INTELIGENTNY TRANSPORT PUBLICZNY ZE ŚRODKÓW UE

Transkrypt

1 Polski Kongres ITS Jacek WIŚNIEWSKI * INTELIGENTNY TRANSPORT PUBLICZNY ZE ŚRODKÓW UE I. ARCHITEKTURA ITS W POLSCE Idee i rozwiązania ITS w Polsce nie są rozpowszechnione w stopniu porównywalnym z wieloma innymi krajami kontynentu europejskiego. W granicach administracyjnych miast oraz na zasadniczej sieci drogowej systemy polegające na zarządzaniu infrastrukturą i ruchem są we wczesnej fazie progresji. Infrastruktura drogowa tylko na niektórych odcinkach wyposażona jest w zestawy do monitorowania ruchu i warunków meteorologicznych. Praktycznie brak jednak zaawansowanych wdrożeń ITS, w tym zwłaszcza centrów zarządzania ruchem współdziałających z siecią (systemem) znaków zmiennej treści. Wdrożone dotychczas w kraju systemy telematyczne są zróżnicowane technologicznie. Charakteryzuje je zwyczajowo lokalny zasięg oraz możliwość realizacji funkcji o wąskim zakresie wymagań technicznych i specyfikacji. Abstrahując od technologicznych możliwości tkwiących w poszczególnych rozwiązaniach inteligentnych właściwych dla sektora drogowego w miastach, ich potencjalna skuteczność wynika z dużej skali rezerw w transporcie drogowym i jest wynikiem sposobu, w jaki obecnie funkcjonuje ten sektor. Znaczny potencjał optymalizacji związany z wdrożeniem ITS jest bowiem pochodną braku systemowej koordynacji funkcjonowania sektora, co można odnieść do regionów czy aglomeracji, a także wielu mniejszych ośrodków miejskich. Należy dostrzec, iż przy stosunkowo niewielkich nakładach na wdrożenie interoperacyjnych systemów telematycznych oraz towarzyszących im rozwiązań organizacyjnych (stanowiących integralny komponent), możliwe jest osiągnięcie istotnej poprawy funkcjonowania poszczególnych rodzajów transportu oraz ich wzajemnego współdziałania. W konsekwencji, wzrasta skuteczność i efektywność systemu transportowego jako całości, mierzona jako relacja kosztów do wyników. Bezpośrednio widocznym efektem tego procesu jest poprawa jakości usług transportowych odczuwana zarówno przez użytkowników indywidualnych, jak i przez przedsiębiorców. Obecnie realizowane w Polsce wdrożenia ITS realizowane są głównie w oparciu o środki europejskie. W bieżącej perspektywie finansowej możliwe jest współfinansowanie wdrożeń rozwiązań ITS, bądź projektów transportowych o szerszym zakresie, zawierających między innymi komponenty inteligentne w ramach Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko (POIiŚ), 16 Regionalnych Programów Operacyjnych, Programu Operacyjnego Rozwój Polski Wschodniej oraz Programu Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka. Aktualnie podstawowe źródło finansowania przedmiotowych inwestycji stanowi POIiŚ. II. BENEFICJENCI I ZAKRES INWESTYCJI Największe miasta Polski oraz związki miast przy udziale środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach działania 8.3 POIiŚ już w roku 2010 rozpoczęły znaczące inwestycje w rozbudowę systemów detekcji i modernizację sygnalizacji świetlnych, systemy zarządzania transportem publicznym, dynamicznej informacji pasażerskiej oraz różnorodne tablice zmiennej treści. W ramach ogłoszonej w dniu 7 stycznia br. listy rankingowej konkursu, resort infrastruktury rozdysponował kwotę ponad 542 mln zł na inwestycje w inteligentne systemy transportowe przy maksymalnym dofinansowaniu każdego projektu do 85% kosztów kwalifikowanych. Dzięki temu polskie miasta stawiają na nowoczesność i w najbliższym czasie 11 z nich zdobędzie kolejne doświadczenia na polu wdrażania technologii ITS. Należą do nich w kolejności ulokowania się w rankingu: * Ministerstwo Infrastruktury, Departament Funduszy UE, Wydziału Projektów Konkursowych

