Najważniejsze wnioski z badania

Transkrypt

1 Strona1 Najważniejsze wnioski z badania Ogólne informacje o badaniu Celem zrealizowanego badania było spojrzenie na rozwój gminy z szerokiej, wieloaspektowej perspektywy. Z jednej strony, pytania koncentrowały się na, wpływających na jakość życia mieszkańców, kwestiach odnoszących się do sfery lokalnej infrastruktury, gospodarki, rozwoju społecznego i stanu środowiska naturalnego. Z drugiej, badanie dotyczyło także szerokiego zakresu usług realizowanych przez instytucje samorządowe. Podkreślić przy tym należy, że pytania zamieszczone w kwestionariuszu odnosiły się do ocen generalnych, a nie do szczegółowej analizy różnych aspektów funkcjonowania samorządu i realizowanych przez niego działań. W tym sensie badanie dostarcza zgeneralizowanego, ogólnego obrazu poglądów mieszkańców na warunki życia w gminie. Zgodnie z przyjętymi założeniami, w wyniku realizacji badania władze samorządowe powinny być w stanie: zidentyfikować najważniejsze, w odczuciu mieszkańców, problemy gminy, określić problemy i potrzeby społeczne oraz ich społeczno-demograficzne rozprzestrzenienie, poznać oczekiwania mieszkańców w odniesieniu do kierunków rozwoju gminy i postulaty dotyczące działań władz samorządowych. Informacje metodologiczne Przyjęte w badaniu rozwiązania metodologiczne wsparte są na założeniu, że ludzie w trakcie codziennych rozmów wymieniają się opiniami na temat spraw ze swego bezpośredniego fizycznego i społecznego otoczenia. Zarówno rozmaite wydarzenia w środowisku lokalnym, jak i ocena działań podejmowanych przez władze samorządowe są treścią rodzinnych konwersacji (choć oczywiście natężenie i charakter tych rozmów jest zróżnicowane). W związku z tym, w badaniu przyjęto podejście zakładające możliwość kolektywnego udzielania odpowiedzi na pytania ankiety przez członków gospodarstwa domowego. Ankieta była dostarczana do wylosowanych gospodarstw z prośbą o jej przedyskutowanie i wypełnienie przez domowników. W efekcie próba zastosowana w badaniu oraz założenia związane z jej losowaniem sprawiają, że badanie zostało zrealizowane na reprezentatywnej próbie gospodarstw domowych gminy Kobylnica. Zgodnie z przyjętymi założeniami, w badaniu zastosowano warstwowanie próby w odniesieniu do sołectw. Zakładana wielkość przedziału ufności (tzw. zakładany maksymalny błąd próby) wynosi +/- 5%. Do badania wylosowano ogółem 342 gospodarstwa domowe w próbie podstawowej oraz 102 gospodarstwa domowe w próbie rezerwowej. Ankiety zrealizowano w 283 gospodarstwach domowych (wykorzystując adresy z próby rezerwowej), co oznacza realizację zakładanej wielkości próby na poziomie 82,8%. Jest to rezultat całkowicie satysfakcjonujący, prowadzący do uprawnionego wnioskowania o poglądach i postawach mieszkańców gminy. Podkreślić należy, że porównanie danych dotyczących wielkości populacji gminy Kobylnica zamieszczonych na portalu oraz danych pochodzących z badania wskazuje na błąd pomiaru dla tego wskaźnika w wysokości 1,8%.

