Miejsce przedsiębiorstw z udziałem kapitału zagranicznego w gospodarce województwa kujawskopomorskiego

Transkrypt

1 R o z d z i a ł V Miejsce przedsiębiorstw z udziałem kapitału zagranicznego w gospodarce województwa kujawskopomorskiego (Marcin Kuzel) Wpływ bezpośrednich inwestycji zagranicznych na gospodarkę kraju, czy regionu przyjmującego warunkowany jest przede wszystkim działalnością powstałych w ich efekcie przedsiębiorstw z udziałem kapitału zagranicznego, osiąganymi przez nie wynikami, stopniem asymilacji z podmiotami lokalnymi i oddziaływaniem na te podmioty. Dlatego, aby określić miejsce przedsiębiorstw z udziałem kapitału zagranicznego w gospodarce województwa kujawsko-pomorskiego podjęto analizę zasobów kapitałowych, wielkości zatrudnienia, aktywności inwestycyjnej oraz podstawowych wyników finansowych osiąganych przez przedsiębiorstwa o zagranicznym rodowodzie w porównaniu z przedsiębiorstwami polskimi, nieposiadającymi zagranicznych udziałowców, a także spróbowano ocenić stopień współpracy pomiędzy przedsiębiorstwami z udziałem kapitału zagranicznego i przedsiębiorstwami lokalnymi w kontekście szans na tworzenie i umacnianie trwałych zależności gospodarczych.

2 122 Bezpośrednie inwestycje zagraniczne w województwie kujawsko-pomorskim 5.1. Zasoby kapitałowe przedsiębiorstw z udziałem kapitału zagranicznego Zasoby kapitałowe przedsiębiorstw to w głównej mierze kapitał podstawowy, obejmujący rzeczywisty wkład właściciela lub współwłaściciela, wniesiony na uruchomienie jednostki gospodarczej z chwilą jej założenia, ewentualnie później podwyższony 1. Kapitał podstawowy w przedsiębiorstwach z udziałem zagranicznym jest wnoszony przede wszystkim przez inwestorów (właścicieli lub współwłaścicieli) zagranicznych 2, choć obejmuje także wkłady współudziałowców krajowych oraz kapitał rozproszony (mieszany), którego nie można przyporządkować konkretnym udziałowcom. Analizując strukturę kapitału podstawowego w przedsiębiorstwach z kapitałem zagranicznym zlokalizowanych na terenie województwa kujawsko-pomorskiego można zauważyć zdecydowaną dominację kapitału przypadającego na udziałowców zagranicznych. W 2010 roku udział kapitału zagranicznego w wartości kapitału podstawowego przedsiębiorstw kształtował się na poziomie 92%, a jego wartość wynosiła tys. PLN. W tym samym czasie na udziałowców krajowych przypadało 5,4% wartości kapitału podstawowego, czyli tys. PLN, a kapitał rozproszony stanowił 2,6% wartości kapitału podstawowego, czyli tys. PLN. Średnioroczny udział kapitału zagranicznego w strukturze kapitału podstawowego przedsiębiorstw w okresie wynosił aż 84,1%. W omawianym okresie nastąpił też wzrost udziału tego kapitału z 85,8% w 1999 roku do 92% w 2010 roku, chociaż w latach obserwować można 1 GUS, Działalność gospodarcza podmiotów z kapitałem zagranicznym w 2010 roku, Warszawa 2011, s Warto podkreślić, że badaniami GUS objęte są wszystkie podmioty, w których ulokowany jest kapitał zagraniczny, niezależnie od wielkości tego kapitału (udziału w ogólnej wartości kapitału podstawowego przedsiębiorstwa z kapitałem zagranicznym), a także formy prawnej i rozmiarów przedsiębiorstwa. Dane prezentowane w publikacjach poświęconych przedsiębiorstwom z udziałem kapitału zagranicznego nie obejmują jednak podmiotów prowadzących działalność bankową, maklerską, ubezpieczeniową oraz towarzystw inwestycyjnych i emerytalnych, a także Narodowych Funduszy Inwestycyjnych, szkół wyższych, gospodarstw indywidualnych w rolnictwie, a także samodzielnych publicznych zakładów opieki zdrowotnej i instytucji kultury posiadających osobowość prawną.

3 miejsce przedsiębiorstw z udziałem kapitału zagranicznego 123 było niewielki spadek na rzecz zwiększenia udziału właścicieli krajowych, którzy w 2003 roku kontrolowali rekordowe 20,9% kapitału podstawowego w przedsiębiorstwach z udziałem zagranicznym (wykres 5.1). A. Szóstek wskazuje, że ten czasowy spadek udziału kapitału zagranicznego w strukturze kapitału podstawowego przedsiębiorstw z udziałem zagranicznym był najprawdopodobniej wynikiem zwiększonej aktywności polskich inwestorów, którzy podjęli decyzję o ulokowaniu kapitału w województwie kujawsko-pomorskim 3 oraz jej prowadzeniu wespół z inwestorami zagranicznymi. Nie wpłynęło to jednak na zmianę ogólnej prawidłowości, gdyż udział kapitału przypadającego na właścicieli zagranicznych w kapitale podstawowym przedsiębiorstw pozostał dominujący, a dodatkowo począwszy od 2004 roku z pominięciem roku 2006 wzrastał w średnim tempie 2,3% rocznie (wykres 5.1). Warto zauważyć, iż niezależnie od zmian w strukturze kapitału podstawowego przedsiębiorstw z udziałem zagranicznym, działających na terenie województwa kujawsko-pomorskiego, całkowita wartość tego kapitału systematycznie wzrastała w całym omawianym okresie. W stosunku do 1999 roku, kiedy kapitał podstawowy przedsiębiorstw z udziałem zagranicznym wynosił tys. PLN, nastąpił ponad 4-krotny wzrost jego wartości do poziomu tys. PLN w 2010 roku. Średnioroczny przyrost wartości kapitału podstawowego w przedsiębiorstwach z udziałem zagranicznym w województwie kujawsko-pomorskim w okresie wyniósł 13,7%, przy czym największe zmiany nastąpiły w okresie , w którym wartość kapitału rosła w rekordowym tempie 21,4% rocznie (na podstawie danych z wykresu 5.1). 3 K. Studzińska, A. Szóstek, Bezpośrednie inwestycje zagraniczne w województwie kujawsko-pomorskim na tle kraju, [w:] Bezpośrednie inwestycje zagraniczne w województwie kujawsko-pomorskim (stan, znaczenie dla gospodarki województwa, stymulanty i destymulanty napływu), pod red. W. Karaszewskiego, Wydawnictwo Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, Toruń 2005, s. 67.

4 124 Bezpośrednie inwestycje zagraniczne w województwie kujawsko-pomorskim Wykres 5.1. Struktura kapitału podstawowego w przedsiębiorstwach z udziałem kapitału zagranicznego w województwie kujawsko-pomorskim w latach Źródło: opracowanie własne na podstawie: Urząd Statystyczny w Bydgoszczy, Spółki z kapitałem zagranicznym w województwie kujawsko-pomorskim w latach , Bydgoszcz 2001, s. 12; Urząd Statystyczny w Bydgoszczy, Spółki z kapitałem zagranicznym w województwie kujawsko-pomorskim w latach , Bydgoszcz 2004, s. 12; Urząd Statystyczny w Bydgoszczy, Działalność gospodarcza podmiotów z udziałem kapitału zagranicznego w województwie kujawsko-pomorskim w latach , Bydgoszcz 2006, s. 14; Urząd Statystyczny w Bydgoszczy, Działalność gospodarcza podmiotów z kapitałem zagranicznym w województwie kujawsko-pomorskim w 2005 roku (opracowanie sygnalne), Bydgoszcz 2007, s. 4; Urząd Statystyczny w Bydgoszczy, Działalność spółek z udziałem kapitału zagranicznego w województwie kujawsko-pomorskim w 2006 roku (opracowanie sygnalne), Bydgoszcz 2008, s. 4; GUS, Działalność gospodarcza podmiotów z kapitałem zagranicznym w 2007 roku, Warszawa 2008, s. 36; GUS, Działalność gospodarcza podmiotów z kapitałem zagranicznym w 2008 roku, Warszawa 2009, s. 36; GUS, Działalność gospodarcza podmiotów z kapitałem zagranicznym w 2009 roku, Warszawa 2010, s. 37; GUS, Działalność gospodarcza podmiotów z kapitałem zagranicznym w 2010 roku, Warszawa 2011, s. 37. Dla oceny miejsca przedsiębiorstw z udziałem kapitału zagranicznego w gospodarce województwa kujawsko-pomorskiego, i tym samym przynajmniej częściowego odniesienia się do kwestii znaczenia kapitału zagranicznego dla gospodarki województwa, zasadniczą wartość ma przedstawienie kształtowania się wielkości kapitału podstawowego przedsiębiorstw o zagranicznym rodowodzie na tle wszystkich lokalnych przedsiębiorstw. W tabeli 5.1 zestawione zostały dane przedstawiające liczbę przedsiębiorstw i wartość kapitału podstawowego z podziałem na podmioty posiadające

