1. Systematyka pszczoły (Jerzy Wilde) 2. Morfologia pszczoły (Wojciech Skowronek)

Transkrypt

1 Spis treści 1. Systematyka pszczoły (Jerzy Wilde) Pszczoła i jej pochodzenie Stanowisko systematyczne rodzaju Apis Trzmiele Pszczoły bezŝądłe Gatunki rodzaju Apis ZróŜnicowanie Apis mellifera Pszczoła wschodnia (Apis cerana Fabricius, 1793) Odporność na Varroa destructor Znaczenie pszczoły wschodniej w pszczelarstwie Pszczoła wschodnia a wprowadzenie pszczoły miodnej do Azji Czerwona pszczoła z Borneo (Apis koschevnikovi v. Buttel-Reepen, 1906) Pszczoła olbrzymia (Apis dorsata Fabricius, 1798) Gniazdo i miejsce gniazdowania Obrona przed atakiem Termoregulacja Wędrówki RozmnaŜanie Choroby Pszczoła skalna (Apis laboriosa F. Smith, 1871) Pszczoła karłowata (Apis florea Fabricius, 1787) Pszczoła buszu (Apis andreniformis F. Smith, 1858) 36 Piśmiennictwo Morfologia pszczoły (Wojciech Skowronek) Okrywa ciała Głowa Oczy Czułki Aparat gębowy Tułów OdnóŜa Skrzydła i mechanizm lotu Odwłok Aparat Ŝądłowy Gruczoły woskowe Gruczoł zapachowy Cechy morfologiczne wykorzystywane w systematyce 56 Piśmiennictwo 57

2 3. Anatomia pszczoły (Barbara Tomaszewska, Paweł Chorbiński) Układ pokarmowy (systema digestorium) Jelito przednie Jelito środkowe Jelito tylne Gruczoły ślinowe Układ krąŝenia (systema cardiovasculare) Hemolimfa Układ wydalniczy (excretory system) Układ oddechowy (systema respiratorium) Układ nerwowy (systema nervorum) Centralny układ nerwowy Układ nerwowy trzewny (sympatyczny, współczulny) Narządy zmysłów Układ rozrodczy (systema genitale) Matka pszczela Robotnica Truteń 75 Piśmiennictwo Biologia pszczół (Jerzy Woyke) Rodzina pszczela i jej gniazdo Rozwój pszczół Jajo Larwa i poczwarka Matka pszczela Biologia unasieniania Składanie jaj Substancja mateczna Trutnie Pora pojawiania się trutni Dojrzewanie płciowe trutni Loty trutni i unasienianie Trutnie w gnieździe Pszczoły robotnice Prace robotnic w gnieździe Czyszczenie komórek Karmienie larw Ogrzewanie i chłodzenie gniazda Wyloty młodych pszczół Przerabianie pokarmu Budowa plastrów 97

3 Obrona gniazda Praca zbieraczek poza ulem Orientacja w przestrzeni Barwa i zapach jako czynniki orientacji Porozumiewanie się pszczół Biologia rodziny pszczelej w ciągu roku Przedwiośnie Powstawanie nastroju rojowego Rójka Główny poŝytek Jesień Zima 114 Piśmiennictwo Genetyka pszczół (Jerzy Woyke) RóŜnicowanie się płci u pszczół RóŜne sposoby powstawania pszczół Mutanty Dziedziczenie cech rasowych Ubarwienie Dziedziczenie cech ilościowych związanych z produkcją miodu Dziedziczenie odporności na choroby i higienicznego zachowania pszczół Zastosowanie genetyki populacji 136 Piśmiennictwo Zasady pracy hodowlanej (Jerzy Paleolog) Chów i hodowla a genetyka Zmienność Cechy jakościowe i ilościowe Procesy dziedziczenia a środowisko Korelacje Przepływ genów, pokrewieństwo i chów wsobny Praca hodowlana Ocena uŝytkowości Szacowanie wartości hodowlanej Ocena wartości hodowlanej na podstawie własnego fenotypu Ocena wartości hodowlanej na podstawie fenotypów krewnych Selekcja Selekcja polegająca na akumulacji korzystnych genów Selekcja na zdolność kombinacyjną Kryteria selekcji Metody selekcji 166