2 Strona2 Badanie zostało zrealizowane przez Ośrodek Regionalny FRDL w Gdańsku na przełomie lipca i sierpnia 2014 roku. Najważniejsze informacje o strukturze populacji Wśród przebadanych gospodarstw domowych zdecydowaną większość stanowią gospodarstwa, w których zamieszkują mężczyźni w wieku produkcyjnym (75,6%) oraz kobiety w takim wieku (73,1%). Należy zwrócić uwagę, że w gminie Kobylnica 16,6% stanowią gospodarstwa, w których mieszkają mężczyźni w wieku emerytalnym i aż niemal jedną trzecią (30,4%) gospodarstwa, w których mieszkają kobiety w takim wieku. Gospodarstwa z dziećmi w wieku poniżej 6 lat stanowią 17,3% wszystkich gospodarstw a gospodarstwa, w niemal 31% gospodarstw zamieszkują dzieci i młodzież w wieku szkolnym (6-18 lat). W nieco więcej niż połowie gospodarstw (56,6%) przynajmniej jedna osoba posiada wykształcenie wyższe niż średnie gospodarstw z osobami o wykształceniu pomaturalnym/policealnym jest 11,3%, niepełnym wyższym 8,4% a wyższym 36,7%. Wśród głównych źródeł dochodów mieszkańców gminy znajdują się: praca na etat (54,8% gospodarstw), emerytura/renta (23,7% gospodarstw) i własna działalność gospodarcza (14,9%). Niewielki odsetek gospodarstw domowych wskazywało prowadzenie działalności rolniczej jako główne źródło dochodów (3,5%). Jedynie 12% gospodarstw domowych ocenia własną sytuację materialną źle, połowa gospodarstw ocenia ją w sposób umiarkowany (52%), a niemal jedna trzecia (31,1%) ocenia ją dobrze. Pozostałe gospodarstwa nie potrafiły zdeterminować swojego statusu. Zdecydowana większość gospodarstw domowych objętych badaniem to gospodarstwa, których członkowie mieszkają we własnym domu lub jego części (60,2%). Nieco ponad jedna czwarta gospodarstw zamieszkiwała we własnym mieszkaniu. Zwraca uwagę fakt, że jedynie mniej niż 1/3 gospodarstw domowych (28,27%) to gospodarstwa, których wszyscy członkowie centrum swojej aktywności życiowej w całości lokują na terenie gminy (na co dzień żyją i/lub uczą się w gminie). Wśród pozostałych 23,3% to gospodarstwa częściowo związane także z innym miejscem poza gminą a 33% gospodarstw w całości ulokowało swoją aktywność życiową poza gminą. Dane te wskazują na dość dużą mobilność mieszkańców gminy. Postawy mieszkańców 1 Mieszkańcy gminy Kobylnica w wyraźniej większości (61,9%) są zadowoleni z faktu zamieszkiwania na terenie gminy a większość z nich (58,7%) nie chciałaby wyprowadzić się w inne miejsce, nawet gdyby miała taką możliwość. Należy zwrócić uwagę, że dość duża grupa badanych, bo niemal 40% mieszkańców w sposób umiarkowany oceniało gminę jako miejsce do życia członkowie 38,8% gospodarstw domowych wybrali odpowiedź średnio dla określenia jakości życia w gminie. Pozytywnie należy przy tym odbierać fakt zdecydowanej przewagi, wśród pozostałych respondentów, odpowiedzi dobrze i bardzo dobrze (łącznie 56,6%) nad odpowiedziami źle i bardzo źle (łącznie jedynie 3,6%). Łącznie wyniki te można interpretować jako wyraz dość dużego przywiązania mieszkańców do życia w Kobylnicy, choć nie wszystkie aspekty warunków życia lokalnego są przyjmowane z satysfakcją. Na pozytywne oceny gminy zapewne wpływa fakt, że gmina Kobylnica, w przekonaniu mieszkańców, jest gminą bogatą łącznie 70% badanych wskazało odpowiedzi bogata i bardzo bogata dla 1 Ze względu na przyjęte założenia metodologiczne stosowaną w badaniu jednostką analizy było gospodarstwo domowe. Pomimo tego, dla płynności narracji, w raporcie używane są zwroty mieszkańcy i badani. Pamiętać należy, że gospodarstwa domowe nie są równo liczne i np. 30% gospodarstw domowych nie musi oznaczać 30% mieszkańców gminy.

