SCYNTYGRAFIA PŁUC (VQ scan) SPECT

Transkrypt

1 WYBRANE ELEMENTY DIAGNOSTYKI RADIOIZTOPOWEJ Jarosław B. Ćwikła CMKP i CSK MSWiA Warszawa jaroslaw.cwikla@cskmswia.pl 1

2 SCYNTYGRAFIA PERFUZYJNA I WENTYLACYJNA PŁUC Głównym wskazaniem do wykonania scyntygrafii perfuzyjnej i wentylacyjnej płuc (VQ scan) jest: podejrzenie zatorowości; ocena regresji zmian po przebytej zatorowości. Inne mniej częstsze wskazania to: Ocena przedoperacyjnej czynności miąższu płucnego; Ocena przeszczepionego płuca; Przecieki prawo-lewe przy wadach serca. SCYNTYGRAFIA PŁUC (VQ scan) SPECT Poprawa czułości badania w przypadku prawidłowego obrazu TK i klinicznym podejrzeniu zatorowości (55% dodatni SPECT w 38% potwierdzony klinicznie); Znaczenie obecności skrzeplin przyściennych w badaniu TK, 50% chorych z takim rozpoznaniem TK, ma zaburzenia perfuzji widoczne w badaniu SPECT; Znacząco podwyższa czułość badania w porównaniu do badania planarnego w ocenie zmian subsegmentalnych >90%; Znacząco podwyższa czułość rozpoznania PE dotyczącą seg. Podstawnych; 2

3 SCYNTYGRAFIA KOŚCI WSKAZANIA ONKOLOGICZNE Pierwotne guzy kości (mięsak Ewing a, osteosarcoma); Ocena rozległości (ang. staging) choroby nowotworowej w kierunku obecności przerzutów do kości; Odpowiedź na leczenie chemiczne; Follow-up guzów pierwotnych oraz przerzutów do kości przy chorobach uogólnionych; Dystrybucja osteoblastycznej aktywności przed planowaną terapią paliatywną przerzutów do kości za pomocą ( 89 Sr, 153 Sm-EDTMP, 186 Re-HEDP). 3

4 4

5 SCYNTYGRAFIA KOŚCI WSKAZANIA NIEONKOLOGICZNE Złamania utajone (k. łódeczkowata, zmiany przeciążeniowe, shin splints); Złamania patologiczne; Martwica awaskularna, choroba Perthesa, inne martwice awaskularne dzieci, dorosłych; Artritis i artropatie (RZS, ZZSK, artropatie seronegatywne np. Reiter a); Diagnostyka bólów kręgosłupa przy mało diagnsotycznym MR/TK np. zespół zapalenia stawów międzywyrostkowych (ang. facet joint syndrome ); Choroba Sudeck'a; Dysplazaja włóknista i inne zespoły wrodzone ; 5

6 6

7 SCYNTYGRAFIA KOŚCI WSKAZANIA NIEONKOLOGICZNE cd. Diagnostyka zespołów bólowych po przeszczepach protez stawowych (biodro, kolano, etc); Infekcje/zapalania kości; Zawały kości; Ocena żywotności przeszczepów kostnych; Niewyjaśnione bóle kostne; Choroby metaboliczne (np. osteodystrofia nerkowa, płucna, osteoporoza, choroba Pageta etc); INFEKCJE KOŚCI - RADIOFARMACEUTYKI Standardowa scyntygrafia kości MDP 99m Tc; Leukoscan 99m Tc i pochodne p.ciała; Znakowane 99m Tc fragmenty p.ciał; Znakowane 99m Tc HMPAO leukocyty; Znakowane 111 In Oxym leukocyty; 99m Tc koloid siarczkowy; Cytrynian galu - Ga-67. 7

8 SCYNTYGRAFIA 67 Ga Diagnostyka infekcji/zapaleń: Zapalenia/infekcje kości i tkanek przyległych; Diagnostyka z wyboru w zapaleniu/infekcji kręgosłupa; Diagnostyka obecności ropni (np. ropnie międzypętlowe); Zapalenie/infekcja serca; Zapalenie/infekcja graftu. 8

9 9

10 SCYNTYGRAFIA 67 Ga Sarkoidoza; Gruźlica i atypowa gruźlica: płucna, węzłowa, kostna i układu moczowego; inne śródmiąższowe zapalenia płuc; AIDS w obrębie klatki piersiowej oraz w obrębie j. brzusznej: Pneumocystozowe zapalenie płuc - PCP, CMV, bakteryjne, gruźlicze i atypowe zapalenie płuc; Mięsak Kaposiego i chłoniaki w przebiegu AIDS. sarkoidoza 10

