Układ trawienny Systema digestorium

Transkrypt

1 Układ trawienny Systema digestorium

2 Rola układu trawiennego Przyjmowanie pokarmu Przeprowadzenie pokarmu przez przewód pokarmowy Trawienie, w wyniku czego następuje rozłoŝenie pokarmu za pomocą enzymów na prostsze związki: - Skrobia jest rozkładana na cukry proste przez amylazę. - Pepsyna i trypsyna rozkładają białka na aminokwasy i dwupeptydy. - Lipazy rozkładają lipidy na monoglicerydy i kwasy tłuszczowe. Wchłanianie - transport wody, substancji odŝywczych i elektrolitów z przewodu pokarmowego do krwi i chłonki. Defekacja, czyli wydalanie nie strawionych substancji.

3 Podział układu trawiennego Przewód pokarmowy rozpoczyna się szparą ust i kończy odbytem. Składa się z: - jamy ustnej, - gardła, - przełyku, - Ŝołądka, - jelita cienkiego, - jelita grubego. Gruczoły trawienne - gruczoły ślinowe, - wątroba, - trzustka. Otrzewna

4 Ściana przewodu pokarmowego ma budowę czterowarstwową: Błona śluzowa (tunica mucosa) jest pokryta nabłonkiem (od jamy ustnej do przełyku jest to nabłonek wielowarstwowy płaski, a począwszy od wpustu Ŝołądka jednowarstwowy walcowaty) Błona podśluzowa (tunica submucosa) gęsta tkanka łączna z duŝą liczbą naczyń krwionośnych, chłonnych i splotów nerwowych. Błona mięśniowa (tunica muscularis) w większości składa się z zewnętrznej warstwy podłuŝnej i wewnętrznej warstwy okręŝnej Błona surowicza lub przydanka (tunica serosa)

5 Gruczoły ślinowe, ślinianki (Glandulae salivares, glandulae) Ślinianka przyuszna, przyusznica (glandula parotis) leŝy w komorze przyusznicy, do przodu od przewodu słuchowego zewnętrznego, przewód wyprowadzający w przedsionku jamy ustnej, na wysokości pierwszego zęba trzonowego górnego. Ślinianka podŝuchwowa (glandula submaxillaris) leŝy w trójkącie podŝuchwowym, przewód wyprowadzający w jamie ustnej właściwiej, na mięsku podjęzykowym Ślinianka podjęzykowa (glandula sublingualis) leŝy na dnie jamy ustnej, przewód wyprowadzający uchodzi do jamy ustnej właściwej, razem z przewodem ślinianki podŝuchwowej

6 Jama ustna (cavum oris) Początkowy odcinek przewodu pokarmowego. Granice jamy ustnej: szpara ustna (rima oris) cieśń gardła (isthmus faucium) Wargi (labia oris) Policzki (buccae) Dziąsła (gingivae) Zęby (dentes) Język (lingua) mięśnie języka wewnętrzne i zewnętrzne Podniebienie (palatum) mm. podniebienia miękkiego

7 Gardło (pharynx) Cewa mięśniowo-błoniasta o pionowym przebiegu, połoŝona do tyłu od jamy nosowej, jamy ustnej i krtani, do przodu od odcinka szyjnego kręgosłupa. Gardło stanowi przewód przez który naprzemiennie, nigdy równocześnie!, przechodzą pokarmy i płyny oraz powietrze oddechowe. PoniewaŜ przewód pokarmowy połoŝony jest ku tyłowi od krtani i tchawicy, stąd w gardle krzyŝują się droga pokarmowa z drogą oddechową. Części gardła: część nosowa gardła - ujście gardłowe trąbki słuchowej, - migdałek gardłowy, czyli trzeci - migdałek trąbkowy część ustna gardła - cięśń gardła część krtaniowa gardła - błona włóknista - błona mięśniowa (mm. zwieracze gardła, mm. dźwigacze gardła) - błona zewnętrzna, powięź gardłowa pierścień gardłowy limfatyczny - migdałki (tonsillae) podniebienne, językowy, gardłowy i trąbkowe.

