Pogram współpracy transgranicznej. obwodu zakarpackiego

Transkrypt

1 Pogram współpracy transgranicznej obwodu zakarpackiego w ramach projektu Rozwój transgranicznej współpracy gospodarczej Podregionu białostocko-suwalskiego i Obwodu grodzieńskiego na Białorusi oraz Podregionu krośnieńsko-przemyskiego i Obwodu zakarpackiego na Ukrainie Program współpracy transgranicznej obwodu zakarpackiego został opracowany w ramach projektu Rozwój transgranicznej współpracy gospodarczej podregionu białostocko-suwalskiego i obwodu grodzieńskiego na Białorusi oraz podregionu krośnieńsko-przemyskiego i obwodu zakarpackiego na Ukrainie. Projekt był realizowany przez Białostocką Fundację Kształcenia Kadr we współpracy z Partnerem z Białorusi, Państwowym Uniwersytetem im. Janki Kupały w Grodnie oraz z Partnerem z Ukrainy, Fundacją Rozwoju Współpracy Transgranicznej z Użhorodu. Głównym celem Projektu była poprawa współpracy jednostek samorządu terytorialnego (JST) oraz przedsiębiorców z sektora MSP z obszaru 4 regionów objętych projektem, przyczyniająca się do rozwoju społeczno-gospodarczego podregionu białostocko-suwalskiego i podregionu krośnieńsko-przemyskiego w Polsce, obwodu zakarpackiego na Ukrainie oraz obwodu grodzieńskiego na Białorusi. W ramach podejmowanych działań przeprowadzono badania 400 przedsiębiorstw z czterech wymienionych regionów (po 100 z każdego regionu). Jednostki terytorialne z analizowanych obszarów, nie prowadzą konsekwentnej polityki rozwoju współpracy transgranicznej. Przejawem tego jest brak odpowiednich dokumentów, strategii czy 1

2 programów rozwoju współpracy transgranicznej. Brak długofalowych działań promujących współprace jest tego prostą konsekwencją. Większość JST (w szczególności gmin) branych pod uwagę obszarów powinna działać na rzecz wykorzystania potencjału przygranicznego położenia na rzecz rozwoju gospodarczego. Na szczeblu gmin powinny powstać programy współpracy transgranicznej. Uwzględniające z jednej strony uwarunkowania danego podregionu z drugiej konkretne cele i działania, które chce realizować dany samorząd. Jednym z zadań projektu było opracowanie na podstawie wyników badań czterech modelowych programów współpracy transgranicznej dla JST. Modele te mogą być adaptowane przez JST do własnych indywidualnych potrzeb i określają kierunki działań, jakie powinny one podejmować w celu stworzenia warunków do rozwoju współpracy transgranicznej. 1. Analiza sytuacji w zakresie współpracy transgranicznej w obwodzie zakarpackim Analizy sytuacji zastanej dokonano w oparciu o badania ankietowe, którymi objęto 100 przedsiębiorstw prowadzących działalność na terenie obwodu zakarpackiego, zatrudniających od 6 do 249 pracowników. Znaczna grupa badanych podmiotów nie udzieliła odpowiedzi na pytanie o to, w jakich formach prowadzą swoją działalność na rynkach zagranicznych (39,0%). Co piąty respondent (21,0%) prowadzi eksport bezpośredni swoich produktów. Podobna liczna ankietowanych zajmuje się importem pośrednim (18,0%). Nieco mniej, bo 17,0% badanych przedsiębiorstw, zajmuje się eksportem pośrednim, zaś import bezpośredni jest stosowany przez 14,0% respondentów. Niewiele, bo 11% badanych twierdzi, że ma dostęp do informacji międzynarodowych. Spośród ankietowanych 8,0% posiada strony internetowe w językach obcych. Należy też zwrócić uwagę, że zaledwie 2,0% ma odpowiednie certyfikaty, zezwolenia, czy dopuszczenia do obrotu na rynkach zagranicznych. Jedynie niewielki procent przedstawionych powyżej form umiędzynarodowienia dotyczy rynku transgranicznego podregionu krośnieńsko-przemyskiego znajdującego się na terenie Polski. Znikoma liczba 2,0% respondentów prowadzi eksport przez pośredników krajowych, a 1,0% ankietowanych korzysta z eksportu bezpośredniego lub importu z partnerami z Polski. Zatem nie wykorzystują oni przygranicznego położenia regionu w swoich strategiach biznesowych. 2

3 Istotny rynek sprzedaży produktów i usług ankietowanych firm stanowi rynek lokalny. Aż 60,0% respondentów uznało, że średnio 65,7% ogólnej wartości swojej produkcji sprzedaje na tym lokalnym. Kolejnym istotnym rynkiem jest rynek regionalny obwodu zakarpackiego. Na nim działa 68,0% badanych przedsiębiorstw i dokonuje tam ponad połowę swojej sprzedaży (52,8%). Rynek krajowy Ukrainy jest miejscem zbytu dla jednej trzeciej firm, które dokonują na nim mniej więcej 40,0% wartości całej swojej sprzedaży. Inny istotny rynek mieści się na terenie krajów Unii Europejskiej. Jest on ważny dla 19,0% respondentów, a sprzedaż realizowana tam przez te firmy znajduje się na poziomie średnio 42,0% wartości całej sprzedaży. Na rynek transgraniczny subregionu krośnieńsko-przemyskiego i do innych regionów w Polsce trafiają produkty zaledwie od około 3,0% przedsiębiorstw z obwodu zakarpackiego. Jednak w przypadku tych podmiotów średnia wielkość sprzedaży jest na dość wysokim poziomie wynoszącym 38,0% - 50,0% ogólnej wartości sprzedaży. Oznacza to, że te nieliczne podmioty są w stanie lokować na rynku transgranicznym dość znaczną część swoich produktów / usług. Można zatem twierdzić, że stanowi to niewykorzystany potencjał do ekspansji firm z obwodu zakarpackiego na rynek podregionu krośnieńsko-przemyskiego. Firmy biorące udział w badaniu kupują zaopatrzenie przede wszystkim w obwodzie zakarpackim (62,0%). Wielkość zaopatrzenia z tego regionu wynosi średnio 50,3% ogólnej wielkości zakupów. Ponadto około połowy respondentów (52,0%) kupuje niezbędne materiały i środki produkcji na rynku lokalnym. Zaopatrzenie na nim stanowi 62,3% ogólnej wartości zaopatrzenia. Poza nimi zaopatrzenie jest kupowane na rynku krajowym ukraińskim przez 45% przedsiębiorstw. Średnio stanowiło ono 57,6% całości zaopatrzenia tych firm. Jedna piąta badanych zaopatruje się w krajach Unii Europejskiej (19,0%), przy czym średnia wielkość tego zaopatrzenia wynosi 41,8%. Na rynku przygranicznym podregionu krośnieńsko-przemyskiego zaopatruje się jedynie 2,0% ankietowanych, a poziom ich zakupów na tym obszarze to około 15,0% ogólnej wielkości dostaw. Zatem przedsiębiorstwa z obwodu zakarpackiego generalnie rzecz biorąc nie dostrzegają możliwości poprawy swojej pozycji konkurencyjnej dzięki pozyskaniu z bliskich sobie rynków zagranicznych atrakcyjnych zasobów. W zakresie dostaw zaopatrzenia tzn. inwestycyjnego, rozumianego jako zakup maszyn, urządzeń czy technologii, szczególna rolę dla badanych firm odgrywa rynek krajowy Ukrainy. Z niego pochodzi około 70,0% dostaw połowy wszystkich ankietowanych przedsiębiorstw. Rynek lokalny pod względem 3

