1) W projektowanym rozporządzeniu wprowadza się przepisy:

Transkrypt

1 UZASADNIENIE Projektowane rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej w sprawie zakresu i form prowadzenia w szkołach i placówkach systemu oświaty działalności wychowawczej, edukacyjnej, informacyjnej i profilaktycznej w celu przeciwdziałania narkomanii stanowi wykonanie upoważnienia zawartego w art. 22 ust. 3 ustawy z dnia 29 lipca 2005 r. o przeciwdziałaniu narkomanii (Dz. U. z 2012 r. poz. 124 oraz z 2015 r. poz. 28 i 875) w brzmieniu nadanym przez ustawę z dnia 24 kwietnia 2015 r. o zmianie ustawy o przeciwdziałaniu narkomanii oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. poz. 875), zwanej dalej ustawą nowelizującą. Art. 22 ust. 3 ustawy nowelizującej nakłada na ministra właściwego do spraw oświaty i wychowania obowiązek wydania, w porozumieniu z ministrem właściwym do spraw zdrowia, rozporządzenia określającego zakres i formy prowadzenia w szkołach i placówkach systemu oświaty działalności wychowawczej, edukacyjnej, informacyjnej i profilaktycznej, mając na względzie dobro dzieci i młodzieży. Projektowane rozporządzenie zastąpi obecnie obowiązujące rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 31 stycznia 2003 r. w sprawie szczegółowych form działalności wychowawczej i zapobiegawczej wśród dzieci i młodzieży zagrożonych uzależnieniem (Dz. U. Nr 26, poz. 226). Wydanie przedmiotowego rozporządzenia jest spowodowane zmianą w treści przepisu ustawy upoważniającego do wydania aktu wykonawczego. Ustawa nowelizująca wprowadziła w tym zakresie następujące zmiany: 1) krąg podmiotów realizujących działalność wychowawczą, edukacyjną, informacyjną i profilaktyczną został zawężony do szkół i placówek systemu oświaty, do których mają odnosić się określane rozporządzeniem zakres i formy działalności; 2) poza formami działalności wychowawczej, edukacyjnej, informacyjnej i profilaktycznej, rozporządzenie ma także określać zakres, czyli wskazania merytoryczne dotyczące obszarów działań podejmowanych przez szkoły i placówki systemu oświaty w zakresie przeciwdziałania narkomanii; 3) pojęcie działalność zapobiegawcza zostało zastąpione pojęciem działalność profilaktyczna, odnoszącego się do pojęcia profilaktyka, który jest używany, m.in. w Krajowym Programie Przeciwdziałania Narkomanii, przyjętym rozporządzeniem Rady Ministrów z dnia 22 marca 2011 r. (Dz. U r. Nr 78, poz. 428). Ponadto, przepisy ustawy z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty (Dz. U. z 2004 r. Nr 256, poz. 2572, z późn. zm.) oraz rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z dnia 27 sierpnia 2012 r. w sprawie podstawy programowej wychowania przedszkolnego oraz kształcenia ogólnego w poszczególnych typach szkół (Dz. U. poz. 977 oraz z 2014 r. poz. 803) wskazują, że działalność edukacyjna szkoły jest określana m.in. przez program profilaktyki; 1

2 4) w stosunku do obowiązującego rozporządzenia został poszerzony zakres przedmiotowy rozporządzenia. Dotychczasowy zakres przedmiotowy rozporządzenia był zawężony do dzieci i młodzieży zagrożonych uzależnieniem, natomiast zgodnie z nowym stanem prawnym rozporządzenie będzie skierowane do dzieci i młodzieży w szkołach i placówkach, którzy będą adresatami przedmiotowej działalności. Działalność ta obejmuje przede wszystkim zadania z zakresu profilaktyki uniwersalnej prowadzonej w dużych grupach bez wcześniejszych badań przesiewowych pod kątem ryzyka narkomanii w założeniu, że wszyscy członkowie danej populacji są w równym stopniu zagrożeni inicjacją zażycia narkotyków; 5) rozporządzenie nie wskazuje jako odbiorców przedmiotowej działalności wyłącznie dzieci i młodzieży, lecz zgodnie z wytyczną ma mieć na względzie dobro dzieci i młodzieży. Skuteczna profilaktyka wymaga bowiem zaangażowania nie tylko dzieci i młodzieży, ale całej społeczności szkolnej. Oddziaływania selektywne, skoncentrowane wyłącznie na jednej grupie, zwykle uczniach, są mniej skuteczne. W kręgu oddziaływań powinni znaleźć się także rodzice i nauczyciele oraz inni pracownicy szkół i placówek systemu oświaty. Badania wskazują, że budowanie dobrych relacji pomiędzy uczniami, wychowankami i ich rodzicami lub opiekunami, nauczycielami i wychowawcami oraz innymi pracownikami szkół i placówek systemu oświaty, podnoszenie ich kompetencji wychowawczych stanowi podstawę skutecznych działań wychowawczych i profilaktycznych. 1) W projektowanym rozporządzeniu wprowadza się przepisy: W 1 rozporządzenia wskazuje się, że jego zakres podmiotowy i przedmiotowy jest zgodny z zakresem działania ministra właściwego do spraw oświaty i wychowania i obejmuje dzieci i młodzież uczęszczające do szkół i placówek systemu oświaty, w których prowadzi się wymienioną w upoważnieniu ustawowym działalność wychowawczą, edukacyjną, informacyjną i profilaktyczną w celu przeciwdziałania narkomanii. Przedmiotowe rozporządzenia określa zakres i formy tej działalności. W 1 podkreślono konieczność systematycznego prowadzenia tej działalności, jednocześnie wskazując, że poza uczniami i wychowankami ważną grupę oddziaływań stanowią ich rodzice, nauczyciele i inni pracownicy szkoły i placówki. Eksperci profilaktyki podkreślają, że działania jednorazowe, akcyjne nie przynoszą oczekiwanych efektów, szczególnie tam, gdzie celem działań profilaktycznych jest zmiana ukierunkowana na budowanie przekonań, postaw i wartości, a także kształtowanie ważnych umiejętności życiowych. Badania naukowe wskazują, że skuteczność działań profilaktycznych podejmowanych przez szkoły i placówki zależy od ich systematyczności i spójności z innymi działaniami, szczególnie wychowawczymi oraz edukacyjnymi. Najmniej skuteczne są działania incydentalne. Najbardziej skuteczne z kolei są działania zintegrowane z programem nauczania realizowane jako spójny cykl oddziaływań wychowawczych, profilaktycznych i opiekuńczych 1. W 1 ust. 2 rozporządzenia określono pojęcie zachowania problemowe, które jest nieodłączne w działalności profilaktycznej. Zgodnie z podanym określeniem zachowania 1 Ostaszewski K., Skuteczność profilaktyki używania substancji psychoaktywnych, Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa, 2003 r., 2