5 miejsce przedsiębiorstw z udziałem kapitału zagranicznego 125 i nieposiadające kapitału zagranicznego, w których zatrudnienie wynosiło 10 i więcej osób 4. Udział przedsiębiorstw z kapitałem zagranicznym w ogólnej liczbie podmiotów gospodarczych województwa kujawsko-pomorskiego, które zatrudniają 10 i więcej osób, jest raczej niewielki. Według stanu na koniec 2010 roku wyniósł on zaledwie 9%, a w okresie kształtował się na średniorocznym poziomie 9,3% (najwyższy odsetek liczby przedsiębiorstw z udziałem kapitału zagranicznego odnotowano w 2007 roku wyniósł on wówczas 10,2%). Niemniej jednak okazuje się, że na przedsiębiorstwa z udziałem kapitału zagranicznego przypada znacznie większa część ogólnej wartości kapitału podstawowego przedsiębiorstw niż wynikałoby to tylko z ich liczby. Na koniec 2010 roku wartość kapitału podstawowego w tych przedsiębiorstwach stanowiła 19,7% całkowitej wielkości kapitału podstawowego we wszystkich podmiotach gospodarczych województwa kujawsko-pomorskiego, zatrudniających 10 i więcej osób. Natomiast średnioroczny udział wartości kapitału podstawowego przedsiębiorstw z udziałem zagranicznym w odniesieniu do ogółu przedsiębiorstw wynosił 15,9% w latach , a dla lat był równy 14,2%. Można zauważyć znaczną zmianę w analizowanym okresie, w szczególności jeśli porówna się poziom omawianej relacji z 1999 roku, kiedy kapitał przedsiębiorstw z udziałem zagranicznym stanowił 7,3% wartości kapitału podstawowego ogółu przedsiębiorstw województwa, do sytuacji w ostatnich latach, kiedy wzrósł on ponad 2,5-krotnie, osiągając najwyższą wartość 20% w 2009 roku. Konsekwentnie przeciętna wartość kapitału podstawowego (przypadająca na jedno przedsiębiorstwo) w przedsiębiorstwach z udziałem zagranicznym była wyższa niż w przypadku przedsiębiorstw polskich, bez udziału tego kapitału blisko 2-krotnie w całym analizowanym okresie. W 2009 roku, kiedy odnotowano największe dysproporcje, średnia wartość kapitału podstawowego wśród przedsiębiorstw z udziałem zagranicznym kształtowała się na poziomie 10,6 mln PLN, a dla grupy przedsiębiorstw polskich była równa 4,1 mln PLN. Najmniejsze różnice wystąpiły w 2002 roku, w którym przeciętne wartości kapitału podstawowego wyniosły odpowiednio 4 Wyłączenie z prezentacji mikroprzedsiębiorstw (w przypadku których wartość kapitału podstawowego jest zresztą relatywnie niewielka) związane jest z ograniczeniem podmiotowym badań GUS.

6 Tabela 5.1. Liczba przedsiębiorstw z udziałem kapitału zagranicznego oraz wartość kapitału podstawowego w tych podmiotach na tle wszystkich przedsiębiorstw województwa kujawsko-pomorskiego w latach (podmioty zatrudniające 10 i więcej osób) Przedsiębiorstwa: Lata Liczba przedsiębiorstw z kapitałem zagranicznym bez kapitału zagranicznego b.d. b.d. b.d ogółem b.d. b.d. b.d Wartość kapitału podstawowego (mln PLN) z kapitałem zagranicznym 504,0 682,7 818,7 965, , , , , , , , ,0 bez kapitału zagranicznego 6 397, , , , , , , , , , , ,5 ogółem 6 901, , , , , , , , , , , ,5 Kapitał podstawowy przypadający na jedno przedsiębiorstwo (mln PLN) z kapitałem zagranicznym 2,5 3,2 3,9 4,5 5,4 6,4 7,3 7,7 8,4 9,7 10,6 11,0 bez kapitału zagranicznego 4,1 4,2 4,3 4,4 4,3 4,1 4,1 4,1 4,4 ogółem 4,1 4,3 4,5 4,7 4,7 4,5 4,6 4,7 5,0 Uwaga: wyłączenie z prezentacji mikroprzedsiębiorstw związane jest z ograniczeniem podmiotowym badań GUS, którymi objęte są wyłącznie jednostki prowadzące księgi rachunkowe lub podatkową księgę przychodów i rozchodów, w których liczba pracujących wynosi 10 i więcej osób; b.d. brak danych. Źródło: opracowanie własne na podstawie: GUS, Działalność gospodarcza spółek z udziałem kapitału zagranicznego w 1999 roku, Warszawa 2000, s. 40; GUS, Działalność gospodarcza spółek z udziałem kapitału zagranicznego w 2000 roku, Warszawa 2001, s. 42; GUS, Działalność gospodarcza spółek z udziałem kapitału zagranicznego w 2001 roku, Warszawa 2002, s. 42; GUS, Działalność gospodarcza spółek z udziałem kapitału zagranicznego w 2002 roku, Warszawa 2003, s. 42; GUS, Działalność gospodarcza spółek z udziałem kapitału zagranicznego w 2003 roku, Warszawa 2004, s. 48; GUS, Działalność gospodarcza spółek z udziałem kapitału zagranicznego w 2004 roku, Warszawa 2005, s. 29; GUS, Działalność gospodarcza podmiotów z kapitałem zagranicznym w 2005 roku, Warszawa 2006, s. 29; GUS, Działalność gospodarcza podmiotów z kapitałem zagranicznym w 2006 roku, Warszawa 2007, s. 36; GUS, Działalność gospodarcza podmiotów z kapitałem zagranicznym w 2007 roku, Warszawa 2008, s. 36; GUS, Działalność gospodarcza podmiotów z kapitałem zagranicznym w 2008 roku, Warszawa 2009, s. 36; GUS, Działalność gospodarcza podmiotów z kapitałem zagranicznym w 2009 roku, Warszawa 2010, s. 37; GUS, Działalność gospodarcza podmiotów z kapitałem zagranicznym w 2010 roku, Warszawa 2011, s. 37; GUS, Bilansowe wyniki finansowe podmiotów gospodarczych w 1999 roku, Warszawa 2000, s ; GUS, Bilansowe wyniki finansowe podmiotów gospodarczych w 2000 roku, Warszawa 2001, s ; GUS, Bilansowe wyniki finansowe podmiotów gospodarczych w 2001 roku, Warszawa 2002, s ; GUS, Bilansowe wyniki finansowe podmiotów gospodarczych w 2002 roku, Warszawa 2003, s i 82; GUS, Bilansowe wyniki finansowe podmiotów gospodarczych w 2003 roku, Warszawa 2004, s i 82; GUS, Bilansowe wyniki finansowe podmiotów gospodarczych w 2004 roku, Warszawa 2005, s i 82; GUS, Bilansowe wyniki finansowe podmiotów gospodarczych w 2005 roku, Warszawa 2006, s i 82; GUS, Bilansowe wyniki finansowe podmiotów gospodarczych w 2006 roku, Warszawa 2007, s i 100; GUS, Bilansowe wyniki finansowe podmiotów gospodarczych w 2007 roku, Warszawa 2008, s i 100; GUS, Bilansowe wyniki finansowe podmiotów gospodarczych w 2008 roku, Warszawa 2009, s i 100; GUS, Bilansowe wyniki finansowe podmiotów gospodarczych w 2009 roku, Warszawa 2010, s i 126; GUS, Bilansowe wyniki finansowe podmiotów gospodarczych w 2010 roku, Warszawa 2011, s i 126.

7 miejsce przedsiębiorstw z udziałem kapitału zagranicznego 127 4,5 mln PLN w przypadku przedsiębiorstw z udziałem kapitału zagranicznego i 4,1 mln PLN w przypadku przedsiębiorstw bez udziału tego kapitału (tabela 5.1). Konstatując można wskazać, że pomimo względnie niewielkiej liczebności zlokalizowane na terenie województwa kujawsko-pomorskiego przedsiębiorstwa z udziałem kapitału zagranicznego dysponują relatywnie dużymi zasobami kapitałowymi, które dodatkowo biorąc pod uwagę dynamikę zmian wartości kapitału podstawowego w podmiotach zatrudniających 10 i więcej osób rosną w imponującym tempie w porównaniu do zasobów podmiotów nieposiadających kapitału zagranicznego Zatrudnienie w przedsiębiorstwach z udziałem kapitału zagranicznego Na koniec 2010 roku w przedsiębiorstwach z udziałem kapitału zagranicznego zatrudnionych było osób, co stanowiło 4,8% ogółu pracujących w województwie kujawsko-pomorskim i 2,3% całkowitej liczby jego ludności 5. W analizowanym okresie, tj. w latach , zatrudnienie w przedsiębiorstwach z udziałem kapitału zagranicznego zwiększyło się o 36,4%, z osób w 1999 roku do w 2010 roku. Można było jednak obserwować także okresy spadków w liczbie zatrudnionych, przypadające na rok 2003 (spadek o 8,2%) oraz lata (spadek odpowiednio o 5,5% i 3%). Niemniej, pomimo kilku lat, w których nastąpiły spadki, można wskazać, że cały badany okres charakteryzował się umiarkowanym wzrostem zatrudnienia (wykres 5.2), co związane było przede wszystkim ze wzrostem liczby przedsiębiorstw z udziałem kapitału zagranicznego na terenie województwa kujawsko-pomorskiego w latach ich liczba rosła szybciej, bo w średnim tempie 3,4% rocznie, niż poziom zatrudnienia, który charakteryzował się średniorocznym tempem wzrostu na poziomie 3,1%. 5 Na podstawie: GUS, Rocznik statystyczny województw, Warszawa 2011, s. 292.