11 Metody obrazowania ukrwienia, rezerwy wieńcowej i żywotności mięśnia serca: W chwili obecnej rezerwa wieńcowa i żywotność mięśnia serca są oceniane w badaniach SPECT, ECHO z próbą obciążeniową oraz PET 11

12 SCYNTYGRAFIA PERFUZYJNA SERCA Z OCENA CZYNNOŚCIOWĄ Nieinwazyjna ocena ukrwienia m. sercowego w wysiłku i spoczynku; Charakterystyka wielkości, lokalizacji i odwracalności ognisk niedokrwienia mięśnia LK; W nietypowych zawałach mięśnia sercowego lokalizuje strefę niedokrwienia; Porównanie dystrybucji izotopu w wysiłku i spoczynku dostarcza informacji o żywotności oraz o ogniskach niedokrwienia; W technice bramkowej dostarcza informacji o globalnym i regionalnym ukrwieniu serca oraz o czynności serca (EF, przyrost kurczliwości m. sercowego, etc). OCENA REFLUXU ŻOŁĄDKOWO-PRZEŁYKOWEGO WSKAZANIA Ocena jakościowa i ilościowa refluxu żołądkowoprzełykowego; Ocena chorych z przepukliną rozworu przełykowego; Badanie dzieci (GER): astma; przewlekły nieżyt oskrzeli; zapalenie zachłystowe płuc. 12

13 OCENA OPRÓŻNIANIA ŻOŁĄDKA WSKAZANIA Ocena opróżniania żołądkowego wraz z kalkulacją ilościową stopnia opróżniania się żołądka; Ocena stopnia mechanicznego zaburzenia przechodzenia treści żołądkowej do jelit; Ocena zaburzeń czynnościowych; Ocena czynności po zabiegach operacyjnych; Wymioty, nudności i utrata wagi o nieustalonej przyczynie. OCENA KRWAWIENIA Z GÓRNEGO ODCINKA PRZEWODU POKARMOWEGO Wykrywanie oraz lokalizacja źródła krwawienia z przewodu pokarmowego u chorych z aktywnym oraz przerywanym krwawieniem z przewodu pokarmowego (aktywne krwawienie 0,3-0,5ml/min); Wykrywanie i lokalizacja wtórnej utraty krwi; Oznaczanie miejsc aktywnego krwawienia. OCENA OBECNOŚCI UCHYŁKA MECKEL A Wykrywanie oraz lokalizacja uchyłka Meckel a 13

14 BADANIE DYNAMICZNE WĄTROBY ORAZ WSKAZANIA DRÓG ŻÓŁCIOWYCH Podejrzenie wycieku/zacieku żółci; Obecność przetoki; Podejrzenie torbieli dróg żółciowych i innych wad dróg żółciowych np. atrezja; Podejrzenie ostrego zapalenia pęcherzyka żółciowego; Ocena dysfunkcji pęcherzyka żółciowego i dróg żółciowych (np. dyskineza). BADANIE DYNAMICZNE WĄTROBY ORAZ DRÓG ŻÓŁCIOWYCH Ocena frakcji wyrzutowej pęcherzyka żółciowego; Ocena refluxu żółciowego do żołądka/przełyku; Ocena obstrukcji pętli jelitowej po operacji dróg żółciowych oraz ich rekonstrukcji; Ocena znaczenia poszerzenia dróg żółciowych (obstrukcja). 14

15 SCYNTYGRAFIA DYNAMICZNA NEREK Ocena perfuzji nerek; Ocena GFR, ERPF; Ocena podzielonej funkcji nerek (lewa/prawa); Podejrzenie obecności obstrukcji oraz ocena znaczenia poszerzenia ukm w USG; Ocena funkcji pęcherza; Skuteczności leczenia operacyjnego poprzednio rozpoznanej obstrukcji; Podejrzenie nadciśnienia naczyniowo-nerkowego (protokół kaptoprylowy); Choroba refluxowa z wykorzystaniem cystografii mikcyjnej pośredniej (MCUG); Czynności nerki przeszczepionej. SCYNTYGRAFIA STATYCZNA NEREK Obecność/podejrzenie zmian w obrębie warstwy miąższowej nerek; Ostre odmiedniczkowe zapalenie nerek; Obecność zmian w nerce po 6 m-cach od początku ostrego odmiedniczkowego zapalenia nerek, wykrycie blizn pozapalnych; Detekcja towarzyszących zmian takich jak: podwójny ukm, mała nerka - hipoplazja, dysplazja; Ocena nerki ektopicznej, nerki podkowiastej, pojedynczej nerki; Potwierdzenie niefunkcjonującej nerki w przebiegu wielotorbielowatości. 15