4 wielkości zaopatrzenia badanych firm jest zbliżony do rynku krajowego jeśli chodzi o średnią wielkość zaopatrzenia inwestycyjnego pochodzącego z tych rynków. Jednak procent przedsiębiorstw, które korzystają z zaopatrzenia na nim stanowi jedynie jedną trzecią badanych (31,0%). Podobna liczba firm zaopatruje się w krajach Unii Europejskiej (34,0%), przy czym średnia wielkość tego zaopatrzenia wynosi 52,4%. Na rynku polskim, w tym w podregionie krośnieńsko-przemyskim nie są dokonywane jakiekolwiek zakupy maszyn, urządzeń czy technologii przez badane przedsiębiorstwa z obwodu zakarpackiego. Jest to o tyle zaskakujące, że struktura podmiotów działających na terenie chociażby przygranicznego województwa podkarpackiego pozwala sugerować duży potencjał do tego rodzaju współpracy transgranicznej. Badani utrzymują relacje z różnymi grupami partnerów. Ankietowani głównie współpracują z klientami (62,0%). Ważną rolę we współpracy odgrywają również dostawcy (51,0%). Kolejna grupa to firmy prowadzące podobną działalność. Współpracuje z nimi 36,0% ankietowanych. Inną ważną grupą podmiotów z którymi przedsiębiorstwa utrzymują kontakt, są instytucje finansowe (23,0%). O wiele mniej ankietowanych przedsiębiorstw współpracuje z firmami konsultingowymi (15,0%). Natomiast 8,0% badanych współpracuje z miejscowymi organami władzy. Kooperacja z podmiotami, znajdującymi się na terytorium Polski nie jest popularna. Jedynie 3,0% współpracuje z innymi przedsiębiorstwami. Podobna liczba badanych kooperuje z klientami zlokalizowanymi po polskiej stronie granicy. Niezbędne wydaje się, w kontekście rozwoju współpracy transgranicznej, wspieranie nawiązywania relacji między podmiotami znajdującymi się po obu stronach granicy, w tym chociażby poprzez zachęcanie do wspólnych działań sieciowych, a konsekwencji rozwoju między regionalnych klastrów gospodarczych. Współpraca przygraniczna ma miejsce wówczas, gdy strony osiągną swoje korzyści z tego tytułu. Poproszono respondentów o dokonanie oceny potencjalnych korzyści ze współpracy transgranicznej w skali od - 2 do +2, gdzie - 2 zdecydowanie się nie zgadzam, -1 nie zgadzam się, 0 nie mam zdania, +1 zgadzam się i +2 zdecydowanie się zgadzam. Respondenci generalnie dość wysoko oceniali potencjalne korzyści ze współpracy transgranicznej. Według badanych korzyści mogą być związane przede wszystkim z dostępem do nowoczesnych technologii (średnia ocena 1,3). Aż 85,5% respondentów zgadza się lub zdecydowanie stanowczo zgadza się z takim twierdzeniem. Za inną potencjalną korzyść prawie 60,0% badanych uznało dostęp 4

5 do rynku zbytu po drugiej stronie granicy (średnia ocena 0,9). Do korzyści, mogących mieć znaczenie, ze średnią oceną 0,8 zaliczono możliwość: współpracy produkcyjnej obniżającej koszty i przyśpieszenia wprowadzenia innowacji produktowych. Niżej oceniono możliwość wspólnej ekspansji na inne rynki (0,4), dostęp do tanich źródeł zaopatrzenia (0,3) i dostęp do wyżej wykwalifikowanych i bardziej doświadczonych zasobów ludzkich (0,3). Badani z rezerwą podeszli do możliwości uzyskania korzyści z możliwości przyśpieszenia wprowadzenia innowacji marketingowych (średnia ocena - 0,2) oraz z dostępu do taniej siły roboczej (średnia ocena - 0,9). Przedsiębiorstwa zajmujące się lub chcące wejść na inne rynki, często spotykają się z licznymi trudnościami na swojej drodze. Mogą one mieć charakter zależy, jak i niezależne od nich. Respondenci zostali poproszeni o dokonanie oceny barier, na które według nich, napotykają firmy podczas rozszerzania działalności na inne rynki, w skali od 0 do 2, gdzie 0 oznacza brak wpływu, 1 duży wpływ, 2 bardzo duży wpływ. Wśród przeszkód, jakie mają miejsce podczas procesu rozszerzenia działalności na inne rynki, w tym na rynek Polski, najwyżej oceniano wahanie kursu wymiany waluty narodowej w stosunku do innych walut (średnia ocena 1,2). Czynnik ten został uznany przez 24,0% respondentów za mający duży wpływ na ekspansję na inne rynki. Innym istotnym problemem jest niedostateczny poziom środków finansowych (średnia ocena 1,1). Wskazało nań 16,0% respondentów, którzy uznali, że ma on bardzo duży wpływ na ograniczenie interesów w zakresie rozszerzania działalności na zagraniczne rynki przez firmy. Kolejną przeszkodą, ze względu na jej znaczenie, jest wysoki koszt kredytów udzielanych na działalność eksportową (średnia ocena 1,0). Należy zwrócić uwagę, że wszystkie ograniczenia mające duże znaczenie, należą do grupy zewnętrznych przeszkód finansowych. Do grupy zewnętrznych przeszkód niefinansowych, należą bariery formalno-prawne na rynku docelowym (średnia ocena 0,9). Na taką barierę wskazało 11,0% ankietowanych. Do pozostałych należą bariery z grupy przeszkód wewnętrznych (filii), związanych z działalnością firmy, takich jak: niska konkurencyjność cenowa towarów / usług, wysokie koszty związane z importem zasobów i niski poziom popytu zewnętrznego. Średnia ocena powyższych wyniosła 0,8. Należy również podkreślić, że według większości respondentów, brak wsparcia ze strony instytucji biznesowośrodowiskowych technologicznej promocji produkcji, stanowi istotną przeszkodę w procesie ekspansji na inne rynki. Bariera ta została oceniona przez respondentów również na średnią ocenę 0,8. 5