8 128 Bezpośrednie inwestycje zagraniczne w województwie kujawsko-pomorskim Wykres 5.2. Liczba pracujących w przedsiębiorstwach z udziałem kapitału zagranicznego w województwie kujawsko-pomorskim według klas wielkości podmiotów w latach Źródło: opracowanie własne na podstawie: GUS, Działalność gospodarcza spółek z udziałem kapitału zagranicznego w 1999 roku, Warszawa 2000, s. 20; GUS, Działalność gospodarcza spółek z udziałem kapitału zagranicznego w 2000 roku, Warszawa 2001, s. 22; GUS, Działalność gospodarcza spółek z udziałem kapitału zagranicznego w 2001 roku, Warszawa 2002, s. 22; GUS, Działalność gospodarcza spółek z udziałem kapitału zagranicznego w 2002 roku, Warszawa 2003, s. 22; GUS, Działalność gospodarcza spółek z udziałem kapitału zagranicznego w 2003 roku, Warszawa 2004, s. 26; GUS, Działalność gospodarcza spółek z udziałem kapitału zagranicznego w 2004 roku, Warszawa 2005, s. 26; GUS, Działalność gospodarcza podmiotów z kapitałem zagranicznym w 2005 roku, Warszawa 2006, s. 26; GUS, Działalność gospodarcza podmiotów z kapitałem zagranicznym w 2006 roku, Warszawa 2007, s. 32; GUS, Działalność gospodarcza podmiotów z kapitałem zagranicznym w 2007 roku, Warszawa 2008, s. 32; GUS, Działalność gospodarcza podmiotów z kapitałem zagranicznym w 2008 roku, Warszawa 2009, s. 32; GUS, Działalność gospodarcza podmiotów z kapitałem zagranicznym w 2009 roku, Warszawa 2010, s. 32; GUS, Działalność gospodarcza podmiotów z kapitałem zagranicznym w 2010 roku, Warszawa 2011, s. 32. Pomimo, iż dominującą grupą podmiotów z udziałem kapitału zagranicznego w województwie kujawsko-pomorskim są mikroprzedsiębiorstwa (ich liczba w 2010 roku stanowiła aż 55,5% wszystkich podmiotów z kapitałem zagranicznym), to jednak to nie one są głównymi pracodawcami. Na koniec 2010 roku mikroprzedsiębiorstwa zatrudniały 806 osób, czyli zaledwie 2,1% pracujących w przedsiębiorstwach z udziałem kapitału zagranicznego, podczas gdy odgrywające tutaj największą rolę duże przedsiębiorstwa, dawały zatrudnienie osobom, czyli aż 64% ogółu pracowników w przedsiębiorstwach z udziałem kapitału zagranicznego w województwie kujawsko-pomorskim. Z kolei na średnie przedsiębiorstwa

9 miejsce przedsiębiorstw z udziałem kapitału zagranicznego 129 przypadały osoby (udział w zatrudnieniu na poziomie 26,1%), a na małe zatrudnionych (udział 7,8%) (wykresy 5.2 i 5.3). Wykres 5.3. Liczba pracujących i struktura zatrudnienia w przedsiębiorstwach z udziałem kapitału zagranicznego w województwie kujawsko-pomorskim według klas wielkości podmiotów stan na koniec 2010 roku Uwaga: mikroprzedsiębiorstwa to przedsiębiorstwa zatrudniające do 9 osób; małe przedsiębiorstwa to przedsiębiorstwa zatrudniające od 10 do 49 osób; średnie przedsiębiorstwa to przedsiębiorstwa zatrudniające od 50 do 249 osób; duże przedsiębiorstwa to przedsiębiorstwa zatrudniające 250 i więcej osób. Źródło: opracowanie własne na podstawie: GUS, Działalność gospodarcza podmiotów kapitałem zagranicznym w 2010 roku, Warszawa 2011, s. 32. Generalnie należy stwierdzić, że w przedsiębiorstwach z udziałem kapitału zagranicznego zlokalizowanych na terenie województwa kujawskopomorskiego występuje znaczna koncentracja zatrudnienia w stosunkowo nielicznej grupie największych podmiotów, co nie jest zresztą zjawiskiem odosobnionym w porównaniu do innych województw Polski przeciętnie w największych podmiotach zatrudnionych jest blisko 67% wszystkich osób pracujących w przedsiębiorstwach z udziałem kapitału zagranicznego w Polsce. Dodatkowo można wskazać, że w przypadku przedsiębiorstw z województwa kujawsko-pomorskiego, omawiane zjawisko ulegało nasileniu w latach udział zatrudnienia największych podmiotów zwiększał się w tym okresie przeciętnie o 0,8 punktu procentowego rocznie. Dla porównania udział największych podmiotów w zatrudnieniu wszystkich przedsiębiorstw z kapitałem zagranicznym w 1999 roku wynosił 54,8%,

10 130 Bezpośrednie inwestycje zagraniczne w województwie kujawsko-pomorskim w 2005 roku był równy 57,2%, a w 2010 roku ukształtował się na poziomie 64% (wykresy 5.2 i 5.3). W omawianym okresie wyraźnie zwiększała się zatem rola największych przedsiębiorstw z udziałem kapitału zagranicznego jako pracodawców, chociaż występowały także lata ograniczania zatrudnienia przez te podmioty, co znalazło odzwierciedlenie w omówionych wcześniej tendencjach ogólnych. Dla określenia miejsca przedsiębiorstw z udziałem kapitału zagranicznego w gospodarce województwa kujawsko-pomorskiego ważne będzie porównanie liczby pracujących w podmiotach z kapitałem zagranicznym i w podmiotach bez tego kapitału. W tabeli 5.2 zestawione zostały dane przedstawiające wielkość, strukturę według rodzajów przedsiębiorstw oraz przeciętny poziom zatrudnienia w podmiotach o liczbie pracujących 10 i więcej osób 6. Liczba pracujących we wszystkich podmiotach województwa kujawskopomorskiego zatrudniających 10 i więcej osób wyniosła na koniec 2010 roku , z czego blisko 17% stanowili zatrudnieni w przedsiębiorstwach z udziałem kapitału zagranicznego. Było to osób. W przedsiębiorstwach bez udziału kapitału zagranicznego zatrudnionych było osób, czyli zdecydowana większość, co wynika oczywiście z liczebności tej grupy podmiotów, przekładającej się na jej dominującą pozycję pod względem ilościowym (na koniec 2010 roku liczba przedsiębiorstw bez udziału kapitału zagranicznego stanowiła 91% wszystkich podmiotów województwa). Tym samym okazuje się, że na podmioty z udziałem kapitału zagranicznego przypada znacznie większa część ogółu pracujących województwa niż mogłaby na to wskazywać sama tylko liczebność tej grupy przedsiębiorstw. Przeciętna liczba pracujących w przedsiębiorstwach z udziałem kapitału zagranicznego jest znacznie wyższa niż w przedsiębiorstwach bez udziału tego kapitału. Na koniec 2010 roku wynosiła ona 147 osób w porównaniu z 72 osobami w podmiotach bez kapitału zagranicznego, natomiast w całym okresie przeciętne przedsiębiorstwo z udziałem kapitału zagranicznego zatrudniało średnio prawie 2-krotnie więcej pracowników niż przedsiębiorstwo z wyłącznie polskim kapitałem. Parametr ten związany jest zapewne z relatywnie wysokim udziałem dużych przedsię- 6 Wyłączenie z prezentacji mikroprzedsiębiorstw (w przypadku których wielkość zatrudnienia jest zresztą relatywnie niewielka) związane jest z ograniczeniem podmiotowym badań GUS.