2 J. Wiśniewski Bydgoszcz Inteligentne Systemy Transportowe w Bydgoszczy Wartość całkowita: 69 mln zł Gliwice Rozbudowa systemu detekcji na terenie miasta Gliwice wraz z modernizacją wybranych sygnalizacji świetlnych, etap I Wartość całkowita: 29 mln PLN Kraków Rozwój systemu zarządzania transportem publicznych w Krakowie Wartość całkowita: 46,58 mln PLN Wrocław Inteligentny system transportu ITS Wrocław Wartość całkowita: 69,14 mln PLN Poznań System ITS Poznań Wartość całkowita: 102,5 mln PLN Gmina Miasta Gdyni Wdrożenie Zintegrowanego Systemu Zarządzania Ruchem TRISTAR w Gdańsku, Gdyni i Sopocie Wartość całkowita: 184,26 mln PLN Komunikacyjny Związek Komunalny Górnośląskiego Okręgu Przemysłowego System Dynamicznej Informacji Pasażerskiej na obszarze działalności KZK GOP Wartość całkowita: 11,25 mln PLN Kalisz Budowa Zintegrowanego Systemu Zarządzania Ruchem Drogowym w Kaliszu, Etap I Wartość całkowita: 22,44 mln PLN Koszalin Budowa Inteligentnego Systemu Transportowego w Koszalinie Wartość całkowita: 13,5 mln PLN Rzeszów Rozbudowa inteligentnego systemu transportu drogowego na terenie miasta Rzeszowa Wartość całkowita: 15,95 mln PLN Szczecin Poprawa funkcjonowania transportu miejskiego w aglomeracji szczecińskiej poprzez zastosowanie systemów telematycznych Wartość całkowita: 53,78 mln PLN Dofinansowanie uzyskać mogły jednie te projekty, które spełniły wszystkie kryteria formalne i uzyskały najwyższą punktację przy kryteriach merytorycznych. Beneficjenci musieli wykazać między innymi strategiczny charakter ich inwestycji, tj. udowodnić, że projekt realizuje cele dokumentu strategicznego przyjętego przez Radę Ministrów lub inny właściwy podmiot na poziomie krajowym np. Strategia Rozwoju Kraju oraz dokumentu strategicznego na poziomie UE np. Strategiczne Wytyczne Wspólnoty. Dodatkowo skala oddziaływania projektu musiała mieć charakter ponadregionalny lub krajowy, tj. projekt musiał być ujęty w strategiach o charakterze ponadregionalnym lub udowodniony został zakres oddziaływania poza obszar jednego województwa, w którym realizowany jest projekt. Natomiast punktacja różnicująca projekty w zakresie umieszczenia na określonej pozycji na liście rankingowej przyznawana była za uzyskanie między innymi odpowiedniego poziomu efektywności ekonomicznej projektu ekonomicznej wewnętrznej stopy zwrotu z inwestycji (ERR) - 20%. Istotne znaczenia miało kryterium usprawnia ruchu, które w zależności od typu projektu obliczane było poprzez różnicę między prognozowanym czasem podróży pasażerów podróżujących transportem zbiorowym na obszarze objętym ITS w wariancie bezinwestycyjnym a czasem podróży pasażerów podróżujących transportem zbiorowym na obszarze objętym ITS w wariancie inwestycyjnym po 6 miesiącach od zakończenia inwestycji. Uzyskanie punktów wiązało się z wykazaniem minimalnej poprawy wskaźnika o 5%. II. ITS SZANSĄ DLA KAŻDEGO Z MIAST Szczególnie interesująco przedstawia się sytuacja wdrażania rozwiązań teleinformatycznych w mniejszych miastach lub na obszarze związków miast, które do tej pory z powodu ograniczeń

3 Tytuł referatu lub pierwszy fragment tytułu nie więcej niż 5-7 słów 3 budżetowych nie inwestowały znaczących środków w nowoczesne technologie. Między innymi na przykładzie Górnośląskiego Okręgu Przemysłowego, aglomeracji szczecińskiej, Koszalina oraz Trójmiasta można już zaobserwować ukierunkowanie zainteresowanie systemami usprawniającymi przepływ potoków pojazdów komunikacji miejskiej, pojazdów indywidualnych oraz zapewniającymi informację i bezpieczeństwo podróżującym. Projekt pn. System Dynamicznej Informacji Pasażerskiej na obszarze działalności KZK GOP został uznany przez ekspertów CUPT oceniających inwestycję za jeden z najlepszych. System Dynamicznej Informacji Pasażerskiej na obszarze działalności KZK GOP (SDIP) ma na celu wdrożenie informatycznego systemu usprawniającego proces zarządzania drogowym transportem publicznym poprzez wykorzystanie rozwiązań z zakresu inteligentnych systemów