Koordynacja systemów zabezpieczenia społecznego.

Transkrypt

1 1 Koordynacja systemów zabezpieczenia społecznego. Sytuacja socjalna osób migrujących zarobkowo. dr Andrzej Szybkie Warszawa, maj 2017 r.

2 2 Zagadnienia objęte wykładem Kiedy praca za granicą ma znaczenie dla uprawnień socjalnych Co to jest koordynacja systemów zabezpieczenia społecznego oraz jakie przepisy prawne ją regulują Kogo dotyczą unijne reguły koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego Podstawowe zasady koordynacji w UE W którym kraju UE należy opłacać składki na ubezpieczenia społeczne. Delegowanie. Wyjątek od zasady ogólnej. Inne regulacje Świadczenia koordynowane międzynarodowo w ramach UE

3 3 Kiedy praca za granicą ma znaczenie dla uprawnień socjalnych Praca w państwach: - członkowskich UE, EFTA - z którymi RP łączy umowa międzynarodowa o zabezpieczeniu społecznym - pozostałych Z punktu widzenia ubezpieczeń społecznych i świadczeń kluczowe znaczenie ma, czy praca za granicą podejmowana jest w państwie członkowskim Unii Europejskiej lub kraju EFTA, państwie z którym Polskę łączy umowa o zabezpieczeniu społecznym, czy też w innym kraju.

4 4 Co to jest koordynacja systemów zabezpieczenia społecznego oraz jakie przepisy prawne ją regulują Koordynacja systemów zabezpieczenia społecznego to system międzynarodowych regulacji prawnych, które określają, w którym państwie należy opłacać składki na ubezpieczenia społeczne. Mówią one również, na jakich zasadach przyznawane są i wypłacane świadczenia z ubezpieczeń społecznych dla osób migrujących, czyli na przykład, z ilu krajów można otrzymać emeryturę, czy rentę kiedy pracowało się w kilku krajach UE oraz na jakich zasadach można uzyskać zasiłek chorobowy przebywając w innym kraju niż kraj w którym płacimy składki na ubezpieczenia społeczne.

5 5 Koordynacja uregulowana jest w prawie Unii Europejskiej oraz w umowach międzynarodowych o zabezpieczeniu społecznym, zawartych przez Polskę (państwo) z innymi krajami.

6 6 Podstawy prawne unijnej koordynacji Traktat o funkcjonowaniu UE Rozporządzenia w sprawie koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego (w tym: nr 883/2004, nr 987/2009, nr 1231/2010, nr 1408/71, nr 574/72, nr 859/2003) decyzje i zalecenia Komisji Administracyjnej Wyroki Trybunału Sprawiedliwości UE Umowy zewnętrzne wobec UE (w tym stowarzyszeniowe)

7 Umowy międzynarodowe o zabezpieczeniu społecznym stosowane przez Polskę z państwami spoza UE/EOG/Szwajcarii 7 Data wejścia Państwo Data podpisania Dziennik Ustaw w życie Umowy JUGOSŁAWIA Obecnie dotyczy: Czarnogóry, Serbii, Bośni i Hercegowiny r r. Dz.U. z 1959 r. nr 19, poz.114 MACEDONIA r r. Dz.U. z 2007 r., nr 229, poz STANY ZJEDNOCZONE AMERYKI r r. Dz.U. z 2009 r., nr 46, poz. 374, KANADA r r. Dz.U. z 2009 r., nr 133, poz. 1095, KOREA PŁD r r. Dz. U. z 2010r., nr 35, poz.192 AUSTRALIA r r. Dz.U. z 2010r., nr 172, poz UKRAINA r r. Dz.U. z 2013 r., poz. 1373, MOŁDAWIA r r. Dz.U. z 2014 r. poz. 1460,

8 8 Kogo dotyczą reguły unijnej koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego Zakres podmiotowy unijnej koordynacji Kategorie osób objętych koordynacją unijną. Obywatele państw trzecich. Ważne. Obywatele Unii Europejskiej korzystają z systemu koordynacji w zakresie ubezpieczeń społecznych i świadczeń bez względu na to gdzie mieszkają, czy to na terytorium Unii Europejskiej, czy tez poza nim.