8 Przełyk (oesophagus) Przewód mięśniowo-błoniasty o podłuŝnym przebiegu, który łączy gardło (C 6 ) z Ŝołądkiem (Th ). Czynność przełyku polega na transporcie pokarmu z gardła do Ŝołądka. Ściana przełyku nie ma zdolności wchłaniania pokarmu ani trawienia. Części przełyku: szyjna, piersiowa, brzuszna. Występują trzy fizjologiczne zwęŝenia przełyku: zwęŝenie górne - w przejściu gardła w przełyk, mięśnie w tym miejscu tworzą czynnościowy mięsień zwieracz przełyku. zwęŝenie środkowe - na wysokości rozdwojenia tchawicy w miejscu, gdzie aorta zstępująca od strony lewej i do tyłu, a oskrzele lewe od przodu obejmują przełyk. Nie jest ono powodowane budowa samej ściany przełyku, lecz przyleganiem obu sąsiednich narządów; zwęŝenie dolne - podobnie jak i górne, jest zwęŝeniem czynnościowym, spowodowanym napięciem mięśni okręŝnych, leŝy około 3 cm powyŝej wpustu Ŝołądka.

9 śołądek (ventriculus, gaster) Najszersza część przewodu pokarmowego łącząca przełyk z jelitem cienkim Części składowe Ŝołądka: wpust (cardia), dno, sklepienie Ŝołądka (fundus, fornix ventriculi) trzon (corpus ventriculi), część odźwiernikowa (pars pylorica) i odźwiernik (pylorus) Trzon przechodząc w część odźwiernikową, tworzy zagięcie nazwane kolanem Ŝołądka.. W miejscu kolana na krzywiźnie mniejszej występuje wcięcie kątowe.. Pomiędzy przełykiem a dnem Ŝołądka wcięcie wpustowe. W Ŝołądku wyróŝniamy ścianę przednią i tylną, które przechodzą w siebie wzdłuŝ krzywizn Ŝołądka: - krzywizny większej (curvatura ventriculi major) - krzywizny mniejszej (curvatura ventriculi minor) Budowa ściany Ŝołądka: Błona śluzowa tworzy liczne fałdy Ŝołądkowe zbudowane z błony śluzowej i podśluzowej. Największe z nich biegną równolegle wzdłuŝ krzywizny mniejszej, ograniczając tzw. bruzdę ślinową lub drogę Ŝołądkową. Oprócz fałdów błona śluzowa tworzy tzw. pólka Ŝołądkowe o wielkości 1-6 mm, zbudowane wyłącznie z błony śluzowej. Błona mięśniowa w Ŝołądku jest trójwarstwowa: od wewnątrz warstwa skośna (niepełna głównie w okolicy wpustu i dna), okręŝna i podłuŝna. Mięśniówka podłuŝna jest najsilniej rozbudowana na krzywiznach, natomiast na ścianie przedniej i tylnej reprezentują ją tylko pojedyncze włókna. Mięśniówka okręŝna w obrębie odźwiernika wytwarza zgrubienie mięsień zwieracz odźwiernika (musculus sphincter pylori).

10

11 Jelito cienkie (intestinum tenue) NajdłuŜsza część przewodu pokarmowego łącząca Ŝołądek z jelitem grubym Części jelita cienkiego: - dwunastnica, - jelito czcze, - jelito kręte

12 Dwunastnica (duodenum) PołoŜenie dwunastnicy - w jamie brzusznej, na jej tylnej ścianie. Opuszka dwunastnicy leŝy wewnątrzotrzewnowo, pozostałe części zaotrzewnowo. Podział dwunastnicy - część górna czyli opuszka (bulbus duodeni) leŝąca na wysokości trzonu L 1 - część zstępująca (pars descendes) leŝąca po prawej stronie kręgosłupa na wysokości od L 1 - L 3 - część pozioma (pars horizontalis) krzyŝuje trzon L 3 - część wstępująca (pars ascendes) leŝy po lewej stronie kręgosłupa na wysokości L 3 do L 2 dwunastnica przechodzi zgięciem dwunastniczo-jelitowym (flexura duodenojejunalis) w jelito czcze, które jest umocowane przy pomocy więzadła albo mięśnia wieszadłowego (m. suspensorius duodeni), który przyczynia się do umocowania zgięcia dwunastniczo-jelitowego.