4 Interakcje genetyczno-środowiskowe Kierunki i metody selekcji nie stosowane powszechnie Dobór do kojarzeń Kojarzenia krewniacze Hodowla w małych, zamkniętych populacjach KrzyŜowanie kompensacyjne KrzyŜowanie na efekt heterozji (hybrydyzacja) 172 Piśmiennictwo Genetyka molekularna (Jerzy Paleolog) Biochemiczny zapis informacji w Ŝywych organizmach Drogi przekazywania informacji genetycznej Genom Apis mellifera Regulacja ekspresji genów i epigenetyka Genom mitochondrialny Geny a układ nerwowy i dobowy rytm Ŝycia Identyfikacja genomu jądrowego Genetyka molekularna a cechy ilościowe Rośliny genetycznie modyfikowane (GMO - Genetically Modified Organism) 185 Piśmiennictwo Historia pszczelarstwa (Jarosław Prabucki) Prehistoria i ślady kopalne StaroŜytność NowoŜytność Polskie organizacje pszczelarskie Organizacja hodowli pszczół w Polsce Oddział Pszczelnictwa Instytutu Sadownictwa i Kwiaciarstwa w Puławach Szkolnictwo wyŝsze 198 Piśmiennictwo Gospodarka pasieczna (Jerzy Wilde) Pasieczysko i pasieka Lokalizacja Otoczenie Rozmieszczenie pasiek w najbliŝszej okolicy MoŜliwość dojazdu Mikroklimat Rozmieszczenie uli Malowanie uli Przepisy prawne WyposaŜenie pasieczyska 208

5 9.2. Typy pasiek Pasieki amatorskie Pasieki jako dodatkowe źródło dochodów Pasieki zawodowe Pasieki o szczególnym znaczeniu Zakładanie pasieki Ogólne przepisy dotyczące pasiek Zasady zakładania pasieki Kupno rodzin pszczelich Zachowanie się w pasiece i BHP Jak obchodzić się z pszczołami? Technika wykonywania przeglądu gniazd Prace pasieczne w sezonie Początek sezonu Ocena siły rodziny Ograniczenie wielkości gniazda i przygotowanie rodzin do karmienia Próba na obecność matki Karmienie i przygotowanie rodzin do zimowli Zimowanie rodzin Wiosenny oblot oczyszczający Podkarmianie pszczół przed oblotem Główny przegląd wiosenny Poszerzanie gniazd i czynności związane z wykorzystaniem poŝytków Miodobranie Zapobieganie rabunkom i ich zwalczanie Ratowanie pni z trutówkami Łączenie i przesiedlanie rodzin Gospodarka pasieczna z wykorzystaniem róŝnych poŝytków Wybór typu ula na określone zasoby pokarmowe pszczół Uzasadnienie biologiczne przygotowania właściwej struktury rodziny pszczelej - zasada Taranova Przykłady wykorzystania określonych typów poŝytków Wykorzystanie poŝytku z rzepaku ozimego Gospodarka dostosowana do poŝytków późnych Sterowanie rozwojem rodziny pszczelej Przyspieszenie rozwoju wiosennego rodzin Odsklepianie plastrów Przestawianie czerwiu Podkarmianie pobudzające Zastosowanie kraty odgrodowej Wymiana matek i ograniczenie czerwienią Zamykanie matek w izolatorach 238

6 9.10. RozmnaŜanie rodzin pszczelich Wpływ rójki na produkcję rodzin Przyczyny powstawania nastroju rojowego Zapobieganie i zwalczanie rójki w pasiece Wykorzystanie rojów i pszczół rojowych Sposoby racjonalnego rozmnaŝania rodzin Intensyfikacja produkcji pasiecznej Miody odmianowe, sekcyjne i plastrowe Pozyskiwanie obnóŝy pyłkowych Pozyskiwanie wosku Pozyskiwanie kitu pszczelego Mleczko pszczele Jad pszczeli Sprzęt pszczelarski Ule Typy uli Stałe wymiary w ulu WyposaŜenie uli Cechy dobrego ula Tendencje w budowie uli Sprzęt do przeglądu rodzin pszczelich Odsklepiacze plastrów Rodzaje miodarek Pozostały niezbędny sprzęt w pasiece 252 Piśmiennictwo Wychów matek i trutni (BoŜena Chuda-Mickiewcz) Wychów trutni Czynniki wpływające na wartość rozrodczą trutni Rodziny ojcowskie Wybór i przygotowanie rodzin Prowadzenie rodzin ojcowskich Rodziny wychowujące Wybór i przygotowanie rodzin Prowadzenie rodzin wychowujących Kalendarz wychowu trutni Wychów matek Czynniki wpływające na wartość uŝytkową matki Metody wychowu matek Metody wychowu z wykorzystaniem naturalnych komórek pszczelich Metody wychowu z wykorzystaniem sztucznych komórek Rodzina wychowująca 270