9 9 Podstawowe zasady unijnej koordynacji Podstawowe prawa i obowiązki osób, które podróżują zarobkowo w obrębie Unii Europejskiej lub z Polski do kraju, z którym Polska ma umowę o zabezpieczeniu społecznym, określają tzw. zasady koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego. To główne reguły, na których opiera się ochrona socjalna pracowników migrujących w obrębie UE. Do zasad tych zalicza się m.in. zasadę równego traktowania, zasadę jednego ustawodawstwa, zasadę sumowania okresów oraz zasadę zniesienia klauzul terytorialności i eksportu świadczeń (transfer).

10 10 Zasada równego traktowania

11 11 Przykład Eugeniusz jest DJ-em. Bardzo dobrym, na tyle, że na specjalne zaproszenie pojechał do Irlandii i podjął zatrudnienie na stałe w klubie muzycznym The Purple Octupus. W związku z obowiązywaniem przepisów o koordynacji, pracodawca Eugeniusza musi opłacać za niego do irlandzkiego ZUS-u takie same składki na ubezpieczenia społeczne, jak za pracowników będących obywatelami Irlandii. Co więcej, w przypadku choroby, inwalidztwa, czy wypadku, irlandzki ZUS musi wypłacać mu takie same świadczenia, zasiłki itp. jak obywatelom irlandzkim. Nie może więc wymagać od niego spełnienia jakichś specjalnych dodatkowych warunków do przyznania świadczeń, których nie wymaga się od Irlandczyków.

12 12 Zasada jednego ustawodawstwa

13 13 Przykład Pani Genowefa ma 55 lat i zawsze pracowała jako sprzątaczka w Szkole Podstawowej w Kurzewie. Ponieważ szkoła została zlikwidowana, Pani Genowefa pojechała do córki do Carcassonne, małej miejscowości we Francji, w której znajduje się piękny średniowieczny zamek. Córka pomogła jej znaleźć pracę przy sprzątaniu terenu zamku. Pani Genowefa nie sprzedała mieszkania w Kurzewie, ponieważ nie wie, jak jej się uda z pracą we Francji. Posiada więc stałe miejsce zamieszkania w Polsce i jest obywatelką polską. W momencie podjęcia przez nią zatrudnienia we Francji, składki będą za nią odprowadzane do francuskiego systemu ubezpieczeń społecznych i będzie mogła korzystać ze świadczeń z tego systemu, pomimo polskiego obywatelstwa i adresu. Przepisy o koordynacji wskazują bowiem, że składki z tytułu pracy odprowadza się do systemu ubezpieczeń tylko jednego państwa członkowskiego UE i co do zasady jest to państwo, w którym osoba wykonuje pracę, bez względu na to gdzie mieszka i jakie ma obywatelstwo.

14 14 Zasada sumowania okresów

15 15 Przykład Pan Edward ubiega się o emeryturę, po ukończeniu 65 lat. Urodził się przed 1 stycznia 1949 r., co oznacza, że po to, aby otrzymać emeryturę, musi oprócz osiągnięcia wieku emerytalnego, także posiadać odpowiedniej długości okresy składkowe i nieskładkowe, wynoszące 25 lat. To wynika z polskiej ustawy o emeryturach i rentach. Pan Edward pracował jednak w Polsce tylko 14 lat. Pozostały czas, tj. 18 lat, spędził pracując w Holandii. Ponieważ Holandia jest państwem Unii Europejskiej, ZUS przy rozpatrywaniu prawa do emerytury Pana Edwarda potraktuje całość okresów ubezpieczenia Pana Edwarda, czyli 32 lata pracy w Polsce i w Holandii, jakby były spełnione w Polsce. Umożliwi to przyznanie prawa do polskiej emerytury przez ZUS Panu Edwardowi. ZUS nie będzie jednak płacić za okresy holenderskiego ubezpieczenia. Za ten okres Pan Edward bowiem może ubiegać się o odpowiednią emeryturę z Holandii.