13 Budowa dwunastnicy W błonie śluzowej widoczne są liczne, wysokie fałdy okręŝne (plicae circulares) z wyjątkiem opuszki, gdzie błona śluzowa jest gładka. Na tylno-przyśrodkowej ścianie części zstępującej przebiega fałd podłuŝny (plica longitudinalis duodeni),wywołany przez przebieg przewodu Ŝółciowego wspólnego. Fałd ten kończy się brodawką dwunastniczą większą (papilla duodeni maior s. Vateri). Na tej brodawce jest wspólne ujście przewodu Ŝółciowego wspólnego i przewodu trzustkowego. MoŜe teŝ istnieć brodawka mniejsza. Na tej brodawce uchodzi przewód trzustkowy dodatkowy.

14 Budowa ściany jelita cienkiego Ściana jelita cienkiego ma trzy warstwy: - błona śluzowa razem z podśluzową tworzą fałdy okręŝne, które są najwyŝsze w dwunastnicy (brak ich w opuszce), ich wysokość i gęstość stopniowo maleje w kierunku jelita grubego. Pod mikroskopem moŝna stwierdzić, Ŝe błona śluzowa wytwarza palczaste struktury zwane kosmkami jelitowymi,, pokryte nabłonkiem jelitowym. Fałdy okręŝne zwiększają pow. wchłaniania jelita do 1 m 2, kosmki do około 10 m 2 a mikrokosmki do około 200 m 2. W błonie śluzowej leŝą prymitywne narządy limfatyczne - grudki chłonne,, które dzielimy na samotne, występujące w całym jelicie i skupione, występujące tylko w jelicie krętym. - błona mięśniowa tworzy dwie warstwy: okręŝną połoŝoną wewnątrz, grubszą i warstwę podłuŝną leŝącą zewnątrz. Dzięki obecności i specyficznym właściwością mięśniówki, jelito moŝe wykonywać ruchy: - wahadłowe; - odcinkowe (segmentalne); - robaczkowe (perystaltyczne) - błona surowicza,, odpowiadająca budową otrzewnej trzewnej

15 Motoryka przewodu pokarmowego Ruchy perystaltyczne, robaczkowe stopniowy okręŝny skurcz ściany przewodu pokarmowego, przesuw około 1cm/ min. Ruchy segmentowe, odcinkowe w których skurczom ulegają dwa odległe miejsca przewodu pokarmowego. JeŜeli ta odległość wynosi kilka cm, to są to ruchy wahadłowe, które polegają na naprzemienny skracaniu i wydłuŝaniu poszczególnego odcinka pętli jelitowej. Skracanie wywołuje mięśniówka podłuŝna, wydłuŝanie odbywa się biernie. Ruchy te mieszają pokarm i ułatwiają krąŝenie krwi. Ruchy masowe, występują w jelicie grubym, powodują przesuwanie mas kałowych.

16 Jelito grube (intestinum crassum) Stanowi ostatni odcinek przewodu pokarmowego i biegnie od ujścia jelita cienkiego do odbytu. Jelito grube dzieli się na: jelito ślepe, kątnica (intestinum caecum) z wyrostkiem robaczkowy (processus vermiformis) okręŝnicę (colon), w której wyróŝniamy cztery odcinki: - okręŝnica wstępująca (colon ascendes), - okręŝnica poprzeczna (colon transversum), - okręŝnica zstępująca (colon descendes), - okręŝnica esowata, esica (colon sigmoideum) odbytnicę (rectum, intestinum rectum)