3 takie charakteryzują się nieprzestrzeganiem przyjętych dla danego wieku zwyczajowych norm i wymagań, niosące ryzyko negatywnych konsekwencji dla zdrowia fizycznego i psychicznego ucznia lub wychowanka oraz jego otoczenia społecznego. Kolejno w 2-5 określono zakres każdej z działalności oraz przedstawiono jakie działania mieszczą się w tym zakresie. 3) W 2 ust. 1 wskazano na czym polega działalność wychowawcza w szkole i placówce realizowana w celu przeciwdziałania narkomanii i innym zachowaniom problemowym z tym związanym. Działalność wychowawcza to działania z zakresu promocji zdrowia polegające na wspomaganiu ucznia i wychowanka w jego rozwoju, ukierunkowanym na osiąganie jego pełnej dojrzałości w sferze fizycznej, psychicznej, społecznej i aksjologicznej. Tak rozumiana działalność wychowawcza jest działaniem intencjonalnym motywującym ucznia lub wychowanka do osiągania pożądanych zmian w sferze jego rozwoju fizycznego, psychicznego, społecznego i aksjologicznego. Przyjęto, że w sferze fizycznej efektem oddziaływań wychowawczych poza naturalnymi procesami rozwoju fizycznego jest zmiana polegająca na zdobywaniu przez ucznia i wychowanka wiedzy i umiejętności pozwalających na prowadzenie zdrowego stylu życia i podejmowania zachowań prozdrowotnych. W sferze psychicznej celem działalności jest ukształtowanie postawy odpowiedzialności za własne decyzje, ukształtowanie poglądów, przekonań oraz zbudowanie równowagi i harmonii psychicznej. W zakresie dojrzałości społecznej rozwój powinien zmierzać do kształtowania postawy otwartości w życiu społecznym, opartej na umiejętności samodzielnej analizy wzorów i norm społecznych oraz ćwiczeniu umiejętności wypełniania ról społecznych. Przez otwartość należy rozumieć także postawę akceptacji na różnorodność kulturową, a także na niepełnosprawność. Wspomaganie ucznia i wychowanka w jego rozwoju aksjologicznym ma na celu kształtowanie stabilnego systemu wartości oraz poczucia sensu istnienia. W zakresie systemu wartości zdrowie powinno zajmować jedną z najważniejszych pozycji w hierarchii systemu. Osiągnięcie dojrzałości w zakresie tych czterech sfer jest znaczącym czynnikiem chroniącym ucznia i wychowanka przed narkomanią i innymi zachowaniami problemowym z tym związanymi 2. W 2 ust. 2 przedstawiono zakres działalności wychowawczej, której podmiotem oddziaływania są uczniowie, wychowankowie, ich rodzice lub opiekunowie oraz nauczyciele i wychowawcy, a także środowisko szkolne. Mając na uwadze czynniki chroniące dzieci i młodzież przed zachowaniami problemowymi, w pierwszej kolejności (pkt 1) zwrócono uwagę na potrzebę współpracy z rodzicami uczniów i wychowanków w celu budowania prawidłowej postawy prozdrowotnej oraz zdrowego stylu życia, czyli działań wchodzących w zakres profilaktyki uniwersalnej skierowanej do całej populacji uczniów i wychowanków. W sferze oddziaływań wychowawczych skierowanych 2 Zbigniew Gaś (2006), Profilaktyka w szkole, WSiP, Warszawa. Zbigniew Gaś, Szkolny program profilaktyki: istota, konstruowanie, ewaluacja, MENiS,; Warszawa 2004r. Zbigniew Gaś, Badanie zapotrzebowania na profilaktykę w szkole, MENiS, Warszawa 2004r. 3

4 bezpośrednio do uczniów i wychowanków w szczególny sposób położono nacisk na kształtowanie hierarchii systemu wartości, w którym zdrowie powinno zająć jedno z najważniejszych miejsc, a także wzmacnianie postawy uczniów lub wychowanków w zakresie przestrzegania zasad i norm ustanowionych w szkole lub placówce. Zwrócono uwagę na klimat szkoły lub placówki, który stanowi ważny czynnik chroniący, stąd wskazano na potrzebę jego systematycznego kształtowania (pkt 4). Dobry klimat w szkole i placówce jest oparty na budowaniu prawidłowych relacji rówieśniczych oraz relacji uczniów i nauczycieli, a także nauczycieli i rodziców, w tym wzmacnianie więzi z rówieśnikami oraz nauczycielami. Przeświadczenie, że szkoła jest przyjaznym miejscem, w którym doświadcza się sukcesów, buduje u ucznia zaufanie do otoczenia, poczucie przynależności i więź ze szkołą. Zdaniem Jessora i in. (1995) więź ta należy do ważnych czynników chroniących 3. Poczucie pozytywnego związku ze szkołą i nauczycielami, a także poczucie więzi ze szkołą, środowiskiem lokalnym, postrzeganie szkoły jako wspólnoty, a także wspierające i sprawiedliwe zachowania nauczycieli wiążą się z mniejszym ryzykiem podejmowania przez uczniów zachowań nieakceptowanych. W zakresie działalności wychowawczej zwrócono także uwagę na konieczność stałego doskonalenia umiejętności nauczycieli i wychowawców w budowaniu podmiotowych relacji z uczniami i wychowankami oraz ich rodzicami, a także podnoszenia umiejętności w zakresie pracy warsztatowej z grupą uczniów lub wychowanków (pkt 5). Nauczyciele dość często sami przyznają, że brakuje im wiedzy na temat szeroko rozumianego zjawiska narkomanii. Ujawniają też braki w umiejętnościach pracy metodami aktywnymi i trudności w przełamaniu przyjętego schematu w kontaktowaniu się z uczniami. W ocenie specjalistów interaktywne formy pracy z grupą uczniów podczas poruszania trudnych tematów okresu dojrzewania, w tym zachowań problemowych i ryzykownych jest możliwa przy stworzeniu właściwej atmosfery, klimatu, a także warunków do otwartej dyskusji wszystkich zainteresowanych osób. W tego typu formach pracy nauczyciel jest zobowiązany poznać jej zasady, które będą wpływały na otwartość uczniów i wychowanków do szczerych wypowiedzi. Nauczyciel musi nauczyć się kierować procesem grupowym w taki sposób, aby energię pracy grupy i pojawiające się informacje wykorzystać do budowania oczekiwanych z punktu widzenia pracy wychowawczej i profilaktycznej przekonań, wartości i wsparcia. Duże znaczenie w działalności wychowawczej (pkt 6) ma również wzmacnianie kompetencji wychowawczych, które dotyczą nie tyko nauczycieli i wychowawców, ale także rodziców lub opiekunów uczniów i wychowanków. Utrzymanie dobrych relacji rodzice dziecko; nauczyciel lub wychowawca uczeń lub wychowanek jest jednym z kluczowych czynników chroniących, które sprzyjają dobremu funkcjonowaniu i wspomagają rozwój uczniów i wychowanków. Modyfikowanie oddziaływań wychowawczych nauczycieli i rodziców, ukazywanie właściwego kierunku pracy z dzieckiem, ułatwia wzajemne porozumienie między rodzicem 3 Katarzyna Okulicz-Kozaryn; Przegląd badań dotyczących skutecznych strategii profilaktycznych; Dorota Oboza; 2009 Teoretyczne podstawy działań profilaktycznych - teorie psychospołeczne. J. Szymańska: Profilaktyka w szkole. Poradnik dla nauczyciela. Wyd. CMPPP, Warszawa 2005r. 4

