PRZEDSIĘBIORCZOŚĆ SPOŁECZNA
|
|
- Feliks Skrzypczak
- 8 lat temu
- Przeglądów:
Transkrypt
1
2 PRZEDSIĘBIORCZOŚĆ SPOŁECZNA TEORIA I PRAKTYKA RYSZARD PRASZKIER ANDRZEJ NOWAK Zamów książkę w księgarni internetowej wydanie II Warszawa 2015
3 Tytuł oryginału Social Entrepreneurship: Theory and Practice Tłumaczenie RENTIER-LANG Wydawca Kamila Dołęgowska-Narloch Redakcja, korekta i skład Studio Mediana Wydawnictwo JAK Przygotowanie okładki Studio Kozak na podstawie okładki oryginalnego wydania, za zgodą wydawnictwa Cambridge University Press Zdjęcie wykorzystane na okładce istockphoto/john Woodcock Copyright by Ryszard Praszkier & Andrzej Nowak 2012, 2015 Copyright for the Polish edition by Wolters Kluwer Polska Sp. z o.o., 2012 Copyright for the Polish edition by Wolters Kluwer SA, 2015 All rights reserved. ISBN Wydane przez: Wolters Kluwer SA Dział Praw Autorskich Warszawa, ul. Przyokopowa 33 tel ksiazki@wolterskluwer.pl księgarnia internetowa
4 Spis treści Przedmowa Słowo wstępne do wydania polskiego Wstęp Podziękowania Część I Przedsiębiorczość społeczna Wprowadzenie Rozdział 1.. Definicje przedsiębiorczości społecznej Rozdział 2.. Wymiary przedsiębiorczości społecznej Rozdział 3. Identyfikowanie przedsiębiorców społecznych w praktyce Część II Dynamika zmian społecznych Wprowadzenie Rozdział 4. Teorie zmian społecznych i towarzyszące im dylematy Rozdział 5. Równowaga i złożoność Rozdział 6.. Teoria wyłaniania społecznego (teoria emergencji) Część III Kapitał społeczny budowany przez przedsiębiorców społecznych Wprowadzenie Rozdział 7. Kapitał społeczny
5 6 Rozdział 8. Sieci społeczne jako podstawa tworzenia kapitału społecznego Rozdział 9. Cechy osobowości wspierające budowanie kapitału społecznego Część IV Nowy styl przywództwa Wprowadzenie Rozdział 10. Przedsiębiorczość społeczna: perspektywa dynamiczna Rozdział 11. Nowy model przywództwa Rozdział 12. Podejmowanie wyzwań i mierzenie się z konfliktami pozornie nierozwiązywalnymi Rozdział 13. Empatia i neurony lustrzane Epilog Przedsiębiorczość społeczna w przeszłości i perspektywy na przyszłość Podsumowanie Załącznik 1. Jak zostać przedsiębiorcą społecznym Załącznik 2. Proces oceny kandydatów na członków stowarzyszenia Ashoka Załącznik 3. Fragmenty wywiadów Bibliografia Spis ilustracji O autorach Indeks
6 Przedmowa Na początku lat 90. ubiegłego wieku, wkrótce po zmianie systemu politycznego, kooperatywa austriackich farmerów zaprosiła 10 polskich rolników. Mieli się oni przyjrzeć efektywnym sposobom gospodarowania na roli. Byli zachwyceni tym, co zobaczyli i usłyszeli. Jeszcze zanim wrócili do kraju, mieli jasny plan działania: namówią sąsiadów na utworzenie spółdzielni; zamienią wiele mało efektywnych maszyn rolniczych z poszczególnych gospodarstw na kilka nowoczesnych o dużej wydajności; zbudują mleczarnię i olejarnię, gdzie będą przerabiać własne produkty bez dzielenia się zyskami z łańcuszkiem pośredników. Ich entuzjazm nie trwał jednak długo. Nie udało im się stworzyć ani jednej kooperatywy na wzór austriackich farmerów. Powód był prozaiczny. Każdy z członków tego wyjazdu szkoleniowego pochodził z innej wsi. Po powrocie do domu, gdy próbowali swoją wizją wspólnego gospodarowania zarazić sąsiadów, spotkali się z niemożliwą do przełamania niechęcią, której zasadniczym powodem była nieufność i podejrzliwość: Inni mogą na tym zyskać więcej niż ja, Niemało jest wśród nas kombinatorów, Ja będę tyrał, a inni będą się przyglądać. Gdyby cała dziesiątka była z jednej wsi, plan zapewne by się powiódł i powstałby bąbel nowego w morzu starego. Możliwe stałoby się uruchomienie procesu trwałej i zataczającej coraz szersze kręgi zmiany społecznej, której przesłanki i mechanikę szczegółowo opisują autorzy. Przedsięwzięcie stanowiłoby zaraźliwy przykład dla innych wsi. Zgaszony entuzjazm 10 rolników jest przykładem niezwykle powszechnego w Polsce zjawiska niechęci i nieumiejętności współpracy, zwłaszcza współpracy w zadaniach nierutynowych, innowacyjnych. Rozwój naszego kraju dokonuje się nieprzerwanie od 20 lat w modelu molekularnym. Dzięki trzem ważnym przewagom konkurencyjnym taniej sile roboczej, wysokim kwalifikacjom pracowników i dużemu rynkowi zbytu napłynął do Polski ogromny kapitał zagraniczny, który stworzył największą montażownię Europy, dał pracę milionom rodaków i zapewnił nieprzerwany wzrost gospodarczy, ale w żadnym lub
7 8 Przedmowa w znikomym tylko stopniu przyczynił się do budowy innowacyjnej gospodarki. Jesteśmy gospodarką naśladowczą, bazującą na obcym know-how, nietworzącą własnego 1. Dlaczego nie robią tego rodzimi przedsiębiorcy? Jest ich przecież cały legion. Sektor małych i średnich firm należy do największych w Unii Europejskiej. Spośród 3 mln zarejestrowanych działa ponad 1,5 miliona. Dominują jednak mikroprzedsiębiorstwa (poniżej 10 zatrudnionych), ale najwięcej jest firm rodzinnych (od jednego do trzech pracowników). Problemem jednak jest nie ich wielkość, ale to, czym się zajmują oraz cechy ich właścicieli. Zajmują się prostymi rzeczami. Ich przychody z zagranicy z tytułu licencji i patentów są ponad 10-krotnie mniejsze niż średnio w Unii Europejskiej. Dwukrotnie mniejszy niż w pozostałych krajach unijnych jest odsetek tych firm, które wprowadzają produkty lub usługi innowacyjne. A cechy właścicieli? Przede wszystkim brak im wizji i ambicji. Prawie żaden drobny polski przedsiębiorca nie marzy o ekspansji. Jeśli tylko to, co stworzył, jako tako działa i przynosi zyski, to niech tak zostanie. Ekspansja wymagałaby wyjścia poza wąskie grono członków rodziny i sprawdzonych nielicznych współpracowników, a to jest niemal wykluczone z uwagi na dramatycznie niski poziom zaufania i niechęć do współpracy. Przykład: ponad 600 tysięcy drobnych kupców mogło już w pierwszych latach transformacji stworzyć kilka prężnych ogólnokrajowych, a z czasem także międzynarodowych, sieci handlowych. Tymczasem polski rynek został zmajoryzowany niemal w pełni przez obce sieci handlowe. Ale nie tylko w biznesie brakuje przedsiębiorców innowacyjnych z wizją, pasją i dążeniem do ekspansji. Także obszar właściwy dla przedsiębiorców społecznych 2 cierpi w Polsce na te same słabości. Spośród około 100 tysięcy zarejestrowanych organizacji pozarządowych według stowarzyszenia Klon/Jawor 3 działa zaledwie połowa. Na palcach dwóch rąk można wymienić takie, które osiągnęły sukces w wymiarze ogólnokrajowym (np. Caritas i Wielka Orkiestra Świątecznej Pomocy). Ponownie przeszkodą na drodze rozkwitu organizacji non-profit jest niski poziom kapitału społecznego. Zaledwie 11 15% Polaków ufa innym ludziom (podczas gdy w krajach Unii Europejskiej odsetek ten wynosi średnio 26%), a tylko co piąty należy do jakiejś organizacji (w większości krajów unijnych niemal każdy obywatel jest członkiem co najmniej jednej organizacji). 1 Pod względem liczby zgłoszeń patentowych w dziedzinie wysokich technologii Polska była w 2008 roku na 25 miejscu w Unii Europejskiej, przed Grecją i Rumunią, a w strukturze i tak wyjątkowo niskich nakładów na badania i rozwój (w stosunku do PKB jedna trzecia średniej unijnej) udział przedsiębiorstw jest dwukrotnie mniejszy niż w innych krajach Unii. Oznacza to, że przedsiębiorstwa działające w Polsce inwestują w innowacje śladowo (sześć razy miej niż średnio w Unii). 2 Według mniej rygorystycznej definicji niż przyjmują autorzy, bowiem wedle ich kryteriów przedsiębiorca społeczny zdarza się jeden na 10 milionów. 3 Zob. klon.org.pl
8 Przedmowa 9 Równie niski jest w naszym kraju wskaźnik wolontariatu 4. Niestety nic się pod tym względem nie poprawiło od 20 lat. Polskie wydanie książki Ryszarda Praszkiera i Andrzeja Nowaka uważam za ważny impuls do poszukiwania sposobów budowania w Polsce kapitału społecznego. Potrzebujemy zarówno przedsiębiorców społecznych, jak i posiadających ich wizję, pasję, optymizm, wiarę w innych ludzi i wytrwałość przedsiębiorców biznesowych. Przedsiębiorcy społeczni mają dar budzenia świadomości, że razem można więcej i że współpraca tworzy wartość dodaną oraz może uruchamiać lawinę pozytywnych konsekwencji zmieniających w sposób trwały nie tylko jakość życia upośledzonych grup społecznych, ale także kulturę całego społeczeństwa. Książka pokazuje i uczy sposobu ich działania. Być może i Ty, Czytelniku, masz w sobie potencjał Wielkiego Maga zmiany społecznej. Sprawdź. prof. Janusz Czapiński Uniwersytet Warszawski Wyższa Szkoła Finansów i Zarządzania w Warszawie 4 Z tego względu określiłem kiedyś Polskę państwem bez społeczeństwa. Zob. Polska państwo bez społeczeństwa, Nauka 2006, nr 1, s
9
10 Słowo wstępne do wydania polskiego Pierwsze wydanie tej książki ukazało się nakładem wydawnictwa Cambridge University Press w Stanach Zjednoczonych, gdzie przedsiębiorczość społeczna jest obecnie niezwykle popularna. Przedmiot o tej nazwie jest powszechnie wykładany na uniwersytetach, przy czym na wielu z nich istnieją wręcz wydzielone wydziały przedsiębiorczości społecznej. Celem książki było pogłębienie między innymi poprzez zastosowanie aparatu dynamicznej psychologii społecznej wiedzy o dynamice zmian społecznych wywołanych przez przedsiębiorców społecznych. Teorię bogato ilustrują studia przypadków z całego świata. Mimo międzynarodowego charakteru książki, warto jednak podkreślić, że pierwotne i główne jej inspiracje mają swoje źródła w Polsce, gdzie pod koniec 1994 roku jeden z autorów (Ryszard Praszkier) zakładał polską filię międzynarodowej organizacji przedsiębiorców społecznych Ashoka Innowatorzy dla Dobra Publicznego 1. Wydawało się wówczas, że jest to sposób na upowszechnianie bardzo ważnego przesłania: Weź sprawy w swoje ręce i zrób to sam; nawet najtrudniejsze problemy społeczne można rozwiązać dzięki pasji, inicjatywie, twórczemu i przedsiębiorczemu podejściu jednostek. Nie musisz czekać, aż sprawę rozwiążą «na górze». Już pierwsze ogłoszenie w prasie dotyczące idei przedsiębiorczości społecznej wywołało lawinę listów. Jednego z nich nigdy nie zapomnimy: Przeczytałam państwa ogłoszenie i zmieniło się moje życie. Jestem z małego miasteczka i pomagam dzieciom z problemami. Rodzina i znajomi mówią, że zwariowałam, że powinnam zajmować się poważną pracą. Sama tak myślałam że to, co robię, to wariactwo. Dzięki waszemu ogłoszeniu zrozumiałam jednak, że moje działanie jest cenione i ważne; już teraz wiem, że robię coś normalnego, potrzebnego. 1 Zob.
