Przedmiotowe zasady oceniania - Przyroda

Transkrypt

1 Przedmiotowe zasady oceniania - Przyroda Klasa 4 wymagania na poszczególne oceny szkolne zgodnie z konieczną podstawą programową Numer i temat lekcji Wymagania podstawowe Wymagania ponadpodstawowe dopuszczającą dostateczną dobrą bardzo dobrą celującą Dział 1. Poznawanie przyrody (odpowiada treściom kształcenia z działów I i częściowo II z Podstawy programowej kształcenia ogólnego) 1. Sposoby poznawania przyrody wymienia źródła wiedzy o przyrodzie; wymienia zmysły potrzebne do poznawania przyrody; podaje przykłady obiektów, które można obserwować przez lupę. określa, co to jest przyroda; podaje po dwa przykłady obserwacji przyrodniczych, w których wykorzystuje się lornetkę. podaje przykłady obiektów, organizmów, które można obserwować przez mikroskop; wyjaśnia, do czego jest potrzebna mapa, kompas i taśma miernicza. wyjaśnia, co to są narządy zmysłów i jaka jest ich rola w poznawaniu przyrody. wyjaśnia, jakie są źródła wiedzy o przyrodzie. 2. Obserwacje przyrodnicze podaje przykłady organizmów, obiektów i zjawisk, które można obserwować. wymienia sposoby dokumentowania obserwacji przyrodniczej; wymienia zasady bezpieczeństwa, których należy przestrzegać, prowadząc obserwacje przyrodnicze. wyjaśnia, co to jest obserwacja przyrodnicza. opracowuje kartę obserwacji dowolnego obiektu. wyjaśnia, kiedy można na podstawie obserwacji wyciągnąć wnioski. 3. Doświadczenia przyrodnicze podaje przykłady pytań, na które można uzyskać odpowiedź, przeprowadzając doświadczenie przyrodnicze. wymienia zasady, których należy przestrzegać, prowadząc doświadczenie. wymienia punkty, które zawiera karta doświadczenia. podaje różnice między próbą badawczą a kontrolną w doświadczeniu. uzasadnia, dlaczego w doświadczeniu jest potrzebna próba kontrolna. 1

2 Numer i temat lekcji 4. Kierunki geograficzne Wymagania podstawowe Wymagania ponadpodstawowe dopuszczającą dostateczną dobrą bardzo dobrą celującą wyjaśnia, kiedy jest nam potrzebna znajomość kierunków świata, wyznacza kierunki świata za pomocą gnomonu i Słońca. posługuje się kompasem przy wyznaczaniu kierunków świata. opisuje kierunki świata na róży kierunków; określa kierunki świata w terenie. opisuje sposoby wyznaczania kierunków świata w sytuacji, gdy nie ma przyrządów i gdy nie widać Słońca. konstruuje kompas domowym sposobem według instrukcji i posługuje się nim. 5. Zmiany położenia Słońca na niebie 6. Położenie Słońca na niebie w różnych porach roku 7. Podsumowanie działu 1. Poznawanie przyrody podaje przykłady określa długość dnia świadczące o pozornych (od wschodu do zachodu zmianach położenia Słońca); Słońca na niebie; wyjaśnia pojęcie wyjaśnia znaczenie pojęć: widnokręgu. wschód Słońca, górowanie Słońca, zachód Słońca. wymienia daty opisuje ilustracje rozpoczynające pokazujące drogę Słońca kalendarzowe pory roku; nad widnokręgiem wyjaśnia znaczenie pojęć: w zależności od pór roku. równonoc i przesilenie. Wykazuje się wiadomościami i umiejętnościami z lekcji 1 6. charakteryzuje widnokrąg w mieście i na wsi; analizuje zależności między długością cienia a wysokością Słońca nad widnokręgiem. rozpoznaje i wskazuje rysunki przedstawiające drogę Słońca w dniach rozpoczynających pory roku; wyjaśnia zależność miedzy wysokością Słońca nad widnokręgiem a długością cienia w różnych porach roku. podaje zależności między wielkością widnokręgu a wysokością, na jakiej znajduje się obserwator. samodzielnie wykonuje rysunki przedstawiające drogę Słońca nad widnokręgiem w dniach rozpoczęcia pór roku. wyjaśnia, dlaczego droga Słońca nad widnokręgiem odbywa się w cyklu dobowym. wyjaśnia przyczyny występowania różnic w długości drogi Słońca nad widnokręgiem, w zależności od pory roku. 2

3 Numer i temat lekcji Wymagania podstawowe Wymagania ponadpodstawowe dopuszczającą dostateczną dobrą bardzo dobrą celującą Dział 2. Orientacja w terenie i pogoda (odpowiada treściom kształcenia z działów II (częściowo) i III z Podstawy programowej kształcenia ogólnego) 8. Co to jest plan? wyjaśnia, co to jest plan; podaje przykłady zastosowania planów. rysuje proste plany małych przedmiotów w zeszycie, np. pudełka od zapałek; wyjaśnia, dlaczego nie można narysować planu klasy bez zmniejszenia jej wymiarów. rysuje obiekty w podanych dowolnych zmniejszeniach, np. plan klasy, pokoju, ławki szkolnej. szacuje na podstawie pomiarów sali lekcyjnej, ile razy należy zmniejszyć długość i szerokość sali, aby jej plan zmieścił się na kartce. wyciąga wnioski dotyczące zależności między zastosowanym pomniejszeniem obiektu a wielkością tego obiektu na planie. 9. Plan i mapa wymienia różnice miedzy planem i mapą; wymienia stałe elementy mapy; odczytuje na mapie topograficznej, gdzie znajduje się np. las, szkoła, kościół. rozpoznaje na mapie znaki topograficzne liniowe, powierzchniowe i punktowe, podaje ich przykłady. rozpoznaje mapę topograficzną wśród innych map do wyboru. określa kierunki świata na mapie topograficznej; analizuje mapy topograficzne pod względem liczby zabudowań i innych elementów. planuje i opisuje trasę wycieczki, określając kierunki świata; wyznacza trasę wędrówki, zgodnie z opisem na mapie topograficznej. podaje przykłady innych map (np. tematycznych) i opisuje ich zastosowanie. 10. Korzystanie z planów i map wskazuje plany miast wśród innych map; wymienia sytuacje życiowe, w których plan miasta jest niezbędny. odczytuje informacje planuje trasę wycieczki z planu miasta i mapy po mieście lub topograficznej po najbliższej okolicy w podstawowym zakresie; z uwzględnieniem wskazuje ulice i określa najciekawszych punktów kierunki, w których lub punktów wskazanych przebiegają, np. z północy przez nauczyciela. na południe; pokazuje na planie punkty wymienione przez nauczyciela; określa kierunki świata orientuje plan miasta i mapę topograficzną za pomocą kompasu i charakterystycznych punktów w terenie; opisuje przebieg podanej trasy z uwzględnieniem kierunków przebiegu ulic, lokalizacji zabytków itp. szkicuje trasę ze szkoły do domu, uwzględniając kierunki świata, bez korzystania z mapy. 3