16 BADANIE TARCZYCY Ocena charakteru wyczuwalnego guzka; Diagnostyka różnicowa u chorych z nadczynnością tarczycy (wole miąższowe, wole guzowate); Ocena wielkości tarczycy; Badanie ektopowo położonej tkanki tarczycowej; Ocena wielkości wola zamostkowego; Różnicowanie podostrego i przewlekłego zapalenia tarczycy z MGB; Ocena odrostów kikutów po operacji; Ocena zmian nowotworowych gromadzących jod. BADANIE PRZYTARCZYC Lokalizacja gruczolaków przy nadczynności przytarczyc; Ocena hiperplazji przytarczyc; Ocena znaczenia powiększonej przytarczycy w badaniu USG; Określenie lokalizacyjne metaboliczne nadczynnej przytarczycy, przed planowanym zabiegiem operacyjnym; ocena ektopicznie położonych przytarczyc oraz gruczolaków. 16

17 LIMFOSCYNTYGRAFIA Diagnostyka różnicowa obrzęku limfatycznego od obrzęku żylnego, śluzakowatego, tłuszczowego, czy obrzęku o innej etiologii; Ocena dróg drenażu chłonki; Identyfikacja węzła wartowniczego u chorych z czerniakiem, rakiem sutka oraz chorych z rakiem narządów płciowych; Identyfikacja chorych z wysokim ryzykiem rozwinięcia obrzęku kończyny górnej po operacji pachy z powodu raka piersi; Ocena ilościowa drenażu przez naczynia chłonne. 17

18 18

19 WSKAZANIA BADANIE PERFUZJI MÓZGU Ocena poprawy ukrwienia po zabiegu operacyjnym na tt. Szyjnych, badanie przed zabiegiem z podaniem i.v. diamoxu ocena rezerwy koła tętniczego mózgu; Ostra i przewlekła choroba udarowa; Ocena komplikacji, rokowanie oraz wybór strategii postępowania. Padaczka; Przedchirurgiczna lateralizacja oraz lokalizacja ognisk epileptycznych; Badania Ictalne (pogłębione o badanie międzynapadowe) wskazane w ocenie skroniowych oraz pozaskroniowych ognisk padaczkorodnych, lokalizacja przed zabiegiem chirurgicznym. 19

20 BADANIE PERFUZJI MÓZGU WSKAZANIA Otępienia; podejrzenia otępienia, diagnostyka różnicowa wczesnych postaci otępienia; Urazy; ocena prognostyczna zmian, ocena zmian czynnościowych przy prawidłowym obrazie morfologicznym; Zapalenia; Podejrzenie zapalenia mózgu, wirusowe encephalitis (HSV), vasculitis w twardzinie układowej, w układowym toczniu rumieniowatym (SLE - systemic lupus erythematosus) ) etc, encefalopatii HIV etc. Ocena śmierci mózgowej. 20

21 CHOROBY NEURODEGENERACYJNE Potwierdzenie lub wykluczenie zaników neuronów dopaminergicznych w z. parkinsonowskich; Wczesne ustalenie rozpoznania (choroba Parkinsona); Ocena ciężkości przebiegu choroby Parkinsona; Wykorzystanie presynaptycznego wiązania nośnika dopaminy 123 I FP CIT (DaTSCAN) System dopaminergiczny receptory; 5 typów receptora dopaminergicznego w zależności od działania; Ligandy D 2 (różnicowanie atypowych postaci ch. Parkinsona); SPECT 123 I iodobenzamide (IBZM). Transportery dopaminergiczne Ligandy receptora dopaminergicznego 123 I CIT DaTSCAN 123 I IBZM 21