11 12 Słowo wstępne do wydania polskiego Dodało mi to skrzydeł 2. Dalsze żywe odpowiedzi na informacje prasowe wskazywały na potrzebę i wagę rozwijania idei przedsiębiorczości społecznej. W Polsce w przeszłości występowały dwie sprzeczne tendencje: z jednej strony widoczny był wpływ propagandy niedawnego reżimu komunistycznego, deprecjonującego działania indywidualne, oddolną i niezależną inicjatywę, samoorganizowanie się, a jednocześnie promującego rozwiązania centralistyczne, państwowe i odgórne. Wpajano przekonanie, że sytuacje społeczne są grą o sumie zerowej: jeżeli ktoś wygrywa to kosztem kogoś innego, kto tyle samo przegrywa. Oznacza to, że wybijający się ludzie sukcesu muszą żerować na czyjejś krzywdzie 3 ; z drugiej strony, przez kilka stuleci rozwijały się w Polsce twórcze i przedsiębiorcze umiejętności przechowywania polskości w oporze przeciwko działaniom zaborców i okupantów. Ponadto Polska ma bogate tradycje działalności społecznej. Znanym przykładem jest ksiądz Wacław Bliziński, aktywizujący w okresie międzywojennym mieszkańców regionu Liskowa, gdzie powstało zagłębie przedsiębiorczości, będące miejscem licznych wizyt studyjnych osób z Europy Zachodniej. Lisków stanowi także współcześnie inspirację do nowoczesnych działań społecznych 4. Innym przykładem jest rozwijająca się pod różnymi zaborami spółdzielczość wymienić tu można chociażby Towarzystwo Rolnicze Hrubieszowskie, założone na początku XIX wieku przez Stanisława Staszica, uznawanego za prekursora spółdzielczości chłopskiej w Europie. Podobnie innowacyjne były rozwijające się w ostatnim dziesięcioleciu XIX wieku chłopskie kasy oszczędnościowo-pożyczkowe (zwane wówczas Kasami Stefczyka). Pierwsze lata działalności stowarzyszenia Ashoka w Polsce okazały się niezwykle owocne, zarówno pod względem liczby kandydatów, jak i ich osiągnięć. Z jednej strony w Polsce wybierano znacznie więcej (per capita) przedsiębiorców społecznych niż w innych krajach. Z drugiej zaś ujawniały się niezwykle głębokie, wszechstronne i mądrze zaplanowane idee. W naszej książce przedstawiamy kilku polskich przedsiębiorców społecznych. Niestety nie jesteśmy w stanie wspomnieć wszystkich wspaniałych i znaczących postaci. O kilku z nich piszemy w tym miejscu. 2 Cytat z pamięci. 3 Zob. Praszkier R. (1996), Cognitive and Mental Factors in Transition, [w:] Matzner E. (red.), 3 rd AGENDA Workshop on Lessons from Transformation, Research Unit for Socioeconomics, Austrian Academy of Science, Vienna. 4 Zob. np. Kaźmierczak T. (2008), W stronę nowego Liskowa, [w:] W poszukiwaniu strategii pobudzania oddolnego rozwoju społeczności wiejskich. Instytut Spraw Publicznych, Warszawa, s
12 Słowo wstępne do wydania polskiego 13 Taką postacią jest Tomasz Sadowski (wybrany w 1995 roku), którego Barkę 5 Ryszard Praszkier odwiedzał wielokrotnie, podziwiając, jak powstaje republika bezdomnych, tworzących etos pracy, współpracy i braterstwa. Ci bezdomni, niejako podwójnie wykluczeni (pierwotnie przez społeczeństwo, a następnie jako przypadki skrajnie beznadziejne przez służby socjalne), stworzyli enklawy pracowitości (np. gospodarstwa rolne), szkoły dla innych bezdomnych, a także ośrodek szkolenia dla pracowników socjalnych z całej Europy, prowadzony przez byłych wykluczonych. Tomasz Sadowski miał wpływ nie tylko na zmianę o 180 stopni sytuacji samych bezdomnych, ale też na polskie ustawodawstwo w dziedzinie walki z nędzą i wykluczeniem społecznym. Podobną postacią jest dr Michał Wroniszewski (członek stowarzyszenia Ashoka od 1995 roku), który wraz ze swoją fundacją Synapsis 6 zmienił podejście do dzieci autystycznych w Polsce (przedtem często postrzeganych jako upośledzone). Wpłynął także na wczesną wykrywalność autyzmu i na tworzenie sieci poradni dla tych dzieci. Zapoczątkował ideę pracy dla dorosłych autystyków i założył przedszkole dla małych dzieci ze schorzeniami ze spektrum autyzmu. Zainicjował też różne sieci i platformy współpracy profesjonalistów i rodzin, a także system szkoleń działający zarówno w Polsce, jak i w krajach sąsiednich. Kiedy okazało się, że praca z dziećmi autystycznymi wymaga zharmonizowania prac przedstawicieli dziedzin, takich jak służba zdrowia, edukacja i pomoc społeczna, zorganizował cykl szkoleń dla posłów, wpływając na powstanie korzystnych uregulowań prawnych. Inny przykład ze wczesnych lat działania stowarzyszenia Ashoka w Polsce stanowi dr Alicja Derkowska (członek stowarzyszenia od 1998 roku), szerząca w Polsce, na Bałkanach, w Mołdawii i innych krajach sąsiedzkich wraz z założonym przez siebie Małopolskim Towarzystwem Oświatowym 7 ideę szkoły otwartej i aktywności społecznej młodzieży. Kiedy Ryszard Praszkier był w Indiach, często słyszał pytanie: Pan z Polski? To może zna pan Jacka Bożka?. Trzeba zatem wspomnieć także tego znanego w świecie człowieka. Jacek Bożek (członek stowarzyszenia Ashoka od 1997 roku) jest założycielem proekologicznego Klubu Gaja 8, dzięki któremu: powstało kilka ustaw o ochronie zwierząt, zorganizowano wiele akcji na rzecz ochrony naturalnego biegu rzek, podjęto skuteczną walkę o los koni i innych zwierząt zagrożonych rzeźnią czy nieludzkim transportem, w szkołach pojawiły się zajęcia edukacji ekologicznej dla dzieci, czy wreszcie zainicjowano akcję, w której dzieci dzięki zbiórce makulatury pomagają ratować zagrożone konie. 5 Zob. 6 Zob. 7 Zob. 8 Zob.
13 14 Słowo wstępne do wydania polskiego Istnieje oczywiście wielu innych Polaków, o których trzeba pamiętać i których działania należałoby uwiecznić w książce. Warto więc rozważyć publikację poświęconą wyłącznie polskim przedsiębiorcom społecznym. Niezwykła skuteczność, innowacyjność i pewna magia działalności przedsiębiorców społecznych skłoniła nas do postawienia kilku pytań: jak oni to robią? Co jest wspólnego w działalności przedsiębiorców społecznych w Polsce i na świecie? Jak wygląda zmiana społeczna, na którą wpływają? Dzięki tym właśnie niezwykłym osobom oraz dzięki intelektualnej współpracy dr. Ryszarda Praszkiera z prof. dr. hab. Andrzejem Nowakiem, który od dawna interesował się zmianą społeczną, stosując perspektywę dynamicznej psychologii społecznej (której jest współtwórcą), udało nam się trochę lepiej zrozumieć ową magię. O tym właśnie jest ta książka. Chcielibyśmy na koniec serdecznie podziękować polskim przedsiębiorcom społecznym za wspaniałe chwile spędzone na poznawaniu ich programów i za bezcenne inspiracje, bez których książka ta nie powstałaby. dr Ryszard Praszkier Instytut Studiów Społecznych Uniwersytetu Warszawskiego prof. dr hab. Andrzej Nowak Szkoła Wyższa Psychologii Społecznej Instytut Studiów Społecznych Uniwersytetu Warszawskiego Florida Atlantic University
14 Wstęp Panuje ogólne przekonanie, że duże zmiany społeczne wymagają ogromnych środków i inwestycji. Zdarzają się jednak sytuacje, w których trwałe systemowe zmiany społeczne są wprowadzane na szeroką skalę przez osoby dysponujące początkowo wyłącznie swoją pasją, kreatywnością i przedsiębiorczością. W pewnym sensie można powiedzieć, że ludzie ci tworzą coś z niczego. Nazywa się ich przedsiębiorcami społecznymi, a niniejsza książka jest poświęcona ukazaniu i przeanalizowaniu specyficznej magii towarzyszącej ich postawie. Zjawisko przedsiębiorczości społecznej rzeczywiście ma w sobie coś intrygującego. Wyjątkowi przedsiębiorcy społeczni zazwyczaj stawiają czoła z pozoru nierozwiązywalnym problemom społecznym i odnoszą w tej dziedzinie znaczne sukcesy. Osobom tym nie tylko udaje się zmotywować kluczowych graczy i wpływać na nastawienie ludzi, ale także wywierają one olbrzymi wpływ na krajobraz społeczny. Często też zapoczątkowują oddolne procesy, pewien rodzaj łańcucha zmian, które angażują całe społeczeństwo i je wzmacniają. Peter Drucker (Gendron 1996, s. 37) opisał proces tworzenia wartości społecznych w następujący sposób: Przedsiębiorca społeczny zmienia potencjał społeczeństwa. Oznacza to, że wpływ przedsiębiorczości społecznej zdecydowanie wykracza poza konkretne obszary zainteresowań danego przedsiębiorcy (np. niepełnosprawność, edukacja, kwestie kobiece czy środowisko naturalne) i wzmacnia społeczeństwo, umożliwiając zwiększenie jego wydajności. Nie dziwi więc fakt, że przedsiębiorczość społeczna budzi coraz większe zainteresowanie wśród naukowców i działaczy społecznych (Leadbeater 1997, Gentile 2002, Steyaert i Hjorth 2006) oraz osób z sektora prywatnego (Brincker hoff 2000, Martin 2007). Według Mair, Robinsona i Hockertsa (2006, s. 1) w minionej dekadzie «przedsiębiorczość społeczna» stała się popularna na świecie jako «nowe zjawisko» zmieniające nasz sposób myślenia o tworzeniu wartości społecznych. Również Kramer (2005) twierdzi, że w ciągu ostatnich lat termin przedsiębiorca społeczny zwrócił uwagę wielkich fundacji i prywatnych