16 16 Zasada zniesienia klauzul terytorialności i eksportu świadczeń (transfer)

17 17 Przykład Jozin Bazin, obywatel czeski, pracował jako operator urządzeń oczyszczania ścieków, kolejno w Polsce oraz w Czechach. Po osiągnięciu wieku emerytalnego, złożył wniosek i w każdym z tych państw uzyskał emeryturę. Ma więc obecnie dwie emerytury: z Polski wypłacaną przez ZUS i z Czech wypłacaną przez czeska instytucję CSSZ (odpowiednik ZUS-u), każda z emerytur w wysokości odpowiedniej do okresu pracy w danym kraju. Obecnie żona Jozina odziedziczyła domek w Bułgarii, nad morzem. Jozin wyjechał więc na stałe do Bułgarii. Dzięki regulacjom unijnym, może on sobie zażyczyć, aby zarówno polski ZUS, jak i czeska instytucja CSSZ, wypłacały mu emerytury z Polski i z Czech na rachunek bankowy w Bułgarii. Musi jedynie wskazać do polskiego ZUS i czeskiego CSSZ dane bankowe, czyli odpowiedni numer rachunku bankowego w banku bułgarskim, po czym będzie mieć przelewane emerytury na to konto.

18 18 W którym kraju należy opłacać składki na ubezpieczenia społeczne. Delegowanie. Wyjątek od zasady ogólnej. Inne regulacje Co do zasady pracownik lub osoba prowadząca działalność na własny rachunek migrująca zarobkowo za granicę podlega ustawodawstwu tylko jednego państwa członkowskiego czyli składki płaci się tylko w jednym kraju. Co do zasady pracownik lub osoba prowadząca działalność na własny rachunek podlega ustawodawstwu tego państwa członkowskiego, w którym wykonuje swoją pracę czyli płaci składki w państwie wykonywania pracy, bez względu na obywatelstwo, czy miejsce zamieszkania osoby oraz bez względu na siedzibę pracodawcy.

19 19 Wyjątek od zasady ogólnej stanowi tzw. delegowanie pracownika. Główne zasady delegowania są następujące: możliwość dalszego podlegania polskiemu ustawodawstwu przez okres nieprzekraczający 24 miesięcy, pracownik delegowany nie zastępuje innego pracownika delegowanego w państwie przyjmującym, delegujący pracodawca prowadzi normalnie działalność w państwie delegującym, pracownik wykonuje pracę w imieniu delegującego pracodawcy.

20 20 Przykład Janusz Konstanty Wielopolski pracuje od lat w Polsce jako murarz na budowie. Ostatnio, jego pracodawca podpisał kontrakt z deweloperem z Niemiec i w ramach tego kontraktu zobowiązał się do wykonania prac wykończeniowych centrum handlowego w Hamburgu w ciągu 7 miesięcy. W związku z tym, pracodawca oddelegował Pana Janusza na 7 miesięcy do Niemiec w celu czasowego wykonywania pracy. W tym czasie Pani Janusz będzie mieć nadal składki opłacane do polskiego ZUS. Pracodawca uzyskał potwierdzenie, że nadal ma płacić składki do polskiego systemu, poprzez pozyskanie z ZUS specjalnego zaświadczenia A1.

21 21 Kolejny wyjątek od zasady ogólnej stanowi przeniesienie działalności (czyli tzw. samodelegowanie) za granicę na okres 24 miesięcy. Dotyczy to więc nie pracownika, lecz osoby prowadzącej działalność na własny rachunek, która na pewien czas przenosi prowadzenie aktywności zawodowej za granicę, do innego kraju UE/EFTA. Główne zasady takiego samodelegowania to: możliwość dalszego podlegania polskiemu ustawodawstwu przez okres przeniesienia nieprzekraczający 24 miesięcy, działalność za granicą ma charakter podobny do tej normalnie wykonywanej w Polsce.

22 22 Regulacje unijne określają również, do którego państwa wpłacać składki, w przypadkach bardziej skomplikowanych, mianowicie, gdy ktoś wykonuje aktywność zawodową w więcej niż jednym państwie UE/EFTA, przy czym najczęściej występujące kombinacje to: praca najemna w dwóch lub więcej państwach członkowskich, działalność na własny rachunek prowadzona w dwóch lub więcej państwach członkowskich, praca najemna i działalność na własny rachunek wykonywane w wielu państwach członkowskich. W stosunku do osób, które normalnie wykonują pracę w dwóch lub w kilku państwach członkowskich, regulacje unijne, podobnie jak wszystkie przepisy służące ustaleniu ustawodawstwa, mają zagwarantować, że w danym okresie stosuje się system zabezpieczenia społecznego tylko jednego państwa członkowskiego.