22 SCYNTYGRAFIA 67 Ga - ONKOLOGIA Obrazy 67 Ga w chłoniakach Intensywne gromadzenie radioznacznika: rozlany chłoniak olbrzymiokomórkowy (włączając rozlany chłoniak histiocytarny oraz nisko zróżnicowany chłoniak limfatyczny); chłoniaki wysokiego i średniego stopnia zróżnicowania, włączając chłoniak Burkitt'a; Inne guzy gromadzące gal: rak płuca, guzy głowy i szyi, rak wątrobowo-komórkowy, germ cell tumour, neuroblastoma, mięsak, szpiczak mnogi oraz czerniak złośliwy. SCYNTYGRAFIA 67 Ga - ONKOLOGIA Wskazania do scyntygrafii 67 Ga w chłoniakach: Diagnostyka wstępna obecność chłoniaka (ziarnica złośliwa HD i NHL). Ocena stadium zaawansowania choroby, szczególnie cenne przed chemią; Odpowiedź na leczenie chemiczne, szczególnie w ziarnicy złośliwej (HD); Prognostyka; Ocena wznowy w trakcie klinicznej obserwacji; Przeszacowanie restaging. 22

23 DIAGNOSTYKA ONKOLOGICZNA - SPECT 99m Tc MIBI, 99m Tc NeoSPECT, 201 Tl, 123 I IMT Poszukiwanie raka o nieustalonym punkcie wyjścia 99m Tc MIBI; Ocena wznowy w guzach mózgu 201 Tl, 99m Tc MIBI, 123 I IMT; Scyntymammografia 99m Tc MIBI; Guzy kości i tkanek miękkich 99m Tc MIBI; Guzy głowy i szyi, 99m Tc MIBI, 201 Tl, 123 I IMT; Ocena obecności i rozległości chłoniaków Ga-67; Ocena obecności i rozległości choroby - guz płuca 99m Tc NeoSPECT; Ocena skuteczności chemoterapii i radioterapii w guzach 99m Tc MIBI. 23

24 SCYNTYMAMMOGRAFIA WSKAZANIA Niejednoznaczna (nierozstrzygająca) mammografia i/lub USG; Gęste utkanie gruczołowe piersi przy braku zmian w USG; Palpacyjnie wyczuwalne zmiany, które nie są widoczne lub są niejednoznaczne w badaniu mammograficznym i USG; Widoczne powiększone węzły chłonne w obrębie pachy z podejrzeniem obecności raka o niewiadomym punkcie wyjścia; Piersi z wszczepionymi implantami; Zaburzenia architektoniki miąższu piersi w badaniach morfologicznych szczególnie w MM i USG np. nasilone zmiany dysplastyczne torbiele. SCYNTYMAMMOGRAFIA WSKAZANIA Wątpliwe mikrozwapnienia widoczne w MM bez zmian w USG; Ocena choroby wieloogniskowej czy wielosegmentowej; Ocena piersi po wcześniejszych jatrogennych instrumentacja z zaburzeniem architektoniki miąższu i braku korelacji MM i USG; Ocena wznowy lokalnej regionalnej oraz ocena przerzutów odległych przy braku rozstrzygnięcia w badaniu USG czy po operacji BCT i Mx; Ocena odpowiedzi na leczenie chemiczne w szczególności w postaci lokalnie zaawansowanej przed planowanym leczeniem chirurgicznym (neoadjuvant chemotherapy przy LABC). 24

25 WSKAZANIA ONKOLOGICZNE SCYNTYGRAFIA MIBG 131 I Detekcja, lokalizacja, ocena rozległości oraz obrazowy follow-up guzów o typie NET guz chromochłonny (pheochromocytoma), zwojak zarodkowy (neuroblastoma), przyzwojak zarodkowy (ganglioneuroblastoma), zwojak (ganglioneuroma), chemodektoma, parazwojak (paraganglioma), generalnie paraganglioma-pheochromocytoma syndrome - PPS; rakowiak - odcinka środkowego prajelita (carcinoid); rak rdzeniasty tarczycy (MTC); guz z komórek Merkla (Merkel cell tumours); ocena odpowiedzi na leczenie 131 I mibg; potwierdzenie obecności guza o typie NET w zmianach o niewiadomym pochodzeniu. 25

26 SCYNTYGRAFIA MIBG 131 I WSKAZANIA NIEONKOLOGICZNE Badanie scyntygraficzne rdzenia nadnerczy (hiperplazja); Współczulne odnerwienie mięśnia sercowego; Gruczoły ślinowe; Płuca. BADANIA KORY NADNERCZY NP I WSKAZANIA Ocena lokalizacji i identyfikacji zaburzeń funkcjonowania kory nadnercza w zespole Cushinga niezależnym od wydzielania ACTH. Ocena pierwotnego hiperaldosteronizmu oraz hiperandrogenizmu. SCYNTYGRAFIA RECEPTORÓW SST - SRS WSKAZANIA zmiany sympatykomimetyczne nadnerczowe (rdzeń), guz chromochłonny, paraganglioma, neuroblastoma, ganglioneurinoma, etc; sekrecyjne oraz niesekrecyjne NETWD, NECLM i NECHM, guzy trzustki oraz guzy regionu żołądkowo-dwunstniczo-jelitowego (GEP), rakowiak, gastrinoma, insulinoma, VIP-oma, ACTH-oma, somatystatynoma etc; rak rdzeniasty tarczycy MCT; inne guzy: rak piersi; czerniak złośliwy, chłoniaki, rak stercza, NSCLC, mięsak, rak jasnokomórkowy nerki, zróżnicowany rak tarczycy, astrocytoma (gwiaździak), oponiak, rak jajnika. 26