7 Wybór i przygotowanie Wychów w rodzinie bez matki Wychów w obecności matki Kalendarz wychowu matek Postępowanie z matecznikami i wygryzającymi się matkami Brakowanie matek Znakowanie matek Przygotowanie ulików weselnych Przygotowanie skrzynek i klateczek do przetrzymywania matek przed i po sztucznym unasienianiu Poddawanie matek L Czynniki warunkujące przyjęcie matek Osierocenie rodziny Przygotowanie odkładu Metody poddawania matek 283 Piśmiennictwo Naturalny i kontrolowany dobór u pszczół (ZygmuntJasiński) Naturalny dobór u pszczół Historia sztucznego unasieniania Pierwsze próby unasieniania matek Ręczne unasienianie matek Unasienianie matek za pomocą przyrządów i aparatów Sprzęt do sztucznego unasieniania Czynniki biologiczne warunkujące skuteczność sztucznego unasieniania Czynniki występujące przed unasienianiem Warunki wychowu matek Przechowywanie matek PrzewoŜenie matek i trutni przeznaczonych do sztucznego unasieniania Czynniki występujące w trakcie unasieniania Wiek matek i trutni Wielkość dawki nasienia Czynniki występujące po unasienianiu Uszkadzanie matek przechowywanych w rodzinach pszczelich Znaczenie sztucznego unasieniania Opis aparatu do sztucznego unasieniania 313 Piśmiennictwo Produkty pszczele (Helena Rybak-Chmielewska, Teresa Szczęsna) Miód Skład chemiczny Węglowodany 324

8 Niecukrowe składniki miodu Zafałszowania miodu i moŝliwości ich wykrywania Charakterystyka krajowych miodów odmianowych Właściwości organoleptyczne Charakterystyka chemiczna Warunki magazynowania a jakość miodu Aktualności normalizacyjne dotyczące miodu Aktywność biologiczna, wartość odŝywcza i próby zastosowania w lecznictwie Wosk pszczeli Skład i właściwości fizykochemiczne Pozyskiwanie i przechowywanie Zastosowanie Wymagania jakościowe Pyłek kwiatowy (obnóŝa) Skład i właściwości fizykochemiczne Pozyskiwanie, utrwalanie, przechowywanie Właściwości odŝywcze i lecznicze, zastosowanie Wymagania jakościowe Propolis Właściwości fizyczne Skład Aktywność biologiczna i zastosowanie Badania jakości i przechowywanie Mleczko pszczele Skład i właściwości fizykochemiczne Pozyskiwanie, utrwalanie, przechowywanie Właściwości odŝywcze i lecznicze, zastosowanie Wymagania jakościowe 344 Piśmiennictwo Roztocze (Acarina) - szkodniki pszczół i produktów pszczelich (Wit Chmielewski) Roztocze pasoŝytujące na pszczołach Roztocze spotykane w zapasach pokarmu pszczół i produktach pasiecznych Inne roztocze spotykane w ulach i w produktach pszczelich 352 Piśmiennictwo Ekonomika pszczelarstwa (Janusz Cichoń) Wprowadzenie Koszty i zyski Koszt alternatywny Koszty ewidentne i koszty umowne 360