17 Budowa ściany jelita grubego Jest analogiczna do budowy ściany jelita krętego. Zasadnicza róŝnicą jest nierównomierne rozłoŝenie mięśniówki o przebiegu podłuŝnym. W jelicie grubym mięśniówka podłuŝna z wyjątkiem wyrostka robaczkowego i prostnicy tworzy 3 skupienia zwane taśmami. Taśmy te są widoczne na zewnątrz poprzez otrzewną. WyróŜniamy taśmę wolną, sieciową i krezkową.. Taśmy są krótsze o 1/6 od długości jelita grubego, co powoduje wystąpienie charakterystycznych uwypukleń okręŝnicy, oddzielonych wcięciami półksięŝycowatymi.. Ze względu na przyczynę ich powstania zarówno wypuklenia jak i wcięcia półksięŝycowate biegną od 1 taśmy do 2 czyli obejmują 1/3 obwodu jelita. W świetle jelita grubego widoczne są fałdy półksięŝycowate,, które odpowiadają leŝącym na zewnątrz wcięciom. Błona śluzowa jelita grubego nie tworzy fałdów - wymienione fałdy półksięŝycowate są zbudowane z całej grubości ściany jelita, czyli z błony śluzowej, błony podśluzowej, mięśniówki podśluzowej, mięśniówki okręŝnej i otrzewnej. Nie spotykamy teŝ kosmków w błonie śluzowej jelita grubego. Widoczne są natomiast nieliczne grudki chłonne samotne. DuŜą ilość tkanki chłonnej obserwuje się jedynie w błonie śluzowej wyrostka robaczkowego, stąd nawet mówi się o grudkach chłonnych skupionych w tym narządzie. W tych odcinkach jelita grubego, które posiadają taśmy na zewnątrz występują tzw. przyczepki sieciowe.. Są to uwypuklenia otrzewnej wypełnione tkanką tłuszczową. Przyczepiają się do ściany jelita wzdłuŝ taśmy wolnej. Przyczepki sieciowe występują tylko na jelicie grubym, mimo mylącej nazwy - nie ma ich na sieci większej.

18 Topografia wątroby leŝy w jamie brzusznej, wewnątrzotrzewnowo, w prawym podŝebrzu, nadbrzuszu i częściowo w podŝebrzu lewym. Powierzchnia trzewna wątroby na powierzchni trzewnej widoczne są dwie bruzdy strzałkowe: prawa i lewa oraz łączące je wrota wątroby.. Pomiędzy bruzdami strzałkowymi widoczne są: - do przodu od wrót wątroby - płat czworoboczny, - do tyłu od wrót wątroby - płat ogoniasty. Płaty te są wydzielone z płata prawego przez rowek strzałkowy. na płacie lewym wyróŝniamy wycisk Ŝołądkowy i wycisk przełykowy. Po prawej stronie od wycisku Ŝołądkowego wyróŝniamy wyniosłość guz sieciowy. na płacie czworobocznym widoczny jest wycisk odźwiernikowy. na płacie ogoniastym w pobliŝu wrót wątroby widoczna jest wyniosłość zwana wyrostkiem brodawkowatym.. Po jego prawej stronie leŝy druga,nieco większa wyniosłość - wyrostek ogoniasty - jest to miejsce łączące płat ogoniasty z pozostałą częścią płata prawego. Na płacie prawym widoczne są wyciski: - okręŝniczy, - dwunastniczy, - nerkowy i nadnerczowy.

19 Wrota wątroby (porta hepatis) leŝą między bruzdami strzałkowymi, do przodu od płata ogoniastego, a do tyłu od płata czworobocznego. we wrotach po stronie prawej z połączenia przewodu wątrobowego prawego i lewego powstaje przewód wątrobowy wspólny. Po jego lewej stronie tętnica wątrobowa właściwa dzieli się na gałąź prawą i lewą. Do tyłu od tych tworów Ŝyła wrotna dzieli się na gałąź prawą i lewą. Ponadto przez wrota wątroby przechodzą naczynia chłonne oraz włókna nerwowe autonomiczne splotu wątrobowego.

20 KrąŜenie wrotne Krew Ŝylną z narządów części brzusznej układu pokarmowego zbiera Ŝyła wrotna wątroby (vena portae). Zawiera ona krew ubogą w tlen, ale bogatą w składniki odŝywcze i transportuje ją do wątroby. śyła wrotna powstaje do tyłu od głowy trzustki z połączenia: - Ŝ. krezkowej górnej - Ŝ. śledzionowej - Ŝ. krezkowej dolnej - Ŝ. Ŝołądkowej lewej Po wniknięciu do więzadła wątrobowo-dwunastniczego Ŝyła wrotna dzieli się na gałąź prawa i lewą, które tworzą Ŝyły zrazikowe. Od nich odchodzą naczynia zatokowe spływające do Ŝył środkowych zrazików. śyły środkowe zlewają się w Ŝyły podzrazikowe, które stanowią dopływy Ŝył wątrobowych.