6 Na podstawie powyższych należy wyciągnąć wniosek, że oferowane przez firmy z podregionu krośnieńsko-przemyskiego produkty i usługi w dużej mierze odpowiadają zapotrzebowaniu nabywców zza granicy zachodniej. Trudności w danym zakresie związane są przede wszystkim z aspektami finansowymi lub prawnymi. Nie zależą one od przedsiębiorców, przede wszystkim są wynikiem polityki krajowej lub polityki instytucji finansowych. Jednocześnie istnieje dosyć dużo trudności i barier, które zależą od samej działalności. Na przykład zalicza się do nich niska konkurencyjność cenowa towarów / usług przedsiębiorstw z obwodu zakarpackiego. Poproszono również respondentów o wskazanie barier, z którymi mogą się zetknąć podczas współpracy z firmami transgranicznymi z podregionu krośnieńsko-przemyskiego zainteresowane nią przedsiębiorstwa. Ograniczenia zostały podzielone na siedem grup. Główną przeszkodą pod względem formalno-prawnym jest ograniczona liczba ofert współpracy (60,0% badanej próby). Na zmienność przepisów wskazało 51,0% ankietowanych. Podobną liczbę wskazań otrzymano na takie bariery jakimi są skomplikowana procedura otrzymania środków pomocowych (47,0%) oraz nieprecyzyjność lub brak spójności przepisów (46,0%). Wśród ograniczeń instytucjonalnych można wymienić słabą koordynację między instytucjami w zakresie współpracy (63,0%) i słabo rozwinięty system informacji (63,0%). Prawie połowa respondentów nie zgadza się z twierdzeniem, że istnieje brak odpowiednich instytucji i organów państwowych (47,0%) i praktycznie tyle samo badanych wskazało na ich niedostateczną kompetencję (49,0%). Stwierdzić można, że dość poważną przeszkodą we współpracy transgranicznej jest również mała aktywność urzędów w nawiązywaniu współpracy (59,0%) oraz brak kompetencji pracowników w instytucjach i urzędach (49,0%). Na podstawie otrzymanych informacji można uznać, że braki infrastrukturalne nie stanowią istotnej bariery współpracy transgranicznej. Prawie dwie trzecie ankietowanych nie zgadza się z tym, że mała liczba i zdolność przepustowa przejść granicznych stanowią ograniczenia (30,0%). Nie można również uznać, że wyposażenie przejść granicznych w infrastrukturę jest na tyle słabe, że stanowi ono barierę współpracy nie do pokonania. Tylko 40,0% respondentów wskazało bowiem na słabe ich zagospodarowanie. Przy czym, można przypuszczać, że dla małego biznesu właśnie te przeszkody stanowią istotny problem w rozwoju współpracy transgranicznej. 6

7 Zgodnie z uzyskanymi wynikami badania, głównym ograniczeniem finansowym współpracy transgranicznej, jest brak własnych zasobów finansowych (71,0%). W opinii jednej trzeciej badanych istotną barierę stanowi brak systemu zabezpieczeń finansowych transakcji handlowych z partnerami zagranicznymi. Jeśli chodzi o bariery o charakterze gospodarczym za najbardziej znaczące uznano odmienność systemów gospodarczych po obu stronach granicy. Na taką przeszkodę wskazało 79,0% respondentów. Jako dosyć dużą przeszkodę wielu badanych wymieniło asymetrię w poziomie rozwoju gospodarczego partnerów (61,0%). Natomiast połowa badanych wskazała na brak silnego przedstawicielstwa podmiotów gospodarczych (52,0%), które sprzyjałoby lobbowaniu na rzecz rozwoju współpracy transgranicznej. Ograniczenia o charakterze społecznym nie mają dla badanych przedsiębiorstw dużego znaczenia. Za przeszkodę w tej grupie można uznać jedynie niski poziom znajomości języka partnera, która stanowi barierę współpracy według opinii 55,0% ankietowanych. Najmniej pozytywnych odpowiedzi uzyskano na pytanie o znaczeniem barier o charakterze środowiskowym na prowadzenie współpracy transgranicznej przez przedsiębiorstwa. Co czwarty badany wymienił znaczenie dużej odległości od partnerów zagranicznych. Zaś przeszkody przyrodnicze takie jak rzeki czy parki narodowe zostały dostrzeżone jako bariery kooperacji jedynie przez 6,0% respondentów. Podsumowując przedsiębiorstwa z obwodu zakarpackiego mają niewystarczające własne zasoby finansowe na prowadzenie działalności transgranicznej. Zasadne są zatem działania mające na celu przedstawienie im sposobów przełamania tych barier. Może nawet okazać się, że tak naprawdę nie tyle chodzi o zasoby finansowe, co podjęcie trudu organizacyjnego w zakresie nawiązania i rozwijania takiej kooperacji. Znaczącą rolę w rozwoju współpracy przygranicznej przypisać można także władzom różnego szczebla, szczególnie w zakresie koordynacji współpracy i rozwoju system informacji na temat sytuacji na rynku przygranicznym. 7

8 2. Analiza sytuacji zewnętrznej w regionach po drugiej stronie granicy w podregionie krośnieńsko-przemyskim Analiza SWOT to kompleksowa metoda służąca zarówno badaniu otoczenia np. przedsiębiorstwa, sektora, jak i analizy jego wnętrza. Jest ona uznawana za jedną z metod pozwalającą na rejestrację i klasyfikację czynników warunkujących strategię analizowanego podmiotu. Na podstawie wcześniej przeprowadzonych analiz metodą desk research opracowano analizę SWOT potencjału współpracy transgranicznej podregionu krośnieńsko-przemyskiego, z którym może być rozwijana współpraca transgraniczna przez podmiotu z obwodu zakarpackiego. Tabela 1. Analiza SWOT potencjału współpracy transgranicznej podregionu krośnieńsko-przemyskiego Mocne strony relatywnie najwyższy potencjał w zakresie wymiany transgranicznej mierząc poziomem zagranicznej wymiany handlowej względnie wysoka siła nabywcza mieszkańców podregionu biorąc pod uwagę wartość PKB per capita wolne zasoby kadrowe na rynku pracy do zagospodarowania na potrzeby wzrostu wymiany transgranicznej znaczny potencjał przemysłu Szanse rozwój infrastruktury granicznej i okołogranicznej wschodniej granicy Unii Europejskiej, w szczególności na odcinku granicznym z Zakarpaciem poprawa sytuacji gospodarczej na Ukrainie, w tym szczególnie w obwodzie zakarpackim napływ środków z nowej perspektywy finansowej na podniesienie innowacyjności i konkurencyjności przemysłu polityka wsparcia internacjonalizacji na poziomie krajowym Źródło: Opracowanie własne. Słabe strony brak przejścia granicznego z obwodem zakarpackim rosnący poziom wynagrodzeń w obliczu potrzeby oferowania konkurencyjnych cenowo produktów dla podmiotów i mieszkańców przede wszystkim z obwodu zakarpackiego cechującego się niską siłą nabywczą stosunkowo niski poziom przedsiębiorczości Zagrożenia wejście na rynek obwodu zakarpackiego międzynarodowych korporacji transnarodowych nasilenie braku stabilności politycznej na Ukrainie brak działań na rzecz umacniania partnerstwa wschodniego ze strony Unii Europejskiej 8