11 Tabela 5.2. Liczba pracujących w przedsiębiorstwach z udziałem kapitału zagranicznego na tle wszystkich przedsiębiorstw województwa kujawsko-pomorskiego w latach (podmioty zatrudniające 10 i więcej osób) Przedsiębiorstwa: Lata Liczba pracujących z kapitałem zagranicznym bez kapitału zagranicznego b.d. b.d. b.d ogółem b.d. b.d. b.d Struktura zatrudnienia według grup przedsiębiorstw (%) z kapitałem zagranicznym 15,1 13,6 15,2 15,6 16,0 18,1 16,7 16,5 16,9 bez kapitału zagranicznego 84,9 86,4 84,8 84,4 84,0 81,9 83,3 83,5 83,1 Liczba pracujących przypadających na jedno przedsiębiorstwo z kapitałem zagranicznym 138,6 134,7 137,4 139,6 127,6 138,1 129,1 136,9 150,9 150,2 142,3 147,2 bez kapitału zagranicznego 78,6 78,2 78,9 77,1 79,6 77,3 71,3 70,5 71,6 ogółem 84,2 82,6 84,4 82,3 85,3 84,8 78,2 76,9 78,4 Uwaga: wyłączenie z prezentacji mikroprzedsiębiorstw związane jest z ograniczeniem podmiotowym badań GUS, którymi objęte są wyłącznie jednostki prowadzące księgi rachunkowe lub podatkową księgę przychodów i rozchodów, w których liczba pracujących wynosi 10 i więcej osób; b.d. brak danych. Źródło: opracowanie własne na podstawie: GUS, Działalność gospodarcza spółek z udziałem kapitału zagranicznego w 1999 roku, Warszawa 2000, s. 20; GUS, Działalność gospodarcza spółek z udziałem kapitału zagranicznego w 2000 roku, Warszawa 2001, s. 22; GUS, Działalność gospodarcza spółek z udziałem kapitału zagranicznego w 2001 roku, Warszawa 2002, s. 22; GUS, Działalność gospodarcza spółek z udziałem kapitału zagranicznego w 2002 roku, Warszawa 2003, s. 22; GUS, Działalność gospodarcza spółek z udziałem kapitału zagranicznego w 2003 roku, Warszawa 2004, s. 26; GUS, Działalność gospodarcza spółek z udziałem kapitału zagranicznego w 2004 roku, Warszawa 2005, s. 26; GUS, Działalność gospodarcza podmiotów z kapitałem zagranicznym w 2005 roku, Warszawa 2006, s. 26; GUS, Działalność gospodarcza podmiotów z kapitałem zagranicznym w 2006 roku, Warszawa 2007, s. 32; GUS, Działalność gospodarcza podmiotów z kapitałem zagranicznym w 2007 roku, Warszawa 2008, s. 32; GUS, Działalność gospodarcza podmiotów z kapitałem zagranicznym w 2008 roku, Warszawa 2009, s. 32; GUS, Działalność gospodarcza podmiotów z kapitałem zagranicznym w 2009 roku, Warszawa 2010, s. 32; GUS, Działalność gospodarcza podmiotów z kapitałem zagranicznym w 2010 roku, Warszawa 2011, s. 32; GUS, Bilansowe wyniki finansowe podmiotów gospodarczych w 2002 roku, Warszawa 2003, s ; GUS, Bilansowe wyniki finansowe podmiotów gospodarczych w 2003 roku, Warszawa 2004, s ; GUS, Bilansowe wyniki finansowe podmiotów gospodarczych w 2004 roku, Warszawa 2005, s ; GUS, Bilansowe wyniki finansowe podmiotów gospodarczych w 2005 roku, Warszawa 2006, s ; GUS, Bilansowe wyniki finansowe podmiotów gospodarczych w 2006 roku, Warszawa 2007, s ; GUS, Bilansowe wyniki finansowe podmiotów gospodarczych w 2007 roku, Warszawa 2008, s ; GUS, Bilansowe wyniki finansowe podmiotów gospodarczych w 2008 roku, Warszawa 2009, s ; GUS, Bilansowe wyniki finansowe podmiotów gospodarczych w 2009 roku, Warszawa 2010, s ; GUS, Bilansowe wyniki finansowe podmiotów gospodarczych w 2010 roku, Warszawa 2011, s

12 132 Bezpośrednie inwestycje zagraniczne w województwie kujawsko-pomorskim biorstw w tej grupie podmiotów, ale może też świadczyć o znacznej intensywności zatrudniania. Średnioroczny przyrost zatrudnienia w grupie przedsiębiorstw z udziałem kapitału zagranicznego jest znacznie większy niż wśród przedsiębiorstw bez udziału tego kapitału w latach był on ponad 2,5-krotnie wyższy. Można także wskazać, że w analizowanym okresie udział przedsiębiorstw z kapitałem zagranicznym w zatrudnieniu zwiększył się z 15,1% w 2002 roku do 16,9% w 2010 roku, co z kolei jest sygnałem coraz większego zaangażowania przedsiębiorstw z udziałem kapitału zagranicznego w regionalny rynek pracy (tabela 5.2). Podsumowując można wskazać, że przedsiębiorstwa z udziałem kapitału zagranicznego pomimo względnie niewielkiej liczby są ważną i coraz bardziej liczącą się grupą pracodawców w województwie kujawskopomorskim. Biorąc pod uwagę przeciętny stan zatrudnienia, tempo przyrostu liczby pracujących czy wreszcie wzrost udziału w ogólnym poziomie zatrudnienia w regionie, należy sformułować ogólny wniosek, że przedsiębiorstwa z udziałem kapitału zagranicznego odgrywają istotną rolę w kontekście wykorzystania zasobów pracy województwa kujawsko-pomorskiego Wydatki inwestycyjne przedsiębiorstw z udziałem kapitału zagranicznego Analizowane w tym podrozdziale wydatki inwestycyjne przedsiębiorstw dotyczą środków ponoszonych na pozyskanie aktywów trwałych i obejmują 7 : nakłady poniesione na wartości niematerialne i prawne, rzeczowe aktywa trwałe, należności długoterminowe, inwestycje długoterminowe oraz długoterminowe rozliczenia międzyokresowe. W ramach tych wydatków wyróżnia się wydatki na nowe środki trwałe, czyli nakłady 8 : poniesione na budowę lub zakup środków trwałych, nakłady na wytworzenie środków trwałych we własnym zakresie, koszty dostosowania środka trwałego do użytkowania oraz nakłady na ulepszenie (przebudowę, rozbu- 7 GUS, Działalność gospodarcza podmiotów z kapitałem zagranicznym w 2008 roku, Warszawa 2009, s GUS, Działalność gospodarcza podmiotów z kapitałem zagranicznym w 2010 roku, op. cit., s. 10.

13 miejsce przedsiębiorstw z udziałem kapitału zagranicznego 133 dowę, rekonstrukcję i modernizację) środków trwałych, w tym również na ulepszenie obcych środków trwałych. W latach większość zlokalizowanych na terenie województwa kujawsko-pomorskiego przedsiębiorstw z udziałem kapitału zagranicznego ponosiła wydatki inwestycyjne na pozyskanie środków trwałych odsetek tych przedsiębiorstw dla analizowanego okresu wynosił 60,7%. Wartość nakładów inwestycyjnych ogółem była przy tym równa 678,4 mln PLN rocznie, a wartość nakładów na pozyskanie nowych środków trwałych kształtowała się na średniorocznym poziomie 547,8 mln PLN (tabela 5.3). Zarówno liczba przedsiębiorstw ponoszących wydatki inwestycyjne, jak i wartość nakładów na pozyskanie aktywów trwałych zmieniały się w analizowanym okresie, chociaż wskazać należy, że zmiany dotyczyły głównie wielkości ponoszonych wydatków inwestycyjnych, podczas gdy odsetek inwestujących przedsiębiorstw był względnie stały. Największą aktywność inwestycyjną odnotowano w 2001 roku, kiedy to odsetek przedsiębiorstw ponoszących nakłady inwestycyjne wyniósł 67,2% (254 przedsiębiorstwa podjęły w tym roku inwestycje), a wartość tych nakładów była wyższa w stosunku do roku poprzedniego o 50,9%. Na tym tle wyróżnia się także rok 2004, kiedy to udział inwestujących przedsiębiorstw ukształtował się na poziomie 65,6% (inwestujących przedsiębiorstw było wówczas 284), jednak wartość nakładów inwestycyjnych wyraźnie się w tym roku zmniejszyła, wynosząc zaledwie 539,6 mln PLN, co było najgorszym wynikiem w całym analizowanym okresie. Pod względem dynamiki nakładów inwestycyjnych najbardziej spektakularny był rok 2007, w którym wartość wydatków na inwestycje wzrosła aż o 106,9% w stosunku do roku poprzedniego i wyniosła 1 504,3 mln PLN. W kolejnym roku wydatki inwestycyjne były jeszcze wyższe i osiągnęły rekordową wartość 1 951,7 mln PLN, chociaż przy nieco niższym odsetku przedsiębiorstw prowadzących działalność inwestycyjną wyniósł on 59,2%, co oznacza, że 318 przedsiębiorstw ponosiło nakłady na inwestycje. Lata to wyraźne osłabienie aktywności inwestycyjnej przedsiębiorstw z udziałem kapitału zagranicznego. Zmniejszył się zarówno udział przedsiębiorstw ponoszących nakłady inwestycyjne, jak i wartość tych nakładów, co z dużym prawdopodobieństwem wiązać można ze skutkami kryzysu finansowego na świecie i rosnącą ostrożnością inwestorów w zakresie rozszerzania działalności