27 KLINICZNE WSKAZANIA DO SRS NET i NEC, GEP-NET oraz inna lokalizacja oskrzelowe NET etc; ocena obecności receptorów przed planowanym leczeniem analogami somatostatyny oraz znakowanymi radioizotopami analogami somatostatyny; lokalizacja guzów pierwotnych i miejsc przerzutów, ocena rozległości (staging and restaging); ocena progresji choroby u chorych ze znaną chorobą; ocena skuteczności leczenia chirurgicznego, ctx i radioizotopowego; przewidywanie odpowiedzi na tego typu leczenie. 27

28 LECZENIE 131 I - TARCZYCA WSKAZANIA NIEONKOLOGICZNE ( ZM. ŁAGODNE) Nadczynność tarczycy: MGB, wole wieloguzkowe nadczynne, pojedynczy nadczynny guzek tarczycy; Nietoksyczne wole wieloguzkowe/rozlane wole miąższowe; Pooperacyjna ablacja pozostałego miąższu tarczycy po operacyjnym usunięciu wola wieloguzkowego łagodnego; WSKAZANIA ONKOLOGICZNE Terapia pozostałej tkanki tarczycowej po operacyjnym usunięciu raka tarczycy; Leczenie przerzutów raka tarczycy; Terapia wznowy raka tarczycy lokalnej, regionalnej oraz przerzutów odległych. SCYNTYGRAFIA CAŁEGO CIAŁA 131 I WSKAZANIA Badanie wykonuje się w przypadku raka tarczycy w celu zobrazowania ewentualnych przerzutów, wznowy lokalnej oraz regionalnej. 28

29 RADIOSYNOWEKTOMIA Radiosynowektomia (RS) oznacza leczenie poprzez podanie dostawowe preparatów takich jak: krzemian/cytrynian 90 Y (koloid), siarczek 186 Re, cytrynian 169 Er, Leczenie polega na zlikwidowaniu procesu zapalnego w obrębie wewnątrzstawowej bł. maziowej w stawach zawierających taką strukturę. Leczenie przynosi korzyść w 60-80% przypadków. WSKAZANIA DO RADIOSYNOWEKTOMII Reumatoidalne zapalenie stawów; Hemolityczne zapalenie stawów; Spondyloartropatia (reaktywna i/lub łuszczycowa); Choroby zapalne stawów o innym podłożu np. Chorba Lome a; Nawracający wysięk stawowy o nieustalonej etiologii; Zapalenie stawów typu artropatii pirofosforanowej (ang. calcium pyrophosphate dihydrate arthritis - CPPD); 29

30 WSKAZANIA DO RADIOSYNOWEKTOMII Barwnikowe brodawczakowo-guzkowe zapalenie błony maziowej (ang. pigmented villonodular synovitis - PNVS); Przetrwałe zapalnie wysiękowe po alloplastyce stawu, lub innych zabiegach chirurgicznych w obrębie stawu; Zapalenie stawów niezróżnicowane (zapalenie stawów przebiegające z zapaleniem bł. maziowej, pogrubieniem zapalnym maziówki oraz wysiękiem; Zapalenie stawu z odkładaniem się wapnia (ang. calcium athritis). PALIATYWNE LECZENIE BÓLÓW KOSTNYCH Z POWODU PRZERZUTÓW DO KOŚCI Używane w przypadku leczenia paliatywnego przerzutów do kości przy wystąpieniu więcej niż jednego miejsca przerzutowego o aktywności osteoblastycznej; Chorzy którzy nie odpowiadają na standardowe leczenie środkami p.bólowymi oraz na systemowe leczenie p.nowotworowe (chemoterapia lub hormonoterapia). 89 Sr (metastron), 153 Sm lexidronam, 186 Re etidronate; 177 Lu-EDTMP. 30

31 Dziękuję za uwagę 31