4 Numer i temat lekcji Wymagania podstawowe Wymagania ponadpodstawowe dopuszczającą dostateczną dobrą bardzo dobrą celującą na mapie topograficznej i planie miasta. 11. Składniki pogody wymienia składniki pogody. opisuje poszczególne składniki pogody. rozróżnia opady i osady atmosferyczne. na podstawie prognozy pogody opisuje jej składniki. rozróżnia przykładowe rodzaje chmur i przewiduje na podstawie ich wyglądu zmiany w pogodzie. 12. Pomiar składników pogody przyporządkowuje składniki pogody do urządzeń pomiarowych. wymienia jednostki pomiaru składników pogody. odczytuje wartości składników pogody z urządzeń pomiarowych. na podstawie wartości poszczególnych składników pogody opisuje warunki pogodowe. przewiduje wartości składników pogody w zależności od sytuacji opisanych przez nauczyciela. 13. Mapa pogody w różnych porach roku przedstawia składniki pogody za pomocą symboli graficznych. odczytuje składniki pogody z mapy pogody. określa pogodę na podstawie mapy pogody wybranej części kraju. rozróżnia pory roku na podstawie wybranych map pogody. przedstawia mapę pogody na podstawie prognozy słownej. 14. Niebezpieczeństwa związane z pogodą wymienia niebezpieczeństwa związane z pogodą. opisuje, jak należy zachować się podczas burzy. opisuje, jak należy opisuje zjawisko tęczy. zachować się podczas wichury, ulewy i śnieżycy. opisuje zasadę działania piorunochronu. 4

5 Numer i temat lekcji 15. Podsumowanie działu 2. Orientacja w terenie i pogoda Wymagania podstawowe Wymagania ponadpodstawowe dopuszczającą dostateczną dobrą bardzo dobrą celującą Wykazuje się wiadomościami i umiejętnościami z lekcji Dział 3. Ja i moje ciało (odpowiada treściom kształcenia z działu IV z Podstawy programowej kształcenia ogólnego) 16. Organizm człowieka podaje przykłady wskazuje, narządów w organizmie że podstawowym człowieka oraz ich funkcje. elementem budującym organizm jest komórka; wymienia główne układy narządów organizmu człowieka. omawia funkcje układów narządów w organizmie człowieka. rozpoznaje położenie układów i narządów na rycinach anatomicznych. opisuje hierarchiczność struktury organizmu. 17. Układ ruchu wymienia funkcje szkieletu; wskazuje na planszy podstawowe części szkieletu; określa rolę układu mięśniowego w organizmie. wskazuje dwa wymienia elementy przeciwstawnie działające składowe szkieletu mięśnie, np. zginacz człowieka; i prostownik wskazuje główne mięśnie przedramienia; organizmu człowieka. wskazuje na modelu szkieletu człowieka rodzaje połączeń kości. wyjaśnia, dlaczego mięśnie muszą pracować parami. omawia budowę i funkcjonowanie stawu. 18. Układ pokarmowy omawia rolę układu pokarmowego. wskazuje na schematach budowy układu pokarmowego tworzące go narządy i podaje ich nazwy. opisuje ogólnie przebieg procesów zachodzących w przewodzie pokarmowym człowieka. wymienia rodzaje zębów człowieka i podaje ich funkcje. opisuje rolę ślinianek, wątroby i trzustki. 19. Układ omawia rolę układu oddechowego. wskazuje na schematach budowy układu uzasadnia, dlaczego opisuje proces wymiany oddychanie przez nos jest gazowej zachodzący wykazuje związek między budową a rolą krtani. 5

6 Numer i temat lekcji oddechowy Wymagania podstawowe Wymagania ponadpodstawowe dopuszczającą dostateczną dobrą bardzo dobrą celującą oddechowego tworzące go narządy i podaje ich nazwy. zdrowsze niż przez usta. w płucach. 20. Układ krwionośny wymienia główne funkcje krwi. omawia rolę serca. opisuje rodzaje naczyń krwionośnych. na podstawie ryciny omawia budowę serca. wyjaśnia, dlaczego krążenie krwi jest warunkiem życia człowieka. 21. Układ nerwowy wskazuje na planszy układ nerwowy; nazywa podstawowe elementy układu nerwowego. omawia rolę układu nerwowego w funkcjonowaniu organizmu. omawia części układu nerwowego. wymienia funkcje, jakie pełnią mózg i móżdżek. uzasadnia, dlaczego układ nerwowy odgrywa kluczową rolę w organizmie. 22. Układ rozrodczy wskazuje różnice w budowie komórki jajowej i plemnika, podaje nazwy poszczególnych elementów budowy układu rozrodczego kobiety i układu rozrodczego mężczyzny. określa rolę układu rozrodczego kobiety i układu rozrodczego mężczyzny. wskazuje na planszy rozmieszczenie narządów rozrodczych kobiety i mężczyzny. określa rolę poszczególnych narządów w układzie rozrodczym męskim i układzie rozrodczym żeńskim. uzasadnia przystosowanie budowy układu rozrodczego męskiego i układu rozrodczego żeńskiego do pełnionych funkcji. 23. Zmiany zachodzące okresie dojrzewania opisuje zmiany zachodzące w organizmach dziewcząt i chłopców w okresie dojrzewania. wyjaśnia, na czym polega dojrzewanie dziewcząt i chłopców. wskazuje czynniki wpływające pozytywnie i negatywnie na rozwój organizmu w okresie dojrzewania. charakteryzuje etap dojrzewania. wyjaśnia, co to znaczy, że na dojrzewanie mają wpływ hormony. 6

7 Numer i temat lekcji 24. Narządy zmysłów wymienia zmysły człowieka i wskazuje je na własnym organizmie; podaje podstawowe zasady dbania o słuch i wzrok. Wymagania podstawowe Wymagania ponadpodstawowe dopuszczającą dostateczną dobrą bardzo dobrą celującą opisuje rolę poszczególnych zmysłów w odbieraniu wrażeń ze środowiska zewnętrznego; uzasadnia, dlaczego nie należy słuchać zbyt głośnej muzyki oraz korzystać zbyt długo z telefonów komórkowych. wyjaśnia, co to znaczy, że zmysły ulegają adaptacji; podaje przykłady świadczące o ochronnym działaniu zmysłów dla organizmu. uzasadnia, że zmysły opisuje rolę mózgu w odbieraniu chronią organizm przed wrażeń ze środowiska zewnętrznego niebezpiecznymi przez narządy zmysłów. czynnikami zewnętrznymi. 25. Jak dbać o własne ciało i otoczenie? podaje zasady pielęgnacji skóry, włosów, zębów i paznokci. omawia znaczenie wymienia substancje czystości odzieży, obuwia, wydalane i wydzielane bielizny i otoczenia dla przez skórę. utrzymania zdrowia; opisuje poprawne zasady podaje przykłady ubioru mycia zębów. dostosowanego do pory roku i rodzaju pracy. wyjaśnia, dlaczego przestrzeganie higieny osobistej jest obowiązkiem każdego człowieka. proponuje i przeprowadza doświadczenie przedstawiające niszczenie szkliwa nazębnego. 26. Podsumowanie działu 3. Ja i moje ciało Wykazuje się wiadomościami i umiejętnościami z lekcji Dział 4. Ja i moje otoczenie (odpowiada treściom kształcenia z działu V z Podstawy programowej kształcenia ogólnego) 27. Świat substancji wymienia trzy podstawowe grupy ciał wymienia trzy stany skupienia substancji. stałych w zależności od ich opisuje trzy stany skupienia substancji w zależności od ułożenia uzasadnia, dlaczego przykładowe ciało zostało wykonane z danej opisuje właściwości ciała w zależności od rodzaju substancji, z jakiej zostało wykonane. 7