3 Strona3 określenia sytuacji ekonomicznej gminy. Należy zauważyć, że przekonania te oddziałują na oceny jakości życia wśród respondentów dobrze oceniających lokalną jakość życia nieco więcej jest tych, którzy są przekonani o dobrej sytuacji ekonomicznej gminy. Oceny jakości życia w pewnym stopniu powiązane są także ze stopniem związania gospodarstwa domowego z lokalnym rynkiem pracy i nauki. W gospodarstwach, których centrum aktywności życiowej leży wyłącznie na terenie gminy nieco rzadziej pozytywnie oceniano jakość życia w gminie, a wśród gospodarstw dobrze oceniających lokalną sytuację nieco więcej było takich, których członkowie poza gminą pracowali lub uczyli się. Z jednej strony świadczyć to może pozytywnych efektach porównywania gminy przez mobilnych mieszkańców z innymi ośrodkami, z drugiej jednak zastanawiać muszą powody, dla których osiadli mieszkańcy dostrzegają więcej wad życia lokalnego. Częściowo wyjaśnienie tego problemu interpretacyjnego znaleźć można dzięki analizie związku pomiędzy aktywnością życiową mieszkańców a sytuacją materialną gospodarstwa domowego oraz związku pomiędzy tą ostatnią a oceną jakości życia w gminie. Dane wskazują mianowicie, że gospodarstwa osiadłe to często gospodarstwa biedniejsze, a także widoczny jest związek pomiędzy sytuacją materialną gospodarstwa a oceną gminy jako miejsca do życia: gospodarstwa biedniejsze gorzej oceniają lokalną sytuację. Prawie połowa mieszkańców (47,8%) deklaruje swoje zainteresowanie sprawami lokalnymi. Sprowadza się ono jednak najczęściej do sfery rozmów i bezpośredniej wymiany informacji z sąsiadami lub innymi osobami. Rzadziej potwierdzano aktywność w poszukiwaniu wiadomości jedynie nieco ponad 1/3 gospodarstw domowych deklarowała uczestnictwo w zebraniach z przedstawicielami władz samorządowych, a jeszcze mniej (27%) przyznawało się do sprawdzania planów, uchwał, protokołów lub innych dokumentów gminnych. Należy zauważyć, że zainteresowanie sprawami gminy powiązane jest z mobilnością życiową członkowie osiadłych gospodarstw domowe deklarują większe zainteresowanie sprawami lokalnymi niż osoby dzielące życie pomiędzy gminę a inne ośrodki. Zważywszy jednak na fakt, że zainteresowanie sprawami lokalnymi często ogranicza się do rozmów z sąsiadami, zależność ta nie powinna być zaskakująca. W przekonaniu badanych najwygodniejszymi sposobami informowania mieszkańców o sprawach gminy (preferowanymi kanałami informacyjnymi) są: oficjalna strona internetowa urzędu gminy, media lokalne, tablice ogłoszeń i, nieco paradoksalnie ze względu na ograniczone deklarowane uczestnictwo, zebrania publiczne. Aktywność społeczną na terenie gminy, w świetle wyników badania należy ocenić jako umiarkowanie niską. Jedynie 13% gospodarstw deklarowało pełne uczestnictwo w życiu gminy (wydarzeniach publicznych, imprezach, festynach, wspólnych działaniach mieszkańców), a aż 26% gospodarstw przyznawało się w tym zakresie do całkowitej bierności. Jednocześnie, zgodnie z deklaracjami badanych w niemal 13% gospodarstw domowych jest ktoś, kto działa w lokalnej organizacji społecznej w świetle danych z innych ośrodków należy uznać to za dość wysoki wskaźnik (pamiętając, że zapewne znaczna część tych wskazań odnosi się do działalności w klubach sportowych lub OSP). W 6% gospodarstw potwierdzono zaangażowanie z działalność pozarządowych organizacji ponadlokalnych. Częściej w działalność organizacji o zasięgu lokalnym angażują się gospodarstwa o całkowitej aktywności życiowej zlokalizowanej na terenie gminy. Bierność społeczna warunkowana jest warunkami materialnymi gospodarstwa domowego. Aktywność społeczna i zaangażowanie w działalność organizacji społecznych rośnie wraz z zamożnością gospodarstwa domowego. Co więcej, te spośród gospodarstw które określały swoja sytuację jako złą nieco częściej wybierały w ankiecie wskazania świadczące o braku zainteresowania sprawami gminy. Ważnym czynnikiem ograniczającym aktywność jest brak poczucia bezpieczeństwa w miejscach publicznych w gminie. Interpretacja tego faktu może być różna wydaje się jednak, że brak poczucia bezpieczeństwa nie należy tu rozumieć jako odczuwanie zagrożenia przestępczością, ale raczej jako ogólną niepewność i