9 3. Analiza SWOT obwodu zakarpackiego Na podstawie wcześniej przeprowadzonych analiz metodą desk research opracowano analizę SWOT potencjału współpracy transgranicznej obwodu zakarpackiego. Tabela 2. Analiza SWOT potencjału współpracy transgranicznej obwodu zakarpackiego Mocne strony stosunkowo niskie koszty pracy w obwodzie dostępność transportowo-komunikacyjna do rynków krajów UE inwestycyjna atrakcyjność regionu przychylność społeczności regionu do przedsiębiorczości i jego mobilność baza zasobów naturalnych 1 unikalne obiekty dziedzictwa kulturowego, w tym o znaczeniu światowym 2 Szanse aktywizacja integracji europejskiej, oficjalnej współpracy Ukrainy z Unią Europejską ożywienie tranzyt na linii Eurazja Unia Europejska i lepsze wykorzystanie potencjału transportowego kraju podpisanie umów partnerskich na szczeblu krajowym i regionalnym o współpracy społecznogospodarczym Polska - Ukraina, województwo podkarpackie obwód zakarpacki Źródło: Opracowanie własne. Słabe strony brak przejścia granicznego łączącego obwód zakarpacki z regionem krośnieńsko-przemyskim niska konkurencyjność przedsiębiorstw, spowodowana m.in. niskim poziomem innowacyjności, dominacją technologii energochłonnych i pracochłonnych 3 niewystarczająca długość i niska jakość dróg o twardej nawierzchni praktycznie we wszystkich rejonach obwodu (zwłaszcza w górskich), co uniemożliwia rozwijanie gospodarki, w tym branży turystyczno-rekreacyjnej obwodu niski potencjał nabywczy ludności obwodu silne bariery rozwoju sektora małych i średnich przedsiębiorstw, w tym związane z niedoborem kompetencji menedżerskich i wykształcenia zawodowego pracowników; bariery te powodują spadek aktywności MSP w obwodzie 4 Zagrożenia niestabilna sytuacja polityczna na Ukrainie załamanie gospodarcze na Ukrainie, i w konsekwencji w obwodzie zakarpackim wahania kursu walut 1 Obwód zakarpacki cechuje bardzo wysoki poziom lesistości. Prawie 51% obszaru obwodu jest pokryte lasami. Poza tym występują tu licznie surowce mineralne służące do produkcji budowlanej w tym np. specyficzny wielobarwny marmur. 2 Między innymi na terenie obwodu zakarpackiego mieści się cerkiew Wniebowstąpienia Pańskiego w Jasinie i cerkiew św. Michała w Użoku. 3 PARP, Ukraina. Przewodnika dla przedsiębiorców, wyd. 5, Warszawa Stały brak podwyższania wynagrodzeń dla pracowników z obwodu, co prowadzi do marginalizacji i migracji zarobkowej. Fala migracyjna oobjęła w ostatnich latach nie tylko wysoce kwalifikowanych specjalistów, ale też pracowników mniej wykwalifikowanych. [por.:] I. Yeleyko, Specyfika migracji zarobkowej ludności na Ukrainie, [w:] Nierówności społeczne a wzrost gospodarczy, red. M. Woźniak, Uniwersytet Rzeszowski, Katedra Teorii Ekonomii, zeszyt nr 11, Rzeszów 2007, s

10 4. Zestaw potencjalnych celów współpracy transgranicznej adekwatnych dla obwodu zakarpackiego Cel 1 Rozwój infrastruktury przejść granicznych Działanie 1.1 Lobbing na rzecz otwarcia przejścia granicznego Łubnia Wołosate Cel 2 Opracowanie i wdrożenie strategii rozwoju turystyki przygranicznej Działanie 2.1 Opracowanie planów rozwoju turystyki w podregionie krośnieńsko-przemyskim i zakarpackim Działanie 2.2 Opracowanie lokalnych szlaków turystycznych bazujących na dziedzictwie kulturowych obszaru Działanie 2.3 Wypracowanie produktów turystycznych Cel 3 Promocja gospodarczego potencjału obwodu zakarpackiego Działanie 3.1 Organizacja targów i wystaw w regionie krośnieńsko-przemyskim i w obwodzie zakarpackim Działanie 3.2 Utworzenie sieci centrów informacyjnych współpracy transgranicznej Działanie 3.3 Przeprowadzenie międzynarodowych seminariów specjalistycznych i konferencji w zakresie popularyzacji osiągnięć technologicznych polskich i ukraińskich Cel 4 Podnoszenie poziomu przedsiębiorczości Działanie 4.1 Szkolenia z zakresu przedsiębiorczości Działanie 4.2 Wprowadzenie przedmiotu dotyczącego przedsiębiorczości do szkół Cel 5 Unowocześnienie przedsiębiorstw Działanie 5.1 Upowszechnianie dobrych praktyk w zakresie współpracy przedsiębiorstw w obszarze rozwoju działalności innowacyjnej Działanie 5.2 Szkolenie kadr przedsiębiorstw Działanie 5.3 Opracowanie studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowaniem lokalnych zasobów odnawialnych źródeł energii w obwodzie zakarpackim Działanie 5.4 Przedstawienie propozycji zakupu technologii np. w formie licencji, umów franchisingowych Działanie 5.5 Organizacja misji gospodarczych do Polski i spotkania z przedsiębiorstwami zainteresowanymi produktami wytwarzanymi m.in. przez przemysł drzewny i wydobywczy Działanie 5.6 Rozwój transgranicznych klastrów przemysłu drzewnego, rolno-spożywczego, budowlanego i turystycznego 10

11 5. Zestaw potencjalnych działań operacyjnych adekwatnych do warunków obwodu zakarpackiego 1. Rozwój infrastruktury przejść granicznych W obwodzie znajduje się 19 przejść granicznych z sąsiadującymi państwami. Jednak pomimo, że graniczy on z Polską i utrzymuje z nią dobrosąsiedzkie stosunki, to nie ma żadnego przejścia granicznego z sąsiadującym województwem podkarpackim Lobbing na rzecz otwarcia przejścia granicznego Łubnia Wołosate Obecnie istnieje projekt budowy pieszego przejścia granicznego Łubnia Wołosate, które miałoby istotne znaczenie społeczno-ekonomiczne. Taka propozycja jego lokalizacji na terenie Bieszczadzkiego Parku Narodowego była podnoszona już wielokrotnie. Miałoby ono jednak dość ograniczony charakter, gdyż służyłoby jedynie jako przejście turystyczne. Szczególnie byłby ono istotne dla rozwoju turystyki w regionie. Niezbędne jest jednak podejmowanie działań lobbujących na rzecz przyspieszenia działań w zakresie otwarcia przejścia w tej lokalizacji wobec władz lokalnych, regionalnych czy krajowych po obu stronach granicy. 2. Opracowanie i wdrożenie strategii rozwoju turystyki przygranicznej Położenie geograficzne Obwód sprawia, że charakteryzują go bogate i różnorodne zasoby przyrodniczo-rekreacyjne, w tym górskie krajobrazy, łagodny klimat. Na jego terenie znajdują się źródła wód mineralnych i termalnych. Według opinii specjalistów, wody mineralne i termalne kraju pod względem składu i właściwości leczniczych nie odbiegają od znanych wód Kaukazu, Czech, Francji. Występują tu unikalne obiekty i pomniki przyrody o znaczeniu światowym. W porównaniu do innych regionów Ukrainy na terenie tym znajduje się więcej różnego rodzaju rezerwatów przyrody. Ponadto są tu liczne obiekty o charakterze historycznym i etniczno-kulturowym, które mają znaczenie światowe (np. drewniane cerkwie). Na miejscu funkcjonuje szeroka sieć sanatoriów, pensjonatów, hoteli, baz turystycznych i narciarskich w górach. Na zamieszkałych terenach wiejskich rozwija się tzw. turystyka wiejska, która pozytywnie wpływa na stan społeczno-ekonomiczny mieszkańców tych obszarów. W 11