8 Numer i temat lekcji Wymagania podstawowe Wymagania ponadpodstawowe dopuszczającą dostateczną dobrą bardzo dobrą celującą właściwości fizycznych. drobin oraz możliwości ich przemieszczania się. substancji. 28. Niebezpieczne substancje odróżnia środki szkodliwe po oznaczeniach na opakowaniu lub etykiecie. na podstawie instrukcji uzasadnia celowość omawia sposób umieszczania symboli posługiwania się środkami ostrzegawczych czystości. na produktach szkodliwych. interpretuje szkodliwość produktu oznaczonego kilkoma piktogramami ostrzegawczymi. określa szkodliwe dla zdrowia skutki działania preparatów drażniących, żrących, wybuchowych i toksycznych. 29. Uszkodzenia ciała wskazuje sposoby podaje przyczyny postępowania podczas uszkodzeń skóry; opatrywania otarcia lub opisuje objawy złamania skaleczenia; kości. opisuje sposoby zabezpieczania ciała przed skutkami nadmiernego promieniowania słonecznego. podaje zasady właściwego postępowania w wypadku pogryzienia przez zwierzę. podaje różnice między zwichnięciem a złamaniem; wyjaśnia, dlaczego nie należy opalać się bez właściwego zabezpieczenia skóry. wymienia rodzaje uszkodzeń ciała i opisuje sposoby udzielania pierwszej pomocy. 30. Choroby zakaźne i zapobieganie im wyjaśnia, co to są choroby zakaźne; opisuje podstawowe sposoby zapobiegania chorobom zakaźnym. uzasadnia konieczność zasięgnięcia porady lekarskiej w przypadku zachorowania na chorobę zakaźną; podaje przykłady chorób zakaźnych człowieka i dróg zakażenia się nimi. wskazuje przykłady chorób bakteryjnych i wirusowych; uzasadnia celowość wykonywania szczepień ochronnych. opisuje objawy wybranych omawia ogólnie zasadę działania chorób zakaźnych. szczepionki. 31. Niebezpieczne wymienia typowe objawy alergii; podaje przykłady zwierząt jadowitych. podaje przykłady roślin mogących wywołać wyjaśnia, dlaczego w kontaktach wyjaśnia, co oznaczają pojęcia: alergia, alergolog. 8

9 Numer i temat lekcji organizmy Wymagania podstawowe Wymagania ponadpodstawowe dopuszczającą dostateczną dobrą bardzo dobrą celującą opisuje zachowania chroniące człowieka przed zakażeniem się grzybicą. alergię u ludzi. ze zwierzętami należy zachować szczególną ostrożność. 32. Uzależnienia wskazuje sposoby odmawiania propozycjom picia alkoholu, palenia tytoniu i zażywania narkotyków. wymienia sytuacje, w których należy powiedzieć nie; wyjaśnia, co to jest uzależnienie. podaje przykłady zachowań asertywnych wobec presji otoczenia; wyjaśnia, dlaczego znajomości zawarte przez internet mogą być niebezpieczne. opisuje skutki działania nikotyny na organizm człowieka. uzasadnia konieczność zachowania postawy antyalkoholowej i antynikotynowej. 33. Zdrowy styl życia wymienia podstawowe zasady zdrowego stylu życia; podaje przykłady potraw, których powinna się wystrzegać osoba prowadząca zdrowy styl życia; wymienia czynniki mające szkodliwy wpływ na organizm człowieka. opisuje zasady zdrowego stylu życia; wyjaśnia, dlaczego należy zachować postawę asertywną w sytuacji bycia namawianym do zapalenia papierosa, wypicia alkoholu lub spróbowania narkotyków. uzasadnia stwierdzenie: Ruch i umiejętność odpoczynku są bardzo ważne dla organizmu. wyjaśnia, dlaczego bycie życzliwym dla innych ma wpływ na zdrowie człowieka; uzasadnia stwierdzenie: Zdrowie w dużej mierze zależy od nas samych. wyjaśnia, jak rozumie stwierdzenie: Wytyczaj sobie realistyczne cele życiowe i wytrwale dąż do ich osiągnięcia. 34. Podsumowanie działu 4. Ja i moje otoczenie Wykazuje się wiadomościami i umiejętnościami z lekcji Dział 5. Środowisko przyrodnicze najbliższej okolicy (odpowiada treściom kształcenia z działu VI z Podstawy programowej kształcenia ogólnego) 9

10 Numer i temat lekcji 35. Przyroda ożywiona i nieożywiona. Rodzaje skał 36. Formy ukształtowania powierzchni Ziemi Wymagania podstawowe Wymagania ponadpodstawowe dopuszczającą dostateczną dobrą bardzo dobrą celującą podaje przykłady elementów przyrody ożywionej i nieożywionej; wymienia rodzaje skał (lite, luźne i zwięzłe). wymienia formy ukształtowania terenu; wskazuje, które z form są wklęsłe, a które wypukłe (na fotografiach, modelach lub w terenie). wyjaśnia, co to są skały i minerały; odróżnia skały lite od pozostałych, rozpoznaje granity i piaskowce. rozpoznaje na ilustracjach i nazywa poszczególne formy ukształtowania terenu. rozpoznaje w krajobrazie elementy przyrody ożywionej i nieożywionej; charakteryzuje różne rodzaje skał i rozpoznaje je; wyjaśnia, co to są surowce mineralne, podaje ich podział. wskazuje i nazywa elementy pagórka; rozpoznaje zbocza łagodne i strome; wskazuje na modelu i nazywa elementy doliny rzecznej. podaje przykłady gospodarczego wykorzystania surowców mineralnych; podaje przykłady surowców jubilerskich. rozpoznaje i nazywa elementy doliny rzecznej w terenie. opisuje pochodzenie skał; wyjaśnia powstawanie skał osadowych; dokumentuje skały w najbliższej okolicy (fotografuje, opisuje, wyjaśnia różnice między nimi). charakteryzuje poszczególne formy ukształtowania terenu; rozpoznaje w terenie formy terenu i wykonuje ich dokumentację fotograficzną. 37. Warunki życia na lądzie wymienia najważniejsze cechy środowisk lądowych. podaje przykłady sposobów przetrwania zimy przez rośliny i zwierzęta. podaje przykłady przystosowań roślin do warunków suchych i wilgotnych. podaje przykłady roślin światłolubnych i cieniolubnych. wykazuje związek budowy zwierząt z przystosowaniem do życia na różnych podłożach. 38. Organizmy najbliższej okolicy rozpoznaje pospolite drzewa, krzewy i rośliny zielne występujące w najbliższej okolicy; rozpoznaje pospolite zwierzęta występujące w najbliższej okolicy. wskazuje różnice między podaje przykłady bylin drzewem iglastym występujących a drzewem liściastym; w najbliższej okolicy. wyjaśnia, czym różni się drzewo od krzewu i rośliny zielnej; wskazuje pień i koronę podaje, które rośliny są nazywane bylinami. podaje różnice między roślinami jednorocznymi, dwuletnimi i wieloletnimi. 10