transportowych. Rozpatrywany projekt o wartości całkowitej ponad 11 mln zł ma również na celu zwiększenie konkurencyjności transportu zbiorowego na obszarze działalności Komunikacyjnego Związku Komunalnego Górnośląskiego Okręgu Przemysłowego, poprzez zahamowanie niekorzystnej tendencji wzrostu liczby przejazdów indywidualnych przy jednoczesnym zmniejszaniu się liczby przejazdów komunikacją publiczną. Przedsięwzięcie związane jest z pilotażowym wdrożeniem systemu monitorowania ruchu na kluczowych ciągach komunikacyjnych Aglomeracji Górnośląskiej wraz z informowaniem o aktualnej sytuacji ruchowej. Obejmuje obszar w ciągach komunikacyjnych: Katowice, Sosnowiec, Dąbrowa Górnicza, Gliwice i Zabrze. System zapewni możliwość przekazywania użytkownikom informacji o sytuacji ruchowej na kluczowych trasach Aglomeracji. Projekt obejmuje wybudowanie Centrum Zarządzania Systemem Dynamicznej Informacji Pasażerskiej łącznie z serwerem sterującym pracą systemu. Dane gromadzone przez Centrum będą stanowiły podstawę do tworzenia komunikatów o aktualnej sytuacji ruchowej na obszarze KZK GOP. Głównym wynikiem projektu będzie wytworzenie infrastruktury komunikacyjnej realizującej dwukierunkową transmisję danych i sygnałów sterujących pomiędzy poszczególnymi komponentami systemu, a w szczególności z serwera do urządzeń przystankowych i odwrotnie, w tym wyposażenie 177 pojazdów w lokalizatory i przyciski alarmowe oraz urządzenia GPS/GSM, monitorujące ruch pojazdów, co pozwoli na generowanie i udostępnianie informacji o zatorach na głównych ciągach komunikacyjnych Aglomeracji. Dodatkowo beneficjent planuje zakup i montaż 72 przystankowych tablic informacyjnych LED, a także zakup oprogramowania użytkowego dla systemu wraz z licencjami, w tym specjalistycznego oprogramowania wspierającego analizy ruchu na terenie KZK GOP. Przewidywany okres realizacji inwestycji przypada na lata W kolejnym przypadku, Poprawa funkcjonowania transportu miejskiego w aglomeracji szczecińskiej poprzez zastosowanie systemów telematycznych, jednego z najnowocześniejszych systemów w kraju, będzie kosztowała prawie 54 mln zł, z czego ponad 29,3 mln zł Beneficjent otrzyma ze środków EFRR w ramach działania 8.3 POIiŚ. Zakres rzeczowy projektu przewiduje m.in. budowę Systemu Zarządzania Flotą dla całego taboru, tj. dostarczenie, instalację i uruchomienie urządzeń pokładowych (autokomputery) w 360 pojazdach (250 autobusów, 110 pociągów tramwajowych) wraz z dodatkowym wyposażeniem: przyciski alarmowe, zestawy do komunikacji głosowej, czujniki otwarcia/zamknięcia drzwi. Drugim elementem projektu jest System Lokalizacji Pojazdów Technicznych obejmuje wyposażenie 60 pojazdów technicznych obsługujących pojazdy komunikacji miejskiej na co dzień w komputery pokładowe i zestawy głośnomówiące, co jako element wspomagający System Zarządzania Flotą pozwoli m.in. dyspozytorowi na nawiązanie połączenia z najbliższym pojazdem technicznym w sytuacji kryzysowej (awaria pojazdu komunikacji miejskiej) i skierowanie go do szybkiego usunięcia takiego zdarzenia. Dla użytkowników komunikacji miejskiej istotną zmianę jakości wprowadzi System Dynamicznej Informacji Pasażerskiej. Obejmuje on zakup i montaż 95 tablic przystankowej informacji pasażerskiej, funkcję bezprzewodowego punktu dostępu do informacji pasażerskiej oraz instalację we wszystkich 370 pojazdach multimedialnej informacji pasażerskiej. Dodatkowo przewidziane jest przygotowanie strony internetowej dla pasażerów oraz instalację systemu dynamicznej informacji