14 134 Bezpośrednie inwestycje zagraniczne w województwie kujawsko-pomorskim oraz podejmowania nowych inicjatyw gospodarczych. W naturalny sposób znalazło to odbicie w działalności inwestycyjnej zlokalizowanych w województwie przedsiębiorstw o zagranicznym rodowodzie. W 2009 roku nakłady inwestycyjne ponoszone przez przedsiębiorstwa z udziałem kapitału zagranicznego w województwie kujawsko-pomorskim zmniejszyły się o 10,3%, wynosząc 1 750,4 mln PLN, a w 2010 roku ich wartość spadła o kolejne 38,4% do poziomu 1 077,7 mln PLN. Odsetek przedsiębiorstw ponoszących wydatki inwestycyjne wyniósł w tym okresie odpowiednio 51,5% dla 2009 roku (co oznacza, że działalność inwestycyjną prowadziło 286 przedsiębiorstw) i 52,9% dla 2010 roku (inwestycje realizowane były przez 302 przedsiębiorstwa). Należy zauważyć, że odsetek ten był w latach najniższy w całym analizowanym okresie (tabela 5.3). W latach większość nakładów inwestycyjnych ponoszonych przez zlokalizowane na terenie województwa kujawsko-pomorskiego przedsiębiorstwa z udziałem kapitału zagranicznego związana była z wydatkami na pozyskanie nowych środków trwałych. W analizowanym okresie udział tych wydatków w ogólnej wartości nakładów inwestycyjnych na pozyskanie aktywów trwałych kształtował się na średniorocznym poziomie 81,7%. Największe nakłady na pozyskanie nowych środków trwałych zostały poniesione w 2008 roku, w którym w ogóle wydatki inwestycyjne przedsiębiorstw były największe. Wartość tych nakładów wyniosła wówczas 1 851,7 mln PLN, czyli 94,9% wydatków inwestycyjnych ogółem. Podobnie jak w przypadku całkowitych nakładów inwestycyjnych przedsiębiorstw z udziałem kapitału zagranicznego, tak i w przypadku wydatków na nowe środki trwałe obserwować można niższą aktywność w latach (tabela 5.3). Dla wskazania ważności i miejsca zajmowanego przez przedsiębiorstwa z udziałem kapitału zagranicznego w gospodarce województwa kujawsko-pomorskiego zasadne będzie porównanie nakładów inwestycyjnych na pozyskanie aktywów trwałych w przypadku podmiotów z kapitałem zagranicznym i podmiotów bez tego kapitału. W tabeli 5.4 zaprezentowane zostały dane przedstawiające wartości wydatków inwestycyjnych w podmiotach o liczbie pracujących 10 i więcej osób 9. 9 Wyłączenie z prezentacji mikroprzedsiębiorstw (w przypadku których skala działalności inwestycyjnej jest zresztą relatywnie niewielka) związane jest z ograniczeniem podmiotowym badań GUS.

15 Tabela 5.3. Przedsiębiorstwa z udziałem kapitału zagranicznego w województwie kujawsko-pomorskim ponoszące wydatki inwestycyjne na pozyskanie aktywów trwałych oraz wartość tych wydatków w latach Wyszczególnienie liczba przedsiębiorstw ponoszących wydatki inwestycyjne na pozyskanie aktywów trwałych udział przedsiębiorstw ponoszących wydatki inwestycyjne na pozyskanie aktywów trwałych w liczbie przedsiębiorstw z udziałem kapitału zagranicznego ogółem (%) 61,8 63,0 67,2 60,7 61,4 65,6 63,9 60,6 60,6 59,2 51,5 52,9 wartość wydatków inwestycyjnych na pozyskanie aktywów trwałych ogółem (mln PLN) 573,4 517,9 781,6 540,2 631,6 539,6 716,8 726, , , , ,7 - w tym wartość wydatków inwestycyjnych na nowe środki trwałe (mln PLN) 374,5 440,8 671,2 437,9 407,1 453,8 609,9 626, , , ,6 908,2 Źródło: opracowanie własne na podstawie: GUS, Działalność gospodarcza spółek z udziałem kapitału zagranicznego w 1999 roku, Warszawa 2000, s. 20 i 38; GUS, Działalność gospodarcza spółek z udziałem kapitału zagranicznego w 2000 roku, Warszawa 2001, s. 22 i 40; GUS, Działalność gospodarcza spółek z udziałem kapitału zagranicznego w 2001 roku, Warszawa 2002, s. 22 i 40; GUS, Działalność gospodarcza spółek z udziałem kapitału zagranicznego w 2002 roku, Warszawa 2003, s. 22 i 40; GUS, Działalność gospodarcza spółek z udziałem kapitału zagranicznego w 2003 roku, Warszawa 2004, s. 26 i 46; GUS, Działalność gospodarcza spółek z udziałem kapitału zagranicznego w 2004 roku, Warszawa 2005, s. 26 i 44; GUS, Działalność gospodarcza podmiotów z kapitałem zagranicznym w 2005 roku, Warszawa 2006, s. 26 i 45; GUS, Działalność gospodarcza podmiotów z kapitałem zagranicznym w 2006 roku, Warszawa 2007, s. 32 i 52; GUS, Działalność gospodarcza podmiotów z kapitałem zagranicznym w 2007 roku, Warszawa 2008, s. 32 i 54; GUS, Działalność gospodarcza podmiotów z kapitałem zagranicznym w 2008 roku, Warszawa 2009, s. 32 i 54; GUS, Działalność gospodarcza podmiotów z kapitałem zagranicznym w 2009 roku, Warszawa 2010, s. 32 i 57; GUS, Działalność gospodarcza podmiotów z kapitałem zagranicznym w 2010 roku, Warszawa 2011, s. 32 i 57.

16 136 Bezpośrednie inwestycje zagraniczne w województwie kujawsko-pomorskim W latach wartość nakładów inwestycyjnych na pozyskanie aktywów trwałych wszystkich podmiotów województwa kujawsko-pomorskiego (zatrudniających 10 i więcej osób) wyniosła łącznie ,1 mln PLN, z czego na przedsiębiorstwa z udziałem kapitału zagranicznego przypadało ,2 mln PLN, czyli 31,6%. W analizowanym okresie średnioroczny udział nakładów inwestycyjnych ponoszonych przez przedsiębiorstwa o zagranicznym rodowodzie wynosił natomiast 30,5%, co oczywiście potwierdza fakt, że większość wydatków inwestycyjnych w województwie pochodzi od podmiotów bez kapitału zagranicznego. Wynika to jednak nie tyle z ich większej aktywności inwestycyjnej, co po prostu z dominacji pod względem liczebności. Kiedy bowiem porówna się wartość nakładów na pozyskanie aktywów trwałych przypadających na jedno przedsiębiorstwo, to okazuje się, że w okresie wartość ta jest w ujęciu średniorocznym 4,7-krotnie wyższa w przypadku przedsiębiorstw z udziałem kapitału zagranicznego. W tym okresie przeciętna wartość wydatków inwes-tycyjnych przypadających na jedno przedsiębiorstwo wynosiła 4 mln PLN w przypadku podmiotów z kapitałem zagranicznym i zaledwie 0,9 mln PLN w przypadku podmiotów bez tego kapitału 10. Ciekawe jest również to, że w latach dynamika nakładów inwestycyjnych w przypadku przedsiębiorstw z udziałem kapitału zagranicznego była zdecydowanie wyższa (wynosiła 11,4%), niż w przypadku przedsiębiorstw bez udziału tego kapitału (6,7%) (tabela 5.4). W połączeniu z faktem, iż liczba przedsiębiorstw w obu grupach rosła w analizowanym okresie mniej więcej w tym samym tempie, można wskazać, że znaczenie przedsiębiorstw z udziałem kapitału zagranicznego rośnie, biorąc pod uwagę kontekst działalności inwestycyjnej, która ma przecież kardynalne znaczenie dla dynamizacji rozwoju gospodarczego województwa kujawsko-pomorskiego. W latach przeciętny poziom intensywności inwestowania dla przedsiębiorstw z udziałem kapitału zagranicznego (zatrudniających 10 Do podobnych wniosków dochodzi się analizując wartość nakładów inwestycyjnych ponoszonych przez podmioty województwa kujawsko-pomorskiego w przeliczeniu na jednego zatrudnionego. Zob. M. Kola-Bezka, M. Kuzel, I. Sobczak, Bezpośrednie inwestycje zagraniczne w województwie kujawsko-pomorskim. Stan i znaczenie kapitału zagranicznego dla gospodarki województwa, Wydawnictwo Uczelniane Wyższej Szkoły Gospodarki w Bydgoszczy, Bydgoszcz 2009, s. 189.