11 Numer i temat lekcji Wymagania podstawowe Wymagania ponadpodstawowe dopuszczającą dostateczną dobrą bardzo dobrą celującą drzewa. 39. Las jako środowisko życia organizmów wyjaśnia, co to jest las; wymienia funkcje lasu; podaje podstawowe zasady zachowania się w lesie. omawia znaczenie tablic informacyjnych umieszczanych przy wejściu do lasu. wyjaśnia różnice między lasem liściastym, iglastym i mieszanym. wyjaśnia znaczenie pojęć: buczyna, bór, las mieszany. prezentuje samodzielnie opracowany regulamin zachowania się w lesie. 40. Organizmy różnych warstw lasu wymienia warstwy roślinności w lesie; podaje przykłady grzybów jadalnych, niejadalnych i trujących. podaje przykłady roślin tworzących poszczególne warstwy lasu. opisuje temperaturę powietrza, wilgotność i nasłonecznienie występujące w poszczególnych warstwach lasu; opisuje, jak można poznawać las za pomocą różnych zmysłów. wyjaśnia, dlaczego rośliny omawia przystosowania roślin runa leśnego kwitną w poszczególnych warstwach lasu wczesną wiosną; do panujących tam warunków. wyjaśnia znaczenie ściółki leśnej dla życia w lesie. 41. Sposoby odżywiania się organizmów rozróżnia cudzożywny i samożywny sposób odżywiania się organizmów. podaje przykłady znaczenia roślin w przyrodzie i życiu człowieka. uzasadnia, że człowiek jest uzasadnia, że rośliny opisuje ogólnie proces fotosyntezy. organizmem to organizmy samożywne. cudzożywnym. 42. Przystosowania organizmów do zdobywania pokarmu na wybranych przykładach przedstawia przystosowania zwierząt roślinożernych i mięsożernych do zdobywania pokarmu. wykazuje różnorodność sposobów polowania zwierząt mięsożernych. uzasadnia, że budowa roślin stanowi przystosowanie do samożywnego odżywiania się. podaje przykłady przystosowań zwierząt do odżywiania się pokarmem płynnym. wykazuje związek między budową przewodu pokarmowego roślinożerców a spożywanym przez nich pokarmem. 11

12 Numer i temat lekcji 43. Łąka jako środowisko życia organizmów Wymagania podstawowe Wymagania ponadpodstawowe dopuszczającą dostateczną dobrą bardzo dobrą celującą podaje przykłady rozpoznaje typowe rośliny rozpoznaje zwierzęta wykorzystywania łąk przez człowieka. łąkowe. żyjące na łące. rozróżnia rośliny jednoroczne i byliny. rozróżnia łąki naturalne i stworzone przez człowieka. 44. Rośliny uprawne wymienia produkty otrzymywane z poszczególnych zbóż; wymienia produkty otrzymywane z ziemniaków i buraków cukrowych. rozpoznaje zboża uprawiane w Polsce; nazywa rośliny oleiste; podaje przykłady roślin warzywnych. określa cel tworzenia pól uprawnych; opisuje zastosowanie i wykorzystanie różnych rodzajów i różnych części roślin. wskazuje różnice miedzy polem uprawnym a łąką; opisuje wykorzystanie i zastosowanie roślin włóknodajnych. wyjaśnia, co to są rośliny zbożowe, okopowe, oleiste. 45. Wody stojące i płynące wymienia wody występujące w najbliższej okolicy; podaje przykłady wód płynących i stojących. podaje przykłady zbiorników sztucznych i naturalnych; omawia wykorzystanie wód płynących i stojących. wyjaśnia pojęcia: bagno, staw, jezioro; wyjaśnia, co to jest źródło i ujście rzeki; opisuje rzekę w najbliższej okolicy. rozpoznaje w terenie wody powierzchniowe w najbliższej okolicy i podaje ich nazwy; wyjaśnia, co to jest nurt rzeki; opisuje naturalne i sztuczne zbiorniki wodne i rozpoznaje je w terenie. charakteryzuje wpływ różnych czynników na wody powierzchniowe; opisuje skutki powodzi; opisuje działalność rzeki (żłobienie koryta, podmywanie brzegów, transport piasku i inne). 46. Warunki życia w wodzie wymienia korzyści, jakie daje organizmom środowisko wodne. wskazuje najważniejsze przystosowania ryb do życia w środowisku wodnym. wykazuje różnice w warunkach życia w wodzie i na lądzie. opisuje ogólnie proces wymiany gazowej u ryby. wyjaśnia zasadę działania pęcherza pławnego. 47. Organizmy podaje przykłady ryb podaje przykłady omawia strefy określa, czym jest na wybranych przykładach przedstawia 12

13 Numer i temat lekcji słodkowodne Wymagania podstawowe Wymagania ponadpodstawowe dopuszczającą dostateczną dobrą bardzo dobrą celującą słodkowodnych występujących w Polsce. słodkowodnych zwierząt (innych niż ryby) żyjących w Polsce. występowania roślin w jeziorze. plankton i jakie jest jego znaczenie. przystosowania roślin do życia w wodzie. 48. Podsumowanie działu 5. Środowisko przyrodnicze najbliższej okolicy Wykazuje się wiadomościami i umiejętnościami z lekcji Dział 6. Krajobraz najbliższej okolicy (odpowiada treściom kształcenia z działu VII z Podstawy programowej kształcenia ogólnego) 49. Wpływ działalności człowieka na krajobraz opisuje dzisiejszy wygląd krajobrazu w mieście i na wsi; wymienia obiekty budowlane wykonane przez człowieka wpływające na krajobraz. opisuje, jak wyglądał krajobraz przed setkami lat (na podstawie ryciny) i czym zajmowali się ludzie; omawia, jakie zmiany krajobrazu następowały w ciągu stuleci pod wpływem działalności człowieka. wyjaśnia, dlaczego krajobrazów naturalnych na Ziemi jest niewiele; porównuje krajobraz miejski i wiejski; opisuje krajobrazy zdewastowane przez człowieka, np. tereny kopalń odkrywkowych. podaje przykłady krajobrazów naturalnych i uzasadnia ich zakwalifikowanie do danego typu krajobrazów; wyjaśnia, dlaczego krajobraz rolniczy zalicza się do krajobrazów częściowo przekształconych. podaje przykłady zmian krajobrazu na skutek gwałtownego rozwoju przemysłu w XIX w.; wyjaśnia, na czym polega rekultywacja krajobrazu. 50. Krajobraz wsi i miasta wymienia składniki krajobrazu wiejskiego i miejskiego. charakteryzuje krajobraz wiejski i miejski. uzasadnia zależność krajobrazu rolniczego od pór roku. porównuje krajobrazy rolnicze nizinne i górskie; porównuje krajobrazy dużego i małego miasta. definiuje pojęcia: krajobraz rolniczy i krajobraz miejski. 51. Krajobraz podaje przykłady krajobrazów opisuje elementy krajobrazu opisuje wybrany typ krajobrazu uzasadnia przywracanie wartości użytkowych wyjaśnia różnice między pojęciami rewitalizacja i rekultywacja. 13