4 Strona4 ogólny wyraz braku poczucia bezpieczeństwa życiowego. Świadczą choćby o tym ogólnie pozytywne oceny bezpieczeństwa w miejscach publicznych oraz fakt, że bierność społeczna powiązana jest z brakiem zainteresowania sprawami lokalnymi. Mieszkańcy gminy mają co najwyżej umiarkowane poczucie wpływu na decyzje władz samorządowych. Niemal 35% badanych gospodarstw domowych uważała, że ich wpływ jest żaden, a 50% przyznawała, ze jest on umiarkowany. Jedynie 16% gospodarstw było skłonnych przyznać się do posiadania względnego (12%) lub dużego (4%) wpływu. Podkreślić należy, że brak poczucia wpływu i uczestnictwa w procesach decyzyjnych obniża zadowolenie z zamieszkiwania w gminie i oceny jakości życia. Poczucie wpływu na działalność władz związana jest z ocenami polityki informacyjnej prowadzonej przez Urząd generalnie im lepsze oceny tej polityki tym większe poczucie wpływu na decyzje władz. Pozytywne oceny polityki informacyjnej przekładają się ponadto na dobre oceny jakości życia oraz oceny zainteresowania władz inicjatywami społecznymi zgłaszanymi przez mieszkańców. Innymi słowy ci mieszkańcy, których zdaniem władze samorządowe otwarcie informują o swojej działalności mają większą skłonność do ich pozytywnego oceniania. Wysoko oceniany jest poziom bezpieczeństwa w miejscach publicznych w minie. Poczucie bezpieczeństwa pozytywnie wpływa na ogólną ocenę jakości życia. W przekonaniu badanych w relacjach pomiędzy ludźmi w gminie przeważa nieufność, ostrożność i interes prywatny (54,8% wskazań). Członkowie 10,8% gospodarstw byli skłonni uznać, że w gminie przeważa poczucie solidarności i dbałość o dobro wspólne. Podkreślić należy, że choć wyniki te generalnie wskazują na dość duży poziom społecznej nieufności to są lepsze niż w wielu innych ośrodkach w Polsce. Wyższy poziom społecznego zaufania zaobserwowano w gospodarstwach o wyższym statusie materialnym. Badania wykazały związek pomiędzy niskim poczuciem zaufania, statusem materialnym gospodarstw i uczestnictwem w życiu społecznym. Faktyczna możliwość (warunkowana możliwościami finansowymi) uczestnictwa w działaniach społecznych sprzyja bowiem integracji społecznej i budowie społecznego zaufania. Te gospodarstwa, które pozytywnie oceniały możliwość uczestnictwa w życiu kulturalnym, czy podejmowania działań artystycznych, które dostrzegały możliwości uczestnictwa w działaniach społecznych, pozytywnie oceniały dostępność miejsc rekreacji (wypoczynku na łonie natury) w najbliższej okolicy zamieszkania częściej deklarowały zaufanie społeczne i postrzegały działania innych mieszkańców jako motywowane dbałością o dobro wspólne. Innymi słowy, ci którzy widzą więcej okazji do nawiązywania kontaktów społecznych darzą innych większym zaufaniem, niż ci, których cechują postawy pasywne i bierność społeczna. Brak zaufania społecznego znacznie ogranicza odczuwaną jakość życia w gminie. Tworzeniu się relacji zaufania sprzyja poczucie bezpieczeństwa w miejscach publicznych w gminie. Reasumując, wyniki badania wskazują na istotny wymiar zróżnicowania mieszkańców gminy: dość wyraźna linia podziału poglądów i opinii wydaje się