15 16 Wstęp osób oraz szybko rozprzestrzenił się w sektorze zajmującym się działalnością typu non-profit. Kim są przedsiębiorcy społeczni? Co jest takiego niezwykłego w ich podejściu? Jak oni działają? Wydaje się, że różnią się od wszystkich innych grup tego rodzaju, tj. działaczy społecznych, menedżerów do spraw odpowiedzialności społecznej biznesu (CSR) i zawodowych innowatorów (Bornstein i Davis 2010). W jaki sposób można zdefiniować tę różnicę? Takie właśnie analityczne pytania i skłaniające do refleksji odpowiedzi legły u podstaw niniejszej książki. Najlepszym punktem wyjścia może tu być fascynująca opowieść o pewnym utalentowanym, pełnym pasji człowieku, który ponad 300 lat temu postanowił zmienić status quo, przez co wprowadził w społeczeństwie amerykańskim wyraźne i daleko idące zmiany. W czasach gdy Stany Zjednoczone składały się jeszcze z trzynastu kolonii, pewien młody mężczyzna nie mógł pogodzić się z faktem, że w Nowym Świecie bardzo trudno było dostać książki, a tylko nieliczni potrafili czytać. Wierzył, że powszechna umiejętność pisania i czytania może zjednoczyć ludzi, a tym samym stanowić znaczącą siłę napędową zmian społecznych. Gdy miał piętnaście lat i pracował w drukarni swojego brata, pisał listy do lokalnej gazety, ale nigdy ich nie publikowano ze względu na młody wiek autora. Nie zraziło go to jednak, a silna chęć komunikowania się z opinią publiczną skłoniła go do wcielenia się we wdowę w średnim wieku i do używania pseudonimu. Wtedy listy zaczęto publikować, a entuzjastyczne odpowiedzi czytelników przybrały formę ożywionych dyskusji prowadzących do wymiany idei i ich rozpowszechniania. Rozważania te wywarły rzeczywisty wpływ na społeczeństwo i potwierdziły wiarę autora listów w rolę, jaką odgrywały pisanie, czytanie, dyskutowanie i wymiana pomysłów. W końcu zdemaskowano autora listów i zmuszono do odejścia z pracy. Pozbawiony źródła utrzymania przeprowadził się do Filadelfii. Nie potrafił jednak wyzbyć się głębokiego przekonania, że komunikowanie się za pośrednictwem słowa pisanego stanowi najskuteczniejsze narzędzie wprowadzania zmian. Był zdeterminowany zrobić coś wielkiego i znaczącego, aby wcielić tę ideę w życie. Mimo zetknięcia się z rzeczywistością, w której wbrew jego nadziejom nie było zainteresowania wdrażaniem górnolotnych idei i panował intelektualny ferment, doszedł do wniosku, że najpierw musi znaleźć sposób na pokonanie analfabetyzmu, na zaszczepienie w ludziach miłości do książek i co najważniejsze na pobudzenie aktywności intelektualnej. W końcu w 1727 roku w wieku 21 lat założył klub Junto (słownik Merriam-Webster definiuje tę nazwę jako grupę osób połączonych wspólnym celem ), którego członkowie stawiali sobie za cel samodoskonalenie, służbę dobru publicznemu oraz poszukiwania intelektualne. Klubowicze kupili w Anglii książki i inne materiały do czytania stanowiące w tamtych czasach towar deficytowy. Założyciel Junto zainspirował
16 Wstęp 17 ich do utworzenia pierwszej w Ameryce bezpłatnej wypożyczalni bibliotecznej stworzona przez czytelników i na ich użytek działała ona na zasadach demokratycznych, a książki wybierano ze względu na ich ogólną użyteczność dla jej członków. Ta zupełnie nowa koncepcja zrewolucjonizowała czynność czytania i zapoczątkowała spotkania poświęcone dyskutowaniu o czytanych książkach. W ciągu kilku lat przyjęto statut wypożyczalni Library Company of Philadelphia, która do dziś jest znana jako światowej klasy biblioteka naukowa, specjalizująca się w historii i kulturze Ameryki od XVII do XIX wieku. Stojąc na czele Junto, młody człowiek (nazwijmy go przedsiębiorcą społecznym) zapoczątkował proces rozwoju intelektualnego, a w konsekwencji także jego rozkwit, co ostatecznie wywarło silny wpływ na wielu mieszkańców Filadelfii. W końcu poprzez założenie Amerykańskiego Towarzystwa Filozoficznego, które działa prężnie do dziś, zaszczepił idee Junto na terenie pozostałych kolonii. Jak wszyscy wiemy, instytucja wypożyczalni książek również przetrwała do naszych czasów. Niezwykłym mężczyzną, o którym mowa, był ojciec założyciel, autor, wydawca, wynalazca, naukowiec, przywódca polityczny, sygnatariusz Deklaracji niepodległości, mąż stanu, filozof i być może pierwszy amerykański człowiek renesansu Benjamin Franklin. Jego zasługi dla społeczeństwa były tak znaczne i wszechstronne, że można go uznać za prawdziwy fenomen. Franklin był urodzonym innowatorem: stworzył piorunochron, nową wersję szklanej harmoniki, tak zwany piec Franklina i okulary dwuogniskowe. Przyczynił się także do ulepszenia oświetlenia na ulicach miast. Nie można zapominać, że fascynacja Franklina innowacjami silnie wiązała się z czynnikiem społecznym, sam bowiem napisał, że wyniki jego prac mają służyć poprawie życia innych. Benjamin Franklin jest też twórcą oraz inicjatorem koncepcji prawnej podaj dalej, która zakładała, że za dobry uczynek należy odpłacić, czyniąc dobro innym ludziom. Koncepcja ta pozwalała na przekazywanie pieniędzy osobom trzecim, które z kolei mogły je wykorzystać do zaspokajania pewnych potrzeb społecznych. Ponadto za pośrednictwem Junto Franklin przyczynił się do powstania ochotniczych drużyn straży pożarnej, pierwszego szpitala publicznego, komisariatów policji oraz do wybrukowania dróg. Założył także uniwersytet w Pensylwanii. Pasja społeczna i niezliczone innowacje Benjamina Franklina stanowiły istotny wkład w kapitał kulturowy ludzkości (termin ten został wprowadzony dopiero 300 lat później). Klub Junto i wypożyczalnia książek działały na kilku poziomach innowacji społecznych. Według Mumforda (2002) pierwszy poziom stanowią bezpośrednie i łączne efekty innowacji; patrząc zaś głębiej, początkowe gromadzenie książek przez klub służyło nieformalnemu ukazaniu sposobu na wzajemne wzmacnianie się przedsiębiorstw dzięki wykorzystywaniu kreatywnego
17 18 Wstęp myślenia. Gdyby taki model działania był rozpowszechniany, mógłby generować w społeczeństwie amerykańskim innowacje społeczne i kapitał kulturowy. Choć życiorys Benjamina Franklina jest niezwykły, szczególnie ze względu na jego ogromny wkład w kulturę Stanów Zjednoczonych oraz silny wpływ, jaki wywierał na bieżącą sytuację polityczną, warto przytoczyć historie także innych przedsiębiorców społecznych. Przykładowo: laureat pokojowej Nagrody Nobla z 2006 roku Muhammad Yunus udowodnił, że w Bangladeszu, który jest jednym z najbiedniejszych krajów na świecie, innowacje społeczne mogą zmieniać życie ludzi, nawet gdy niewielu z nich (o ile ktokolwiek) marzy jeszcze o lepszej przyszłości. Muhammad Yunus i jego Bank Grameen, którego hasłem przewodnim jest bankowość dla ubogich, oferują biednym kobietom mikrokredyty w formie kredytów odnawialnych, co umożliwia zakładanie własnych małych firm. Pomysł na prowadzenie takiej działalności zrodził się w 1976 roku i uruchomił proces masowego powstawania podobnych przedsiębiorstw na terenach rolniczych całego świata, zmieniając tym samym życie milionów ludzi i upowszechniając system mikrofinansów, a w rezultacie pomagając najbiedniejszym. Można by wymieniać wiele takich przełomowych innowacji społecznych, przy czym za niemal każdą z nich stoi zazwyczaj jakiś wizjoner, którego pasja, zaangażowanie, nowatorskie myślenie i przedsiębiorczość pozwalają na opracowanie i rozpowszechnienie sposobów na rozwiązywanie problemów społecznych z pozoru niemożliwych do pokonania (Bornstein 2004). Działania takich wizjonerów często wywołują efekt domina, co odróżnia ich od innych doskonałych liderów oraz innowatorów, w tym działaczy społecznych, biznesmenów i zawodowych innowatorów. Podstawowym wyzwaniem niniejszej książki jest uchwycenie właśnie tej różnicy. Popularność przedsiębiorczości społecznej wynika między innymi z tego, że jest coś interesującego i przyciągającego w samych przedsiębiorcach, a także w opowieściach o kierujących nimi przesłankach i o działalności tych osób. Przecież ci niezwykli ludzie mają genialne pomysły i z powodzeniem, wbrew wszelkim przeciwnościom, kreują nowe rozwiązania podnoszące jakość życia innych (Martin i Osberg 2007). Fascynacja opowieściami o przedsiębiorcach społecznych znajdujących rozwiązania z pozoru niedających się usunąć problemów jest zupełnie naturalna. Prawdopodobnie nie ma lepszego sposobu na opisanie praktycznych aspektów tego zjawiska niż prześledzenie konkretnych etapów postępowania tych ludzi sposobu myślenia, podejmowanych prób, wyciągania wniosków z porażek, znajdowania nowych rozwiązań i rozpowszechniania tych, które się sprawdziły i które wymagają często pokonywania przeszkód, takich jak sztywność istniejących struktur społecznych. Nicholls i Cho (2008) wskazują, że w literaturze poświęconej przedsiębiorczości społecznej autorzy skupiają się głównie na
18 Wstęp 19 konkretnych przykładach innowacyjnych działań, często odnosząc się do życiorysów bohaterskich przedsiębiorców społecznych. Prawdopodobnie właśnie tego powinniśmy oczekiwać ze względu na bardzo dużą różnorodność takich opowieści. Można je pogrupować według: 1) zagadnienia (m.in. sprawy kobiet, odnawialne źródła energii, ochrona środowiska, działalność na rzecz pokoju, rozwój obszarów wiejskich, zwalczanie handlu ludźmi, edukacja), 2) lokalizacji (np. ochrona zagrożonej kultury ludności zamieszkującej wysokie partie Himalajów, rozwój obszarów wiejskich w krajach postkomunistycznych, stwarzanie możliwości kształcenia dla dziewcząt w plemionach koczowniczych Masajów w Tanzanii, udostępnianie nowoczesnych technologii dzieciom wychowującym się w brazylijskich dzielnicach nędzy (favelas), ochrona lasów deszczowych w Kolumbii Brytyjskiej, zwalczanie handlu dziećmi w Azji), 3) statusu przedsiębiorcy społecznego i jego korzeni kulturowych (wykształcenie lub jego brak, stabilność finansowa lub skrajna nędza, pełna sprawność lub niepełnosprawność fizyczna, wiek i płeć). Opowieści te różnią się także pod względem dostępności środków i metod wykorzystywanych w konkretnych okolicznościach. Wielość tych elementów zarówno zwiększa nasze szanse na powodzenie przedsięwzięcia, którego się podejmujemy, jak i je zmniejsza. Wśród zalet tej różnorodności należy wymienić to, że opisywane sytuacje są fascynujące i barwne oraz często ocierają się o magię, ujawniając, w jaki sposób wyjątkowe jednostki znajdują genialne rozwiązania, będąc w pozornie beznadziejnej sytuacji i zaczynając od zera. Najpierw osoby te tworzą coś z niczego, a następnie to coś stopniowo rewolucjonizuje całą daną dziedzinę. Wadą jednak jest to, że zdystansowanie się od tych niezwykłych sytuacji i przyjęcie neutralnej postawy podczas ich analizowania może się okazać bardzo trudne. Wyzwanie to stanowiło kolejny argument przemawiający za napisaniem niniejszej książki. Podjęliśmy w niej próbę opracowania solidnych podstaw teoretycznych, zidentyfikowania kluczowych czynników decydujących o trwałości i nieodwracalności zmian, określenia specyficznych cech osobowości ułatwiających tego typu działania, uchwycenia dynamiki zmian społecznych inicjowanych przez przedsiębiorców społecznych i wreszcie opracowania planu działania dla tych, którzy chcieliby się zająć przedsiębiorczością społeczną. Uznaliśmy, że najlepszym wyjściem będzie omówienie pojęć i zilustrowanie ich przykładami, czyli połączenie teorii z praktyką, co zadecydowało o wyborze tytułu książki. Pomysł jej powstania zrodził się, gdy doszliśmy do wniosku, że udało nam się ustalić pewne niezmienne zasady rządzące tą zróżnicowaną i złożoną dziedziną. Odkrycie takich zasad wspólnych dla wszystkich przedsiębiorców społecznych było w znacznym stopniu możliwe dzięki połączeniu naszych praktycznych doświadczeń i wiedzy teoretycznej.