14 Numer i temat lekcji antropogeniczny Wymagania podstawowe Wymagania ponadpodstawowe dopuszczającą dostateczną dobrą bardzo dobrą celującą antropogenicznych; wymienia składniki krajobrazu antropogenicznego w najbliższej okolicy. antropogenicznego w najbliższej okolicy. antropogenicznego. i przyrodniczych terenom zdegradowanym. 52. Krajobraz okolicy dawniej i dziś wymienia składniki krajobrazu najbliższej okolicy. rozróżnia aktualne i dawne elementy krajobrazu najbliższej okolicy. opisuje krajobraz najbliższej okolicy. wyjaśnia pochodzenie nazwy swojej miejscowości. prezentuje krajobraz okolicy na nośnikach cyfrowych. 53. Obiekty chronione w najbliższej okolicy wymienia formy ochrony przyrody w Polsce; podaje przykład parku narodowego położonego najbliżej miejsca zamieszkania i wskazuje go na mapie; opisuje podstawowe zasady zachowania się na terenie parku narodowego; podaje możliwości ochrony przyrody przez ucznia klasy 4. charakteryzuje sposoby ochrony przyrody w Polsce, wyjaśnia co oznacza skrót LOP. podaje przykłady rezerwatów przyrody i pomników przyrody w Polsce; wskazuje miejsca w najbliższej okolicy zasługujące na ochronę i uzasadnia swój wybór. opisuje zadania szkolnego koła Ligi Ochrony Przyrody. uzasadnia, że ochrona przyrody ma w Polsce długą tradycję. 54. Podsumowanie działu 6. Krajobraz najbliższej okolicy Wykazuje się wiadomościami i umiejętnościami z lekcji Propozycja opisu oczekiwanych osiągnięć programowych przyroda, klasa V 14

15 Konieczny na ocenę dopuszczającą Poziom Podstawowy na ocenę Rozszerzony na ocenę dostateczną dobrą I. Poznajemy najbliższe otoczenie Dopełniający na ocenę bardzo dobrą Twórczy na ocenę celującą - wskazuje widnokrąg - wskazuje główne kierunki widnokręgu - dobiera odpowiednią etykietę nazwy kierunku do polskiego skrótu - wyznacza kierunki widnokręgu przy pomocy kompasu z pomocą nauczyciela - wskazuje na ilustracji miejsca wschodu, zachodu Słońca w ciągu dnia - dokonuje pomiaru długości i szerokości ławki, zeszytu - posługuje się linijką - odczytuje wymiary z linijki - wskazuje skalę na planie, mapie -rozumie, że odległość na mapie jest pomniejszona w stosunku do odległości rzeczywistej - wskazuje na planie charakterystyczny obiekt miejsca obserwacji - odnajduje na planie wskazane ulice rozróżnia plan od mapy - odczytuje z legendy planu podstawowe znaki topograficzne - wskazuje na modelu wzgórze, górę, dolinę, - wskazuje w atlasie - wskazuje linie widnokręgu - wskazuje i nazywa główne kierunki widnokręgu i podaje ich polskie skróty - wyznacza kierunki widnokręgu przy pomocy kompasu - wskazuje na ilustracji miejsca wschodu, górowania i zachodu Słońca w ciągu dnia - dostrzega zależność między wysokością Słońca a długością cienia - dokonuje pomiaru długości i szerokości stołu, ławki - posługuje się taśmą mierniczą - odczytuje wymiary z taśmy mierniczej - odczytuje skalę w legendzie mapy, - odróżnia zapis skali liniowej, i liczbowej,- wskazuje dzielnik skali jako liczbę, która wskazuje ile razy została pomniejszona odległość - identyfikuje na planie miejsce obserwacji - odnajduje na planie wskazane ulice - zna podstawowe znaki topograficzne - posługuje się legendą planu rozróżnia plan od mapy - wskazuje na planie wybrane obiekty wskazuje i nazywa co nazywamy widnokręgiem, linią widnokręgu - nazywa i wskazuje główne kierunki widnokręgu oraz podaje ich polskie skróty i międzynarodowe - rozpoznaje i nazywa przyrządy służące do wyznaczania kierunków widnokręgu - zna budowę i zasady posługiwania się kompasem wyznacza kierunki widnokręgu za pomocą kompasu, gnomonu i -opisuje pozorną wędrówkę Słońca po niebie w ciągu doby - rozpoznaje miejsca wschodu, górowania i zachodu Słońca w ciągu dnia - wskazuje zależność między wysokością Słońca a długością cienia - zna sposoby mierzenia odległości dokonuje pomiaru długości i szerokości dowolnego przedmiotu szacuje odległości i wysokości w terenie rysuje plan prostych przedmiotów w skali -wymienia czynności, które należy wykonać, aby narysować plan - Wykonuje pomiary taśmą mierniczą - wyjaśnia, co nazywamy widnokręgiem, linią widnokręgu omawia jak wskazujemy główne kierunki widnokręgu oraz podaje ich polskie skróty i międzynarodowe wyjaśnia zależności między miejscem obserwacji a wielkością widnokręgu; - rozpoznaje i nazywa przyrządy służące do wyznaczania kierunków widnokręgu wyznacza kierunki widnokręgu za pomocą kompasu, gnomonu oraz sposobów opartych na obserwacji w terenie prowadzi obserwacje i opisuje pozorną wędrówkę Słońca po niebie w ciągu doby - rozpoznaje miejsca wschodu, górowania i zachodu Słońca w zależności od pory roku wskazuje zależność między wysokością Słońca a zmianami w przyrodzie w ciągu roku - zna i wymienia sposoby mierzenia odległości dokonuje pomiarów w klasie, terenie. - szacuje odległości i wysokości w terenie rysuje plan przedmiotów w różnych skalach wymienia czynności, które należy wykonać, aby narysować Obejmuje bardzo dobre opanowanie całości programu nauczania, uzupełniane o: treści znacznie wykraczające poza program nauczania przyrody, samodzielne i twórcze rozwijanie własnych uzdolnień, biegłe posługiwanie się zdobytymi wiadomościami w rozwiązywaniu problemów teoretycznych i praktycznych, propozycje rozwiązań nietypowych. 15

16 przyrodniczym różne rodzaje map - wskazuje na mapie Polski góry, niziny, wyżyny; - wskazuje na mapie miejscowość, w której mieszka - odnajduje na planie swojej miejscowości drogę do szkoły - odczytuje z legendy planu podstawowe znaki topograficzne - wskazuje na modelu wzgórze, górę, dolinę, kotlinę jako formy wypukłe i wklęsłe - wskazuje w atlasie przyrodniczym różne rodzaje map - wskazuje na mapie Polski góry, niziny, wyżyny; - wskazuje na mapie miejscowość, w której mieszka rozumie, co wskazuje skala planu - odróżnia zapis skali liniowej i liczbowej, - na podstawie skali liczbowej określa ile razy odległość została zmniejszona - oblicza na prostych przykładach odległość rzeczywistą, na podstawie skali, - orientuje planu za pomocą kompasu identyfikuje na planie miejsce obserwacji i obiekty w najbliższym otoczeniu - posługuje się legendą planu wskazuje na planie wybrane obiekty; odnajduje na planie miasta drogę do wybranego obiektu; orientuje plan za pomocą znaków topograficznych i obiektów terenowych. odczytuje informacje z mapy (znaki topograficzne) - posługuje się podziałką liniową do określania odległości, wskazuje różnicę między planem a mapą. rozpoznaje podstawowe znaki topograficzne - rozróżnia w terenie i na modelu formy wypukłe i wklęsłe - wskazuje formy wypukłe i wklęsłe na mapie poziomicowej - zna i rozróżnia rodzaje map - rozpoznaje na mapie hipsometrycznej niziny, wyżyny i góry odszukuje i wskazuje na mapie własny region miastem, w którym mieszka plan - wyjaśnia pojęcie skali planu; -podaje na podstawie skali, ile razy odległość w terenie została zmniejszona na mapie, - oblicza odległość rzeczywistą na podstawie dowolnej skali, - rozpoznaje na podstawie zapisu skalę małą i dużą, - oblicza odległość rzeczywistą na podstawie dowolnej skali, - orientuje plan, mapę za pomocą kompasu identyfikuje na planie, na mapie miejsce obserwacji i obiekty w najbliższym otoczeniu - określa wzajemne położenie obiektów na planie, mapie - posługuje się legendą planu, mapy -omawia i wskazuje na planie miasta drogę do wybranego obiektu; orientuje plan,mapę za pomocą znaków topograficznych i obiektów terenowych. -- porównuje odległość na mapie z odległością rzeczywistą w terenie- określa wzajemne położenie obiektów na mapie topograficznej - Posługuje się podziałką liniową do określania odległości, - zna drogę powstawania mapy :od szkicu do mapy -rozpoznaje znaki topograficzne (punktowe, liniowe, powierzchniowe). - rozróżnia w terenie i na mapie poziomicowej formy wypukłe i wklęsłe - dobiera odpowiedni rodzaj mapy do określonego zadania 16