12 połączeniu z dość ograniczonym raczej ekstensywnym rozwojem produkcji rolnej, stanowi ona doskonałą bazę pod rozwój agroturystyki Opracowanie planów rozwoju turystyki w podregionie krośnieńsko-przemyskim i zakarpackim Przygotowanie takich dokumentów strategicznych pozwoliłoby na lepsze zidentyfikowanie uwarunkowań i potrzeb rozwoju turystyki na tym obszarze. Przyczyniłoby się do bardziej świadomego wykorzystania posiadanych zasobów naturalnych do prowadzeniu działalności gospodarczej przez przedsiębiorstwa z regionu Opracowanie lokalnych szlaków turystycznych bazujących na dziedzictwie kulturowych obszaru Wspólne wypracowanie przez podmioty z regionu obwodu zakarpackiego i podregionu krośnieńskoprzemyskim lokalnych produktów turystycznych takich jak np. szlak mający na celu popularyzację imprez regionalnych festiwali, obrządków, świąt; szlak produktów regionalnych (np. produkcji wina). Działania takie przyczyniłyby się do popularyzacji dziedzictwa kulturowego obu regionów Wypracowanie produktów turystycznych Wspólne prace nad produktami regionalnymi pozwoliłyby na rozwój przedsiębiorczości na tym obszarze. Jest to szczególnie ważne z punktu widzenia niewielkich gospodarstw rolnych nastawionych lub zamierzających prowadzić działalność agroturystyczną. 3. Promocja gospodarczego potencjału obwodu zakarpackiego Jako jedną z istotnie słabych stron obwodu zakarpackiego w opinii przedstawicieli przedsiębiorstw biorący udział w badaniach CATI wyróżniono niewystarczający poziom środków finansowych na promocję przedsiębiorstw oraz ich produktów na rynkach docelowych. Stąd też za niezbędne uznać należy działania mające na celu promocję oferty tych podmiotów wśród przedsiębiorstw z podregionu krośnieńsko-przemyskiego czy innych regionów Polski. Do rozwoju działalności przedsiębiorstw niezbędna jest wiedza o potrzebach rynku i zmianach które na nim zachodzą. Dostęp do takich informacji przedsiębiorstw z obwodu zakarpackiego jest bardzo ograniczony. Z jednej strony wynika to z braku środków, które mogłyby zostać przeznaczone na ten cel, z drugiej zaś z braku kompetencji pracowników firm tam działających. Istotnym problemem jest 12

13 bowiem niski poziom wykształcenia osób w wieku produkcyjnym. W tym szczególnie dostrzega się niedobory dobrze wykształconych menedżerów szczebla średniego Organizacja targów i wystaw w regionie krośnieńsko-przemyskim i w obwodzie zakarpackim W ramach promocji gospodarczej regionu można wyróżnić szereg elementów. Jednym z nich mogą być targi wystawiennicze, pełnią one szereg funkcji o charakterze promocyjnym zarówno dla przedsiębiorców głównych uczestników targów, jak i dla danej lokalizacji, na terenie której są zorganizowane. Działalność wystawienniczo-targowa jest to bardzo specyficzny rodzaj usług. Pobudzają one działalność handlową, udostępniając jej wszystkie obszary nowoczesnego biznesu: planowanie, finanse, produkcję, dystrybucję, sprzedaż, marketing oraz zarządzanie. 5 Targi są imprezami o charakterze rynkowym, o określonym czasie trwania, odbywającymi się z określoną częstotliwością, podczas których duża liczba firm prezentuje szeroki wachlarz wyrobów z jednej bądź większej liczby branż przemysłowych i przeważnie dokonuje sprzedaży tych wyrobów na zasadzie próbek (wzorów). Targi branżowe przeważnie przyciągają zwiedzających profesjonalistów z branży. Natomiast wystawy są imprezami o charakterze rynkowym, o określonym czasie trwania, odbywającymi się z określoną częstotliwością, podczas których duża liczba firm prezentuje reprezentatywną grupę produktów dla jednej lub kilku branż przemysłowych i dokonuje sprzedaży ich, bądź udziela informacji o tych wyrobach dla celów promocji sprzedaży. Wystawy w większości przypadków przyciągają szeroką publiczność. 6 Można stwierdzić, że tego rodzaju imprezy, a w szczególności targi są odbiciem sytuacji w gospodarce. Na targach bardzo szybko zauważalne są nowe trendy w przemyśle, czy handlu. 7 Według Związku Targów Międzynarodowych (Union des Foires Internationales) można wskazać kilka istotnych ich funkcji 8, takich jak: pozyskanie nowych klientów i uzyskanie wysokiej jakości nowych kontaktów; utrzymanie poprawnych kontaktów z dotychczasowymi klientami; odnowienie kontaktów 5 S. Urban, A. Olszańska, Zorganizowane rynki towarowe, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej we Wrocławiu, Wrocław The Trade Fair Sector. Basic Knowledge, UFI - The Global Association of the Exhibition Industry cyt. Za: z dn T. Stachowiak, Targi lekcja przedsiębiorczości, Marketing w praktyce, nr 10 (56) 2002, s The Trade Fair Sector. Basic Knowledge, UFI - The Global Association of the Exhibition Industry cyt. za: z dn

14 z dawnymi klientami; wprowadzenie na rynek nowych wyrobów i usług; zaprezentowanie i promocja pełnej gamy wyrobów i usług; przyspieszenie procesu sprzedaży i generowania sprzedaży; budowanie i wzmocnienie marki firmy i marek produktów; konsolidacja działań z zakresu public relations; doprowadzenie do zainteresowania ze strony mediów Utworzenie sieci centrów informacyjnych współpracy transgranicznej Sieć centrów informacyjnych mogłaby obejmować partnerów z podregionu krośnieńskoprzemyskiego, obwodu zakarpackiego, jak i innych regionów znajdujących się przy granicy z tymi obszarami. Sieć taka powinna być skupiona na gromadzeniu aktualnych informacji gospodarczych z poszczególnych regionów, jak i krajów na terenie których znajdują się one. Uzyskane dane oraz opracowane raporty powinny być upowszechniane wśród przedsiębiorstw zainteresowanych ekspansją na poszczególne rynki Przeprowadzenie międzynarodowych seminariów specjalistycznych i konferencji w zakresie popularyzacji osiągnięć technologicznych Imprezy takie, o charakterze w znacznym stopniu naukowym, powinny mieć na celu z jednej strony upowszechnianie wiedzy o najnowszych technologiach w takich dziedzinach jak np. przemysł drzewnym, rolno-spożywczy, budownictwo, jak i turystyka. Z drugiej zaś powinny pozwolić na nawiązanie kontaktów z instytucjami naukowo-badawczymi oraz uczelniami wyższymi, czy klastrami gospodarczymi działającymi w tych dziedzinach. 4. Podnoszenie poziomu przedsiębiorczości Przedsiębiorczość, jako samodzielne zjawisko społeczno-ekonomiczne, rozwija się w regionie w trudnych warunkach i napotyka na bezmiar problemów głównie natury administracyjnej takich jak: presja podatkowa, rozbudowana biurokracja, bariery administracyjne na poziomie państwowym i regionalnym, brak dostępu do tanich środków kredytowo-finansowych. Jednocześnie jednak dostrzega się przychylność społeczności regionu do prowadzenia działań o charakterze przedsiębiorczym. Dostrzega się także znaczną mobilność społeczeństwa regionu. W przedsiębiorstwach obwodu zakarpackiego widoczny jest rosnący deficyt wysoko wykwalifikowanych pracowników, szczególnie z wykształceniem inżynieryjnym i pracowników 14