19 20 Wstęp Warto wspomnieć, że wszystkie przykłady opisane w niniejszej książce opierają się na indywidualnych wywiadach pogłębionych, które mają na celu ocenę kandydatów na członków organizacji Ashoka. Wywiady te przeprowadzał jeden z autorów Ryszard Praszkier (ich opis znajduje się w rozdziale 3). Przykłady zamieszczone w książce wybieraliśmy głównie spośród wspomnianych wywiadów, dlatego mamy przyjemność zaprezentować przedsiębiorców społecznych z Afryki, Ameryki, Azji i Europy. Niestety nie pozwoliły one na uwzględnienie równie chwalebnych osiągnięć innych wybitnych przedsiębiorców społecznych. Dla kogo przeznaczona jest ta książka? Pierwszym celem, jaki nam przyświecał, było zapełnienie luki istniejącej na rynku poprzez stworzenie opracowania dla słuchaczy studiów magisterskich i doktoranckich oraz słuchaczy ostatniego roku studiów licencjackich szczególnie zainteresowanych przedsiębiorczością społeczną oraz teorią i praktyką zmian społecznych. Jako podręcznik akademicki pozycja ta jest przeznaczona również dla socjologów, osób prowadzących badania z zakresu psychologii, socjologii oraz nauk społecznych i politycznych, a także dla studentów i specjalistów w dziedzinie zarządzania, biznesu i administracji publicznej. Ponadto niniejsza książka może być wykorzystywana jako podstawowy materiał na zajęciach z przedsiębiorczości społecznej i zmian społecznych, które znajdują się w programie studiów MBA oraz w ofercie uniwersyteckich kierunków zarządzania. Liczne inspiracje z przytaczanych przykładów i analiz zmian społecznych można wykorzystywać zarówno w sektorze pomocy społecznej, jak i w biznesie, przy czym obie te dziedziny stanowią potencjalny grunt dla wprowadzania zmian. W drugim przypadku chodzi o biznes, który charakteryzuje się świadomością społeczną podręcznik ten można traktować jako podstawowy materiał szkoleniowy z zakresu społecznej odpowiedzialności biznesu. Z kolei sektor społeczny będzie korzystał z użytecznych informacji na temat metodologii wprowadzania zmian społecznych. W niniejszej książce autorzy omawiają klasyczne definicje przedsiębiorczości społecznej, pięć najważniejszych wymiarów składających się na syndromatyczną koncepcję tego zjawiska, a następnie streszczenie różnych akademickich i teoretycznych podejść do zmian społecznych, w tym socjologicznych, psychologicznych, mających źródła w filozofii greckiej, w teorii złożoności, teorii sieci społecznych i teorii kapitału społecznego. W dalszej części opisane są wyniki badań, które stanowią potwierdzenie faktu, że przedsiębiorcy społeczni ułatwiają wprowadzanie trwałych oddolnych zmian społecznych, co zachęca nas do zadawania pytań dotyczących tego, w jaki sposób działają, jakie cechy
20 Wstęp 21 osobowości są do tego niezbędne oraz z jakim modelem przywództwa mamy do czynienia. Następnie przedstawiamy nowy dynamiczny opis przedsiębiorczości społecznej uzupełniony rozważaniami na temat sposobu, w jaki zjawisko to wyglądało w przeszłości i jakie są przewidywania co do jego przyszłości. Na koniec w kilku załącznikach omówione zostają także aspekty praktyczne (jak zapowiada tytuł książki). W części I czytelnicy zapoznają się ze zjawiskiem przedsiębiorczości społecznej opisanym na podstawie dwóch przypadków, które pozwalają się zorientować, jak wygląda rzeczywistość przedsiębiorcy społecznego. W rozdziale 1 znajdują się definicje przedsiębiorczości społecznej, w rozdziale 2 jej kluczowe wymiary, a w rozdziale 3 rozważania na temat praktycznych aspektów identyfikowania przedsiębiorców społecznych i odróżniania ich od innych działaczy społecznych. Część II zawiera opis dynamiki zmian społecznych. W rozdziale 4 znajduje się przegląd teorii dotyczących zmian społecznych, a w rozdziale 5 opis teorii złożoności i teorii układów dynamicznych w odniesieniu do takich zmian. Rozdział 6 jest poświęcony teorii wyłaniania społecznego (emergencji). Tematem części III jest kapitał społeczny budowany przez przedsiębiorców społecznych. W rozdziale 7 i 8 znajduje się bardziej szczegółowy opis pojęć kapitału społecznego i sieci społecznych, a w rozdziale 9 analiza cech osobowości, które wspierają proces tworzenia przedmiotowego kapitału. W części IV analizowany jest wyjątkowy model przywództwa wykorzystywany przez przedsiębiorców społecznych. W rozdziale 10 z prezentacji teorii układów dynamicznych wyłania się nowy opis przedsiębiorczości społecznej; w ten sposób wprowadzamy nowy model przywództwa, który zaczyna się właśnie kształtować (rozdział 11). Czytelnik będzie mógł zapoznać się z praktycznymi aspektami tego modelu w rozdziale 12 przedstawiającym innowacyjne metody stosowane przez przedsiębiorców społecznych przy rozwiązywaniu trudnych i uporczywych problemów społecznych oraz sytuacji konfliktowych. W rozdziale 13 udokumentowano znaczenie empatii dla nowoczesnego lidera, ukazano także wielowymiarowe uwarunkowania empatii, włącznie z działaniem neuronów lustrzanych, oraz znaczenie synchronizacji w grupach. W epilogu przedstawione zostały przykłady przedsiębiorczości społecznej z przeszłości oraz pewne rozważania na temat trendów, które mogą się pojawić w tej dziedzinie w przyszłości. Książkę kończy podsumowanie zawartych w niej tez. Zalecenia wyjaśniające, jak zostać przedsiębiorcą społecznym, wymieniamy w załączniku 1, w załączniku 2 i 3 zaś przedstawiamy opis praktycznego zastosowania kryteriów przedsiębiorczości społecznej.
21
22 Podziękowania Na początku chcielibyśmy wyrazić głęboką wdzięczność przedsiębiorcom społecznym, którzy stanowili główne źródło informacji zawartych w niniejszej książce. Nie bylibyśmy w stanie jej napisać, gdyby nie możliwość m.in. wysłuchania rozważań i pomysłów tych osób, odbycia wizyt w miejscach realizacji ich programów oraz przejęcia lub zapożyczenia ich stylu myślenia i eleganckiego sposobu rozwiązywania problemów. Duży wpływ na treść naszej książki miał założyciel organizacji Ashoka i jej dyrektor generalny William Drayton, który prawdopodobnie nie wie nawet, jak wielkie znaczenie miały jego komentarze wygłaszane podczas dyskusji oraz dla jak wielu naszych pomysłów był on inspiracją. Sformułowanie części tych pomysłów było możliwe dzięki rozmowom z wieloma innymi członkami Ashoki, z przedstawicielami jej zarządu i z jej przyjaciółmi. Chcielibyśmy podziękować bardzo wielu osobom, ale w szczególności: Williamowi Carterowi, Celii Cruz, Carol Grodzins, Rogerowi Harrisonowi, Paulowi Hermanowi, Ewie Konczal, Shawnowi MacDonaldowi, Lucy Perkins, Beverly Schwartz i Dianie Wells. Owocne dyskusje z członkami grupy naukowej z Ośrodka Badania Układów Złożonych pomogły nam w doprecyzowaniu niektórych koncepcji. Szczególny wkład wniosła tu Agata Zabłocka-Bursa, która jest współautorką części powoływanych w książce kwestionariuszy. Wyniki jej badań terenowych potwierdziły nasze hipotezy na temat sieci społecznych. Chcielibyśmy także podziękować naszym przyjaciołom, którzy udzielali nam cennych rad podczas powstawania książki. Niezastąpionym mentorem okazał się przede wszystkim fizyk i analityk biznesowy dr Zbigniew Bish Turlej, którego zdrowy sceptycyzm nie pozwalał nam stracić z oczu obranego celu oraz pomagał unikać pomyłek przy opisywaniu sposobu funkcjonowania sieci społecznych i systemów telekomunikacyjnych. Dziękujemy także Shawnowi
23 24 Podziękowania MacDonaldowi, Paulowi Hermanowi i Davidowi Bréemu za przemyślane uwagi oraz informacje zwrotne. Za zrealizowanie niniejszego przedsięwzięcia otrzymaliśmy wsparcie z projektu QLectives w ramach programu Komisji Europejskiej Przyszłe i powstające technologie (FP7-COSI-ICT, grant numer ). Wreszcie chcielibyśmy wyrazić głęboką wdzięczność naszej redaktorce Maxine Gold, której umiejętności, a także uwagi i sugestie przyczyniły się do nadania książce ostatecznego kształtu.