4 pasażerskiej przez SMS. J. Wiśniewski Kolejny System Monitoringu Wizyjnego w Pojazdach zakłada pilotażowe wyposażenie 10 pojazdów w system monitoringu, na który składać się będzie: 5 sztuk kamer na pojazd, autokomputery z wbudowanym urządzeniem rejestrującym, stanowisko do bezprzewodowego przesyłania obrazu z autokomputera do centrum dyspozycyjnego oraz mobilne stanowisko do odczytu obrazu z autokomputera w trybie off-line. Przewiduje się, iż instalacja systemu w znaczny sposób zniweluje akty wandalizmu i kradzieży w pojazdach. Beneficjent planuje, iż projekt obejmie wdrożenie Systemu Biletu Elektronicznego i Systemu Karty Miejskiej obejmujący instalację 3 stanowisk do personalizacji, 30 stanowisk doładowań, zakup 70 sztuk czytników kontrolerskich oraz kart elektronicznych. W systemie biletu zastosowana będzie metoda kasowania 2w (kartę przykłada się do kasownika na wejściu i przy wyjściu). Pasażerowi, przykładającemu kartę na wyjściu zwracana będzie część opłaty za przejazd. Kolejnymi interesującymi systemami są System Zliczania Potoków Pasażerskich obejmujący montaż w pilotażowo wytypowanych 50 pojazdach komunikacji miejskiej m.in. urządzeń rejestrujących dane z bramek liczących i przesyłających je do głównego serwera oraz System Monitorowania Transportu. Ten ostatni poprzez zamontowanie kamer monitorujących infrastrukturę miasta pozwoli na śledzenie ruchu na kluczowych trasach komunikacyjnych i drogowych oraz w newralgicznych punktach aglomeracji. Czynnikiem wpływającym na znaczne usprawnienie ruchu będzie fakt przesyłu obrazu w czasie rzeczywistym. Wynikiem realizacji projektu będzie także centrum dyspozytorsko / operatorskie oraz serwerownia. Stanowiska administratora (szt. 1) i dyspozytorów (szt. 5) będą posiadać dostęp do danych i informacji o wszystkich pojazdach komunikacji miejskiej oraz pojazdach technicznych. Dane ze wszystkich systemów będących przedmiotem projektu będą przesyłane do głównego serwera zainstalowanego w siedzibie ZDiTM w Szczecinie i tam analizowane oraz przetwarzane. Monitor centralny będzie pełnił rolę tzw. wideo ściany i prezentował położenie i ruch wszystkich pojazdów. Dyspozytor będzie mógł definiować zakres wyświetlanych informacji. Na monitorze (cyfrowej mapie miasta) będą widoczne wszystkie elementy systemu komunikacji miejskiej, które widzi dyspozytor na swoim stanowisku tzn. wszystkie linie autobusowe i tramwajowe, przystanki, pojazdy, tablice informacyjne komunikacji miejskiej. Inwestycją mającą duże szanse na wsparcie kwotą ponad 11 mln zł z POIiŚ jest także projekt Budowa Inteligentnego Systemu Transportowego w Koszalinie. Szacowany na 13,5 mln zł projekt przewiduje uruchomienie systemu umożliwiającego monitorowanie natężenia ruchu na ulicach, sterowanie sygnalizacją świetlną w celu rozładowania korków oraz informowanie kierowców za pomocą elektronicznych tablic o wolnych miejscach parkingowych i utrudnieniach na drodze. Kamery wysokiej rozdzielczości, wyposażone w zdalne sterowanie położeniem i zbliżeniem planu, będą służyć operatorom do wizualnej oceny sytuacji w sieci drogowej. Kamery zostaną zainstalowane w newralgicznych punktach miasta. Zastosowane będą kamery cyfrowe z cyfrową transmisją nieskompresowanego obrazu do odpowiednich centrów zarządzania. Przyjęte rozwiązanie umożliwia przesyłanie obrazu na znaczne odległości, umożliwiając monitorowanie odległych od centrum obszarów Miasta. System nadzoru wizyjnego będzie wyposażony w cyfrowe rejestratory obrazu umożliwiające przechowywanie skompresowanego obrazu w celach archiwalnych. Na drogach wjazdowych do miasta planowany jest montaż specjalnych wag (SAW), których zadaniem jest zatrzymanie zbyt obciążonych pojazdów. System ma również pomóc policji w poszukiwaniu pojazdów na podstawie analizy tablic rejestracyjnych oraz w identyfikacji samochodów, których kierowcy łamią przepisy. Natomiast system pomiaru wysokości pojazdów ma uniemożliwić poruszanie się po mieście zbyt wysokich samochodów. Projektem o największym rozmachu oraz o największej wartości całkowitej wśród wszystkich zgłoszonych do konkursu jest Wdrożenie Zintegrowanego Systemu Zarządzania Ruchem TRISTAR w Gdańsku, Gdyni i Sopocie.