15 wykonawczych o odpowiednich kwalifikacjach zawodowych. Niezbędne jest w związku z tym podwyższenie jakości siły roboczej w regionie Szkolenia z zakresu przedsiębiorczości Dzięki prowadzeniu specjalistycznych seminariów, warsztatów, czy szkoleń związanych z rozwojem przedsiębiorczości możliwe byłoby podwyższenie poziomu zatrudnienia w obwodzie Zakarpackim, jak i regionach transgranicznych Wprowadzenie przedmiotu dotyczącego przedsiębiorczości do szkół 5. Unowocześnienie przedsiębiorstw Obwód produkuje 9% własnej energii elektrycznej w skali ogólnego zapotrzebowania na nią. Jest ona wytwarzana przez obiekty energetyki odnawialnej, w tym małe elektrownie wodne i elektrownie słoneczne. Na terenie obwodu coraz częstsza jest praktyka wykorzystywania odpadów obróbki drewna do wyrobu energetycznych brykietów i pelletów. Są one jednak stosowane głównie w dużych przedsiębiorstw. W regionie ma miejsce bardzo ograniczona ewidencja gromadzonej biomasy takiej jak: odpady obróbki drewna, odpady pochodzące z produkcji rolniczej (np. słoma), odpady zielone. Zidentyfikowano ponadto brak praktyki w użycia biogazu np. tworzącego się na składowiskach odpadów. W obwodzie nie ma przedsiębiorstw zajmujących się przetwórstwem surowców wtórnych, ani dobrych praktyk w zakresie pozyskiwania energii z odpadów. Co więcej okazuje się, że ma miejsce proceder wspierania przez władzę obwodową, niekorzystnych dla środowiska naturalnego projektów budowy małych elektrowni wodnych, bez przeprowadzenia wcześniejszych badań naukowych w tym zakresie. To w konsekwencji wpływa negatywnie na różnorodność biologiczną rzek. Jednocześnie jednak dostrzega się aktywność inwestycyjną w zakresie budowy nowych obiektów energooszczędnych, takich jak małe elektrownie słoneczne. Rozpatrywane są też możliwości budowy elektrowni wiatrowej. Co prawda obwód zakarpacki, jak zresztą i cała Ukraina, nie jest członkiem Unii Europejskiej, jednak ze względu na znaczącą bliskość jej granic, wydaje się uzasadnione wdrażanie na terenie obwodu działań mających na celu dostosowanie do założeń polityki energetycznej UE. Kierując się tym kryterium warto zwrócić uwagę na takie kierunki rozwoju i przekształcenia systemów energetycznych, ciepłowniczych i 15

16 grzewczych, jak chociażby 9 zamiana sposobu wytwarzania energii elektrycznej i ciepła, poprzez ograniczenie węgla spalanego w urządzeniach na rzecz wykorzystania gazu lub energii elektrycznej wytworzonej z odnawialnych źródeł energii (OZE) lub wykorzystując energię odpadową. Prowadzi to do likwidacji emisji spalin i jest pierwszym krokiem na drodze do poprawy stanu czystości środowiska naturalnego. Wytwarzanie ciepła i energii elektrycznej powinno odbywać się w sposób skojarzony. Przedsiębiorstwa zajmujące się wytwarzaniem energii elektrycznej w dłuższej perspektywie czasu będą zmuszone dostosować się do tych uwarunkowań, aby z jednej strony zapewnić dostawę energii zgodnie z zasadami UE, a z drugiej zaś zająć korzystną pozycję konkurencyjną na rynku energii. Istotną korzyścią ze skupienia się na energetyce z OZE byłoby nie tylko zapewnienie bezpieczeństwa energetycznego, ale i bezpieczeństwa ekologicznego obwodu, co przyczyniłoby się do budowy system zrównoważonego rozwoju jego gospodarki. Inna kwestia, która dotyczy obwodu z punktu widzenia działających tam przedsiębiorstw to fakt, że firmy z regionu cechuje niski poziom innowacyjności oraz wysokie zużycie energii w procesach produkcyjnych. Co więcej charakteryzuje je także struktura produkcji nieodpowiadająca oczekiwaniom rynku, przestarzałe maszyny i urządzenia oraz technologie. Niedobór wolnych środków obrotowych na proces przezbrajania maszyn i urządzeń, a w konsekwencji brak zmian w obszarze dostosowania parku maszynowego i stosowanych technologii do potrzeb rynkowych, jest bardzo poważny i dotkliwy z punktu widzenia przedsiębiorstw, jak i gospodarki obwodu. Okazuje się, że większości przypadków firm nie zostały one w żaden sposób unowocześnione na przestrzeni ostatnich 15 do 20 lat. Przedsiębiorstwa cechuje także wysoka energochłonność produkcji oraz wysoki poziom wykorzystania pracy ręcznej. W dobie obecnego kryzysu ekonomicznego większość przedsiębiorstw przemysłowych z roku na rok zmniejsza swoją produkcję i zatrudnienie. W konsekwencji większość podmiotów jest nastawiona na produkcję z zastosowaniem już gotowych półproduktów. W związku z tym zauważa się znaczą zależność od niestabilnych zamówień zagranicznych, które doprowadziły do zmniejszenia produkcji przemysłowej w ostatnich latach. W konsekwencji wiele przedsiębiorstw ma obecnie dość poważne 9 J.C. Stępień, Problemy i uwarunkowania działalności przedsiębiorstw ciepłowniczych w warunkach rynku energii, Rynek Energii 2005, nr 5(60), s