5 a nauczycielem i pozwala wypracować wspólny front oddziaływań. Dzięki posiadanym kompetencjom nauczyciel i rodzic może poszerzyć zakres wiedzy o wychowaniu, a także podnieść swoje umiejętności w zakresie nawiązywania i utrzymywania kontaktu z dzieckiem, tworzenia więzi, okazywania mu zrozumienia i wsparcia i tworzenia mu warunków do konstruktywnego zaspokajania potrzeb. Pozytywne relacje w szkole i w domu wpływają na pozytywną realizację zadań i celów rozwojowych dzieci i młodzieży. Poszerzenie wiedzy na temat prawidłowości rozwojowych i pojawiających się problemów na różnych etapach rozwoju umożliwia rodzicom unikanie poważnych błędów wychowawczych. Nauczyciele i wychowawcy, dzięki odpowiednim umiejętnościom, mogą także skutecznie korygować negatywny wpływ dysfunkcyjnego środowiska rodzinnego lub rówieśniczego. Ministerstwo Edukacji Narodowej przygotowało ofertę szkolenia dla rodziców i nauczycieli w zakresie podnoszenia kompetencji wychowawczych, która została udostępniona na stronie Ośrodka Rozwoju Edukacji wraz z listą przeszkolonych edukatorów i realizatorów w województwach. W zakresie działalności wychowawczej znaczące efekty przynosi rozwijanie i wspieranie działalności wolontarystycznej (pkt 7) oraz zaangażowania w działalność organizacji pozarządowych, w tym prowadzących działalność harcerską. Minister Edukacji Narodowej uznaje organizacje harcerskie za ważnych partnerów szkoły w wychowaniu, czego wyrazem jest przepis art. 2a ust. 1 ustawy z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty. Działalność harcerska wiąże się z promowaniem zasad etycznych i moralnych, stanowiących ważny drogowskaz w pracy nad sobą, do której jest zobowiązany każdy członek organizacji. Zasady te dotyczą m.in. nieużywania przez harcerzy żadnych środków odurzających, substancji psychotropowych, środków zastępczych, nowych substancji psychoaktywnych. W ramach działalności wychowawczej ważne jest również wspieranie edukacji rówieśniczej i programów rówieśniczych (pkt 8) mających na celu modelowanie postaw prozdrowotnych i prospołecznych uczniów i wychowanków. W metodzie profilaktyki rówieśniczej wykorzystuje się naturalne zasoby okresu rozwojowego, w tym autorytet grupy i jej wpływ na funkcjonowanie społeczne młodych ludzi. Konstruktywne przekonania członków danej grupy na temat szkodliwości środków odurzających, substancji psychotropowych, środków zastępczych, nowych substancji psychoaktywnych, a także zachowania potwierdzające te przekonania są znaczącym modelem do naśladowania zachowań właściwych, akceptowanych społecznie i stanowią źródło wsparcia dla uczniów zagrożonych niedostosowaniem i wykluczeniem społecznym. W programie profilaktyki rówieśniczej uczniowie i wychowankowie mogą liczyć na wsparcie nauczycieli, rodziców, oraz innych osób znaczących, którzy równolegle są przygotowani do pełnienia funkcji mentorów i przewodników służących wsparciem w trudnych sytuacjach. 4) W 3 ust. 1 określono na czym polega działalność edukacyjna w odniesieniu do przeciwdziałania narkomanii i innych zachowaniom problemowych z tym związanych. Przyjęto, że działalność edukacyjna w szkole i placówce polega na stałym poszerzaniu i ugruntowaniu wiedzy i umiejętności u uczniów i wychowanków, ich rodziców lub opiekunów oraz nauczycieli z zakresu promocji zdrowia i zdrowego stylu życia. 5

6 Ważnym zagadnieniem z punktu widzenia przeciwdziałania narkomanii (pkt 1) jest poszerzanie wiedzy rodziców lub opiekunów nauczycieli i wychowawców na temat prawidłowości rozwoju i zaburzeń zdrowia psychicznego dzieci i młodzieży, a także kształtowanie umiejętności psychologicznych i społecznych (pkt 2) uczniów i wychowanków 4. U podstaw tego twierdzenia leży przekonanie, że ludzie, nawet dysponujący odpowiednią wiedzą, podejmują zachowania ryzykowne z powodu braku umiejętności niezbędnych w życiu społecznym. Działalność edukacyjna daje szansę na osiągnięcie umiejętności w zakresie: podejmowania decyzji, odpierania presji w sytuacjach trudnych związanych z wyborem pomiędzy zdrowiem a wykluczeniem z grupy rówieśniczej, radzenia sobie ze stresem, rozpoznawania i wyrażania własnych emocji, rozwiązywania problemów, łączenia umiejętności konstruktywnego porozumiewania się, krytycznego myślenia i podejmowania zachowań asertywnych (pkt 3 i pkt 4). W podstawie programowej kształcenia ogólnego 5 wiadomości i umiejętności, które uczniowie zdobywają na poszczególnych etapach edukacyjnych są opisane celami kształcenia w języku wymagań ogólnych, natomiast poszczególne treści nauczania są opisane w języku wymagań szczegółowych. Podczas pracy na lekcjach nauczyciel podejmuje wiele decyzji mających na względzie osiągnięcie przez uczniów celów szczegółowych. Planując dobór i sposób przekazania wiedzy i kształtowania umiejętności, dostosowuje materiał nauczania do poziomu potrzeb i możliwości grupy, z którą pracuje. Zajęcia edukacyjne z zakresu kształcenia ogólnego dają szansę na poszerzenie zasobu wiedzy i umiejętności, które mogą stanowić ważny czynnik chroniący w profilaktyce narkomanii. Działalność edukacyjna obejmuje również podnoszenie kompetencji nauczycieli, wychowawców oraz rodziców lub opiekunów uczniów lub wychowanków w zakresie przeciwdziałania narkomanii i zaburzeń psychicznych wieku rozwojowego (pkt 1, 5 i 6). Ugruntowana wiedza oraz umiejętności wychowawcze z tego zakresu są ważnym czynnikiem chroniącym przed uzależnieniami. Wśród ważnych kompetencji, które wymagają doskonalenia, jest budowanie podmiotowych relacji z uczniami i wychowankami i ich rodzicami oraz prowadzenia pracy warsztatowej z uczniami. Ważna jest wiedza, a także umiejętności w zakresie wczesnego rozpoznawania zagrożenia używaniem środków odurzających, substancji psychotropowych, środków zastępczych, nowych substancji psychoaktywnych i podejmowania szkolnej interwencji profilaktycznej oraz znajomość norm rozwojowych i zaburzeń zdrowia psychicznego wieku rozwojowego. W przypadku uczniów eksperymentujących ze środkami odurzającymi, substancjami psychotropowymi, środkami zastępczymi lub nowymi substancjami psychoaktywnymi (poziom profilaktyki selektywnej) wymagana jest znajomość realizacji rekomendowanego programu Szkolna Interwencja profilaktyczna. Program Szkolna Interwencja profilaktyczna 6 jest adresowany bezpośrednio do rad pedagogicznych i nauczycieli ze szkół podstawowych, gimnazjów i szkół ponadgimnazjalnych. Służy przede wszystkim przygotowaniu rad pedagogicznych oraz nauczycieli do podejmowania działań 4 Joanna Szymańska, Programy profilaktyczne. Podstawy profesjonalnej psychoprofilaktyki, Warszawa 2012 r. 5 Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 27 sierpnia 2012 r. w sprawie podstawy programowej wychowania przedszkolnego oraz kształcenia ogólnego w poszczególnych typach szkół (Dz. U. poz. 977 oraz z 2014 r. poz. 803) 6 Anna Borucka, Katarzyna Okulicz-Kozaryn, Agnieszka Pisarska, Szkolna interwencja profilaktyczna. Instytut Psychiatrii i Neurologii, Warszawa, 2008 r. 6