9 Koszty stałe i zmienne Koszty średnie i koszt marginalny Zysk normatywny i zysk czysty Minimalizacja kosztów Produktywność marginalna (krańcowa) Zasada minimalizacji kosztów Prawo malejących przychodów Maksymalizacja zysku Zasada maksymalizacji zysku Ekonomia i dyzekonomia skali Rynek Pojęcie rynku Popyt i podaŝ Popyt PodaŜ Równowaga rynkowa Konkurencja rynkowa Konkurencja doskonała Konkurencja niedoskonała Marketing Marketing produktów pszczelich Pszczelarskie przedsięwzięcia marketingowe 384 Piśmiennictwo Choroby i wrogowie pszczół oraz szkodniki produktów pszczelich (Konstanty Romaniuk) Przyczyny powstawania chorób pszczół Choroby niezakaźne Zaziębienie czerwiu (Refrigeratio larvae) Przegrzanie czerwiu (Combustio larvae) Zatrucie nektarem Zatrucie spadzią Zatrucie pyłkiem Zatrucia chemiczne Zatrucie solą Choroby zakaźne Zgnilec amerykański (złośliwy) (Histolysis infectiosa pernidosa larvae) Zgnilec europejski (kiślica) (Putrificatio polibacterica larvae) Choroba woreczkowa (Sacculisatio contagiosa larvae) Inne choroby wirusowe Grzybica wapienna (Ascosphaerosis) Aspergiloza (Aspergillosis) 400

10 15.4. Choroby inwazyjne Nosemoza (Nosemosis) Gregarinoza (Ledynemosis apium) Choroba pełzakowa (Amoebosis apium) Brauloza (Braulosis) Choroba roztoczowa (Acaropidosis) Tropilelapioza Warroza (Varroatosis) Szkodniki produktów pszczelich Motylka woskowa duŝa (barciak większy) (Calleria mellonella) Motylica woskowa mała (barciak mniejszy) (Achroia grisella) Pajęczaki Mrówki (Formica) Skórki (Fornicula auricularica) Mały chrząszcz ulowy (Aethina tumida) Wrogowie pszczół Pająki Zaleszczotek (Chelifer cancroides) WaŜki Skórnik słoniniec (Dermestes lardarius) Osy i szerszenie (Vespa) Taszczyn pszczeli (Philanthus triangulum) Barciel pszczeli (Trichodes apiarius) Oleice (Meloe proscarbeus, M. variegatus) śaby Jaszczurki Ptaki Ssaki 427 Piśmiennictwo Botanika pszczelarska (Zbigniew Kołtowski, Bolesław Jabłoński) Podstawowe wiadomości o budowie kwiatów Wybrane wiadomości o powstawaniu owoców i nasion Ogólne warunki zapylania roślin Znaczenie zapylania krzyŝowego dla roślin Sposoby obrony roślin przed samozapyleniem i samozapłodnieniem Sposoby przenoszenia pyłku Samoczynne samozapylanie Przenoszenie pyłku przez czynniki abiotyczne (wodę i wiatr) Przenoszenie pyłku przez zwierzęta Przystosowanie roślin do zapylania przez owady Barwa i zapach kwiatów 437

11 Cechy pyłku roślin owadopylnych Nektarniki Budowa i funkcjonowanie nektarników PołoŜenie nektarników w kwiatach Znaczenie owadów pszczołowatych jako zapylaczy roślin uprawnych Wymogi zapylania owadopylnych roślin uprawnych Wykorzystywanie pszczół do zapylania upraw owadopylnych Surowce zbierane przez pszczoły Pyłek kwiatowy Wiadomości ogólne o pyłku i pyleniu kwiatów Wydajność pyłkowa roślin Nektar i inne soki roślinne zbierane przez pszczoły Wiadomości ogólne o nektarze Nektarowanie kwiatów Czynniki wpływające na obfitość nektarowania kwiatów Wydajność miodowa roślin Spadź i jej wytwórcy Powstawanie i właściwości fizykochemiczne spadzi Wytwórcy spadzi i ich rośliny Ŝywicielskie Cykl rozwojowy mszyc i czerwców Specyfika poŝytków spadziowych Propolis PoŜytki pszczele Rodzaje poŝytków Ogólna charakterystyka źródeł poŝytku Przebieg poŝytków w okresie sezonu wegetacyjnego Pastwiska pszczele i racjonalne ich wykorzystanie Zasobność bazy poŝytkowej pszczół w Polsce MoŜliwości poprawy poŝytków pszczelich Podstawy palinologii 473 Piśmiennictwo 476 Skorowidz 481