24 Część I. Przedsiębiorczość społeczna
25
26 Wprowadzenie Istnieje pewna grupa ludzi, którzy czerpią ogromną satysfakcję z podejmowania się rzeczy niemożliwych i realizowania tych misji z powodzeniem. Poprzez takie działania udaje im się zmieniać świat w zaskakujący niekiedy sposób. Ludzie ci należą do rzadkości, gdy więc dowiadujemy się o nich i ich zdumiewających osiągnięciach, odkrywamy, że nie poddają się łatwej klasyfikacji ani definicji: mogą oni pochodzić z obszarów wiejskich lub miejskich, z krajów rozwijających się lub z państw uprzemysłowionych, z dużych miast lub z odległych zakątków, z plemienia Gurkhów zamieszkującego Himalaje lub z plemienia Masajów z Afryki Wschodniej. Mogą to być znane postacie, takie jak laureat pokojowej Nagrody Nobla z 2006 roku Muhammad Yunus czy po prostu nieznani nauczyciele z małych wiosek. Rodzą się więc pytania: skoro ludzie ci tworzą tak zróżnicowaną grupę, na podstawie jakiej wspólnej cechy można ich zaklasyfikować do jednej kategorii? Co sprawia, że różnią się od innych działaczy społecznych? Takie właśnie kwestie omówiono w niniejszej książce. W tej części przedstawiono koncepcje przedsiębiorczości społecznej. Na początku zaprezentowane zostaną dwa przypadki ilustrujące sposób, w jaki pasja, zaangażowanie, kreatywność i zaradność jednego przedsiębiorcy społecznego mogą zmienić cały kraj lub jakąś dziedzinę. Munir Hasan (Bangladesz): zwiększanie znaczenia matematyki w Bangladeszu i zachęcanie młodzieży do udziału w międzynarodowych olimpiadach matematycznych Pochodzący z Bangladeszu Munir Hasan zawsze marzył o tym, aby jego rodacy (w większości niezbyt biegli w dziedzinie matematyki) stali się światowej klasy specjalistami z zakresu zaawansowanej matematyki, którzy z czasem reprezentowaliby swój kraj na międzynarodowych olimpiadach matematycznych 1. 1 Zob.
27 28 Część I. Przedsiębiorczość społeczna Ilustracja 1. Festiwal matematyczny, sesja otwartych pytań do nauczycieli Munir Hasan wpadł na taki pomysł jako młody pracownik naukowy. Działania w tym zakresie rozpoczął od przeprowadzenia rozmów z osobami, które zidentyfikował jako kluczowych graczy, czyli z nauczycielami, rodzicami, uczniami i władzami szkolnymi. Napotkał duży opór, a żaden z rozmówców nie uznał idei ulepszania czy też doskonalenia nauczania matematyki za wartą rozważenia. Pomysłem tym nie zainteresowały się ani środowiska oświatowe, ani wydawnictwa, które odmawiały publikowania podręczników do matematyki, twierdząc, że nie jest to opłacalne. Próbując zmotywować ludzi w drodze bezpośredniego kontaktu oraz propagując odgórne programy rządowe, Munir Hasan poniósł więc porażkę na dwóch frontach. Mimo to nadal nie rezygnował z wyzwania, jakim było wzbudzenie zainteresowania rodaków matematyką przedmiotem, którego nikt nie chciał studiować. Munir Hasan radykalnie zmienił swoje pierwotne podejście polegające na forsowaniu swojej idei wśród niechętnych jej studentów i nauczycieli. Zamiast tego zastosował innowacyjne rozwiązanie i postanowił traktować tę kwestię w duchu współpracy. Zaczął organizować festiwale matematyczne znane jako olimpiady matematyczne Bangladeszu, w ramach których uczniowie rywalizowali z sobą w konkursach regionalnych i ogólnokrajowych. Dzień przed
28 Wprowadzenie 29 Ilustracja 2. Atrakcje festiwalu matematycznego rozpoczęciem właściwego współzawodnictwa uczestnicy spotykali się oraz brali udział we wspólnych zabawach i śpiewach. Następnego dnia zaś mogli swobodnie dyskutować z nauczycielami na temat zagadnień matematycznych, co było zupełnie nowym zjawiskiem w postkolonialnym, autorytarnym systemie edukacyjnym. Swobodna atmosfera motywowała uczniów, nauczycieli i przedstawicieli władz lokalnych, którzy dostrzegli w tym wydarzeniu doskonałą okazję do pokazania się w mediach. Opinie o festiwalach przyciągnęły uwagę rodziców, dyrektorów szkół i potencjalnych darczyńców wspierających programy oświatowe. Inne szkoły wkrótce także chciały organizować swoje festiwale, pomysł więc przyjął się wkrótce w całym kraju. Wtedy Munir Hasan postanowił skupić się na całym społeczeństwie i przekonał wydawców kilku najważniejszych dzienników do publikowania na ich łamach ciekawych zagadek matematycznych. Idea ta spotkała się z dużym zainteresowaniem i w ciągu kilku miesięcy sekcja poświęcona zagadkom rozrosła się do takich rozmiarów, że przekształcono ją w odrębny dodatek do czasopism. W ciągu kilku lat matematyką zainteresował się cały Bangladesz. Coraz więcej szkół i środowisk zaczęło zachęcać do udziału w olimpiadach matematycznych
29
16 Wstęp osób oraz szybko rozprzestrzenił się w sektorze zajmującym się działalnością typu non-profit. Kim są przedsiębiorcy społeczni? Co jest takieg
Wstęp Panuje ogólne przekonanie, że duże zmiany społeczne wymagają ogromnych środków i inwestycji. Zdarzają się jednak sytuacje, w których trwałe systemowe zmiany społeczne są wprowadzane na szeroką skalę
Bardziej szczegółowoPRZEDSIĘBIORCZOŚĆ SPOŁECZNA
PRZEDSIĘBIORCZOŚĆ SPOŁECZNA TEORIA I PRAKTYKA RYSZARD PRASZKIER ANDRZEJ NOWAK Warszawa 2012 Spis treści Przedmowa (prof. Janusz Czapiński)...................... 7 Słowo wstępne do wydania polskiego.....................
Bardziej szczegółowoROZWIĄZANIA NAJWIĘKSZYCH ŚWIATOWYCH WYZWAŃ SPOŁECZNYCH, ŚRODOWISKOWYCH I EKONOMICZNYCH. MOŻLWOŚĆ BYCIA LIDEREM OD WCZESNEGO WIEKU
Szkoły z mocą zmieniania świata, nowy program mający na celu identyfikowanie, łączenie oraz wspieranie zespołów szkół, szkół podstawowych, gimnazjów i szkół średnich w Polsce, które pomagają dzieciom stawać
Bardziej szczegółowoWspółpraca pracowników naukowych z parkami technologicznymi na przykładzie Finlandii - propozycja implementacji rozwiązań dla Polski
Współpraca pracowników naukowych z parkami technologicznymi na przykładzie Finlandii - propozycja implementacji rozwiązań dla Polski Dr inż. MBA Janusz Marszalec Centrum Edisona, Warszawa 8 kwietnia 2014
Bardziej szczegółowoAKADEMIA DLA MŁODYCH PRZEWODNIK TRENERA. PRACA ŻYCIE UMIEJĘTNOŚCI
PRACA ŻYCIE UMIEJĘTNOŚCI www.akademiadlamlodych.pl PODRĘCZNIK WPROWADZENIE Akademia dla Młodych to nowa inicjatywa mająca na celu wspieranie ludzi młodych w rozwijaniu umiejętności niezbędnych w ich miejscu
Bardziej szczegółowoJanusz A. Marszalec Jak zostać przedsiębiorcą Zbuduj własną firmę i odnieś sukces!
Janusz A. Marszalec Jak zostać przedsiębiorcą Zbuduj własną firmę i odnieś sukces! Obecnym i przyszłym przedsiębiorcom, którzy codziennie walczą o lepszy byt dla siebie i rodziny, i o lepszy świat. W książce
Bardziej szczegółowoKWESTIONARIUSZ ANKIETY
KWESTIONARIUSZ ANKIETY Płeć: Kobieta Mężczyzna Wiek: 18-25 lat 26-30 lat 31-35 lat 36-40 lat 41-50 lat powyżej 50 lat Okres prowadzenia przedsiębiorstwa: do 1 roku 1-3 lata 3-10 lat 10-20 lat powyżej 20
Bardziej szczegółowoPrzedsiębiorczość w warunkach globalizacji. I. Przedsiębiorczość - istota, ewolucja pojęcia
Przedsiębiorczość w warunkach globalizacji I. Przedsiębiorczość - istota, ewolucja pojęcia Poziom innowacyjności Duże korporacje Ewolucja poglądów na temat istoty i roli przedsiębiorczości I. Wizja Schumpetera
Bardziej szczegółowoKulturowe uwarunkowania przedsiębiorczości
2010 Beata Glinka, Wydział Zarządzania UW Kulturowe uwarunkowania przedsiębiorczości Warszawa, 02.12.2010 Badania przedsiębiorczości - perspektywy Perspektywa ekonomiczna vs perspektywa kulturowa Od badań
Bardziej szczegółowoWewnątrzszkolne Doskonalenie Nauczycieli Nowatorskie metody nauczania
Wewnątrzszkolne Doskonalenie Nauczycieli Nowatorskie metody nauczania Zapraszam na szkolenie on line prezentujące dwie nowoczesne metody pracy: coaching i mentoring. Idea i definicja coachingu Coaching,
Bardziej szczegółowoPrzedsiębiorczość w biznesie PwB
1 Przedsiębiorczość w biznesie PwB rozwoju przedsiębiorczości Rafał Trzaska r a f a l. t r z a s k a @ u e. w r o c. p l w w w. k s i m z. u e. w r o c. p l w w w. r a f a l t r z a s k a. p l 2 rozwoju
Bardziej szczegółowoPrzedsiębiorczość. dr Julita Majczyk
Przedsiębiorczość dr Julita Majczyk Zakład Procesów i Struktur Zarządzania Katedra Przedsiębiorczości i Systemów Zarządzania Wydział Zarządzania Uniwersytetu Warszawskiego Kontakt Dyżur: B508 środy 10:30-12:00
Bardziej szczegółowoPrzewodnik po przedsiębiorczości społecznej dla nastolatków Skrypt dla nauczyciela
Zrób coś dobrego! Przewodnik po przedsiębiorczości społecznej dla nastolatków Skrypt dla nauczyciela Publikacja przygotowana przez Stowarzyszenie W stronę dziewcząt przy wsparciu finansowym Biura Edukacji
Bardziej szczegółowoOdpowiedzialna Przedsiębiorczość
Odpowiedzialna Przedsiębiorczość Czym są warsztaty: Odpowiedzialna Przedsiębiorczość To cykl spotkań, które skupione wokół zagadnień związanych z przedsiębiorstwem, pokazują młodym osobom, w jaki sposób
Bardziej szczegółowoKwestionariusz dla :
Wsparcie Przedsiębiorczości Społecznej w Europie Kwestionariusz dla : osób prowadzących przedsiębiorstwa społeczne ekspertów/trenerów z obszaru ekonomii społecznej, przedsiębiorczości i zarządzania osób
Bardziej szczegółowoSpis treści. Analiza i modelowanie_nowicki, Chomiak_Księga1.indb :03:08
Spis treści Wstęp.............................................................. 7 Część I Podstawy analizy i modelowania systemów 1. Charakterystyka systemów informacyjnych....................... 13 1.1.