7 interwencyjnych wobec uczniów sięgających po ww. środki i substancje. Interwencja może być stosowana w momencie podejrzenia lub ujawnienia faktu eksperymentowania przez ucznia z ww. środkami i substancjami. Interwencje prowadzą przeszkoleni nauczyciele lub pedagodzy szkolni. Program Szkolna Interwencja profilaktyczna powinien być realizowany we współpracy z rodzicami ucznia. Nauczyciel prowadzący interwencję przekazuje rodzicom ważne informacje na temat kontaktu dziecka z narkotykami i związanych z tym zagrożeń, wspiera ich i zawiera z nimi i z uczniem kontrakt. Kontrakt zobowiązuje ucznia do zaniechania używania środków odurzających, a rodziców i nauczyciela do wspólnego monitorowania postępowania dziecka. Ośrodek Rozwoju Edukacji organizuje kursy dla instruktorów programu. Instruktorzy w poszczególnych województwach są przygotowani do szkolenia nauczycieli. Lista przeszkolonych instruktorów w poszczególnych województwach znajduje się na stronach Ośrodka Rozwoju Edukacji. W rozporządzeniu zwrócono szczególną uwagę na wewnątrzszkolne doskonalenie kompetencji nauczycieli. Tego rodzaju forma pozwala zaoszczędzać czas, jednocześnie sprzyja budowaniu kompetencji z wyszczególnionego zakresu wśród większej grupy osób ze szkoły lub placówki, co może tworzyć poczucie wspólnoty działania i być źródłem dodatkowego wsparcia dla całego zespołu i poszczególnych nauczycieli. Profesjonalni nauczyciele-profilaktycy wspierają zdrowy rozwój dzieci i młodzieży i ograniczają pojawiające się dysfunkcje. 5) W 4 ust. 1 określono na czym polega działalność informacyjna w odniesieniu do celu określnego w 1 projektu rozporządzenia i jaki jest jej zakres. Działalność informacyjna jest związana z dostarczaniem rzetelnych i aktualnych informacji na temat zagrożeń i rozwiązywania problemów związanych z narkomanią skierowanych do uczniów i wychowanków oraz ich rodziców, a także nauczycieli i innym pracowników szkoły lub placówki oraz przedstawicieli środowiska lokalnego. Skuteczność tej działalności zależy od dostosowania informacji do poziomu rozwoju intelektualnego, emocjonalnego i społecznego ucznia lub wychowanka, a także jego wieku i możliwości percepcyjnych. Działalność informacyjna, określona w 4 ust. 2 obejmuje w szczególności dostarczenie aktualnych informacji ( pkt 1) nauczycielom i rodzicom lub opiekunom na temat skutecznych sposobów prowadzenia działań z zakresu promocji zdrowia oraz wychowawczych i profilaktycznych związanych z przeciwdziałaniem narkomanii. Ważnym elementem tej działalności (pkt 2) jest informowanie o wszelkich formach pomocy specjalistycznej dla dzieci i młodzieży, ich rodziców lub opiekunów w przypadku używania przez nich środków odurzających, substancji psychotropowych, środków zastępczych lub nowych substancji psychoaktywnych. Równie ważne są działania (pkt 3) z zakresu edukacji prawnej wskazujące na konsekwencje prawne związane z naruszeniem przepisów ustawy z dnia 29 lipca 2005 r. o przeciwdziałaniu narkomanii przekazywane systematycznie uczniom, wychowankom, ich rodzicom lub opiekunom oraz nauczycielom i wychowawcom. Świadomość istniejących procedur postępowania nauczycieli i metody współpracy szkół z policją w sytuacjach zagrożenia dzieci oraz młodzieży przestępczością i demoralizacją, m.in. związaną z narkomanią (pkt 4) jest także ważnym ogniwem działalności informacyjnej, która ma niewątpliwy wpływ na efekty pracy wychowawczej i profilaktycznej w szkole lub 7

8 placówce, zapewniając jednocześnie poczucie bezpieczeństwa nauczycieli i innych pracowników szkoły lub placówki. 6) W 5 ust. 1 przedstawiono na czym polega działalność profilaktyczna w szkole i placówce ukierunkowana na przeciwdziałanie narkomanii i występowanie zachowań problemowych z tym związanych. W 5 ust. 2 wskazano, że działalność profilaktyczna obejmuje działania z zakresu profilaktyki uniwersalnej, selektywnej i wskazującej. Działania z zakresu profilaktyki uniwersalnej (pkt 1) są skierowane do wszystkich uczniów i wychowanków i mają na celu przeciwdziałanie inicjacji używania środków odurzających, substancji psychotropowych, środków zastępczych lub nowych substancji psychoaktywnych poprzez dostarczenie odpowiedniej informacji oraz wzmacnianie czynników chroniących i redukcję czynników ryzyka. Profilaktyka uniwersalna wspiera ucznia lub wychowanka w prawidłowym rozwoju i zdrowym stylu życiu i jest ukierunkowana w szczególności na promocję zdrowia. Działania z zakresu profilaktyki selektywnej (pkt 2) dotyczą grup zwiększonego ryzyka, w których wystąpienie zachowań problemowych jest znacznie wyższe od przeciętnego i może pojawić się w niedalekiej przyszłości, albo w którymś krytycznym momencie życia. 7 Działania z zakresu profilaktyki selektywnej mają na celu zapobieganie, ograniczenie lub zaprzestanie podejmowania przez ucznia lub wychowanka zachowań problemowych. Cele te mogą być osiągane między innymi poprzez ograniczanie czynników ryzyka związanych ze środowiskiem rodzinnym, szkolnym i rówieśniczym, poprawę funkcjonowania emocjonalnego i społecznego ucznia lub wychowanka, kształtowanie adekwatnych przekonań normatywnych dotyczących narkotyków, promocję postaw prozdrowotnych oraz wspieranie rodzin w rozwiązywaniu problemów związanych z używaniem narkotyków przez ich dziecko. Działania z zakresu profilaktyki wskazującej (pkt 3) są skierowane do uczniów lub wychowanków szczególnie zagrożonych rozwojem problemów wynikających z używania środków odurzających, substancji psychotropowych, środków zastępczych lub nowych substancji psychoaktywnych, w związku z uwarunkowaniami biologicznymi, psychologicznymi lub społecznymi. Celem profilaktyki wskazującej jest zapobieganie rozwojowi uzależnienia i podjęcie stosownej interwencji. Odbiorcami działań profilaktyki wskazującej są uczniowie lub wychowankowie, u których występują czynniki ryzyka takie jak: zespół nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi zaburzenia, niepowodzenia szkolne, podejmowanie zachowań ryzykownych, używanie narkotyków problemowo, próby samobójcze, konflikty z prawem, wychowywanie się w rodzinie z problemem narkotykowym. Realizatorzy działań profilaktyki wskazującej wymagają specjalistycznego przygotowania w zakresie pomocy psychologicznej lub terapii, a terenem ich działania są w szczególności poradnie specjalistyczne lub placówki resocjalizacyjne. W szkole profilaktyka wskazująca jest adresowana do zidentyfikowanych uczniów z grupy wysokiego ryzyka: uczniów z problemami zachowania czy problemami w zakresie zdrowia psychicznego. Przykładem profilaktyki wskazującej są zajęcia socjoterapeutyczne dla dzieci, które pochodzą z rodzin 7 A. Brotherhood, H. R. Sumnall i in., Europejskie standardy jakości w profilaktyce uzależnień od narkotyków. Podręcznik dla specjalistów profilaktyki uzależnień, tłum. P. Nowocień, Europejskie Centrum Monitorowania Narkotyków i Narkomanii, Krajowe Biuro ds. Przeciwdziałania Narkomanii, Warszawa 2011, s