być związana z życiową aktywnością i mobilnością. Gospodarstwa osiadłe częściej deklarują zainteresowanie sprawami lokalnymi, choć zainteresowanie to wydaje się mieć naturę raczej społeczną, związaną z prowadzeniem rozmów towarzyskich, niż formę systematycznego sięgania do oficjalnych źródeł informacji. Członkowie tych gospodarstw jednocześnie deklarują nieco większe poczucie wpływu na działania władz lokalnych (co zapewne związane jest z lokalnym zakorzenieniem tej grupy mieszkańców) i większą aktywność w lokalnych organizacjach. Podkreślić przy tym należy, że opinie tej części badanych szczególnie powiązane są z sytuacją materialną reprezentowanego gospodarstwa domowego. Kłopoty ekonomiczne obniżają ogólną satysfakcję z warunków życia, co przekłada się na niższe wskaźniki zaufania społecznego i spadek aktywności społecznej.

5 Strona5 Oceny warunków życia i jakości usług publicznych Działalność urzędników zatrudnionych w Urzędzie Gminy oceniana jest generalnie dość dobrze. Urzędnicy oceniani są przede wszystkim jako dobrze nastawieni do mieszkańców załatwiających sprawy w Urzędzie (55% ocen pozytywnych). Podobnie dobrze oceniana jest praca wykonywana przez pracowników Urzędu (54% ocen pozytywnych). Oceny te są warunkowane bezpośrednimi doświadczeniami mieszkańców lepszą opinię o pracy urzędników i ich nastawieniu do klientów mają ci mieszkańcy, którzy deklarowali załatwianie jakichś spraw w Urzędzie Gminy w ciągu ostatniego roku. Oceny te nie są jednak warunkowane ogólnym poziomem deklarowanego zainteresowania sprawami gminnymi. Działalność Wójta Gminy w ostatniej kadencji oceniana jest ogólnie dobrze lub bardzo dobrze. Wójt zyskał 28,6% ocen dobrych, 22% ocen bardzo dobrych i aż 16% ocen celujących (łącznie 68% ocen pozytywnych). Jednocześnie ocen dostatecznych i niższych zarejestrowano łącznie 23%. Ogólna średnia ocen w skali ocen szkolnych 1-6 wyniosła 4,19. Oceny Wójta rosły wraz z pozytywnymi ocenami polityki informacyjnej władz samorządowych. Nieco gorsze oceny zyskuje Rada Gminy. Podkreślić należy, że jest to zależność powszechna, występująca we wszystkich jednostkach w których prowadzone było podobne badanie: wyrazistość Rady i zrozumienie działań rad jest w społeczeństwie mniejsze niż widoczność działań lidera. Potwierdzenie tego faktu znaleźć można w analizie danych: im większe zainteresowanie sprawami gminy i im lepsza ocena gminnej polityki informacyjnej tym lepsze oceny Rady. Środowisko i otoczenie Wszystkie aspekty związane z warunkami środowiskowymi i warunkami otoczenia człowieka zyskały pozytywne oceny mieszkańców. Badanie ujawniło jednak interesujące zależności - pomimo generalnie pozytywnych ocen czynnikami obniżającymi jakość życia w gminie (wśród tych mieszkańców, którzy wskazywali na występujące w tym obszarze problemy) były: dbałość instytucji publicznych o stan środowiska przyrodniczego, czystość miejsc publicznych oraz jakość wody pitnej. Infrastruktura drogowa, transport i bezpieczeństwo na drogach Problematycznym aspektem lokalnych warunków życia w tym obszarze okazała się przede wszystkim niska przepustowość głównych tras komunikacyjnych. Umiarkowanie bądź źle oceniano stan/jakość nawierzchni dróg. Choć pozytywnie oceniano bezpieczeństwo na drogach to w komentarzach w ankiecie dość często pojawiały się narzekania na zbyt intensywne wykorzystywanie fotoradarów. Oceny komunikacji publicznej są generalnie umiarkowanie pozytywne (choć i tu pojawiały się głosy krytyczne) i nie są warunkowane doświadczeniami korzystania z tej formy transportu. Oświata i inne działania edukacyjno-wychowawcze Niemal wszystkie aspekty realizacji polityki edukacyjnej na terenie gminy