5 Tytuł referatu lub pierwszy fragment tytułu nie więcej niż 5-7 słów 5 Za ponad 180 mln zł (przy dofinansowaniu z UE w wysokości 156 mln zł) przeprowadzona zostanie modernizacja sygnalizacji świetlnych polegająca na dostosowanie ich do pracy w tworzonym systemie sterowania ruchem. Modernizacji ulegną skrzyżowania: 67 w Gdańsku, 60 w Gdyni, 14 w Sopocie. W ramach systemu nadzoru wizyjnego zainstalowanych zostanie 61 kamer z czego: 36 w Gdańsku, 19 w Gdyni, 6 w Sopocie. W skład systemu wejdą również fotorejestratory wykroczeń w tym 35 urządzeń rejestrujących przejazd na czerwonym świetle oraz 25 rejestrujących przekroczenia prędkości. W podziale na Miasta rozkłada się to odpowiednio: w Gdańsku 16 i 15, w Gdyni 15 i 7, w Sopocie 4 i 2. W ramach systemu nadzoru meteorologicznego planuje się lokalizację 7 stacji pogodowych na terenie Gdańska, 5 w Gdyni i 1 w Sopocie. System TRISTAR obejmuje również: budowę 8 znaków i 18 tablic zmiennej treści, budowę systemu informacji parkingowej (15 tablic i 32 znaków informacji parkingowej), budowę 71 tablic informacyjnych na przystankach autobusowych i tramwajowych, budowę 22 terminali informacji pasażerskiej TRIP na ważniejszych węzłach przesiadkowych oraz w urzędach Miasta i centrach handlowych, montaż 675 sztuk nadajników pozycji i terminali w pojazdach transportu zbiorowego w celu umożliwienia funkcjonowania dynamicznego sterowania ruchem. Budowany system sterowania ruchem będzie realizował sterowanie adaptacyjne sygnalizacją świetlną na skrzyżowaniach w trzech podstawowych obszarach w Gdańsku, Gdyni i Sopocie. W każdym z podstawowych obszarów sterowanie będzie realizowane w podobszarach, w razie potrzeby definiowanych i konfigurowanych dynamicznie przez operatorów. Wszystkie zmienne sterowania sekwencja sygnałów, długość cyklu, split i offset - dotyczące aktualnie sterowanych węzłów sieci będą wyznaczane automatycznie dla każdego z podobszarów przez poziom centralny. Wyznaczanie zmiennych będzie realizowane na podstawie bieżących informacji z detektorów i urządzeń pomiaru ruchu. System będzie sterował ruchem z uwzględnieniem priorytetów dla pojazdów transportu zbiorowego. W tym celu zastosowane zostaną odpowiednie urządzenia detekcji pojazdów transportu zbiorowego na skrzyżowaniach. System będzie również służył do usprawnienia ruchu pojazdów transportu zbiorowego w sieci drogowej Trójmiasta. Będzie dostarczał informację o aktualnym stanie realizacji usług w zakresie transportu zbiorowego poprzez monitorowanie ruchu, pozycji geograficznej oraz statusu pojazdów komunikacji miejskiej. Na podstawie danych dostarczanych z pojazdów, danych pobieranych z systemu zarządzania ruchem miejskim oraz informacji wynikającej z rozkładu jazdy centralny serwer systemu będzie określał rzeczywisty czas przyjazdu pojazdów na wszystkie przystanki. Informacja ta będzie rozsyłana do kierujących pojazdami transportu zbiorowego oraz do tablic informacji pasażerskiej rozmieszczonych na przystankach. Zastosowany system będzie umożliwiał przesyłanie informacji o rozkładzie, czasach podróży itp. także do komputerów pokładowych w pojazdach w celu prezentacji na wewnętrznych tablicach informacyjnych. Informacje o rozkładzie jazdy będą okresowo w miarę potrzeby pobierane z systemów informatycznych Zarządów Transportu oraz operatorów realizujących usługi przewozowe i umieszczane we własnej bazie