9 dysfunkcjonalnych, przejawiają wysoki poziom agresji i nieprzystosowania w kontaktach z rówieśnikami, a także nadużywają środków odurzających, substancji psychotropowych, środków zastępczych lub nowych substancji psychoaktywnych 8. W 5 ust. 3 pkt 1 działalności profilaktycznej zwrócono uwagę na konieczność realizowania programów profilaktycznych i promocji zdrowia psychicznego rekomendowanych w ramach systemu rekomendacji, o którym mowa w rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 22 marca 2011 r. w sprawie Krajowego Programu Przeciwdziałania Narkomanii na lata (Dz. U. Nr 78, poz. 428). Programy te są skuteczne, co zostało potwierdzone badaniami ewaluacyjnymi. Ich dobór jest uzależniony od potrzeb indywidulanych i grupowych oraz realizowanych celów profilaktycznych lub wychowawczych, czyli od określonego poziomu profilaktyki. 9 Podnoszenie jakości strategii i programów przeciwdziałania narkomanii jest jednym z priorytetów polityki narkotykowej Unii Europejskiej. W kluczowych dla polityki narkotykowej dokumentach podkreśla się konieczność rozwoju i szerszego rozpowszechnienia skutecznych, opartych na wiedzy, programów i praktyk przeciwdziałania narkomanii i promocji zdrowia psychicznego, a także zintensyfikowanie współpracy, w celu wymiany doświadczeń i transferu wiedzy pomiędzy krajami członkowskimi. Informacje na temat skutecznych programów profilaktyki uniwersalnej, selektywnej i wskazującej oraz innych działań są zbierane w ramach programu EDDRA (Exchange on Drug Demand Reduction Action) zainicjowanego w 1996 r. i kontynuowanego do chwili obecnej. Aktualnie w europejskiej bazie danych jest zamieszczonych ponad 400 programów realizowanych w krajach członkowskich UE oraz Norwegii, w tym 5 polskich programów profilaktyki uniwersalnej i selektywnej 10. Głównym celem programu EDDRA jest upowszechnienie informacji na temat programów ograniczania popytu na narkotyki realizowanych w krajach Unii Europejskiej, spełniających kryteria dobrej jakości. Programy wzorcowe, gromadzone w bazie, są prezentowane w portalu dla profesjonalistów Best practice portal prowadzonym przez Europejskie Centrum Monitorowania Narkotyków i Narkomanii w Lizbonie (EMCDDA). Programy wzorcowe spełniają kryteria jakości, dotyczące przede wszystkim opracowania programu w oparciu o model logiczny i teorie o potwierdzonej skuteczności w odniesieniu do problemu narkomanii, a także ocenę jakości wdrożenia oraz efektów programu. W związku z funkcjonowaniem w Polsce od 2010 r. Systemu Rekomendacji Programów Profilaktycznych i Promocji Zdrowia powstała Baza programów rekomendowanych, zamieszczona na stronie Krajowego Biura Do Spraw Przeciwdziałania Narkomanii Państwowej Agencji Rozwiązywania Problemów Alkoholowych, Ośrodka Rozwoju Edukacji. W Bazie programów rekomendowanych są zamieszczone profesjonalne programy, m.in. dotyczące promocji zdrowia psychicznego i trzech poziomów profilaktyki. Są to wyłącznie programy, które poddane zostały ocenie i selekcji przez zespół specjalistów, zgodnie z przyjętymi nowymi standardami i kryteriami jakości określonymi w Systemie 8 K. Ostaszewski, Kompendium wiedzy o profilaktyce, w: Przewodnik metodyczny po programach promocji zdrowia psychicznego i profilaktyki, Fundacja ETOH, Warszawa 2010, s M. J. Sochocki, Ewaluacja jako dyskurs wybrane aspekty ewaluacji projektów realizowanych przez organizacje pozarządowe, Trzeci Sektor, nr 7, 2006, s Strona internetowa: 9