17 Tabela 5.4. Wydatki inwestycyjne przedsiębiorstw z udziałem kapitału zagranicznego na tle wszystkich przedsiębiorstw województwa kujawsko-pomorskiego w latach (podmioty zatrudniające 10 i więcej osób) Przedsiębiorstwa: Lata Wydatki inwestycyjne na pozyskanie aktywów trwałych (mln PLN) z kapitałem zagranicznym 541,6 470,8 732,5 532,6 615,4 529,7 707,6 709, , , ,3 956,7 bez kapitału zagranicznego 1 641, , , , , , , , , , , ,4 ogółem 2 182, , , , , , , , , , , ,1 Struktura wydatków inwestycyjnych według grup przedsiębiorstw (%) z kapitałem zagranicznym 24,8 22,2 33,2 27,7 37,1 24,4 27,3 26,8 35,5 37,4 42,5 26,7 bez kapitału zagranicznego 75,2 77,8 66,8 72,3 62,9 75,6 72,7 73,2 64,5 62,6 57,5 73,3 Wydatki inwestycyjne przypadające na jedno przedsiębiorstwo* (mln PLN) z kapitałem zagranicznym 2,7 2,2 3,5 2,5 2,9 2,4 2,9 2,9 5,1 7,2 6,6 3,8 bez kapitału zagranicznego 0,7 0,5 0,8 0,9 0,9 1,1 1,1 0,9 1,0 ogółem 0,8 0,7 0,9 1,1 1,1 1,5 1,7 1,4 1,3 Wydatki inwestycyjne przypadające na jedno przedsiębiorstwo je ponoszące (mln PLN) z kapitałem zagranicznym 3,0 2,4 3,9 2,9 3,2 2,6 3,2 3,1 5,5 7,9 7,6 4,1 Uwaga: *dane odnoszą się do wszystkich przedsiębiorstw w województwie kujawsko-pomorskim, a nie tylko do podmiotów ponoszących wydatki inwestycyjne, albowiem brak jest pełnych informacji na temat liczby wszystkich inwestujących przedsiębiorstw; wyłączenie z prezentacji mikroprzedsiębiorstw związane jest z ograniczeniem podmiotowym badań GUS, którymi objęte są wyłącznie jednostki prowadzące księgi rachunkowe lub podatkową księgę przychodów i rozchodów, w których liczba pracujących wynosi 10 i więcej osób; b.d. brak danych. Źródło: opracowanie własne na podstawie: GUS, Działalność gospodarcza spółek z udziałem kapitału zagranicznego w 1999 roku, Warszawa 2000, s. 59; GUS, Działalność gospodarcza spółek z udziałem kapitału zagranicznego w 2000 roku, Warszawa 2001, s. 61; GUS, Działalność gospodarcza spółek z udziałem kapitału zagranicznego w 2001 roku, Warszawa 2002, s. 61; GUS, Działalność gospodarcza spółek z udziałem kapitału zagranicznego w 2002 roku, Warszawa 2003, s. 61; GUS, Działalność gospodarcza spółek z udziałem kapitału zagranicznego w 2003 roku, Warszawa 2004, s. 67; GUS, Działalność gospodarcza spółek z udziałem kapitału zagranicznego w 2004 roku, Warszawa 2005, s. 44; GUS, Działalność gospodarcza podmiotów z kapitałem zagranicznym w 2005 roku, Warszawa 2006, s. 45; GUS, Działalność gospodarcza podmiotów z kapitałem zagranicznym w 2006 roku, Warszawa 2007, s. 52; GUS, Działalność gospodarcza podmiotów z kapitałem zagranicznym w 2007 roku, Warszawa 2008, s. 54; GUS, Działalność gospodarcza podmiotów z kapitałem zagranicznym w 2008 roku, Warszawa 2009, s. 54; GUS, Działalność gospodarcza podmiotów z kapitałem zagranicznym w 2009 roku, Warszawa 2010, s. 57; GUS, Działalność gospodarcza podmiotów z kapitałem zagranicznym w 2010 roku, Warszawa 2011, s. 57; GUS, Bilansowe wyniki finansowe podmiotów gospodarczych w 1999 roku, Warszawa 2000, s. 115; GUS, Bilansowe wyniki finansowe podmiotów gospodarczych w 2000 roku, Warszawa 2001, s. 117; GUS, Bilansowe wyniki finansowe podmiotów gospodarczych w 2001 roku, Warszawa 2002, s. 115; GUS, Bilansowe wyniki finansowe podmiotów gospodarczych w 2002 roku, Warszawa 2003, s. 113; GUS, Bilansowe wyniki finansowe podmiotów gospodarczych w 2003 roku, Warszawa 2004, s. 113; GUS, Bilansowe wyniki finansowe podmiotów gospodarczych w 2004 roku, Warszawa 2005, s. 113; GUS, Bilansowe wyniki finansowe podmiotów gospodarczych w 2005 roku, Warszawa 2006, s. 113; GUS, Bilansowe wyniki finansowe podmiotów gospodarczych w 2006 roku, Warszawa 2007, s. 136; GUS, Bilansowe wyniki finansowe podmiotów gospodarczych w 2007 roku, Warszawa 2008, s. 136; GUS, Bilansowe wyniki finansowe podmiotów gospodarczych w 2008 roku, Warszawa 2009, s. 136; GUS, Bilansowe wyniki finansowe podmiotów gospodarczych w 2009 roku, Warszawa 2010, s. 171; GUS, Bilansowe wyniki finansowe podmiotów gospodarczych w 2010 roku, Warszawa 2011, s. 171.

18 138 Bezpośrednie inwestycje zagraniczne w województwie kujawsko-pomorskim 10 i więcej osób) w województwie kujawsko-pomorskim kształtował się na poziomie 6,3%, co oznacza, że na jednostkę przychodów z całokształtu działalności przypadało w tych podmiotach średnio 6 gr. nakładów inwestycyjnych na pozyskanie aktywów trwałych. Należy zauważyć, że wskaźnik intensywności inwestowania był w analizowanym okresie zdecydowanie wyższy w podmiotach z udziałem kapitału zagranicznego w porównaniu z podmiotami bez udziału tego kapitału średnio 1,6-krotnie w latach Jedynie w 2010 roku ukształtował się na poziomie niższym, tj. 3,2% w porównaniu z 4,1% w przypadku przedsiębiorstw bez udziału kapitału zagranicznego, na co wpływ miał spadek wartości ponoszonych nakładów inwestycyjnych (wykres 5.4). Intensywność inwestowania jest zatem kolejną przesłanką, wskazującą na fakt, iż zlokalizowane na terenie województwa kujawsko-pomorskiego przedsiębiorstwa z udziałem kapitału zagranicznego są bardziej aktywne w obszarze działalności inwestycyjnej niż podmioty krajowe bez udziału kapitału zagranicznego. Wykres 5.4. Intensywność inwestowania w przedsiębiorstwach z udziałem kapitału zagranicznego i w przedsiębiorstwach bez udziału tego kapitału w województwie kujawsko-pomorskim w latach (podmioty zatrudniające 10 i więcej osób) Uwaga: intensywność inwestowania określona została jako relacja wartości wydatków inwestycyjnych na pozyskanie aktywów trwałych do wartości przychodów z całokształtu działalności; dla przedsiębiorstw bez udziału kapitału zagranicznego możliwa była prezentacja intensywności inwestowania tylko w okresie Źródło: opracowanie własne na podstawie danych z tabeli 5.4 i tabeli 5.7.

19 miejsce przedsiębiorstw z udziałem kapitału zagranicznego 139 Podsumowując analizy przedstawione w niniejszym podrozdziale, należy wskazać, że przedsiębiorstwa z udziałem kapitału zagranicznego są aktywne w zakresie prowadzonej działalności inwestycyjnej, zarówno w odniesieniu do wartości całkowitych nakładów ponoszonych na pozyskiwanie aktywów trwałych, jak i wydatków inwestycyjnych na nowe środki trwałe. Biorąc pod uwagę liczbę przedsiębiorstw ponoszących nakłady inwestycyjne, wartość tych nakładów ogółem oraz w przeliczeniu na jedno przedsiębiorstwo, a także intensywność inwestowania można stwierdzić, że pomimo względnie niewielkiej liczby stanowią one ważną grupę inwestorów w województwie kujawsko-pomorskim Podstawowe wyniki finansowe przedsiębiorstw z udziałem kapitału zagranicznego 11 W latach wartość przychodów z całokształtu działalności w zlokalizowanych na terenie województwa kujawsko-pomorskiego przedsiębiorstwach z udziałem kapitału zagranicznego systematycznie rosła, z wyjątkiem 2005 roku, kiedy nastąpił niewielki spadek (o 1,7% w stosunku do roku poprzedniego). Średnioroczny przyrost wartości przychodów w latach wyniósł przy tym 14,8%, co oznacza, że był znacznie wyższy (ponad 4-krotnie) od tempa wzrostu liczby przedsiębiorstw z kapitałem zagranicznym w województwie. Wartość przychodów w 1999 roku wynosiła 6 948,2 mln PLN, w 2005 roku była równa mln PLN, a w 2010 roku osiągnęła poziom ,7 mln PLN. Oznacza to, że w analizowanym okresie wartość przychodów realizowanych przez przedsiębiorstwa z udziałem kapitału zagranicznego wzrosła 4,4-krotnie, co świadczy o znacznym zwiększeniu skali działalności prowadzonej przez te podmioty. Wzrostowi przychodów towarzyszył wzrost poziomu kosztów, które rosły w analizowanym okresie w tym samym tempie, co przychody z całokształtu działalności (tabela 5.5). 11 Przedstawiona w niniejszym podrozdziale analiza podstawowych wyników finansowych przedsiębiorstw ograniczona została do prezentacji: przychodów z całokształtu działalności, kosztów uzyskania przychodów, wyników finansowych brutto i netto oraz wskaźników opartych na tych wielkościach z uwagi na fakt, iż tylko takie dane dostępne są w rocznikach GUS w odniesieniu do województwa kujawsko-pomorskiego.

