Wstęp do kognitywistyki

Transkrypt

1 Wstęp do kognitywistyki Wykład piąty W poszukiwaniu metody badania umysłu. Pierwsza rewolucja w wiedzy o poznaniu i powstanie psychologii empirycznej Andrzej Klawiter htpp:// klawiter@amu.edu.pl

2 Czy umysł można znaturalizować? Tropy z przeszłości

3 Rola Galileusza w powstaniu nowożytnej nauki Przed Galileuszem przyroda (świat fizyczny) odbierana była za pomocą zmysłów, a doświadczenia zmysłowe opisywano w języku potocznym. Przewrót, jakiego dokonał Galileusz polegał na tym, iż uznał on, że: Księga przyrody napisana jest w języku matematyki

4 Sens tezy Galileusza Galileusz stwierdzał, że dostępne nam zmysłowo zjawiska są tylko przejawem głębszych prawidłowości. Te ostatnie dadzą się wyrazić w języku matematyki. Jak przejść od potocznego opisu tego, co doświadczone zmysłowo do opisu w języku matematyki? Według Galileusza, przejście takie umożliwia metoda idealizacji.

5 Na czym polegała Galileuszowa matematyzacja przyrody? (1) Przed Galileuszem przedmioty w przyrodzie opisywane były zgodnie z tym, jak odbierano je w doświadczeniu zmysłowym W opisie kształtu przedmiotu używano np. określeń takich jak: podłużny, obły, kanciasty, itp. Określenia te miały charakter jakościowy, zależały od przebiegu doświadczenia zmysłowego, a więc były subiektywne Znaczyło to, że zależały od wyposażenia podmiotu i jeśli pochodziły od róznych osób, to trudno było je porównać

6 Na czym polegała Galileuszowa matematyzacja przyrody? (2) Galileusz przyjął, że podstawowego opisu świata fizycznego dostarcza geometria. Opisuje ona przestrzeń, przedmioty, ich kształty oraz ruchy Geometria jednak rozważa nie przedmioty realne lecz wyidealizowane: kule, sześciany, walce itp.

7 Na czym polegała Galileuszowa matematyzacja przyrody? (3) Uznanie, że rzeczywisty przedmiot ma np. kształt walca sprawia, że opis taki staje się niezależny od zwykłego doświadczenia zmysłowego, a jego poprawność ocenia się na podstawie również wyidealizowanego pomiaru Taki zgeometryzowany opis przedmiotu fizycznego nie jest już subiektywny i staje się intersubiektywnie dostępny oraz intersubiektywnie sprawdzalny

8 Zakres Galileuszowej idealizacji Podejście Galileusza przyczyniło się do obiektywizacji przyrody i gwałtownego rozwoju nauk przyrodniczych Dało się je jednak stosować do przedmiotów przestrzennych (tylko takie opisuje geometria) a umysł traktowano za Kartezjuszem jako nieprzestrzenny Zgoda na nieprzestrzenną naturę umysłu, prowadzi do rezygnacji z jego fizycznego opisu.

9 Zmatematyzowana fizyka a biologia Język fizyki Galileusza nie nadaje się do opisu istot żywych. Dokładniej, jest on ślepy na to, że wśród obiektów fizycznych wyróżnić można organizmy żywe. Aby poradzić sobie z tym problemem zakładano (np. Kartezjusz), że organizmy żywe są maszynami (robotami). Traktowanie zwierząt jako maszyn w nie pozwalało wyjaśnić ich zachowania.

10 Czy metodę idealizacji można rozszerzyć poza nauki przyrodnicze? Sukcesy w stosowaniu metody idealizacji w odniesieniu do obiektów przestrzennych sprawiły, że uogólniono pojęcie idealizacji tak, aby można było idealizować także obiekty nieprzestrzenne, a więc nie należące do dziedziny klasycznie rozumianych nauk przyrodniczych. Tak zmodyfikowane pojęcie idealizacji z powodzeniem zastosowano w naukach społecznych, m. in. w ekonomii (racjonalny podmiot działający na wyidealizowanym rynku) na oraz językoznawstwie (doskonały nadawca i odbiorca komunikatów językowych)