10 Rekomendacji Programów Profilaktycznych i Promocji Zdrowia Psychicznego oraz Programie Exchange on Drug Reduction Action (EDDRA). W 5 ust. 3 pkt 2 zwrócono uwagę, aby w zakresie oddziaływań profilaktycznych znalazły się zajęcia rozwijające zainteresowania i uzdolnienia zapewniające uczniom lub wychowankom możliwość udziału w konstruktywnych i zdrowych formach aktywności, które wykluczają sięganie po środki psychoaktywne. Proponowane przez szkołę lub placówkę zajęcia są atrakcyjną formą zapewniające realizację ważnych potrzeb aktywności, samooceny, sukcesu, przynależności oraz osiągania satysfakcji życiowej poprzez stwarzanie możliwości zaangażowania się w działalność pozytywną, np. artystyczną, społeczna, sportową, dotyczy to szczególnie dzieci zaniedbanych wychowawczo 11. Zajęcia rozwijające zainteresowania i uzdolnienia stwarzają uczniom i wychowankom możliwość pozytywnego zaistnienia w społeczności szkolnej i lokalnej poprzez własne osiągnięcia w wybranych przez siebie działaniach. Przedmiotem tego działania może być również praca wolontarystyczna. Kolejnym ważnym aspektem działalności profilaktycznej wskazanym w 5 ust. 3 pkt 3 jest kształtowanie i wzmacnianie norm przeciwnych używaniu środków odurzających, substancji psychotropowych, środków zastępczych lub nowych substancji psychoaktywnych przez uczniów i wychowanków, a także norm przeciwnych podejmowaniu innych zachowań problemowych. Opierając się na własnych spostrzeżeniach i informacjach pochodzących z różnych źródeł, uczeń lub wychowanek buduje własne przekonania normatywne związane z różnymi zachowaniami problemowymi. Są to przekonania dotyczące rozpowszechnienia i społecznej akceptacji jakiegoś zachowania. Normatywny wpływ otoczenia społecznego na używanie narkotyków przez młodzież jest znaczący. Błędne przeświadczenia co do skali używania narkotyków przez młodzież mogą wpływać na ich decyzje dotyczące sięgania po narkotyki. Ważne więc są działania z jednej strony korygujące błędne przekonania, z drugiej natomiast działania idące w kierunku modelowania pozytywnych postaw wśród młodzieży. 12 Badacze zalecają konfrontowanie uczniów mających błędne przekonania normatywne z ich rówieśnikami, którzy nie używają substancji psychoaktywnych i dobrze funkcjonują w środowisku szkolnym. Z badań nad konformizmem społecznym wynika, że obserwowanie, jak inna osoba opiera się normatywnemu wpływowi grupy, zachęca jednostkę do podobnego postępowania. Stąd programy i działania adresowane do dzieci i młodzieży powinny zawierać działania skierowane na zakwestionowanie niekorzystnych norm, oczekiwań i przekonań oraz umożliwiające zbudowanie w ich miejsce norm, przekonań i oczekiwań prawdziwych i pozytywnych. Przykładem takich działań była kampania Krajowego Biura do spraw Przeciwdziałania Narkomanii Narkotyki? Na co mi to!, która promowała zdrowy styl życia i pokazywała, że można żyć, bawić się, uczyć czy pracować bez wspomagania się środkami psychoaktywnymi. Kampania miała uświadomić młodym ludziom, że moda na narkotyki przeminęła i jednocześnie zachęcać ich do aktywności, twórczości i do dzielenia się z innymi swoimi zainteresowaniami. Podobne przesłanie jest zawarte w programie Profilaktyka a Ty 11 Zbigniew Gaś, 1993; Hawkins,1994; Malinowska, Krzysztof Ostaszewski, Krzysztof Bobrowski, Anna Borucka, Agnieszka Pisarska Pracownia Profilaktyki Młodzieżowej Pro-M Subiektywne normy a intencja używania substancji psychoaktywnych przez nastolatków Zakładu Promocji Zdrowia Psychicznego Instytutu Psychiatrii i Neurologii w Warszawie, Warszawa

11 Komendy Głównej Policji dotyczącego profilaktyki rówieśniczej realizowanego w wielu szkołach i placówkach na terenie całej Polski. Podstawowym przesłaniem skierowanym do młodzieży jest dobre i twórcze życie bez uzależnień. W 5 ust. 3 pkt 4 zwrócono uwagę na doskonalenie zawodowe umiejętności nauczycieli w realizacji szkolnej interwencji profilaktycznej. Metoda ta została omówiona w pkt 4 uzasadnienia. 5 ust. 3 pkt 5 rozporządzenia zakłada, aby w działalność profilaktyczną w razie potrzeby włączać działania z zakresu przeciwdziałania narkomanii, uwzględniające zalecenia zawarte w orzeczeniu o potrzebie kształcenia specjalnego oraz dostosowane do indywidualnych potrzeb rozwojowych i edukacyjnych oraz możliwości psychofizycznych ucznia. 7) W 6 ust. 1 rozporządzenia zwrócono uwagę na konieczność współpracy szkół i placówek w działalności, o której mowa w 1, z jednostkami samorządu terytorialnego, poradniami psychologiczno-pedagogicznymi, w tym poradniami specjalistycznymi, placówkami doskonalenia nauczycieli, podmiotami realizującymi świadczenia zdrowotne z zakresu podstawowej opieki zdrowotnej, z zakresu opieki psychiatrycznej i leczenia uzależnień, wojewódzkimi i powiatowymi stacjami sanitarno-epidemiologicznymi, Policją oraz organizacjami pozarządowymi i osobami prawnymi prowadzącymi statutową działalność z zakresu oświaty i wychowania (art. 2a ustawy o systemie oświaty) oraz podmiotami, o których mowa w art. 5 ust. 3 ustawy z dnia 29 lipca 2005 r o przeciwdziałaniu narkomanii, które mogą wspierać szkołę i placówkę w działalności związanej z profilaktyką używania środków odurzających, substancji psychotropowych, środków zastępczych, lub nowych substancji psychoaktywnych, w tym w zakresie opracowania diagnozy. Zgodnie z art. 10 ustawy z dnia 29 lipca 2005 r. o przeciwdziałaniu narkomanii przeciwdziałanie narkomanii należy do zadań własnych gminy i obejmuje, m.in. prowadzenie profilaktycznej działalności informacyjnej, edukacyjnej oraz szkoleniowej w zakresie rozwiązywania problemów narkomanii, w szczególności dla dzieci i młodzieży. Gmina ma obowiązek udzielania rodzinom, w których występują problemy narkomanii, pomocy psychospołecznej i prawnej. Zadania te powinny znaleźć się w Gminnym Programie Przeciwdziałania Narkomanii. Spójność działań szkół i placówek z działaniami prowadzonymi przez gminę może przyczynić się do zwiększenia skuteczności działalności prowadzonej w środowisku lokalnym. Współpraca z gminą umożliwia także pozyskanie finansowania na podejmowaną działalność profilaktyczną ze środków pochodzących z opłat za zezwolenia na sprzedaż napojów alkoholowych oraz z opłat za korzystanie z tych zezwoleń. Przepis art. 18² ustawy z dnia 26 października 1982 r. o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi (Dz. U. z 2012 r. poz. 1356, z późn. zm.) wskazuje przeznaczenie tych środków, m.in. na realizację gminnych programów, o których mowa w art. 10 ust. 2 ustawy z dnia 29 lipca 2005 r. o przeciwdziałaniu narkomanii. W 6 ust. 1 rozporządzenia zwrócono uwagę na potrzebę realizacji działalności określonej w 1 we współpracy z publicznymi poradniami psychologiczno-pedagogicznymi, w tym 11