21 Produkcja Ŝółci ml/dobę, Rola wątroby Produkcja białek krwi - z wyjątkiem gamma-globulin, globulin, Detoksykacja - przez wiązanie z H 2 SO 4 i kwasem glukuronowym, Udział w metabolizmie węglowodanów, białek i tłuszczów magazyn glukozy w postaci glikogenu, rozkład i synteza białek, Produkcja - czynników krzepnięcia, Inaktywacja - hormonów, Magazyn - witamin A, D, B 12 Spichrzanie (składowanie i magazynowanie) - glikogenu i Ŝelaza (Fe), Magazyn - krwi, Termoregulacja - krew opuszcza ją cieplejsza o 1 0 C, W okresie płodowym - narząd krwiotwórczy.

22 Drogi Ŝółciowe Drogi wewnątrz wątrobowe: - kanaliki Ŝółciowe włosowate >> przewody Ŝółciowe międzyzrazikowe >> >> przewody płatowe >> przewód wątrobowy wspólny Drogi zewnątrz wątrobowe: - przewód wątrobowy wspólny + przewód pęcherzykowy >> przewód Ŝółciowy

23 Trzustka (pancreas) Na tylnej ścianie jamy brzusznej, zaotrzewnowo Części trzustki: głowa, trzon, ogon, Powierzchnie trzustki: przednio-górna, przednio-dolna, dolna, tylna, Głowa trzustki objęta jest przez dwunastnicę i przylega do Ŝyły głównej dolnej W ogonie rozpoczyna się przewód trzustkowy,, który przebiega przez cały gruczoł i uchodzi wspólnie z przewodem Ŝółciowym wspólnym na brodawce większej dwunastnicy. Przewód trzustkowy dodatkowy drenuje dolną część głowy i wyrostka haczykowatego, uchodzi na brodawce mniejszej dwunastnicy.

24 Czynności trzustki Wewnątrzwydzielnicza (endogenna) - wyspy Langerhansa znajdujące się w trzonie i ogonie wydzielają hormony: insulinę i glukagon, które regulują gospodarkę węglowodanową. Zewnątrzwydzielnicza (egzogenna) - wydzielanie soku trzustkowego zawierającego enzymy trawienne, który odpływa przewodami trzustkowymi do dwunastnicy. Sok trzustkowy - c.w , ph 8, dlatego zobojętnia sok Ŝołądkowy, - objętość 1-3 l/dobę, - skład - H 2 O, enzymy, Na+, K+, Cl-, HCO 3 -. Enzymy - Proteolityczne: : trypsyna, chymotrypsyna, elastazy, karboksypeptydazy, - Lipolityczne: : lipaza trzustkowa, fosfolipaza, esterazy.

25 Otrzewna (peritoneum) Błyszcząca, przeźroczysta błona surowicza, wyścielająca jamę brzuszną i miednicę Składa się z dwóch blaszek: - otrzewnej ściennej stanowi najbardziej wewnętrzną warstwę ściany brzucha - otrzewnej trzewnej pokrywa narządy W zaleŝności od stosunku otrzewnej trzewnej do narządów jamy brzusznej wyróŝniamy połoŝenie zewnątrz- i wewnątrzotrzewnowe. Narządy wewnątrzotrzewnowe Otoczone ze wszystkich stron otrzewną trzewną, posiadają krezkę (wyjątek- jelito ślepe) - Ŝołądek, górna część dwunastnicy, - jelito czcze, jelito kręte, kątnica i wyrostek robaczkowy, - okręŝnica poprzeczna i esowata, górna część odbytnicy, - śledziona i wątroba (z wyjątkiem części tylnej powierzchni przeponowej), - pęcherzyk Ŝółciowy i przewód Ŝółciowy wspólny - część brzuszna przełyku Narządy zewnątrzotrzewnowe - część zstępująca, pozioma i wstępująca dwunastnicy - okręŝnica wstępująca i zstępująca - odbytnica - trzustka