17 wskazuje na mapie Polski: góry, wyżyny, niziny i odczytuje ich nazwy odczytuje z mapy nazwy miast: Kraków, warszaw, Gdańsk, rzek: Wisłę, Odrę - wskazuje na mapie bieg rzeki Odry i Wisły od źródła do ujścia - odczytuje nazwy trzech miast przez, które przepływają te rzeki Krajobraz górski -wskazuje na mapie pasma górskie w Polsce; Sudety, Karpaty, Tatry wskazuje na modelu góry: szczyt, zbocze - rozróżnia na ilustracji górala, owce Krajobraz wyżynny - odczytuje z mapy nazwy wyżyn -wymienia znane miasta na Wyżynie Krakowsko- Częstochowskiej. wskazuje na mapie Wyżynę Śląską; odczytuje z mapy większe miasta należące do GOP; wskazuje na ilustracjach : kopalnię, węgiel, górnika, wskazuje na mapie Wyżynę Lubelską i miasto Lublin - Krajobraz nizinny wskazuje na mapie Polski: góry, wyżyny, niziny i odczytuje ich nazwy odczytuje z mapy nazwy wybranych miast, rzek, jezior, krain - wskazuje na mapie główne rzeki Polski: Odrę, Wisłę - pokazuje na mapie źródło, ujście, prawy i lewy brzeg, trzy miasta przez, które przepływają te rzeki Krajobraz górski -wskazuje na mapie pasma górskie w Polsce; Sudety, Karpaty, Tatry wskazuje na modelu góry: szczyt, zbocze łagodne, strome, kotliny, doliny - wie, kto mieszka w górach i czym się zajmuje. Krajobraz wyżynny wskazuje na mapie wyżyny Polski - odczytuje z mapy nazwy wyżyn -wymienia znane miasta na Wyżynie Krakowsko- Częstochowskiej. wskazuje na mapie Wyżynę Śląską; odczytuje z mapy większe miasta należące do GOP; wskazuje i nazywa elementy krajobrazu przemysłowego wskazuje na ilustracjach II. Poznajemy krajobrazy Polski wskazuje na mapie Polski: góry, wyżyny, niziny i odczytuje ich nazwy odczytuje z mapy nazwy wybranych miast, rzek, jezior, krain - określa położenie i wskazuje na mapie główne rzeki Polski i ich dopływy - pokazuje na mapie źródło, ujście, prawy i lewy brzeg, przykład prawego, lewego dopływu rzek Odry i Wisły - wskazuje główne miasta prze, które przepływa Odra, Wisła Krajobraz górski -wskazuje na mapie największe pasma górskie w Polsce; - wymienia poznane formy terenu wskazuje na mapie położenie Karpat, Tatr Wysokich, Zakopanego, Rysów; rozróżnia pojęcia :szczyt, zbocze łagodne, strome, kotliny, doliny - zna zajęcia górali, rozpoznaje stroje regionalne Krajobraz wyżynny wskazuje na mapie wyżyny Polski - wskazuje charakterystyczne formy krasowe; - wymienia formy ochrony przyrody na Wyżynie - rozpoznaje na mapie hipsometrycznej niziny, wyżyny i góry wymienia i wskazuje na mapie Polski :góry, wyżyny, niziny, określa ich położenie zna i wskazuje na mapie nazwy największych miast, rzek, jezior - wymienia rodzaje wód powierzchniowych wymienia i wskazuje największe rzeki Polski, ich źródło. bieg górny, środkowy, dolny, ujście. - wskazuje dorzecza tych rzek - podaje przykłady wód słonych i słodkich określa wpływ człowieka na stan życia w rzekach, zagrożenia związane z powodziami Krajobraz górski - zna i wskazuje na mapie największe pasma górskie w Polsce i ich szczyty - wymienia elementy charakterystyczne dla krajobrazu wysokogórskiego - wymienia pietra roślinności w górach - wymienia walory turystyczne i kulturalne Zakopanego Krajobraz wyżynny - wymienia i wskazuje na mapie wyżyny Polski - wymienia osobliwości krajobrazu Wyżyny Krakowsko- 17

18 wymienia największe miasta leżące na Nizinie Mazowieckiej - nazywa stolicę Polski i wskazuje na mapie nazywa rzekę, która przepływa przez Nizinę Mazowiecką; Krajobraz pojezierny - wskazuje na mapie Pojezierze Mazurskie - odczytuje nazwę jeziora na mapie Krajobraz nadmorski wskazuje na mapie wybrzeże Bałtyckie, Morze Bałtyckie wskazuje na ilustracji dwa typy brzegu morskiego- wysoki i niski; - wskazuje na ilustracji rybaka, marynarza - wskazuje dwa miasta portowe negatywne skutki działalności człowieka w środowisku; - zna pojęcia : kopalnia, węgiel, górnik, - rozumie zagrożenia pracy w kopalni - wskazuje zastosowanie węgla. wskazuje na mapie Wyżynę Lubelską i miasto Lublin nazywa najważniejsze rośliny uprawiane na Wyżynie Lubelskiej - Krajobraz nizinny -wskazuje na mapie niziny Polski wymienia największe miasta leżące na Nizinie Mazowieckiej nazywa rzekę, która przepływa przez Nizinę Mazowiecką; - wymienia składniki krajobrazu wielkomiejskiego Krajobraz pojezierny - wskazuje na mapie pojezierza Polski podaje nazwy dwóch najważniejszych miast - odczytuje nazwy jezior na mapie Krajobraz nadmorski wskazuje na mapie wybrzeże Bałtyckie rozróżnia dwa typy brzegu morskiego- wysoki i niski; - zna zawody: rybaka, marynarza - wskazuje trzy miasta portowe -wskazuje na mapie Polski przygotowaną trasę przez największe miasta Polski od gór Krakowsko-Częstochowskiej. wskazuje na mapie Wyżynę Śląską; odczytuje z mapy większe miasta należące do GOP; wymienia cechy krajobrazu przekształconego przez człowieka; - zna sposoby wydobywania węgla, niebezpieczną pracę górnika - wskazuje zastosowanie węgla. wskazuje na mapie Wyżynę Lubelską; - odczytuje z mapy podstawowe informacje o Wyżynie Lubelskiej, wyróżnia najważniejsze rośliny uprawiane na Wyżynie Lubelskiej - Krajobraz nizinny - wskazuje na mapie niziny Polski wymienia nazwy nizin środkowopolskich; wymienia największe miasta leżące na nizinach środkowopolskich -wskazuje położenie Niziny Mazowieckiej na mapie Polski; nazywa rzekę, która przepływa przez Nizinę Mazowiecką; charakteryzuje Nizinę Mazowiecką jako region o charakterze rolniczym, przemysłowym - wymienia składniki krajobrazu wielkomiejskiego Krajobraz pojezierny - wskazuje na mapie pojezierza Polski Częstochowskiej - zna i wyjaśnia powód powstania formy krasowych - wymienia formy ochrony przyrody na Wyżynie Krakowsko-Częstochowskiej. oraz przykłady obiektów i organizmów chronionychokreśla położenie Wyżyny Śląskiej - wymienia najważniejsze ośrodki wydobycia węgla kamiennego - wyjaśnia metody wydobycia węgla - wymienia najważniejsze problemy aglomeracji miejskich na Wyżynie Śląskiej określa położenie na mapie Wyżyny Lubelskiej; wymienia cechy krajobrazu rolniczego; wyjaśnia zależność upraw roślin od rodzaju gleby Krajobraz nizinny - wskazuje na mapie najważniejsze miasta pasa nizin środkowej Polski - wymienia cechy krajobrazu nizinnego wskazuje zabytkowe obiekty na planie Warszawy Krajobraz pojezierny - określa położenie Pojezierza Mazurskiego na mapie; wymienia osobliwości przyrodnicze i turystyczne Krainy Wielkich Jezior Mazurskich; 18