12 publicznymi poradniami specjalistycznymi. Do ich obowiązku należy realizowanie zadań profilaktycznych oraz wspierających wychowawczą i edukacyjną funkcję przedszkola, szkoły i placówki, w tym wspieranie nauczycieli w rozwiązywaniu problemów dydaktycznych i wychowawczych. Ważnym zadaniem poradni jest diagnozowanie dzieci i młodzieży w celu określenia indywidualnych potrzeb rozwojowych i edukacyjnych oraz indywidualnych możliwości psychofizycznych dzieci i młodzieży, wyjaśnienia mechanizmów ich funkcjonowania w odniesieniu do zgłaszanego problemu oraz wskazania sposobu rozwiązania tego problemu. Pomoc psychologiczno-pedagogiczna udzielana bezpośrednio dzieciom i młodzieży oraz rodzicom polega m.in. na prowadzeniu terapii dzieci i młodzieży oraz ich rodzin, udzielaniu pomocy rodzicom w rozwiązywaniu problemów edukacyjnych i wychowawczych. Poradnie psychologiczno-pedagogiczne udzielają także nauczycielom i wychowawcom pomocy w rozwiązywaniu problemów dydaktycznych i wychowawczych, podejmują działania z zakresu profilaktyki uzależnień i innych problemów dzieci i młodzieży. Kolejnym ważnym działaniem poradni jest prowadzenie edukacji dotyczącej ochrony zdrowia psychicznego wśród dzieci i młodzieży, rodziców i nauczycieli, a także udzielanie, we współpracy z placówkami doskonalenia nauczycieli i bibliotekami pedagogicznymi, wsparcia merytorycznego nauczycielom, wychowawcom grup wychowawczych i specjalistom. Ważnym partnerem szkoły lub placówki w przeciwdziałaniu narkomanii są podmioty realizujące świadczenia zdrowotne z zakresu podstawowej opieki zdrowotnej, z zakresu opieki psychiatrycznej i leczenia uzależnień, a także wojewódzkie i powiatowe stacje sanitarno-epidemiologiczne oraz Policja. Podmioty te mogą wspomagać działalność profilaktyczną szkoły w zakresie wczesnego rozpoznawania zagrożeń związanych z narkomanią, a także wspierać ją w wielu działaniach na poziomie profilaktyki uniwersalnej, selektywnej i wskazującej. W 6 ust. 1 rozporządzenia zwrócono uwagę na współpracę szkół i placówek w zakresie przeciwdziałania narkomanii z organizacjami pozarządowymi, w tym z organizacjami, o których mowa w art. 2a ustawy o systemie oświaty, oraz podmiotami, o których mowa w art. 5 ust. 3 ustawy z dnia 29 lipca 2005 r o przeciwdziałaniu narkomanii, które mogą wspierać działalność szkoły w tym zakresie w środowisku lokalnym. Realizowane we współpracy działania mogą dotyczyć realizacji rekomendowanych programów profilaktycznych, kampanii lokalnych, happeningów, działalności informacyjnej i edukacyjnej i innych form pomocy, m.in. dotyczącej doskonalenia kompetencji uczniów, nauczycieli i rodziców z zakresu przeciwdziałania narkomanii. W przepisie 6 ust. 2 rozporządzenia zwrócono uwagę na konieczność przeprowadzania wśród uczniów lub wychowanków, rodziców lub opiekunów, nauczycieli, wychowawców i innych pracowników szkoły lub placówki diagnozy w zakresie zagrożeń występowania narkomanii. Diagnoza rozumiana jako szerokie rozpoznanie występujących zagrożeń i istniejących zasobów w środowisku szkolnym i lokalnym jest punktem wyjścia do zaplanowania działalności wychowawczej, edukacyjnej, informacyjnej i profilaktycznej. Diagnoza bazując na zidentyfikowanych czynnikach chroniących i czynnikach ryzyka, określonych w 6 ust. 3 i 4, stanowi podstawę do podejmowania celowej działalności 12

13 wychowawczej, edukacyjnej, informacyjnej i profilaktycznej. Stąd ważnym adresatem badania diagnostycznego w zakresie czynników chroniących i czynników ryzyka występowania narkomanii są uczniowie lub wychowankowie, ich rodzice lub opiekunowie, nauczyciele lub wychowawcy i inni pracownicy szkoły lub placówki. Badanie diagnostyczne powinno objąć także właściwości środowiska społecznego szkoły lub placówki i środowiska lokalnego, np.: klimat szkoły lub placówki, otwartość na współpracę z podmiotami zewnętrznymi, cechy środowiska lokalnego. Przeprowadzenie właściwego rozpoznania i postawienie trafnej diagnozy czynników chroniących i czynników ryzyka jest kluczowym elementem, który umożliwia adekwatne dostosowanie oferty przedmiotowej działalności do potrzeb danej grupy odbiorców, w tym wybór odpowiednich form i metod oddziaływania, m. in. doboru rekomendowanych programów profilaktycznych. Obecne doświadczenia wskazują na wiele nieprawidłowości w realizacji zadań z zakresu profilaktyki narkomanii. Wyniki kontroli przeprowadzonej w szkołach w latach 2010/2011i 2011/2012 przez Najwyższą Izbę Kontroli zwracają uwagę na niską jakość szkolnych programów profilaktyki w zakresie przeciwdziałania narkomanii, powierzchowne oraz nierzetelne wdrażanie działań profilaktycznych przez dyrektorów szkół, a także na fakt, że realizowane działania powielano z roku na rok bez dokonywania oceny ich skuteczności. Podobne wnioski wynikają z ankiety dotyczącej realizacji zadań z promocji zdrowia i profilaktyki zachowań zdrowotnych i ryzykownych dzieci i młodzieży, którą MEN przeprowadziło w roku szkolnym 2014/2015 r wśród dyrektorów szkół. 8) W 7 rozporządzenia wskazano m.in. formy, w których może odbywać się realizacja przedmiotowej działalności. W 7 ust. 1 i 2 wskazano, że może być ona realizowana na obowiązkowych zajęciach edukacyjnych z zakresu kształcenia ogólnego, zajęciach rozwijających zainteresowania i uzdolnienia uczniów i innych niż wymienione w ust. art. 64 ust. 1 i 1a ustawy o systemie oświaty, a także na lekcjach religii lub etyki. Szkoła może prowadzić również przedmiotową działalność na zajęciach, o których mowa w przepisach wydanych na podstawie art. 12 ust. 2 ustawy o systemie oświaty oraz zajęć edukacyjnych, o których mowa w przepisach wydanych na podstawie art. 4 ust. 3 ustawy z dnia 7 stycznia 1993 r. o planowaniu rodziny, ochronie płodu ludzkiego i warunkach dopuszczalności przerywania ciąży (Dz. U. Nr 17, poz. 78, z późn. zm. 13 ). Przedmiotowa działalność może być prowadzona na zajęciach z wychowawcą oraz zajęciach, o których mowa w art. 42 ust. 2 pkt 2 ustawy z dnia 26 stycznia 1982 r. Karta Nauczyciela (Dz. U. z 2014 r. poz. 191 oraz z 2015 r. poz. 357). Rozporządzenie wskazuje na możliwość realizacji przedmiotowej działalności w ramach pomocy psychologiczno-pedagogicznej, o której mowa w przepisach wydanych na podstawie art. 22 ust. 2 pkt 11 ustawy o systemie oświaty. W 7 ust. 3 wskazano, że działalność wychowawcza, edukacyjna, informacyjna i profilaktyczna realizowana na zajęciach edukacyjnych z zakresu kształcenia ogólnego, 13) Zmiany tekstu wymienionej ustawy zostały ogłoszone w Dz. U. z 1995 r. Nr 66, poz. 334, z 1996 r. Nr 139, poz. 646, z 1997 r. Nr 141, poz. 943 i Nr 157, poz. 1040, z 1999 r. Nr 5, poz. 32 oraz z 2001 r. Nr 154, poz