17 problemy finansowe. W większości rejonów obwodu na koniec 2013 roku liczba zwolnionych pracowników z różnych powodów była większa niż liczba nowozatrudnionych pracowników. W miastach obwodowych Czop i Mukaczewo wskaźnik ten wyniósł około 11-12%. Jednocześnie w skali roku wzrosła dość znacznie liczba pracowników zatrudnionych na niepełny etat. Niepokojący jest fakt, że istotny problem przedsiębiorstw z obwodu stanowi terminowość wypłaty wynagrodzeń pracownikom. Największy odsetek podmiotów z niewypłaconego wynagrodzenia, według stanu na początek stycznia 2014 roku, miał miejsce w przedsiębiorstwach przemysłowych. Taka sytuacja wydaje się być konsekwencją między innymi opisanej wyżej niskiej innowacyjności i konkurencyjności przedsiębiorstw z regionu, będącej przede wszystkim wynikiem znacznego ograniczenia zasobów produkcyjnych, w tym technologii. Taka charakterystyka firm przekłada się na specyfikę ekspansji zagranicznej przedsiębiorstw. Okazuje się bowiem, że ponad 70% produkcji przemysłowej z obwodu, która przeznaczona jest na eksport, stanowi tzw. produkcja pierwotna produktów surowców przemysłu wydobywczego i obróbki drewna. Na tego rodzaju surowce, czy półprodukty było do tej pory przede wszystkim zapotrzebowanie na rynkach krajów postradzieckich. Żeby jednak móc podjąć silniejszą ekspansję na rynki innych krajów niezbędne jest podjęcie zdecydowanych kroków w kierunku unowocześnienie parku maszynowego, czy dostarczenia innych kluczowych zasobów do przedsiębiorstw z obwodu zakarpackiego. Na terenie obwodu występuje znaczna i relatywnie tania baza surowcowa, która może sprzyjać rozwojowi przemysłu drzewnego, spożywczego i rolnego (w tym produktów z hodowli górskiej i upraw organicznych), a także przemysłu produkcji materiałów budowlanych. Region cechują także tradycje w wytwarzaniu unikalnych wyrobów. W tym wytwarzane są między innymi narty górskie, czy kapelusze filcowe, są osoby zajmujące się wikliniarstwem, produkowany jest koniak oraz wino. Ze względu na walory przyrodnicze na terenie obwodu istnieją warunki do rozwoju turystyki, w tym takich jej form jak: piesza turystyka górska, turystyka narciarska, wodna, jaskiniowa i wiejska 10. Jak wynika z doświadczeń wielu krajów i licznej literatury przedmiotu, nawet małe czy średnie przedsiębiorstwa, które w innych warunkach miałyby trudności z utrzymaniem się na rynku, dzięki przynależności do klastra mogą stawać się graczami na różnych rynkach, nawet tych o charakterze 10 M.Hamkało, N.Kudła, Karpaty Ukraińskie jako region turystyczny uwarunkowania i możliwości rozwoju, Prace Geograficzne 2011, z. 125, ss

18 światowym. Jest to możliwe właśnie dzięki osiągnięciu wysokiego stopnia wewnętrznej specjalizacji oraz bliskości w stosunku do innych firm, co pozwala na wzajemne uzupełnianie się w pewnych funkcjach, równoważąc w ten sposób niedogodności bycia małą firmą. Klastry często kreują pozytywne warunki zewnętrzne, które pomagają w uczeniu się. Badania wykazują, że tworzenie skupisk firm jest szczególnie powszechne w tradycyjnych małych firmach oraz tam, gdzie działania opierają się na intensywnym wykorzystaniu siły roboczej. Usprawnienie tych działań wpływa na większe zrównoważenie firmy, jej wielkość i strukturę. Można zidentyfikować liczne korzyści z uczestnictwa w klastrze. Są wśród nich takie które dają efekty przez długi czas i są trudniejsze do zmierzenia, jak i takie które w miarę szybko przynoszą firmom wymierne efekty. Pierwsze z nich tzw. korzyści miękkie pochodzą z uczenia się, benchmarkingu, dzielenia wiedzy, wprowadzania innowacji, imitacji i ulepszania. Stanowią je zasoby niewidzialne, które nie są ukierunkowane bezpośrednio na zysk czy stratę firmy, ale mają istotny wpływ na jej funkcjonowanie. Ich przewaga wynika z mobilności zasobów pracy oraz formalnego i nieformalnego przepływu informacji. Druga grupa to korzyści twarde, które pochodzą z bardziej efektywnych transakcji biznesowych, korzystnych inwestycji, czy redukcji wydatków, dając w ten sposób przełożenie na wzrost zysków i zatrudnienia w przedsiębiorstwach. Poprzez skupianie się przedsiębiorstwa mają zapewniony lepszy dostęp do dostawców materiałów i usług, technologii, informacji. Pozwala ono firmom na koncentrowanie się na tym, co robią najlepiej. Uczestnicy sieci współpracy czerpią również z synergii z innymi podmiotami, co daje im większą efektywność niż poszczególnym firmom indywidualnie. Bliskość poszczególnych, profesjonalnych podmiotów pozwala np. na zmniejszenie kosztów związanych z pozyskiwaniem zasobów z odległych miejsc oraz ograniczenie czasu niezbędnego do ich zdobycia. Przedsiębiorstwo może dzielić się zasobami z innymi firmami i to bez potrzeby wyrzeczeń w zakresie elastyczności Szkolenie kadr przedsiębiorstw Edukacja kadr przedsiębiorstw z obwodu zakarpackiego powinna zmniejszyć lukę między potrzebami przedsiębiorstw z tego regionu a obecnym rynkiem pracy. Konieczne jest prowadzenia szkoleń zarówno w zakresie wiedzy z zarządzania przedsiębiorstwem, jak i niezbędne jest wprowadzenie form kształcenia, które pozwoliłyby na kształcenie zawodowe profilowane. 18

19 5.2. Opracowanie studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowaniem lokalnych zasobów odnawialnych źródeł energii w obwodzie zakarpackim Przygotowanie takiego dokumentu powinno pozwolić na uzyskanie informacji o rodzaju i jakości zasobów określanych jako odnawialne źródła energii oraz zaprojektowanie sposobu ich wykorzystania. Między innymi w ramach studium powinny znaleźć się: analiza energetyczna roślin i wybór technologii ich uprawy i przetwarzania; analiza i wybór optymalnych technologii dla kogeneracji rozproszonej i budowy lokalnych, ekologicznych gniazd energetycznych z uwzględnieniem akumulacji energii w różnych formach; analiza nowych technologii przetwarzania biomasy dla przenośnych źródeł energii (mikrosiłownie, ogniwa paliwowe); opracowanie metodyk prawnych, badawczych i organizacyjnych związanych z szerokim projektowaniem i wprowadzaniem obiektów niskoenergetycznych oraz energetycznych certyfikatów. Współpraca w ramach opracowania takich analiz mogłaby odbywać się ze współudziałem partnerów ze strony polskiej, którzy brali już udział w tego rodzaju pracach ma swoim terenie. Mogą oni podzielić się wiedzą i doświadczeniami w tym zakresie. Wydaje się, że zarówno z punktu widzenia rozwoju sektora ciepłowniczego, energetycznego, jak i przedsiębiorstw, czy jednostek komunalnych działających na terenie obwodu korzystanie z odnawianych źródeł energii może być ciekawym kierunkiem rozwoju współpracy transgranicznej Upowszechnianie dobrych praktyk w zakresie współpracy przedsiębiorstw w obszarze rozwoju działalności innowacyjnej Bez wątpienia można stwierdzić, że działalność innowacyjna jest kluczowa dla utrzymania pozycji konkurencyjnej firm, czy jej poprawy. Jednak bez inwestycji w coraz to nowsze technologie, które są bardzo rzadko wykorzystywane przez przedsiębiorstwa z obwodu zakarpackiego trudno o sprawne przeprowadzanie procesów innowacyjnych Przedstawienie propozycji zakupu technologii np. w formie licencji, umów franchisingowych Jedną z prostszych form pozyskania technologii przez przedsiębiorstwa mające ograniczone zasoby jest zakup maszyn lub całych procesów, w ramach takich umów jak licencja czy franchising. Jest to jeden z najtańszych sposobów uzyskania dostępu do nowych rozwiązań, a co za tym idzie wprowadzania zmian innowacyjnych w organizacji, bez większego zaangażowania organizacyjnego przedsiębiorstwa. Przedstawienie interesujących propozycji współpracy w ramach tego typu umów, może zachęcić 19