6 J. Wiśniewski danych. System zarządzania transportem zbiorowym będzie dostarczał niezbędne informacje i polecenia do systemu sterownia ruchem w celu zapewnienia możliwie płynnego, zgodnego z rozkładem jazdy poruszania się pojazdów transportu zbiorowego. Informacja o opóźnieniu bądź przyspieszeniu względem rozkładu jazdy będzie przesyłana do systemu sterowania ruchem w postaci wartości (poziomu) priorytetu dla wywołania uprzywilejowanej obsługi pojazdu przez sterownik sygnalizacji świetlnej na skrzyżowaniu. W celu precyzyjnego określenia położenia pojazdu transportu zbiorowego w pobliżu i w obrębie skrzyżowania, zastosowane będą nadajniki współpracujące z dedykowanymi detektorami pojazdów umieszczonymi w pobliżu i obrębie skrzyżowania. Dostęp operatorski do systemu zarządzania transportem zbiorowym będzie realizowany selektywnie z szeregu stanowisk zlokalizowanych w Centrach Zarządzania Ruchem, Zarządach Transportu Miejskiego oraz w siedzibach przewoźników odpowiednio do kompetencji. III. CELE DO OSIĄGNIECIA Duże możliwości systemów a także różnorodność stosowanych technologii widoczna jest w większości planowanych inwestycji. Można zauważyć, iż pewne rozwiązania ITS w projektach realizowanych w miastach stają się standardem. Dotyczy to zwłaszcza montowania dynamicznej informacji przystankowej, informującej pasażerów o dokładnym czasie przybycia pojazdu komunikacji miejskiej czy e-kiosków, umożliwiających szybkie i nieograniczone porą dnia nabywanie biletów i ładowanie kart miejskich. Kluczem do sukcesu realizowanych projektów są zwłaszcza systemy montowane w obrębie skrzyżowań. W zakresie zarządzania ruchem standardem w każdym projekcie są systemy służące do monitoringu i pomiaru natężenia ruchu, zbierania danych i tworzenia na ich podstawie aktywnych symulacji i analiz statystycznych, umożliwiających w rezultacie kierowanie dodatkowych pojazdów komunikacji miejskiej lub właściwe sterowanie sygnalizacją. Część miast ukierunkowała się dodatkowo na systemy ważenia pojazdów w ruchu tzw. Weight In Motion (WIM), które mają być swego rodzaju antidotum na przyspieszone niszczenie nawierzchnie dróg, i które przyczynić się mają do eliminowania z ruchu pojazdów przeciążonych. Z nowinek wprowadzanych do stosowania w niektórych miastach są systemy monitorujące typ pojazdu poruszającego się buspasem. Wynikiem wszystkich planowanych w ramach działania 8.3 POIiŚ projektów będzie instalacja ponad 250 tablic informacji przystankowej, ponad 200 wielofunkcyjnych kamer oraz przebudowa lub usprawnienie ruchu na około 200 wrażliwych skrzyżowaniach (z czego aż 141 w Trójmieście). Istotnym rezultatem będzie także wyposażenie około 1500 pojazdów komunikacji miejskiej w urządzenia nadawczo-odbiorcze i lokalizacyjne. Należy pamiętać, że jest to przysłowiowa kropla w morzu potrzeb, jednak umożliwi ona istotną poprawę w obrębie najbardziej uczęszczanych skrzyżowań i odcinków dróg w miastach. Skrócenie czasu przejazdu o kilka sekund na każdym pojeździe daje w skali roku nie tylko ogromne korzyści w ramach oszczędności czasu ale także powiązane jest z podniesieniem poziomu bezpieczeństwa wszystkich podróżujących. Istotne znaczenie mają także kwestie ekologiczne, zmniejszenie emisji gazów cieplarnianych do atmosfery oraz wzrost satysfakcji uczestników ruchu. Większość ośrodków miejskich deklaruje, że prowadzone obecnie prace są elementami projektów pilotażowych lub pierwszymi etapami większych przedsięwzięć. Należy wysnuć wniosek, że boom na rynku ITS w miastach będzie z pewnością zintensyfikowany w ciągu kilku najbliższych lat. Literatura [1] Dokumentacja programowa POIiŚ; [2] Lista rankingowa (działanie 8.3 POIiŚ); [3] Wnioski o dofinansowanie poszczególnych projektów