19 do morza - określa położenie Pojezierza Mazurskiego na mapie; podaje nazwy dwóch najważniejszych miast - wymienia nazwy jezior, charakterystyczne gatunki zwierząt i roślin pojezierza Krajobraz nadmorski wymienia elementy wybrzeża morskiego; rozpoznaje dwa typy brzegu morskiego- wysoki i niski; - rozróżnia charakter pracy rybaka, marynarza - wymienia przykładowe porty na wybrzeżu bałtyckim - planuje trasę wycieczki po mapie : Od Tatr do Bałtyku, ze szczególnym uwzględnieniem miast: Warszawy, Krakowa, Gdańska Krajobraz nadmorski opisuje osobliwości parków narodowych wybrzeża - wyjaśnia potrzebę ochrony wydm na wybrzeżu charakteryzuje pogodę nad morzem - wymienia miasta portowe, walory turystyczne i zabytki Gdańska - planuje wycieczkę po mapie Od Tatr do Bałtyku uwzględniając najważniejsze walory przyrodnicze, krajobrazowe i turystyczne największych miast Polski IIII. Świat wokół nas -wskazuje i nazywa substancje najbliższym otoczeniu., - wskazuje na ilustracjach modele drobinowe ciała stałego, cieczy,gazu wskazuje na przykładach z życia codziennego różne stany skupienia substancji - rozróżnia i nazywa trzy stany skupienia wody -bada doświadczalnie zjawiska: parowania, skraplania, topnienia i zamarzania wody określa doświadczalnie -wskazuje w najbliższym otoczeniu przykłady ciał stałych, cieczy i gazów, - wskazuje na ilustracjach modele drobinowe ciała stałego, cieczy,gazu- -Obserwuje i rozróżnia właściwości poznawanych substancji wymienia stany skupienia substancji - rozróżnia i nazywa trzy stany skupienia wody -bada doświadczalnie zjawiska: parowania, skraplania, topnienia -wskazuje i nazywa w najbliższym otoczeniu przykłady ciał stałych, cieczy i gazów,- prezentuje za pomocą modelu drobinowego trzy stany skupienia substancji -Obserwuje nazywa i rozróżnia właściwości poznawanych substancji wymienia stany skupienia substancji wymienia właściwości ciał stałych, cieczy i gazów - rozróżnia i nazywa trzy stany skupienia wody - określa właściwości ciał stałych, cieczy i gazów - rysuje ułożenie cząsteczek w ciałach stałych, cieczach i gazach - prezentuje na modelu drobinowym właściwości ciał stałych, cieczy i gazów(kształt i ściśliwość) - podaje przykłady ruchu drobin w gazach i cieczach (dyfuzja) oraz przedstawia te zjawiska na modelu lub schematycznym rysunku -wykonuje proste doświadczenia 19

20 właściwości wody : barwę, smak, stan skupienia dostrzega ważność wody w życiu człowieka - obserwuje proste oświadczenia wykazujące rozszerzalność cieplną ciał stałych - rozróżnia wskazane substancje na metale i niemetale, - wskazuje, gdzie jest powietrze - rozumie, ze powietrze jest potrzebne do oddychania - wie, jak wykorzystać wykonany wiatromierz i zamarzania wody wskazuje przykłady występowania wody w przyrodzie w różnych stanach skupienia;. wyjaśnia obieg wody w przyrodzie układając w odpowiedniej kolejności ilustracje określa doświadczalnie właściwości wody : barwę, smak, kształt, stan skupienia wyjaśnia rolę wody w życiu człowieka - obserwuje proste oświadczenia wykazujące rozszerzalność cieplną ciał stałych - rozumie zasadę działania termometru cieczowego - odczytuje temperaturę dodatnią z termometru cieczowego - rozróżnia wskazane substancje na metale i niemetale, - wskazuje przykłady mieszanin spotykanych w życiu codziennym, - rozumie rolę powietrza w oddychaniu człowieka, zwierząt. - na podstawie instrukcji wykonuje prosty wiatromierz - wykorzystuje wiatromierz do prowadzenia obserwacji pogody -bada doświadczalnie zjawiska: parowania, skraplania, topnienia i zamarzania wody nazywa przemiany zachodzące pomiędzy stanami skupienia; wymienia przykłady występowania wody w przyrodzie w różnych stanach skupienia;. wyjaśnia obieg wody w przyrodzie na schemacie opisuje właściwości wody w stanie ciekłym wyjaśnia rolę wody w życiu organizmów żywych- obserwuje proste oświadczenia wykazujące rozszerzalność cieplną ciał stałych -określa wpływ temperatury na ciała stałe, ciekłe i gazowe - rozumie zasadę działania termometru cieczowego - odczytuje temperaturę z termometru cieczowego - rozróżnia wskazane substancje na metale i niemetale, - wskazuje przykłady mieszanin spotykanych w życiu codziennym, - wymienia właściwości fizyczne powietrza - na podstawie instrukcji wykonuje prosty wiatromierz - wykorzystuje wiatromierz do prowadzenia obserwacji pogody dotyczące właściwości substancji - obserwuje, rozróżnia i nazywa trzy stany skupienia wody - bada doświadczalnie zjawiska: parowania, skraplania, topnienia i zamarzania wody -opisuje krążenie wody w przyrodzie - nazywa przemiany zachodzące pomiędzy stanami skupienia wody wymienia przykłady występowania wody w przyrodzie w różnych stanach skupienia - opisuje właściwości fizyczne wody w stanie ciekłym dostrzega rolę wody w przyrodzie -przeprowadza na podstawie instrukcji, doświadczenia wykazujące rozszerzalność cieplną gazów i cieczy określa wpływ temperatury na ciała stałe, ciekłe i gazowe i ich gęstość; - podaje przykłady występowania i wykorzystania rozszerzalności cieplnej ciał w życiu codziennym- wyjaśnia zasadę działania termometru cieczowego -wymienia metale i niemetale jako substancje proste - Wykonuje i opisuje proste doświadczenie na istnienie powietrza i i ciśnienia atmosferycznego - zna właściwości fizyczne powietrza, rolę tlenu w życiu organizmów 20