20 Tabela 5.5. Podstawowe wyniki finansowe przedsiębiorstw z udziałem kapitału zagranicznego w województwie kujawsko-pomorskim w latach Wyszczególnienie przychody z całokształtu działalności (mln PLN) 6 948, , , , , , , , , , , ,7 koszty uzyskania przychodów (mln PLN) 6 720, , , , , , , , , , , ,1 wynik finansowy brutto (mln PLN) 241,1 449,7 320,3 402,3 517,0 992,7 547,6 982,5 794,5 419,4 651,8 940,9 wynik finansowy netto (mln PLN) 154,9 321,8 198,8 268,3 362,3 725,2 415,4 773,4 601,4 226,5 488,5 772,4 wskaźnik poziomu kosztów 0,97 0,95 0,96 0,96 0,95 0,92 0,95 0,93 0,96 0,98 0,97 0,97 wskaźnik rentowności obrotów brutto (%) 3,47 5,42 3,67 4,27 5,24 8,25 4,63 6,76 3,99 1,95 2,60 3,10 wskaźnik rentowności obrotów netto (%) 2,23 3,88 2,28 2,85 3,67 6,03 3,51 5,33 3,02 1,05 1,95 2,54 Uwaga: wskaźnik poziomu kosztów określony został jako relacja kosztów uzyskania przychodów z całokształtu działalności do wartości przychodów z całokształtu działalności; wskaźnik rentowności obrotu brutto to relacja wyniku finansowego brutto do wartości przychodów z całokształtu działalności; wskaźnik rentowności obrotu netto to relacja wyniku finansowego netto do wartości przychodów z całokształtu działalności; dane za lata 1999 i 2000 dotyczą tylko podmiotów zatrudniających 10 i więcej osób. Źródło: GUS, Działalność gospodarcza spółek z udziałem kapitału zagranicznego w 1999 roku, Warszawa 2000, s ; GUS, Działalność gospodarcza spółek z udziałem kapitału zagranicznego w 2000 roku, Warszawa 2001, s ; GUS, Działalność gospodarcza spółek z udziałem kapitału zagranicznego w 2001 roku, Warszawa 2002, s i 68; GUS, Działalność gospodarcza spółek z udziałem kapitału zagranicznego w 2002 roku, Warszawa 2003, s i 68; GUS, Działalność gospodarcza spółek z udziałem kapitału zagranicznego w 2003 roku, Warszawa 2004, s i 74; GUS, Działalność gospodarcza spółek z udziałem kapitału zagranicznego w 2004 roku, Warszawa 2005, s ; GUS, Działalność gospodarcza podmiotów z kapitałem zagranicznym w 2005 roku, Warszawa 2006, s ; GUS, Działalność gospodarcza podmiotów z kapitałem zagranicznym w 2006 roku, Warszawa 2007, s ; GUS, Działalność gospodarcza podmiotów z kapitałem zagranicznym w 2007 roku, Warszawa 2008, s ; GUS, Działalność gospodarcza podmiotów z kapitałem zagranicznym w 2008 roku, Warszawa 2009, s ; GUS, Działalność gospodarcza podmiotów z kapitałem zagranicznym w 2009 roku, Warszawa 2010, s ; GUS, Działalność gospodarcza podmiotów z kapitałem zagranicznym w 2010 roku, Warszawa 2011, s

21 miejsce przedsiębiorstw z udziałem kapitału zagranicznego 141 W latach ponad połowa ze zlokalizowanych w województwie kujawsko-pomorskim przedsiębiorstw z udziałem kapitału zagranicznego wykazywała zysk brutto oraz zysk netto 12. W 2005 roku wartość zysku brutto zrealizowanego przez przedsiębiorstwa z kapitałem zagranicznym była równa 547,6 mln PLN, a w 2010 roku wyniosła 940,9 mln PLN. W przypadku zysku netto wielkości te kształtowały się odpowiednio na poziomie 415,4 mln PLN w 2005 roku i 772,4 mln PLN w 2010 roku. Można zatem mówić o generalnym powiększeniu wartości wyników finansowych przedsiębiorstw z udziałem kapitału zagranicznego, chociaż zauważyć należy, że wskaźniki rentowności obrotów (zarówno obrotów brutto, jak i netto) znacznie zmieniały się w analizowanym okresie, co wskazuje na zróżnicowanie opłacalności działalności, potencjalnie zarówno w odniesieniu do działalności operacyjnej, jak i ogólnej działalności gospodarczej. Ciekawe jest, że w okresie wartości obydwu omawianych wskaźników były generalnie wyższe niż w latach Dla pierwszego z analizowanych okresów przeciętna wartość wskaźnika rentowności obrotów brutto kształtowała się na poziomie 5,1%, a średnia wartość wskaźnika rentowności obrotów netto była równa 3,5%, natomiast w okresie późniejszym wskaźniki te kształtowały się odpowiednio na poziomie 3,8% i 2,9% (tabela 5.5). Obniżenie rentowności obrotów przy jednoczesnym utrzymywaniu się wskaźnika kosztów na względnie stałym poziomie świadczyć może o dużym wpływie zmian, jakie zaszły zarówno w polskiej gospodarce (w szczególności w odniesieniu do wzrostu stopnia nasycenia rynku czy zaostrzenia konkurencji ze strony podmiotów krajowych), jak i na świecie (wskutek osłabienia popytu w efekcie kryzysu finansowego), na wyniki działalności przedsiębiorstw z udziałem kapitału zagranicznego w województwie kujawsko-pomorskim. W latach większość przedsiębiorstw z udziałem kapitału zagranicznego z terenu województwa kujawsko-pomorskiego angażowała się zarówno w działalność eksportową, jak i importową. Wyjątkiem był rok 2010, w którym odsetek podmiotów prowadzących handel zagraniczny był nieco 12 Informacje na temat liczby przedsiębiorstw wykazujących zysk brutto dostępne są tylko dla lat średnioroczny odsetek przedsiębiorstw realizujących zysk w tym okresie kształtował się na poziomie 56,2%. Przeciętny udział przedsiębiorstw wykazujących zysk netto w tym czasie wynosił natomiast 55,8%, a dla całego okresu był równy 50,1% (w latach był on mniejszy niż 50%).

22 142 Bezpośrednie inwestycje zagraniczne w województwie kujawsko-pomorskim niższy w przypadku eksportu wynosił 49,7%, co oznaczało zaangażowanie 284 przedsiębiorstw, a w przypadku importu 48,9%, czyli 279 przedsiębiorstw. Generalnie w całym analizowanym okresie udział przedsiębiorstw prowadzących działalność eksportową w ogólnej liczbie przedsiębiorstw z kapitałem zagranicznym wynosił średnio 54%. W przypadku importu odsetek ten kształtował się na średnim poziomie 52,4%. Należy zauważyć, że w okresie liczba przedsiębiorstw eksportujących przekraczała liczbę przedsiębiorstw importujących (wyjątkiem był rok 2009), a wartość eksportu była wyższa niż wartość importu (z wyjątkiem 2008 roku, w którym saldo obrotów handlowych dla tej grupy przedsiębiorstw było ujemne). Wynika z tego, że działalność przedsiębiorstw z udziałem kapitału zagranicznego z województwa kujawsko-pomorskiego przyczynia się generalnie do poprawy salda obrotów handlowych w transakcjach zagranicznych regionu, a w konsekwencji także całego kraju nadwyżka handlowa w omawianym okresie wynosiła średnio 18,1%. Wartości transakcji realizowanych przez przedsiębiorstwa z udziałem kapitału zagranicznego rosły w analizowanym okresie, zarówno w przypadku eksportu, jak i importu, chociaż zauważyć trzeba, że w 2008 roku nastąpił spadek obrotów eksportowych, a w 2009 roku obrotów importowych (tabela 5.6). Biorąc pod uwagę dane z okresu (dostępne w formie mniej zagregowanej niż we wcześniejszych rocznikach) można dodatkowo wskazać, że w przypadku eksportu, prowadzonego przez przedsiębiorstwa z kapitałem zagranicznym, transakcje dotyczące usług wydają się mieć zgoła większe znaczenie niż w przypadku importu. Dla oceny działalności przedsiębiorstw z udziałem kapitału zagranicznego i wskazania ich miejsca w gospodarce województwa warto przedstawić podstawowe wyniki finansowe tych podmiotów na tle wyników wszystkich lokalnych przedsiębiorstw. W tabeli 5.7 zestawione zostały dane przedstawiające przychody, koszty i wyniki finansowe oraz liczbę przedsiębiorstw wykazujących zysk netto z podziałem na podmioty posiadające i nieposiadające kapitału zagranicznego, w których zatrudnienie wynosiło 10 i więcej osób GUS, Działalność gospodarcza podmiotów z kapitałem zagranicznym w 2009 roku, Warszawa 2010, s ; GUS, Działalność gospodarcza podmiotów z kapitałem zagranicznym w 2010 roku, op. cit., s Wyłączenie z prezentacji mikroprzedsiębiorstw związane jest z ograniczeniem podmiotowym badań GUS.