20 przedsiębiorstwa z obwodu do podjęcia działań mających na celu unowocześnienie ich zakładów produkcyjnych Organizacja misji gospodarczych do Polski i spotkania z przedsiębiorstwami zainteresowanymi produktami wytwarzanymi m.in. przez sektor drzewny, wydobywczy Uczestnictwo przedstawicieli firm z obwodu zakarpackiego w misjach gospodarczych pozwoliłoby na zapoznanie się z kierunkami rozwoju danego sektora oraz nawiązanie współpracy z partnerami polskimi Nawiązanie współpracy mającej na celu stworzenie nowych kanałów dystrybucji produktów firm obwodu zakarpackiego Dzięki różnym formom nawiązywania kontaktów, chociażby takim jak misje, targi czy wystawy możliwe byłoby podjęcie współpracy z partnerami polskimi, która owocowałaby rozwojem kanałów dystrybucji produktów przedsiębiorstw z obwodu zakarpackiego Rozwój transgranicznych klastrów przemysłu drzewnego, rolno-spożywczego, budowlanego i turystycznego Współpraca w ramach klastrów gospodarczych w obszarze przemysłu drzewnego, rolno-spożywczego, budowlanego i turystycznego, pozwoliłaby na rozwój przedsiębiorstw z obwodu i to nie tylko tych które działają we wskazanych wyżej przemysłach, ale i innym realizujących działalność tzw. pokrewną. Umożliwiłaby im między innymi wzmocnienie potencjału konkurencyjności. Jak bowiem wynika z analiz dotyczących obwodu przedsiębiorstwa tam zlokalizowane przede wszystkim cechuje ograniczony dostęp do różnych zasobów, które sprzyjają rozwojowi i pozwalają na zajęcie lepszej pozycji konkurencyjnej na rynku. Dostęp do już istniejącej, dobrej bazy surowcowej związanej z produkcją drewna, rolnictwem, wydobyciem surowców mineralnych oraz znacznymi walorami środowiskowymi, może być istotną przesłanką podejmowania działań sieciujących. Inni partnerzy takiej relacji mogą dostarczać przedsiębiorstwom z obwodu na przykład technologii, czy wiedzy, które to zasoby są wysoce przez podmioty te pożądane. 6. System monitoringu i ewaluacji Istotnym wymogiem, stawianym dokumentom szczebla strategicznego, jest wewnętrzny system monitorowania i ewaluacji postępów we wdrażaniu oraz osiąganiu założonych celów. Gromadzenie i 20

21 interpretacja danych dotyczących Programu pozwala na bieżące korekty działań w razie wystąpienia nieprawidłowości. Metodyka monitoringu ma formę zestandardyzowaną i powtarzalną, co jest warunkiem skuteczności monitoringu. Monitorowanie oparte jest o system wskaźników. Wymusza to opracowanie szeregu wskaźników agregujących wyniki działań podejmowanych na rzecz rozwoju współpracy tran granicznej. Przykładowe wskaźniki Programu rozwoju współpracy transgranicznej: liczba nowo otwartych przejść granicznych, liczba opracowanych planów rozwoju turystyki w podregionie krośnieńsko-przemyskim i zakarpackim, liczba opracowanych lokalnych szlaków turystycznych bazujących na dziedzictwie kulturowych obszaru, liczba wypracowanych produktów turystycznych, liczba zorganizowanych targów i wystaw, liczba utworzonych centrów informacyjnych współpracy trans granicznej, liczba zorganizowanych seminariów specjalistycznych i konferencji w zakresie popularyzacji osiągnięć technologicznych polskich i ukraińskich, wzrost wiedzy z zakresu przedsiębiorczości. Monitoring polega na bieżącej analizie postępów w osiąganiu założeń strategicznych (wskaźników), składającej się z kilku etapów takich jak: zbieranie danych i informacji, analiza danych i informacji, przygotowanie raportów, ocena wyników oraz ich porównanie z przyjętymi normami. W przypadku pozytywnej oceny nie podejmuje się działań naprawczych, a monitoring kontynuowany jest w przyjętych cyklach. Natomiast w przypadku negatywnej oceny wyników monitorowania następuje identyfikacja odchyleń, analiza przyczyn odchyleń, planowane są korekty, które są wdrażane w końcowym etapie monitoringu. Oznacza to, że istnieje potrzeba corocznego monitorowania wdrażania programu współpracy transgranicznej, na podstawie zarówno badań ilościowych w postaci wskaźników monitorowania, jak i badań jakościowych. Chcąc wprowadzić efektywny mechanizm kontrolny przyjęto następującą procedurę monitorowania i oceny realizacji celów określonych w programie: gromadzenie informacji na temat stopnia osiągania celów głównych i szczegółowych, ocena osiągniętych rezultatów oraz określenia stopnia wykonania przyjętych celów, analiza przyczyn rozbieżności pomiędzy przyjętymi celami, a osiągniętymi rezultatami, przygotowywania okresowych raportów z monitoringu, zapewniania powszechnego dostępu do wyników z przeprowadzonego monitoringu. 21

22 Ewaluacja służy systematycznej i obiektywnej ocenie stopnia realizacji Programu. Ewaluacja stanowi źródło wiedzy, niezbędnej do formułowania pogłębionych ocen w sprawie bieżących, jak i całościowych wyników wdrażania Programu. Oceny te są także niezbędne do podejmowania ewentualnych decyzji co do weryfikacji treści Programu. Ogólnym celem systemu ewaluacji jest poprawa jakości, skuteczności i spójności działań zaplanowanych w Programie. Tak określony cel główny osiągany będzie poprzez szereg następujących, szczegółowych celów ewaluacji, obejmujących: określanie stopnia realizacji celów interwencji w ramach Programu identyfikowanie pozytywnych i negatywnych czynników oraz ich siły, które wywarły lub wywierają wpływ na wdrażanie Programu, identyfikowanie niezaplanowanych efektów realizacji Programu, przegląd oraz ocena wykonanych działań (ich produktów i rezultatów), opracowanie wniosków ewaluacyjnych, niezbędnych do ewentualnej modyfikacji / aktualizacji Programu. 7. Procedura konsultacji, weryfikacji i aktualizacji programu Konsultacje mają przyczynić sie do budowania społeczeństwa obywatelskiego poprzez umożliwienie jego członkom włączenie sie w życie polityczno-gospodarcze regionu. Konsultacje pozwalają na uzyskanie szerszego poglądu na daną sprawę oraz informacji tym cenniejszych, że uzyskanych od podmiotów, których projektowane rozwiązanie dotyczy. Ich doświadczenia mogą pomóc w oszacowaniu kosztów i korzyści każdego rozwiązania, a także wskazać nowe sposoby podejścia do problemu. Główne cele konsultacji to: Zgromadzenie brakujących danych, Rozpowszechnienie informacji o podejmowanych działaniach, Zwiększenie akceptacji dla tworzonego rozwiązania, Kolejność działań podejmowanych podczas konsultacji: Określenie celu konsultacji - ważne jest czy zbieramy dane liczbowe np. informacje o skali problemu, czy informacje o jego charakterze i informujemy interesariuszy o podejmowanych działaniach oraz zbieramy ich opinie. 22