Bardziej szczegółowoIndeks Przedsiębiorczości
Indeks Przedsiębiorczości Badanie Indeks Przedsiębiorczości zrealizowane zostało przez Tax Care w maju 2018 r. Badanie przeprowadzono metodą CAWI na próbie N=308 pracujących. W składzie próby uwzględniono
Bardziej szczegółowoAKADEMIA PRZYSZŁOŚCI w skrócie!
AKADEMIA PRZYSZŁOŚCI w skrócie! Witaj w AKADEMII PRZYSZŁOŚCI Cieszę się, że aplikujesz, by zostać wolontariuszem AKADEMII PRZYSZŁOŚCI. Misją AKADEMII jest inspirowanie do wzrastania, by każdy wygrywał
Bardziej szczegółowoKwestionariusz stylu komunikacji
Kwestionariusz stylu komunikacji Z każdego stwierdzenia wybierz jedno, które uważasz, że lepiej pasuje do twojej osobowości i zaznacz jego numer. Stwierdzenia w parach nie są przeciwstawne, przy wyborze
Bardziej szczegółowoKODEKS ETYCZNY PRACOWNIKÓW LEANPASSION
PRACOWNIKÓW LEANPASSION Nasze motto brzmi: Technology Supported Lean Transformation Wprowadzenie Nasza misja oraz wizja, dają odpowiedź na kluczowe pytanie: dlaczego istniejemy? Każdemu z nas towarzyszy
Bardziej szczegółowoPODSTAWY PRZEDSIĘBIORCZOŚCI
PODSTAWY PRZEDSIĘBIORCZOŚCI Elementy składowe sylabusu Nazwa jednostki prowadzącej kierunek Nazwa kierunku studiów Poziom kształcenia Profil studiów Forma studiów Kod Język Rodzaj Rok studiów /semestr
Bardziej szczegółowo1. ŹRÓDŁA WIEDZY O ORGANIZACJI I ZARZĄDZANIU ORAZ JEJ DOTYCHCZASOWY ROZWÓJ
Władysław Kobyliński Podstawy współczesnego zarządzania Społeczna Wyższa Szkoła Przedsiębiorczości i Zarządzania w Łodzi Łódź - Warszawa 2004 SPIS TREŚCI SŁOWO WSTĘPNE... 7 1. ŹRÓDŁA WIEDZY O ORGANIZACJI
Bardziej szczegółowoStrategia zarządzania kapitałem ludzkim Biznes społecznie odpowiedzialny (CSR)
Strategia zarządzania kapitałem ludzkim Biznes społecznie odpowiedzialny (CSR) To koncepcja, według, której firmy dobrowolnie prowadzą działalność uwzględniającą interesy społeczne i ochronę środowiska,
Bardziej szczegółowoRozwiń skrzydła przy wsparciu Akademickich Inkubatorów Przedsiębiorczości
Rozwiń skrzydła przy wsparciu Akademickich Inkubatorów Przedsiębiorczości 1 Akademickie Inkubatory Przedsiębiorczości (API) są odpowiedzią na potrzeby rynku dotyczące prowadzenia własnej działalności gospodarczej.
Bardziej szczegółowoZarządzanie usługami. Projektowanie i wdrażanie Bill Hollins, Sadie Shinkins
Zarządzanie usługami. Projektowanie i wdrażanie Bill Hollins, Sadie Shinkins Usługi odgrywają istotną rolę w gospodarce krajów rozwiniętych. W Europie i USA już 80% pracowników jest zatrudnionych w tym
Bardziej szczegółowoNa drabinę wchodzi się szczebel po szczebelku. Powolutku aż do skutku... Przysłowie szkockie
Na drabinę wchodzi się szczebel po szczebelku. Powolutku aż do skutku... Przysłowie szkockie Wiele osób marzy o własnym biznesie... Ale często brak im odwagi na rozpoczęcie własnej działalności gospodarczej.
Bardziej szczegółowoMODEL KOMPETENCYJNY DYREKTORA
MODEL KOMPETENCYJNY DYREKTORA JAKO NARZĘDZIE WSPOMAGAJĄCE ZARZĄDZANIE PLACÓWKĄ ZARZĄDZANIE PO WROCŁAWSKU prof. UWr Kinga Lachowicz-Tabaczek Instytut Psychologii Uniwersytetu Wrocławskiego, HR Projekt Wrocław
Bardziej szczegółowoWykorzystajmy potencjał lokalnych bibliotek
Wykorzystajmy potencjał lokalnych bibliotek Polsko-Amerykańska Fundacja Wolności jest partnerem Fundacji Billa i Melindy Gates w przedsięwzięciu, które ma ułatwić polskim bibliotekom publicznym dostęp
Bardziej szczegółowoWprowadzenie do tematyki społecznej odpowiedzialności biznesu dla małych i średnich przedsiębiorstw
Wprowadzenie do tematyki społecznej odpowiedzialności biznesu dla małych i średnich przedsiębiorstw Niniejszy przewodnik został stworzony jako część paneuropejskiej kampanii informacyjnej na temat CSR
Bardziej szczegółowoRegion i jego rozwój w warunkach globalizacji
Region i jego rozwój w warunkach globalizacji Jacek Chądzyński Aleksandra Nowakowska Zbigniew Przygodzki faktycznie żyjemy w dziwacznym kręgu, którego środek jest wszędzie, a obwód nigdzie (albo może na
Bardziej szczegółowoDlaczego Cele Zrównoważonego Rozwoju są ważne dla młodych ludzi?
Prezentacja Ośrodka Informacji ONZ Dlaczego Cele Zrównoważonego Rozwoju są ważne dla młodych ludzi? Slajd 1: strona tytułowa Slajd 2: Cele Zrównoważonego Rozwoju Trochę historii: Cofnijmy się do roku 2000,
Bardziej szczegółowoZRODZONE W POLSCE Z PASJI TWORZENIA
ZRODZONE W POLSCE Z PASJI TWORZENIA GENEZA UNIGO Zrodzone w Polsce z pasji tworzenia to idea Zrzeszenia Unigo organizacji pozarządowej, której celem jest wspieranie Polskiej Myśli Twórczej. Poprzez nasze
Bardziej szczegółowoOdniesienie do opisu efektów kształcenia dla obszaru nauk społecznych WIEDZA K_W01
Efekty kształcenia dla kierunku EKONOMIA studia drugiego stopnia profil ogólnoakademicki Forma studiów: stacjonarne i niestacjonarne Wydział Ekonomii Uniwersytetu Ekonomicznego w Poznaniu Umiejscowienie
Bardziej szczegółowoKoncepcja pracy MSPEI
Międzynarodowa Szkoła Podstawowa Edukacji Innowacyjnej w Łodzi to Szkoła Kompetencji Kluczowych posiadająca i rozwijająca nowatorskie spojrzenie na kształtowanie postaw i umiejętności zgodnie z Europejskimi
Bardziej szczegółowoINWESTYCJE HYBRYDOWE - NOWE UJĘCIE OCENY EFEKTYWNOŚCI
INWESTYCJE HYBRYDOWE - NOWE UJĘCIE OCENY EFEKTYWNOŚCI Autor: Stanisław Kasiewicz, Waldemar Rogowski, Wstęp Po ukazaniu się książek Płaski świat Thomasa L. Friedmana i Wędrujący świat Grzegorza Kołodki
Bardziej szczegółowoD3.3 Agendy na Rzecz Odpowiedzialnych Innowacji Poziom krajowy
D3.3 Agendy na Rzecz Odpowiedzialnych Innowacji Poziom krajowy 1 6. Polska 2 6.1 Ogólne informacje o warsztatach dialogu z interesariuszami w Polsce Dane na temat warsztatów dialogu Location of the dialogue
Bardziej szczegółowoMonitorowanie budżetu jako metoda aktywizacji obywatelskiej
Monitorowanie budżetu jako metoda aktywizacji obywatelskiej Stowarzyszenie Jeden Świat (SJŚ) i holenderski Oxfam Novib, realizują wspólny projekt pt. E-Motive, który dotyczy transferu wiedzy z Krajów Globalnego
Bardziej szczegółowoOPIS DOBREJ PRAKTYKI. ambas@ambas.pl. w radach i komitetach utworzonych przez władze publiczne
OPIS DOBREJ PRAKTYKI 1. Dane dotyczące podmiotu ubiegającego się o wpis nazwa inicjatywy nazwa podmiotu Polska Sieć Ambasadorów Przedsiębiorczości Kobiet Urszula Ciołeszynska - Fundatorka i Prezes Fundacji
Bardziej szczegółowoRaport z badań ankietowych uczestników zajęć w ramach projektu Tydzień próby - mój sposób na rozwój zrównoważony
Raport z badań ankietowych uczestników zajęć w ramach projektu Tydzień próby - mój sposób na rozwój zrównoważony Opracowanie: Agata Rudnicka Łódź 2014 1 Badania ankietowe przeprowadzone zostały we wrześniu
Bardziej szczegółowoAnioły Biznesu Finanse na start. V Pomorskie Forum Przedsiębiorczości 13-14 maja 2010 roku Gdynia
Anioły Biznesu Finanse na start V Pomorskie Forum Przedsiębiorczości 13-14 maja 2010 roku Gdynia Anioł biznesu kto to jest? AniołBiznesu to osoba prywatna wspierająca firmy będące na wczesnych etapach
Bardziej szczegółowoROZWIJANIE SWOICH POMYSŁÓW
ROZWIJANIE SWOICH POMYSŁÓW Jeżeli decydujemy się na założenie nowego biznesu, powinniśmy poświęcić trochę czasu na rozwinięcie naszych pomysłów z tym związanych. Jedną z największych zalet bycia przedsiębiorcą
Bardziej szczegółowoPB II Dyfuzja innowacji w sieciach przedsiębiorstw, procesy, struktury, formalizacja, uwarunkowania poprawiające zdolność do wprowadzania innowacji
PB II Dyfuzja innowacji w sieciach przedsiębiorstw, procesy, struktury, formalizacja, uwarunkowania poprawiające zdolność do wprowadzania innowacji Arkadiusz Borowiec Instytut Inżynierii Zarządzania Politechnika
Bardziej szczegółowoPoradnik opracowany przez Julitę Dąbrowską.