21 IV. Światło i dźwięk. - wymienia źródła światła - wie, że promienie słoneczne rozchodzą się po liniach prostych - rozpoznaje na ilustracjach zaćmienie Słońca, cień i półcień; nazywa wymienione zjawiska - rozumie pojęcie: element odblaskowy - rozumie znaczenie elementów odblaskowych - wskazuje na foliogramie / rysunku wybrane elementy budowy oka; nazywa - dokończy rysunek przedstawiający powstawanie obrazu na przykładzie świecy - wymienia barwy światła podstawowe - zna i operuje pojęciami: okulista, daltonista - wymienia źródła dźwięku - rozumie, że instrumenty muzyczne są źródłem dźwięku - nazywa i wskazuje na modelu elementy budowy ucha ludzkiego - zna i operuje pojęciami: laryngolog, wada słuchu - wymienia zmysły i odpowiadające im narządy - podaje przykłady naturalnych i sztucznych źródeł światła - podaje przykłady ciał przezroczystych i nie przezroczystych - różnicuje pojęcia: cień, półcień - różnicuje terminy: promienie świetlne, rozproszenie światła - rozumie, że promienie świetlne się rozchodzą i załamują - rozpoznaje na rysunkach rozproszenie, odbicie i załamanie promieni świetlnych - podaje przykłady wykorzystania elementów odblaskowych dla bezpieczeństwa - zna i operuje pojęciami: krótkowzroczność ( krótkowidz ), nadwzroczność ( dalekowidz ) - wymienia zasady ochrony narządu wzroku - wie, że dźwięk to fale - rozumie i operuje pojęciem: ośrodek - zna podział ucha na ucho zewnętrzne, środkowe i wewnętrzne - podaje przykłady korekty poznanych wad słuchu - wymienia zasady ochrony - wie, czym są pominie świetlne - wymienia konsekwencje prostolinijnego rozchodzenia się ciał - wyjaśnia znaczenie pojęć: cień, półcień - różnicuje i wyjaśnia terminy: promienie świetlne, rozproszenie światła - wyjaśnia, w jakiej sytuacji zachodzi zjawisko załamania światła - rysuje odchylenie promienia świetlnego przy przejściu z powietrza do wody - czynnie uczestniczy w doświadczeniach z wykorzystaniem elementów odblaskowych - zna i rozumie znaczenie wybranych części budujących oko - rozumie znaczenie czopków, pręcików - wymienia barwy światła podstawowe i dopełniające - wymienia wady i przyczyny wybranych wad wzroku - podaje przykłady korekty poznanych wad wzroku - rozpoznaje na obrazku soczewki wklęsłe i wypukłe - rozumie, że prędkość dźwięku - na podstawie doświadczeń oraz ilustracji określi rolę / funkcję zmysłów w odbieraniu wrażeń ze środowiska zewnętrznego - wyjaśnia jak powstaje cień -rysuje schemat zaćmienia Słońca - różnicuje i wyjaśnia terminy: obraz pozorny, odbicie lustrzane światła - rysuje schemat odbicia promieni świetlnych od powierzchni gładkiej i chropowatej / zwierciadła, powierzchni rozpraszających - zilustruje odbicie światła od elementów odblaskowych - zilustruje powstawanie obrazu na siatkówce - wyjaśnia, dlaczego niektóre przedmioty są czarne, a inne białe - różnicuje i wyjaśnia znaczenie pojęć: fale dźwiękowe, natężenie, częstotliwość - wyjaśnia, jakie ciała są źródłami dźwięku - podaje przykłady ośrodków w których dźwięki rozchodzą się szybciej ( woda, ciało stałe ) i wolniej ( powietrze ) -omawia sposób rozchodzenia - proponuje wykonanie doświadczenia mającego na celu badanie znaczenia zmysłów - przedstawia informacje dotyczące zaćmienia Słońca ( daty, zdjęcia ) - omawia schemat powstawania obrazu pozornego na zwierciadle - zaprojektuje element odblaskowy i wyjaśni jego wykorzystanie - omawia sposób odbierania wrażeń świetlnych przez oko człowieka z wykorzystaniem schematycznego rysunku oka - zilustruje bieg promieni świetlnych przez soczewkę skupiającą i rozpraszającą - na podstawie doświadczenia rozumie, że o wysokości tonu podstawowego generowanego przez strunę decyduje naprężenie i jej długość - na podstawie doświadczeń i obserwacji przyrodniczych porównuje prędkości rozchodzenia się 21

22 - wymienia wady i przyczyny wad słuchu narządu słuchu uzależniona jest od ośrodka w jakim ono powstaje - wie, czym są ultradźwięki - wymienia przykłady zwierząt porozumiewających się za pomocą ultradźwięków - wie jak mierzymy siłę i wysokość dźwięku się fal dźwiękowych (kierunek, rodzaj ośrodka) -wyjaśnia, jak powstaje echo i czym są ultradźwięki - określi funkcję wybranych elementów budowy ucha - na podstawie schematu omawia sposób odbierania dźwięków przez ucho ludzkie światła i dźwięku; wyciąga wnioski - wyjaśnia, czym jest echolokacja - wymienia przykłady wykorzystania echolokacji przez człowieka V. Podstawowe zjawiska elektryczne i magnetyczne - wie, że piorun to wyładowanie elektryczne - zna podstawowe zasady bezpiecznego zachowania się podczas burzy - wskazuje źródła energii, którą wykorzystuje w codziennych czynnościach - zna podstawowe zasady obchodzenia się z urządzeniami elektrycznymi - rozpoznaje na ilustracjach prosty obwód elektryczny - rozumie potrzebę oszczędzania energii elektrycznej - wie, jak zbudowany jest magnes; rozpoznaje bieguny magnetyczne - podaje przykłady zjawisk elektrycznych w przyrodzie, np. wyładowania atmosferyczne, elektryzowanie się włosów podczas czesania oraz niektórych ubrań - podaje przykłady naturalnych i sztucznych źródeł światła - wymienia kilka sposobów oszczędzania energii elektrycznej - wie, że magnes wytwarza pole magnetyczne - podaje przykłady ciał przyciąganych przez magnes - wymienia czynniki zakłócające prawidłowe działanie kompasu - objaśnia zasady użytkowania domowych urządzeń elektrycznych na podstawie instrukcji obsługi dowolnego sprzętu - rozumie pojęcie obwód elektryczny - wykona schematyczny rysunek linii pola magnetycznego - wymienia przykłady magnesów naturalnych - zna zakres napięć i prądów bezpiecznych dla człowieka oraz niosących zagrożenie - pod kontrolą nauczyciela sprawdza przewodzenie prądu elektrycznego przez różne ciała - wyjaśnia, co to jest pole magnetyczne - na podstawie doświadczeń wymienia właściwości magnesu ( ich wzajemne oddziaływanie i oddziaływanie na różne ciała ) - wymienia przykłady zastosowania igły magnetycznej, np. busola, kompas - wykazuje za pomocą kompasu istnienie pola magnetycznego Ziemi - potrafi zademonstrować sposób elektryzowania ciał wykonanych z różnych substancji - opisuje skutki przepływu prądu w domowych urządzeniach elektrycznych / na podstawie ilustracji / - razem z nauczycielem buduje prosty obwód elektryczny składający się z małej żarówki, baterii i dwóch przewodów - uzasadnia potrzebę oszczędzania energii elektrycznej - zbuduje prosty kompas i krótko opisze zasadę jego działania 22