zostały przez mieszkańców ocenione pozytywnie. Nieco słabsze oceny związane były jedynie z dostępnością różnych form ciekawego spędzania czasu wolnego dla dzieci i młodzieży. Jakość nauczania w szkołach (podstawowych i gminnych) na terenie gminy oceniana jest wysoko jedynie ok. 5% gospodarstw domowych wyraziło w tym zakresie oceny negatywne. Podobnie dobrze oceniana jest w gminie dostępność przedszkoli oceny negatywne nie przekraczają tu 8% w przypadku gospodarstw, w których nie ma dzieci w wieku przedszkolnym i 6% w przypadku gospodarstw, gdzie takie dzieci są. Warto przy tym jednak zauważyć, że dzieci w wieku przedszkolnym z 36% gospodarstw, w których takie dzieci są, nie uczęszczają do przedszkola.

6 Strona6 Podkreślić należy, że czynnikiem istotnie oddziałującym negatywnie na jakość życia w gminie, dla tych gospodarstw, dla których ma on znaczenie (ok. 15%), jest negatywnie oceniana dostępność całorocznych świetlic dla dzieci i młodzieży. Miejsca pracy i przedsiębiorczość Dostępność miejsc pracy i wsparcie udzielane przedsiębiorcom przez gminę oceniane są generalnie negatywnie. Warto przy tym zauważyć, że oceny rzeczywistych przedsiębiorcy są w tym wypadku nieco bardziej negatywne niż pozostałych mieszkańców. Jak już wspomniano, sytuacja materialna gospodarstwa domowego w znacznym stopniu obniża oceny gminy jako miejsca do życia. Polityka społeczna i zdrowie Większość wymiarów oceny realizacji polityki społecznej w gminie zyskują umiarkowane bądź negatywne oceny. Najgorzej oceniany jest dostęp do lekarzy specjalistów. Oceny te są jedna w znacznym stopniu warunkowane statusem materialnym gospodarstwa domowego: zła sytuacja materialna gospodarstwa (przypomnijmy dotycząca ok 13% gospodarstw w gminie) zdecydowanie obniża niemal wszystkie wskaźniki z obszaru realizacji lokalnej polityki społecznej (m.in. oceny działalności instytucji opieki społecznej, pomoc udzielaną przez instytucje gminy osobom znajdującym się w gorszym położeniu, możliwości korzystania przez potrzebujących z usług opiekuńczych finansowanych przez gminę, pomoc udzielaną przez organizacje społeczne osobom znajdującym się w gorszym położeniu, czy zainteresowanie instytucji gminnych problemami seniorów). Czynnikami najbardziej negatywnie oddziałującymi na oceny jakości życia w gminie w sferze polityki społecznej są negatywne oceny: możliwości skorzystania przez potrzebujących z usług opiekuńczych finansowanych zarówno przez gminę, jak i organizacje społeczne oraz możliwość skorzystania przez potrzebujących z usług opiekuńczych finansowanych przez gminę. Ograniczony dostęp do lekarzy specjalistów, choć negatywnie oceniany, nie ma bezpośredniego przełożenia na oceny jakości życia być może wynika to z realnej oceny sytuacji przez mieszkańców gminy. Kultura, sport i rekreacja Pozytywne oceny w tym obszarze zyskała działalność instytucji kultury. Negatywnie oceniono natomiast aspekty związane z codziennym życiem społecznym sprzyjające społecznej integracji: dostępność miejsc, w których dorośli mogą spędzać czas wolny poza domem, dostęp do miejsc rekreacji oraz niską jakość dróg dla pieszych w najbliższej okolicy zamieszkania. Oceny w tej sferze warunkowane są statusem materialnym gospodarstwa domowego: badanie wykazało, że gospodarstwa ubogie częściej deklarowały wykluczenie z możliwości czynnego uczestniczenia w życiu kulturalnym i działaniach społecznych oraz częściej wskazywały na brak możliwości integracji społecznej (niższą dostępność miejsc, w których dorośli mogą spędzać czas wolny poza domem). Jednocześnie należy zauważyć, że możliwość integracji społecznej pozytywnie przekłada się na wzrost zaufania społecznego.