Poradnik opracowany przez Julitę Dąbrowską. Pobrany ze strony www.kalitero.pl. Masz pytania skontaktuj się ze mną. Dokument stanowi dzieło w rozumieniu polskich i przepisów prawa. u Zastanawiasz się JAK
Bardziej szczegółowoUchwała Nr 1157/2015 Zarządu Województwa Wielkopolskiego z dnia 8 października 2015 roku
Uchwała Nr 1157/2015 z dnia 8 października 2015 roku w sprawie: zmian do projektu Programu współpracy Samorządu Województwa Wielkopolskiego z organizacjami pozarządowymi oraz innymi podmiotami prowadzącymi
Bardziej szczegółowoZARZĄDZANIE MARKĄ. Doradztwo i outsourcing
ZARZĄDZANIE MARKĄ Doradztwo i outsourcing Pomagamy zwiększać wartość marek i maksymalizować zysk. Prowadzimy projekty w zakresie szeroko rozumianego doskonalenia organizacji i wzmacniania wartości marki:
Bardziej szczegółowoTalenty XXI w. Idea projektu a rozwój miasta Białegostoku i województwa podlaskiego. Adam Walicki
Talenty XXI w. Idea projektu a rozwój miasta Białegostoku i województwa podlaskiego Adam Walicki Chris Johnson Firmy będą coraz bardziej inwestowały w kapitał ludzki, który już teraz staje się głównym
Bardziej szczegółowoBarbara Wandachowicz-Kowalczyk Task Consulting Instytut Kobiet 21.05.2013
Barbara Wandachowicz-Kowalczyk Task Consulting Instytut Kobiet 21.05.2013 Czy istnieje kobiecy styl zarządzania? Jak wygląda rozwój kompetencji menadżerskich wśród kobiet? Czy współczesne zarządzanie potrzebuje
Bardziej szczegółowoTYTUŁ PREZENTACJI: Budowanie marki przedsiębiorstwa poprzez ekoinnowacje. PRELEGENT: Bogdan Kępka
TYTUŁ PREZENTACJI: Budowanie marki przedsiębiorstwa poprzez ekoinnowacje PRELEGENT: Bogdan Kępka Definicja ekoinnowacji Według Ziółkowskiego - innowacje ekologiczne to innowacje złożone z nowych procesów,
Bardziej szczegółowoDanuta Sterna: Strategie dobrego nauczania
: Strategie dobrego nauczania Strategie dobrego nauczania Strategie oceniania kształtującego I. Określanie i wyjaśnianie uczniom celów uczenia się i kryteriów sukcesu. II. Organizowanie w klasie dyskusji,
Bardziej szczegółowoCechy i predyspozycje liderów nowych przedsięwzięć
Cechy i predyspozycje liderów nowych przedsięwzięć Blok 2 Dlaczego kwestie osobowości są tak istotne na starcie? Przedsiębiorca głównym i jedynym motorem działania w odróżnieniu od dużych korporacji Zrozumienie
Bardziej szczegółowoKonkurs Dobrych Praktyk Zdrowe i bezpieczne miejsce pracy. Bezpieczni na starcie, zdrowi na mecie. Zaproszenie do składania wniosków
Bezpieczeństwo i zdrowie w pracy dotyczy każdego. Jest dobre dla ciebie. Dobre dla firmy. Bezpieczni na starcie, zdrowi na mecie Promowanie zrównoważonego życia zawodowego #EUhealthyworkplaces www.healthy-workplaces.eu
Bardziej szczegółowoSpołeczna odpowiedzialność biznesu podejście strategiczne i operacyjne. Maciej Bieńkiewicz
2012 Społeczna odpowiedzialność biznesu podejście strategiczne i operacyjne Maciej Bieńkiewicz Społeczna Odpowiedzialność Biznesu - istota koncepcji - Nowa definicja CSR: CSR - Odpowiedzialność przedsiębiorstw
Bardziej szczegółowo1 Ojcostwo na co dzień. Czyli czego dziecko potrzebuje od ojca Krzysztof Pilch
1 2 Spis treści Wstęp......6 Rozdział I: Co wpływa na to, jakim jesteś ojcem?...... 8 Twoje korzenie......8 Stereotypy.... 10 1. Dziecku do prawidłowego rozwoju wystarczy matka.... 11 2. Wychowanie to
Bardziej szczegółowoPakiet Promocyjny dedykowanych kursów e-learningowych dla polskich piłkarzy
Pakiet Promocyjny dedykowanych kursów e-learningowych dla polskich piłkarzy PARTNER O WSZiC WSZiC to uczelnia, której przewodnią ideą jest hasło Profesjonalizm w sporcie. Poprzez nasze działania staramy
Bardziej szczegółowoStudia II stopnia (magisterskie) niestacjonarne rok akademicki 2014/2015 Wybór promotorów prac magisterskich na kierunku Ekonomia
Studia II stopnia (magisterskie) niestacjonarne rok akademicki 2014/2015 Wybór promotorów prac magisterskich na kierunku Ekonomia Promotorzy prac dyplomowych Profesorowie Prof. dr hab. Stanisław CZAJA
Bardziej szczegółowoInnowacyjność i nauka to nie to samo czyli jakiej polityki innowacyjności potrzeba w Polsce?
Innowacyjność i nauka to nie to samo czyli jakiej polityki innowacyjności potrzeba w Polsce? Wojciech Cellary Katedra Technologii Informacyjnych Uniwersytet Ekonomiczny w Poznaniu Mansfelda 4, 60-854 Poznań
Bardziej szczegółowoSieć społeczna przedsiębiorcy w teorii i praktyce zarządzania małą firmą
1 2 Politechnika Częstochowska Piotr Tomski Sieć społeczna przedsiębiorcy w teorii i praktyce zarządzania małą firmą Monografia Częstochowa 2016 3 Recenzenci: Prof. dr hab. inż. Stanisław Nowosielski Prof.
Bardziej szczegółowoCel, wizja, misja, wartości
Cel, wizja, misja, wartości NASZA STRATEGIA Cel, wizja, misja, wartości Kierujemy się jasną, długoterminową strategią. To fundament, który ułatwia nam podejmowanie właściwych decyzji, pozwala koncentrować
Bardziej szczegółowoOrganizacja i Zarządzanie
Kazimierz Piotrkowski Organizacja i Zarządzanie Wydanie II rozszerzone Warszawa 2011 Recenzenci prof. dr hab. Waldemar Bańka prof. dr hab. Henryk Pałaszewski skład i Łamanie mgr. inż Ignacy Nyka PROJEKT
Bardziej szczegółowoJak skutecznie wykorzystać system zarządzania JST do poprawy jakości życia mieszkańców?
Jak skutecznie wykorzystać system zarządzania JST do poprawy jakości życia mieszkańców? Konferencja zamykająca realizację innowacyjnego projektu partnerskiego MJUP Opinie na temat Produktu i możliwości
Bardziej szczegółowoKonsultacje społeczne Regionalny Plan Rozwoju Ekonomii Społecznej w Województwie Małopolskim na lata 2013-2020
Konsultacje społeczne Regionalny Plan Rozwoju Ekonomii Społecznej w Województwie Małopolskim na lata 2013-2020 SEKTOR EKONOMII SPOŁECZNEJ W MAŁOPOLSCE 1. Małopolska jest uznawana za lidera ekonomii społecznej:
Bardziej szczegółowoWPROWADZANIE INWESTORÓW POLSKICH NA RYNKI OBCE
WPROWADZANIE INWESTORÓW POLSKICH NA RYNKI OBCE SEKRETEM BIZNESU JEST WIEDZIEĆ TO, CZEGO NIE WIEDZĄ INNI Arystoteles Onassis SZANOWNI PAŃSTWO, Lubelskie Centrum Consultingu sp. z o. o. powstało w 2009 roku
Bardziej szczegółowoEfekty kształcenia/uczenia się dla studiów technicznych: Studia I, II i III stopnia profil teoretyczny/(ogólno)akademicki
Zespół ds. opracowania opisu efektów kształcenia/uczenia się dla studiów technicznych WIEDZA Efekty kształcenia/uczenia się dla studiów technicznych: Studia I, II i III stopnia profil teoretyczny/(ogólno)akademicki
Bardziej szczegółowoYOUTH BUSINESS POLAND
YOUTH BUSINESS POLAND OPIS IV EDYCJI PROGRAMU MENTORINGOWO- SZKOLENIOWEGO Organizatorzy i Współorganizatorzy: Patroni honorowi: PROGRAM YOUTH BUSINESS POLAND Youth Business Poland jest częścią The Prince
Bardziej szczegółowoKONFERENCJA Infrastruktura wiejska drogą do sukcesu gospodarczego regionów
KONFERENCJA Infrastruktura wiejska drogą do sukcesu gospodarczego regionów Panel W zgodzie z naturą i kulturą czyli jak skutecznie wspierać rozwój infrastruktury na wsi? Warszawa, 28 października 2010
Bardziej szczegółowoZACHOWANIA ORGANIZACYJNE. Zrozumienie pracy zespołowej
ZACHOWANIA ORGANIZACYJNE S T E P H E N P. R O B B I N S W W W. P R E N H A L L. C O M / R O B B I N S T E N T H E D I T I O N TŁUMACZONE PRZEZ WIESŁAWA MARIĘ GRUDZEWSKIEGO CZĘŚĆ TRZECIA GRUPA Zrozumienie
Bardziej szczegółowoPrzedsiębiorczość w warunkach globalizacji. V. Przedsiębiorczość a innowacje
Przedsiębiorczość w warunkach globalizacji V. Przedsiębiorczość a innowacje Tematy Innowacje w teorii przedsiębiorczości. Innowacja - co to znaczy? Innowacje a sukces w biznesie. Nowe trendy - skutki dla
Bardziej szczegółowoData / Godzina Dla kogo Forma Opis Miejsce. Uczniowie Wykład *Przedsiębiorczość w pigułce Sebastian Kolisz Akademicki Inkubator Przedsiębiorczości
Data / Godzina Dla kogo Forma Opis Miejsce 12.11.2012 9:00-10:30 Wykład *Przedsiębiorczość w pigułce Sebastian Kolisz Akademicki Inkubator Przedsiębiorczości 12.11.2012 11:30-14:30 Warsztat/Gra (liczba
Bardziej szczegółowoLOG Global Edition jak wykorzystać potencjał firmy.
LOG Global Edition jak wykorzystać potencjał firmy. 27 kwietnia br. w Warszawie odbyła się premiera LOG Global Edition, produktu polskiej firmy LOG Systems. Zaprezentowane oprogramowanie znacznie ułatwi
Bardziej szczegółowoPRZEDSIĘBIORCZOŚĆ. nazwa przedmiotu SYLABUS A. Informacje ogólne
PRZEDSIĘBIORCZOŚĆ Elementy składowe sylabusu Nazwa jednostki prowadzącej kierunek Nazwa kierunku studiów Poziom kształcenia Profil studiów Forma studiów Kod Język Rodzaj Rok studiów /semestr Wymagania
Bardziej szczegółowoZarządzanie sobą. Zrozum siebie i zrealizuj marzenia
Zarządzanie sobą. Zrozum siebie i zrealizuj marzenia Zarządzanie sobą Zrozum siebie i zrealizuj marzenia pokazuje, jak zrozumieć siebie i innych i, jak czerpiąc z tej wiedzy, wprowadzać zmiany wewnętrzne
Bardziej szczegółowoEzine 4. Zapraszamy do współpracy. Małe przypomnienie, czym jest CEO? CEO Kurs szkoleniowy CEO Multiplayer event w Szczecinie...