11 Czy metodę idealizacji można zastosować do umysłu? Powstaje pytanie, czy i w jaki sposób dałoby się zastosować idealizację do badania umysłu? Jak stworzyć wyidealizowane modele umysłu lub jego składników? Zanim rozważymy to pytanie, przywołajmy filozoficzne koncepcje zawierające zalążki takiego idealizującego podejścia do umysłu

12 Filozoficzne poszukiwania naukowych teorii umysłu

13 Thomas Hobbes Wzorując się na powiedzeniu Galileusza powiedzieć można, że według Thomasa Hobbesa księga umysłu napisana jest w języku arytmetyki. Dla Hobbesa umysł był kalkulatorem, czyli biologicznym narzędziem (narządem) do przeprowadzania obliczeń arytmetycznych Ta naiwna idealizacja Hobbesa polegała na przyjęciu, że istotą jego działania (rozumowania) jest liczenie

14 Hobbes o rozumie Lewiatan (1651/1954 s.35) [W] jakiejkolwiek dziedzinie jest miejsce na dodawanie i odejmowanie, tam również jest miejsce na rozumowanie; gdzie zaś nie ma miejsca na te działania, tam i rozum nie ma nic do czynienia... Rozum bowiem w tym znaczeniu nie jest niczym innym, niż tylko liczeniem (to znaczy: dodawaniem i odejmowaniem) ciągów nazw ogólnych, które zostały uznane w tym celu, by zarejestrować i oznaczyć nasze myśli. Mówię zarejestrować, gdy operujemy nimi dla samych siebie; mówię zaś: oznaczyć, gdy czegoś dowodzimy lub wyrażamy uznanie naszych rachunków pojęciowych wobec innych ludzi.

15 David Hume Według Hume'a (powszechnie uważa się, że jest to: the most important philosopher ever to write in English): badanie umysłu wymaga teorii, która uchwyci podstawowe prawidłowości jego działania teoria ta powinna być wzorowana na Newtonowskiej mechanice klasycznej, a formułowane w niej prawa należeć będą do mechaniki umysłu Główne dzieła Hume'a: Traktat o naturze ludzkiej ( ) oraz Rozważania dotyczące rozumu ludzkiego (1748) zmierzają do znalezienia podstaw dla mechaniki umysłu

16 HUME O BADANIU UMYSŁU Jest rzeczą godną uwagi, że czynności umysłu, jakkolwiek są nam najbliższe, zdają się, gdy je badamy, zapadać w ciemność; wzrok nasz niełatwo umie znaleźć linie i granice, które je wyróżniają i dzielą. Są to zbyt ulotne obiekty, by mogły przez dłuższy czas przedstawiać się jednakowo; trzeba je ująć w jednej chwili, przy pomocy szczególnej przenikliwości, będącej darem natury, udoskonalonym przez przyzwyczajenie i refleksję. Jest to przeto wcale niepoślednia część nauki, poznać po prostu różne czynności umysłu, oddzielić jedne od drugich, ułożyć je według właściwych kategorii i uporządkować cały ten pozorny chaos, w który są uwikłane, gdy stają się przedmiotem refleksji i badania. Jeśli praca odróżniania i porządkowania dotyczy ciał zewnętrznych, przedmiotów naszych zmysłów, nie jest ważna; gdy jednak odnosi się do czynności umysłu, wartość jej wzrasta stosownie do stopnia trudności i wysiłku, z jakim jest połączona. A jeżeli nie potrafimy wyjść poza tę duchową geografię, poza ten opis poszczególnych zdolności i władz umysłu, doznamy przynajmniej tej satysfakcji, że posunęliśmy się aż tak daleko. Im bardziej zaś oczywistą okaże się ta nauka (a oczywista bynajmniej nie jest), tym surowiej potępić będzie trzeba jej nieznajomość u tych, wszystkich, którzy roszczą sobie prawo do miana ludzi uczonych i