23 miejsce przedsiębiorstw z udziałem kapitału zagranicznego 143 Tabela 5.6. Wartości eksportu i importu przedsiębiorstw z udziałem kapitału zagranicznego w województwie kujawsko-pomorskim w latach Wyszczególnienie wartość eksportu (mln PLN) 4 627, , , , , ,3 liczba podmiotów eksportujących wartość importu (mln PLN) 3 810, , , , , ,5 liczba podmiotów importujących saldo obrotów (mln PLN) 817,4 989, , , , ,8 Źródło: opracowanie własne na podstawie: GUS, Działalność gospodarcza podmiotów z kapitałem zagranicznym w 2005 roku, Warszawa 2006, s. 43; GUS, Działalność gospodarcza podmiotów z kapitałem zagranicznym w 2006 roku, Warszawa 2007, s. 52; GUS, Działalność gospodarcza podmiotów z kapitałem zagranicznym w 2007 roku, Warszawa 2008, s. 52; GUS, Działalność gospodarcza podmiotów z kapitałem zagranicznym w 2008 roku, Warszawa 2009, s. 52; GUS, Działalność gospodarcza podmiotów z kapitałem zagranicznym w 2009 roku, Warszawa 2010, s ; GUS, Działalność gospodarcza podmiotów z kapitałem zagranicznym w 2010 roku, Warszawa 2011, s W latach średnioroczna wartość przychodów z całokształtu działalności w przedsiębiorstwach z udziałem kapitału zagranicznego (zatrudniających 10 i więcej osób) była równa ,7 mln PLN, natomiast dla przedsiębiorstw bez udziału tego kapitału kształtowała się na średnim poziomie ,2 mln PLN, czyli była ponad 3-krotnie wyższa. Różnica ta to oczywiście efekt dominacji ilościowej przedsiębiorstw krajowych bez udziału kapitału zagranicznego, których w analizowanym okresie było w województwie kujawsko-pomorskim blisko 10-krotnie więcej niż przedsiębiorstw z kapitałem zagranicznym. Biorąc natomiast pod uwagę średnie tempo przyrostu wartości przychodów generowanych w obu grupach podmiotów można zauważyć, iż dla przedsiębiorstw z udziałem kapitału zagranicznego było ono ponad 2-krotnie wyższe niż dla przedsiębiorstw bez udziału tego kapitału w pierwszym przypadku wartość przychodów zwiększała się w średniorocznym tempie 16,5%, a w drugim 7,7%. Relacje dotyczące poziomu kosztów kształtowały się przy tym bardzo podobnie. Uwzględniając fakt, iż w obu grupach podmiotów liczba przedsiębiorstw zwiększała się w podobnym tempie (około 2,3 2,5% rocznie), należy wnioskować, że wzrost skali działalności prowadzonej przez przedsiębiorstwa z udziałem kapitału zagranicznego był w analizowanym okresie znacznie wyższy niż w pozostałych przedsiębiorstwach województwa kujawsko- -pomorskiego (tabela 5.7).

24 Tabela 5.7. Podstawowe wyniki finansowe przedsiębiorstw z udziałem kapitału zagranicznego na tle wszystkich przedsiębiorstw województwa kujawsko-pomorskiego w latach (podmioty zatrudniające 10 i więcej osób) Przedsiębiorstwa: Lata Przychody z całokształtu działalności (mln PLN) z kapitałem zagranicznym 6 948, , , , , , , , , , , ,4 bez kapitału zagranicznego b.d. b.d. b.d , , , , , , , , ,2 ogółem b.d. b.d. b.d , , , , , , , , ,6 Koszty uzyskania przychodów (mln PLN) z kapitałem zagranicznym 6 720, , , , , , , , , , , ,9 bez kapitału zagranicznego b.d. b.d. b.d , , , , , , , , ,8 ogółem b.d. b.d. b.d , , , , , , , , ,7 Wynik finansowy netto (mln PLN) z kapitałem zagranicznym 154,9 321,8 196,8 238,8 319,6 750,5 411,0 748,2 572,1 184,2 486,9 752,8 bez kapitału zagranicznego b.d. b.d. b.d. 569,5 779, , , , , , , ,7 ogółem b.d. b.d. b.d. 808, , , , , ,6 2396,7 2963,3 3177,5 Liczba jednostek wykazujących zysk netto z kapitałem zagranicznym bez kapitału zagranicznego b.d. b.d. b.d ogółem b.d. b.d. b.d Wynik finansowy netto przypadający na jedno przedsiębiorstwo wykazujące zysk (mln PLN) z kapitałem zagranicznym 1,4 2,8 1,7 2,0 2,4 4,7 2,5 4,3 3,1 1,3 2,9 4,4 bez kapitału zagranicznego 0,4 0,5 1,1 0,7 1,1 1,4 1,0 1,2 1,1 ogółem 0,5 0,6 1,4 0,9 1,4 1,5 1,0 1,3 1,4

25 Wskaźnik rentowności obrotów netto (%) z kapitałem zagranicznym 2,23 3,88 2,34 2,63 3,41 6,46 3,57 5,29 2,94 0,89 1,99 2,55 bez kapitału zagranicznego 4,14 4,10 3,89 3,88 3,75 3,55 3,48 3,58 3,29 ogółem 3,57 3,61 3,38 3,38 3,20 2,89 2,79 2,74 2,44 Uwaga: wskaźnik rentowności obrotu netto to relacja wyniku finansowego netto do wartości przychodów z całokształtu działalności; wyłączenie z prezentacji mikroprzedsiębiorstw związane jest z ograniczeniem podmiotowym badań GUS, którymi objęte są wyłącznie jednostki prowadzące księgi rachunkowe lub podatkową księgę przychodów i rozchodów, w których liczba pracujących wynosi 10 i więcej osób; b.d. brak danych. Źródło: opracowanie własne na podstawie: GUS, Działalność gospodarcza spółek z udziałem kapitału zagranicznego w 1999 roku, Warszawa 2000, s ; GUS, Działalność gospodarcza spółek z udziałem kapitału zagranicznego w 2000 roku, Warszawa 2001, s ; GUS, Działalność gospodarcza spółek z udziałem kapitału zagranicznego w 2001 roku, Warszawa 2002, s ; GUS, Działalność gospodarcza spółek z udziałem kapitału zagranicznego w 2002 roku, Warszawa 2003, s ; GUS, Działalność gospodarcza spółek z udziałem kapitału zagranicznego w 2003 roku, Warszawa 2004, s ; GUS, Działalność gospodarcza spółek z udziałem kapitału zagranicznego w 2004 roku, Warszawa 2005, s ; GUS, Działalność gospodarcza podmiotów z kapitałem zagranicznym w 2005 roku, Warszawa 2006, s ; GUS, Działalność gospodarcza podmiotów z kapitałem zagranicznym w 2006 roku, Warszawa 2007, s ; GUS, Działalność gospodarcza podmiotów z kapitałem zagranicznym w 2007 roku, Warszawa 2008, s ; GUS, Działalność gospodarcza podmiotów z kapitałem zagranicznym w 2008 roku, Warszawa 2009, s ; GUS, Działalność gospodarcza podmiotów z kapitałem zagranicznym w 2009 roku, Warszawa 2010, s ; GUS, Działalność gospodarcza podmiotów z kapitałem zagranicznym w 2010 roku, Warszawa 2011, s ; GUS, Bilansowe wyniki finansowe podmiotów gospodarczych w 2002 roku, Warszawa 2003, s ; GUS, Bilansowe wyniki finansowe podmiotów gospodarczych w 2003 roku, Warszawa 2004, s ; GUS, Bilansowe wyniki finansowe podmiotów gospodarczych w 2004 roku, Warszawa 2005, s ; GUS, Bilansowe wyniki finansowe podmiotów gospodarczych w 2005 roku, Warszawa 2006, s ; GUS, Bilansowe wyniki finansowe podmiotów gospodarczych w 2006 roku, Warszawa 2007, s ; GUS, Bilansowe wyniki finansowe podmiotów gospodarczych w 2007 roku, Warszawa 2008, s ; GUS, Bilansowe wyniki finansowe podmiotów gospodarczych w 2008 roku, Warszawa 2009, s ; GUS, Bilansowe wyniki finansowe podmiotów gospodarczych w 2009 roku, Warszawa 2010, s ; GUS, Bilansowe wyniki finansowe podmiotów gospodarczych w 2010 roku, Warszawa 2011, s

26 146 Bezpośrednie inwestycje zagraniczne w województwie kujawsko-pomorskim Wykres 5.5. Przeciętna wartość przychodów z całokształtu działalności oraz wynik finansowy netto przypadający na jedno przedsiębiorstwo w województwie kujawsko-pomorskim w latach (podmioty zatrudniające 10 i więcej osób) Źródło: opracowanie własne na podstawie danych z tabeli 5.7. W okresie odsetek podmiotów wykazujących zysk netto był wyższy w grupie przedsiębiorstw krajowych bez udziału kapitału zagranicznego. Kształtował się on na średniorocznym poziomie 81,4% w porównaniu z 65,4% w przypadku przedsiębiorstw o rodowodzie zagranicznym. Wartość przeciętnego wyniku finansowego netto była przy tym blisko 4-krotnie wyższa w grupie przedsiębiorstw bez kapitału zagranicznego wynosiła ona mln PLN w ujęciu rocznym, a dla przedsiębiorstw z kapitałem zagranicznym była równa 496 mln PLN 15 (tabela 5.7). Jeśli jednak weźmiemy pod uwagę kształtowanie się wielkości wyników finansowych netto w przeliczeniu na jedno przedsiębiorstwo, to okaże się, że w przypadku podmiotów z udziałem kapitału zagranicznego były one znacznie wyższe w całym analizowanym okresie niż w grupie przedsiębiorstw krajowych bez udziału tego kapitału. Przeciętna wartość wyniku finansowego netto przypadającego na jedno przedsiębiorstwo z udziałem kapitału zagranicznego wynosiła w analizowanym okresie 3,1 mln PLN wobec zaledwie 15 Jest to oczywiście konsekwencją faktu, że przedsiębiorstw bez udziału kapitału zagranicznego jest w województwie nieporównywalnie więcej niż przedsiębiorstw posiadających ten kapitał.