23 23 Praca najemna w 2 lub więcej państwach członkowskich w zależności od sytuacji, o ustawodawstwie decyduje miejsce zamieszkania lub siedziba/miejsce działalności przedsiębiorstwa. Osoba, która normalnie wykonuje pracę najemną w dwóch lub więcej państwach członkowskich, podlega ustawodawstwu państwa członkowskiego, w którym ma miejsce zamieszkania, jeżeli wykonuje znaczną część pracy w tym państwie członkowskim lub jeżeli nie wykonuje znacznej części pracy w państwie członkowskim, w którym ma miejsce zamieszkania - ustawodawstwu państwa siedziby pracodawcy/pracodawców lub ustawodawstwu miejsca zamieszkania w zależności od tego, czy osoba ma jednego, czy więcej pracodawców oraz czy mają oni siedzibę w jednym czy kilku państwach członkowskich, i czy jest to jednocześnie państwo zamieszkania pracownika. Działalność na własny rachunek prowadzona w 2 lub więcej państwach członkowskich - w zależności od sytuacji, o ustawodawstwie decyduje miejsce zamieszkania lub państwo, gdzie jest centrum zainteresowania dla tej działalności.

24 24 Świadczenia koordynowane międzynarodowo w ramach UE Przepisy o koordynacji stosuje się do całego ustawodawstwa odnoszącego się do następujących działów zabezpieczenia społecznego: świadczeń z tytułu choroby; świadczeń z tytułu macierzyństwa i równoważnych świadczeń dla ojca; świadczeń z tytułu inwalidztwa; świadczeń z tytułu starości; rent rodzinnych; świadczeń z tytułu wypadków przy pracy i choroby zawodowej; zasiłków na wypadek śmierci; świadczeń dla bezrobotnych; świadczeń przedemerytalnych; świadczeń rodzinnych; specjalnych świadczeń pieniężnych o charakterze nieskładkowym (specjalne zasady)

25 25 Koordynacja wybranych świadczeń Zasiłki chorobowe Prawo do leczenie Świadczenia z tytułu wypadku przy pracy Emerytury i renty

26 26 Emerytury Zasady ustalania emerytur w UE Tryb składania wniosku Data złożenia wniosku Okresy krótsze niż rok Wypłata emerytur Obliczenie świadczenia proporcjonalnego Wariantowe ustalanie świadczeń

27 27 Przykład Pan Malinowski, osoba urodzona przed r., pracował i był ubezpieczony kolejno w Polsce, Holandii, Niemczech i na Węgrzech. Złożył wniosek o emeryturę i ZUS rozpatrując jego wniosek stwierdził, że w Polsce posiada on jedynie 9 lat okresów składkowych i nieskładkowych. To za mało, aby mógł uzyskać emeryturę z Polski, ponieważ jako mężczyzna urodzony przed 1949 rokiem powinien udowodnić minimalny staż wynoszący: - bądź to - co najmniej 20 lat okresów składkowych i nieskładkowych - dla emerytury nieobjętej gwarancją minimalnej kwoty świadczenia, - bądź to co najmniej 25 lat okresów składkowych i nieskładkowych - dla emerytury objętej gwarancją minimalnej kwoty świadczenia. Pan Malinowski posiada jednak jeszcze okresy ubezpieczenia w innych państwach Unii Europejskiej: - w Holandii 4 lata - w Niemczech 3 lata - na Węgrzech 14 lat. Po zsumowaniu tych wszystkich okresów Pan Malinowski posiada łącznie 30 lat okresów ubezpieczenia. Tym samym, warunek posiadania wymaganego stażu określony w polskich przepisach należy uznać za spełniony. W ten sposób przepisy unijne o koordynacji pomagają mu uzyskać emerytury w poszczególnych krajach, w których podlegał on ubezpieczeniom społecznym.

28 28 Kwestie dodatkowe współpraca administracyjna język korespondencji formularze zrównania systemowe

29 29 Dziękuję za uwagę