7 Strona7 Podsumowanie Czynniki pozytywnie oddziałujące na jakość życia w gminie dobra ocena działalności władz samorządowych i dobra ocena działalności Urzędu Gminy pozytywna ocena stanu środowiska naturalnego, generalne zadowolenie ze stanu otoczenia człowieka dostępność i jakość transportu zbiorowego na terenie gminy oraz bezpieczeństwo na drogach (w tym utrzymanie dróg publicznych w zimie) pozytywna ocena polityki edukacyjnej gminy dobre oceny działalności szkół, dostępności przedszkoli oraz dostępności placów zabaw dla dzieci sprzyjające przekonaniom o zainteresowaniu władz gminy szansami edukacyjnymi dzieci i młodzieży działalność gminnych instytucji kultury i możliwości związane z czynnym uprawianiem sportu. Najważniejsze ujawnione w badaniu problemy: dość znaczący brak poczucia wpływu na sprawy publiczne warunkujący ograniczenie poczucia współodpowiedzialności za sprawy gminy niski poziom zaufania społecznego wpływający na obniżenie kapitału społecznego kilkunastoprocentowe wykluczenie społeczne warunkujące niższe szanse życiowe i ograniczające jakość życia społeczne poczucie ograniczonej dbałości instytucji publicznych o stan środowiska naturalnego i czystość miejsc publicznych problemy z przepustowością głównych tras komunikacyjnych uboga oferta form ciekawego spędzania czasu wolnego dla dzieci i młodzieży niskie oceny polityki społecznej prowadzonej przez instytucje gminy wśród grup uboższych i znajdujących się w gorszym położeniu (a więc bezpośrednio zainteresowanych tą polityką) ograniczenia oferty działań społecznych i integracyjnych dla dorosłych szczególnie w wymiarze codziennym, systematycznym Rekomendacje Kluczowe rekomendacje dotyczą czterech sfer działalności władz samorządowych i wiążą się z podejmowaniem działań na rzecz: kształtowania tożsamości lokalnej, większej społecznej aktywności i uczestnictwa mieszkańców na co dzień aktywnych poza terenem gminy; wzmacniania integracji społecznej dorosłych, budowy kapitału społecznego, zwiększania społecznego zaufania zwiększenia udziału obywateli w kształtowaniu polityk publicznych, budowania współodpowiedzialności za rozwój gminy (m.in. poprzez rzeczywiste zaangażowanie obywateli w procesy partycypacyjne)

8 Strona8 aktywizacji gospodarstw domowych znajdujących się w gorszym położeniu życiowym i zwiększania dostępu tych gospodarstw do usług publicznych (zmniejszanie wykluczenia społecznego) zwiększenia oferty zajęć dodatkowych dla dzieci i młodzieży (w tym poprawy funkcjonowania świetlic)