14 a także w ramach pomocy psychologiczno-pedagogicznej może odbywać się w oddziale, grupie oddziałowej, międzyoddziałowej lub międzyklasowej, z udziałem całej społeczności szkolnej a także w trakcie bieżącej pracy z uczniem. Z punktu widzenia skuteczności ( 7 ust. 4) ważne jest, aby zajęcia z przedmiotowej działalności w szczególności odbywały się w formie interaktywnych formach pracy, m.in.: wykładów interaktywnych, warsztatów, treningów umiejętności, projektów, debat, szkoleń, a także spektakli teatralnych, spotów, kampanii społecznych, happeningów, pikników edukacyjnych. Interaktywne formy sprzyjają dostarczaniu odbiorcom wiedzy z wielu źródeł; w większym stopniu angażują proces twórczego i logicznego myślenia; wywołują emocje, które sprzyjają zmianie przekonań normatywnych dotyczących inicjacji używania środków odurzających, substancji psychotropowych, środków zastępczych, nowych substancji psychoaktywnych przez młodzież. W metodach interaktywnych ważną rolę w przeciwdziałaniu narkomanii odgrywa wpływ osób znaczących i konstruktywnej grupy rówieśniczej. W 7 ust. 5 rozporządzenia wskazano, że przedmiotowa działalność może odbywać się także w ramach realizacji rekomendowanych programów profilaktycznych. W przypadku ich realizacji zalecono stosowanie form, które zostały przedstawione w opisie każdego z programów. Z uwagi na przeprowadzone badanie skuteczności tych programów, ważne jest przestrzeganie wskazanych w nich warunków realizacji. W rozporządzeniu wskazano także, że szkoły i placówki w czasie działań z zakresu przeciwdziałania narkomanii powinny uwzględniać formy określone w gminnym programie przeciwdziałania narkomanii, o którym mowa w art. 10 ust. 2 ustawy o przeciwdziałaniu narkomanii, oraz w Krajowym Programie Przeciwdziałania Narkomanii ( 7 ust. 6). W ramach tych programów w części dotyczącej profilaktyki są wpisane liczne działania mające na celu włączanie szkół i placówki w działania profilaktyczne, m.in. w środowisku lokalnym. W rozporządzenia (ust 7) zwrócono uwagę na fakt, że poza uczniami i wychowankami, nauczycielami i wychowawcami ważnymi odbiorcami tych działań są: rodzice, opiekunowie, specjaliści oraz przedstawiciele jednostek samorządu terytorialnego, poradni psychologicznopedagogicznych, w tym poradni specjalistycznych, placówek doskonalenia nauczycieli, podmiotów realizujących świadczenia zdrowotne z zakresu podstawowej opieki zdrowotnej, z zakresu opieki psychiatrycznej i leczenia uzależnień, wojewódzkich i powiatowych stacji sanitarno-epidemiologicznych, Policji oraz podmiotów wymienionych w 6. ust. 1. Ponadto, w 6 ust. 1 rozporządzenia zwrócono uwagę, że powinni oni brać udział w przygotowaniu diagnozy, o której mowa w 2 ust. 1 rozporządzenia. Projekt rozporządzenia określa, że nauczyciel lub wychowawca w oparciu o przeprowadzoną diagnozę w uzgodnieniu z dyrektorem szkoły lub placówki wybiera formę, w której realizuje przedmiotową działalność, uwzględniając wykorzystanie aktywnych metod pracy. 9) W 9 określono, że odpowiedzialność za prawidłową realizację przedmiotowej działalności spoczywa na dyrektorze szkoły lub placówki. 14

15 Zgodnie z art. 39 ust. 1 pkt 3 ustawy z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty dyrektor szkoły odpowiada za stwarzanie warunków umożliwiających harmonijny rozwój psychofizyczny poprzez aktywne działania prozdrowotne. Podobnie przepis art. 7 ust. 1 i 2 ustawyz dnia 25 stycznia 1982 r. Karta Nauczyciela wskazuje, że dyrektor sprawuje opiekę nad dziećmi i młodzieżą uczącą się w szkole i jest odpowiedzialny, m.in. za: dydaktyczny i wychowawczy poziom szkoły, realizację zadań zgodnie z uchwałami rady pedagogicznej i rady szkoły, zapewnienie pomocy nauczycielom w realizacji ich zadań i ich doskonaleniu zawodowym, zapewnienie w miarę możliwości odpowiednich warunków organizacyjnych do realizacji zadań dydaktycznych i opiekuńczo-wychowawczych. Dyrektor szkoły jest więc osobą odpowiedzialną za całokształt działań dydaktycznowychowawczych szkoły, a w wykonywaniu swoich zadań współpracuje z radą szkoły, radą pedagogiczną, rodzicami i samorządem uczniowskim. Działalność regulowana przedmiotowym rozporządzeniem ma być realizowana przez nauczycieli, wychowawców i innych pracowników szkoły lub placówki. Zaangażowanie całego środowiska szkoły w działalność wychowawczą, edukacyjną informacyjną i profilaktyczną, w tym wszystkich pracowników szkoły pozwoli na wczesne ujawnianie sytuacji zagrażających wystąpieniu zachowań problemowych związanych z używaniem przez uczniów i wychowanków środków odurzających, substancji psychotropowych, środków zastępczych, nowych substancji psychoaktywnych. 10) W 10 rozporządzenia określono, że szkoły i placówki dostosują w terminie 6 miesięcy od dnia wejścia w życie rozporządzenia program wychowawczy i program profilaktyki do przepisów niniejszego rozporządzenia. Zgodnie z art. 54 ustawy o systemie oświaty rada rodziców uchwala w porozumieniu z radą pedagogiczną program wychowawczy szkoły obejmujący wszystkie treści i działania o charakterze wychowawczym skierowane do uczniów, realizowanego przez nauczycieli i program profilaktyki dostosowany do potrzeb rozwojowych uczniów oraz potrzeb danego środowiska, obejmujący wszystkie treści i działania o charakterze profilaktycznym skierowane do uczniów, nauczycieli i rodziców; Szkolny zestaw programów nauczania, program wychowawczy szkoły oraz program profilaktyki tworzą spójną całość i muszą uwzględniać wszystkie wymagania opisane w podstawie programowej kształcenia ogólnego. Ich przygotowanie i realizacja są zadaniem zarówno całej szkoły, jak i każdego nauczyciela. Obok zadań wychowawczych i profilaktycznych nauczyciele podejmują również działania opiekuńcze odpowiednio do istniejących potrzeb. W projekcie rozporządzenia wszyscy nauczyciele zostali zobowiązani do realizacji przedmiotowej działalności. 11) Rozporządzenie wejdzie w życie z dniem 1 września 2015 r. 15