytanie wyrazów sztucznych. Przykłady zadań: łatysz paszer kleszrof trapeklisz sem wap ni przeszeł szrof nieska wetra lewupilatra

27 Czytanie ze Skreśleniami Czytanie ze zrozumieniem - odróżnianie słów posiadających znaczenie od bezsensownych. Przykłady zadań: szkoły, lel, zaprasza, kasiaj, trzy, ciekawe, szecią, tylko, jeczu, kijka, wirć, podniosła

28 Testy umiejętności fonologicznych Usuwanie Fonemów autorstwa Marcina Szczerbińskiego i Olgi Pelc-Pękali wersje dla kl. III i V Nieznany Język autorstwa Marty Bogdanowicz Zetotest autorstwa Grażyny Krasowicz-Kupis Ocena: przetwarzania fonologicznego świadomości fonologicznej pamięci fonologicznej

29 Usuwanie Fonemów badanie świadomości fonologicznej Przykłady zadań: KLASA III BAJKA połknij b KOŃ połknij k KOŚCIÓŁ połknij ł KLASA V KOŚCIÓŁ połknij ł JEŚĆ połknij j SPODNIE połknij s

30 Nieznany Język Badanie różnicowanie głosek, dokonywania operacji na cząstkach fonologicznych, pamięć fonologiczną. Składa się z zadań: Porównywanie i analiza paronimów: pni-pni, błon-płon, żrof-szrof, otło-odło Analiza sylabowa i fonemowa: SON, ŁOMA, PAKOR, SATELO Synteza sylabowa i fonemowa: BA-PA, FA-MA-DA, KNA-LI- DA-RA K-R-U, Z-O-R-A, G-A-R-U-S Pamięć: pamolar, polke, szadapak, karza Materiał to sztuczne słowa, np. arte-alte, zarumon

31 Zetotest Ocena krótkotrwałej pamięci fonologicznej. 40 sztucznych wyrazów, ułożonych w serie ze względu na wzrastającą trudność fonologiczną. Przykłady zadań: DABA, CABYKE, BUSIAKERA, LACEGOSUNA, ZOTE, TOPERO

32 Test Szybkiego Nazywania wersja S Ocena szybkiego przywoływania z pamięci informacji leksykalnych, zautomatyzowanego nazywania znanych bodźców pod presją czasu. Zadania: obrazki ilustrujące znane obiekty (liść, klucz, oko, kot i stół), kolory (żółty, czarny, niebieski, zielony i czerwony), cyfry (7, 5, 2, 3 i 8), litery (S, M, A, E i K) bodźce pomieszane (kolory, cyfry i litery). Wskaźniki podstawowe - czas nazywania Liter, cyfr i kolorów Przedmiotów i Kolorów (suma) Cyfr i Liter (suma)

33 Test Szybkiego Nazywania przykłady zadań

34

35 Testy umiejętności pisania Dyktando autorstwa Izabeli Pietras inne wersje dla kl. III i V Uzupełnianie Zdań autorstwa Izabeli Pietras tylko dla kl. III

36 Zalety Baterii Jest wyposażona w algorytm diagnozowania Jest znormalizowana na ogólnopolskiej, reprezentatywnych próbach dzieci z klas III i V szkół podstawowych Ma sprawdzoną trafność diagnostyczną (przebadane grupy dzieci z podejrzeniem oraz z diagnozą dysleksji)

37 Różnice w wynikach uzyskanych przez dzieci z próby normalizacyjnej i dzieci z dysleksją Procent próby Liczba poprawnie przeczytanych słów Próba normalizacyjna Dzieci z dysleksją

38 REGUŁY DIAGNOZY DYSLEKSJI PRZY UŻYCIU BATERII TESTÓW

39 Ocena czytania: Czytanie Sensownych Słów wyniki niskie W pozostałych testach czytania: Łatysz, Czytanie ze Skreśleniami i Domek Krasnoludków najwyżej przeciętne (max 7 sten): Czytanie ze Skreśleniami informacje dodatkowe do analizy jakościowej Domek Krasnoludków informacje dodatkowe do analizy jakościowej

40 Badanie sprawności fonologicznych Wyniki co najmniej dwóch z trzech testów Zetotest, Usuwanie Fonemów Nieznany Język są niskie (1-3 sten)

41 Badanie tempa nazywania Wyniki dla co najmniej dwóch z trzech wskaźników (czas nazywania) Obrazki i Kolory Cyfry i Litery Kolory, Cyfry i Litery są niskie (1-3 sten)

42 Badanie pisania Dyktando i Uzupełnianie Zdań wyniki niskie, ale nie jest to warunek konieczny mogą występować izolowane trudności w pisaniu

43 Ocena poziomu inteligencji co najmniej przeciętna inteligencja (IQ w Skali Pełnej, a w przypadku rozbieżności między IQ w Skalach Słownej i Bezsłownej wyższy). Przeciętny IQ = 100 ± 15 (czyli M ± SD). Uwzględniając przedział ufności (prawdop. 85%) górna granica nie może być niższa niż 85.

44 Diagnozujemy dysleksję, gdy: 1. Niskie wyniki w teście Czytanie Sensownych Słów przy co najwyżej przeciętnych w pozostałych testach czytania 2. Niskie wyniki co najmniej w dwóch z trzech testów umiejętności fonologicznych I / LUB w dwóch spośród trzech wskaźników Testu Szybkiego Nazywania 3. Co najmniej przeciętny poziom inteligencji

45 Nowe propozycje IBE Baterie Testów Czytania, Pisania i Fonologicznych dla oddziału rocznego przygotowania przedszkolnego i klasy I Pozwalają na wyłowienie dzieci doświadczających różnego rodzaju trudności na starcie edukacyjnym w zakresie czytania i pisania Mogą służyć pogłębionej diagnozie ryzyka dysleksji