Ezine 4 Zapraszamy do współpracy Zachęcemy do odwiedzenia naszej strony internetowej: www.ceo-project.eu Naszego Facebooka oraz LinkedIn Kto jest zaangażowany? Małe przypomnienie, czym jest CEO?... 2 CEO
Bardziej szczegółowoFinansuj misjonarza w programie misja_pl. 1 Tymoteusza 5,18
Finansuj misjonarza w programie misja_pl 1 Tymoteusza 5,18 Kim jest Misjonarz? JEST NIM POJEDYNCZY CHRZEŚCIJANIN LUB MAŁŻEŃSTWO WIERZĄCYCH LUDZI, KTÓRZY ZA APROBATĄ SWOJEGO MACIERZYSTEGO ZBORU ZOSTALI
Bardziej szczegółowoKobiety dla kobiet. Zrównoważony rozwój.
Kobiety dla kobiet. Zrównoważony rozwój. Aleksandra Rzepecka Ambasador Fundacji Instytut Rozwoju Przedsiębiorczości Kobiet Zrównoważony rozwój Na obecnym poziomie cywilizacyjnym możliwy jest rozwój zrównoważony,
Bardziej szczegółowoROLA NAUCZYCIELA W KSZTAŁTOWANIU POSTAW UCZNIÓW. Kamila Ordowska
ROLA NAUCZYCIELA W KSZTAŁTOWANIU POSTAW UCZNIÓW Kamila Ordowska Dlaczego powinniśmy kształcić postawy społeczne i obywatelskie? Dynamicznie zmieniające się realia współczesnego świata rozwój cywilizacyjno
Bardziej szczegółowoLekcja szkoły sobotniej Kazanie Spotkania biblijne w kościele, w domu, podczas wyjazdów
Lekcja szkoły sobotniej Kazanie Spotkania biblijne w kościele, w domu, podczas wyjazdów sprawia, że otwieramy się na działanie Ducha Świętego prowadzi do zmian jest często początkiem i nauką duchowego
Bardziej szczegółowoPrzedsiębiorczość w biznesie PwB. Rafał Trzaska
1 Przedsiębiorczość w biznesie PwB Rafał Trzaska 2 Rafał Trzaska Katedra Strategii i Metod Zarządzania www.rafaltrzaska.pl Konsultacje poniedziałek 8:30 piętro 9, p. 900, bud. Z proszę o kontakt mailowy
Bardziej szczegółowoEuropejska inicjatywa dotycząca przetwarzania w chmurze. budowanie w Europie konkurencyjnej gospodarki opartej na danych i wiedzy
Cyberpolicy http://cyberpolicy.nask.pl/cp/dokumenty-strategiczne/komunikaty-komis ji-euro/66,europejska-inicjatywa-dotyczaca-przetwarzania-w-chmurze-b udowanie-w-europie-konk.html 2019-01-15, 14:37 Europejska
Bardziej szczegółowoBIZNES PLAN ASPEKTY MARKETINGOWE
BIZNES PLAN ASPEKTY MARKETINGOWE Czym się zajmiemy? I II III IV pomysły na własną firmę przedmiot przedsięwzięcia budowanie oferty dla klienta podmiot przedsięwzięcia rynek planowanej działalności aspekty
Bardziej szczegółowoStowarzyszenie Pomocy Dzieciom i Osobom Dorosłym z Zespołem Aspergera oraz Zaburzeniami Pokrewnymi "As"
Stowarzyszenie Pomocy Dzieciom i Osobom Dorosłym z Zespołem Aspergera oraz Zaburzeniami Pokrewnymi "As" 1.Kilka słów tytułem wstępu o stowarzyszeniu, dla osób zupełnie niezorientowanych w temacie. Stowarzyszenie
Bardziej szczegółowoPRACOWNIA DOBRA WSPÓLNEGO. czyli co dalej z dobrem wspólnym w mojej społeczności?
PRACOWNIA DOBRA WSPÓLNEGO czyli co dalej z dobrem wspólnym w mojej społeczności? CO TO TAKIEGO PRACOWNIA DOBRA WSPÓLNEGO? Najprościej rzecz ujmując, to przestrzeń współpracy uczestników programu Lokalne
Bardziej szczegółowoTRAILS Mobilne Laboratoria Innowacyjności i usług wzmacniania potencjału innowacyjności w regionie transgranicznym.
TRAILS Mobilne Laboratoria Innowacyjności i usług wzmacniania potencjału innowacyjności w regionie transgranicznym. Partnerzy projektu: - Technische Universität Dresden - Urząd Marszałkowski Województwa
Bardziej szczegółowoNazwa innowacji: Ekonomia i finanse - innowacyjny moduł programowy dla przedmiotu Podstawy przedsiębiorczości
Nazwa innowacji: Ekonomia i finanse - innowacyjny moduł programowy dla przedmiotu Podstawy przedsiębiorczości Rodzaj innowacji: programowa i metodyczna Etap kształcenia: IV etap edukacyjny Podstawa opracowania
Bardziej szczegółowoLp. Kompetencja Poziom operacyjny Opis kompetencji
Lp. Kompetencja Poziom operacyjny Opis kompetencji 1 Najwyższa jakość działania [kultura osobista, lojalność, prawość i uczciwość, dbałość o ład i porządek, terminowość] Wyznacza oczekiwania dbając o ład
Bardziej szczegółowoPROGRAM SZKOLENIA Z ZAKRESU OBSŁUGI KLIENTA
VAL Gee JEFF Gee PROGRAM SZKOLENIA Z ZAKRESU OBSŁUGI KLIENTA Ćwiczenia, formularze, wskazówki dla prowadzącego Zestaw z CD WARSZAWA 2011 Spis treści Zestawienie sesji szkoleniowych według celu szkolenia...............
Bardziej szczegółowoWsparcie procesu zarządzania zmianą- praca na postawach oraz wartościach na przykładzie programu ABS w Veolii Energii Warszawa
Wsparcie procesu zarządzania zmianą- praca na postawach oraz wartościach na przykładzie programu ABS w Veolii Energii Warszawa Dariusz Zawisza, Dyrektor HR, Członek Zarządu Kontekst i wyzwanie Veolia Energia
Bardziej szczegółowoWYDZIAŁ NAUK EKONOMICZNYCH. Studia niestacjonarne II stopnia Kierunek Ekonomia Promotorzy prac magisterskich
Studia niestacjonarne II stopnia Kierunek Ekonomia Promotorzy prac magisterskich Promotorzy prac magisterskich Prof. dr hab. Stanisław CZAJA Prof. dr hab. Andrzej GRACZYK (min. 5 osób) Prof. dr hab. Jerzy
Bardziej szczegółowoGlobal Compact i Akademia Program: PRME
Global Compact i Akademia Program: PRME Kamil Wyszkowski Dyrektor Biura Projektowego UNDP w Polsce Krajowy Koordynator Inicjatywy Sekretarza Generalnego ONZ Global Compact Global Compact Największa na
Bardziej szczegółowoPROGRAM AKTYWNOŚCI LOKALNEJ DLA GMINY POLICE NA LATA
PROGRAM AKTYWNOŚCI LOKALNEJ DLA GMINY POLICE NA LATA 2014 2020 1 Spis treści 1. Wstęp 3 2. Cele Programu Aktywności Lokalnej 5 3. Kierunki działań 6 4. Adresaci Programu 7 5. Metody wykorzystywane do realizacji
Bardziej szczegółowoUchwała Nr 28/2013/IV Senatu Politechniki Lubelskiej z dnia 26 kwietnia 2013 r.
Uchwała Nr 28/2013/IV Senatu Politechniki Lubelskiej z dnia 26 kwietnia 2013 r. w sprawie określenia efektów kształcenia dla studiów podyplomowych Zarządzanie Logistyką w Przedsiębiorstwie, prowadzonych
Bardziej szczegółowoKONCEPCJA SZKOŁY PROMUJĄCEJ ZDROWIE
KONCEPCJA SZKOŁY PROMUJĄCEJ ZDROWIE Program Szkoła Promująca Zdrowie (SzPZ) realizowany jest obecnie w 47 krajach Europy w Polsce od 1991 r. Popularyzację idei SzPZ w Polsce rozpoczęto od trzyletniego
Bardziej szczegółowoStreszczenie pracy doktorskiej Autor: mgr Wojciech Wojaczek Tytuł: Czynniki poznawcze a kryteria oceny przedsiębiorczych szans Wstęp W ciągu
Streszczenie pracy doktorskiej Autor: mgr Wojciech Wojaczek Tytuł: Czynniki poznawcze a kryteria oceny przedsiębiorczych szans Wstęp W ciągu ostatnich kilku dekad diametralnie zmienił się charakter prowadzonej
Bardziej szczegółowoWIDEOAKADEMIA HR. Nina Sosińska
WIDEOAKADEMIA HR Nina Sosińska Nina Sosińska Autorka książki Magia Rozwoju Talentów Laureatka konkursu Dyrektor Personalny 2004 Zwyciężczyni konkursu Najlepsza Strategia HR 2006. 16 lat jako pracownik
Bardziej szczegółowoSZKOLENIE 1: Kształcenie osób dorosłych
Strona1 SZKOLENIE 1: Kształcenie osób dorosłych WPROWADZENIE: W jednostce szkoleniowej Kształcenie osób dorosłych wprowadzono podstawowe pojęcia dotyczące uczenia się w późniejszym wieku odwołujące się
Bardziej szczegółowoJak uczyć się od innych? Międzyszkolne sieci współpracy i samokształcenia
Jak uczyć się od innych? Międzyszkolne sieci współpracy i samokształcenia Warszawa, 1 lipca 2015 Jak wykorzystać TIK do tworzenia kapitału społecznego? Kapitał społeczny to zdolność do kooperacji i tworzenia
Bardziej szczegółowoSPECYFIKA PRZYWÓDZTWA EDUKACYJNEGO I KOMPETENCJE POLSKICH DYREKTORÓW
Prezentacja przedstawiona podczas VIII Kongresu Zarządzania Oświatą, OSKKO, Warszawa 25-27.09.2013 www.oskko.edu.pl/kongres/ SPECYFIKA PRZYWÓDZTWA EDUKACYJNEGO I KOMPETENCJE POLSKICH DYREKTORÓW DR ROMAN
Bardziej szczegółowoROLA PARTNERSTW STRATEGICZNYCH I MOBILNOŚCI W PROGRAMIE ERASMUS+
ROLA PARTNERSTW STRATEGICZNYCH I MOBILNOŚCI W PROGRAMIE ERASMUS+ Akcja 1 Mobilność edukacyjna uczniów i kadry VET Akcja 2 Partnerstwa strategiczne VET AKCJA 1. MOBILNOŚĆ EDUKACYJNA Staże zawodowe za granicą
Bardziej szczegółowoWolontariat Krok do kariery
Wolontariat Krok do kariery Karol Krzyczkowski koordynator projektów Stowarzyszenie Centrum Wolontariatu w Warszawie Stowarzyszenie Centrum Wolontariatu Nasza misja Promocja i rozwój wolontariatu w Polsce
Bardziej szczegółowoREGULAMIN KONKURSÓW. 4. Wyróżnienia zostaną przyznane podczas imprezy: Gala Dobrych Inicjatyw - Ludzie, którzy zmieniają rzeczywistość.
REGULAMIN KONKURSÓW Przyznania Wyróżnienia Wolontariusz Roku, Firma przyjazna społeczności lokalnej, Społeczny Animator Roku, Społeczna Akcja Roku, Szkoła Dobrych Inicjatyw 1 Organizatorem Konkursów jest
Bardziej szczegółowo