17 Hume o badaniu umysłu cd. Jest rzeczą niewątpliwą, że umysł obdarzony jest szeregiem władz i zdolności, że władze te różnią się od siebie, że to, co jest rzeczywiście różne w bezpośredniej percepcji, daje się odróżnić także za pomocą refleksji i że wobec tego wszystkie twierdzenia w tej kwestii zawierają prawdę albo fałsz, i to taką prawdę i taki fałsz, które nie leżą poza zasięgiem rozumu ludzkiego. Jakże możemy twierdzić, że warto trudzić się, by prawdziwie przedstawić system planetarny i określić położenie i porządek owych odległych ciał, skoro okazujemy lekceważenie dla uczonych, opisujących z tak dobrym skutkiem poszczególne strony tak blisko nas obchodzącego umysłu? Przez długi czas zadowalali się astronomowie tym, że na podstawie zjawisk określali rzeczywiste ruchy, układ i wielkość ciał niebieskich; aż pojawił się wreszcie filozof, który za pomocą bardzo udatnego rozumowania określił także prawa i siły rządzące i kierujące ruchami planet. Podobnych rzeczy dokonano i dla innych dziedzin przyrody. Nie ma więc powodu tracić nadziei na analogiczne sukcesy i w naszych badaniach dotyczących władz umysłu i jego organizacji, jeżeli tylko przeprowadzone zostaną z takim samym talentem i ostrożnością. Badania dotyczące rozumu ludzkiego, 1748/1905

18 Składniki teorii umysłu według Hume'a (1) Przedmioty w umyśle (percepcje) to impresje (wrażenia) idee (pojęcia) Źródłem impresji jest doświadczenie Wrażenia to ślady, jakie na umyśle wyciskają (im-press) bodźce z otaczającego świata Kiedy impresje znajdą się w umyśle to podlegają kopiowaniu. Te kopie to idee.

19 Składniki teorii umysłu według Hume'a (2) Działanie umysłu polega na odbieraniu impresji i tworzeniu na ich podstawie prostych idei Te proste idee umysł łączy i tworzy z nich idee złożone. Te ostatnie mogą być dalej łączone i rozłączane Procesy łączenia idei regulowane są przez podstawowe zasady Zasady te stanowią prawa mechaniki umysłu

20 Prawa mechaniki umysłu według Hume a Prawa umysłu to zasady określające podstawowe rodzaje powiązań między pojęciami (ideami). W Rozważaniach wymienił Hume następujące zasady związków między pojęciami: podobieństwo styczność przyczyna i skutek

21 Pierwsza rewolucja w wiedzy o poznaniu i powstanie psychologii eksperymentalnej

22 Fizyka jako podstawa wiedzy o wyidealizowanych procesach poznawczych Mniej więcej w połowie XIX wieku fizycy uznali, że wiedza z ich dyscypliny może przydać się do badania umysłu. Ponieważ teorie fizyczne muszą być zgodne z doświadczeniem, tzn. danymi uzyskanymi w specjalnie zaprojektowanych eksperymentach przyjęli, że podobnie powinno być z wiedzą o umyśle. Teoria umysłu także powinna być skonfrontowana z danymi uzyskanymi w eksperymentach.

23 Świat przyrody a świat umysłu Odwołując się do tezy Galileusza, że księga przyrody napisana została w języku matematyki spytać możemy, w jakim języku napisana została księga umysłu?

24 Odpowiedź wstępna: w opisie umysłu należy posiłkować się językiem fizyki Hermann von Helmholtz, Wilhelm Wundt, Ernst Weber, Gustav Fechner i powstanie psychofizyki Helmholtz - umysł to system, którego działanie można opisać jako nieświadome obliczanie Fechner - umysł to urządzenie pomiarowe, którego działanie można opisać stosując zarówno metody eksperymentalne jak i matematykę

25 Dziewiętnastowieczne sformułowanie prawa Webera- Fechnera the excitation must grow in geometrical progression (such as 1, 2, 4, 16,...or, 1, 3, 9, etc.) in order that the sensation may grow in arithmetical progression (such as 1, 2, 3, 4, etc.) [Ribot, 1886, p. 165]

26 Psychofizyczne ujęcie umysłu Umysł - kompleks detektorów, czyli biologicznych narzędzi pomiarowych do identyfikowania natężeń bodźców fizycznych Taki detektor składa się z receptora, reagującego na określone natężenie bodźca fizycznego oraz generatora wrażeń, produkującego doznania zmysłowe (wrażenia) o intensywności skorelowanej z natężeniem bodźca. Jej wartość określa prawo Webera-Fechnera S = k log I natężenie wrażenia zmysłowego (S) jest wprost proporcjonalne do logarytmu natężenia bodźca fizycznego (I)

27 Istota psychofizycznego ujęcia umysłu Z perspektywy psychofizyki umysł jest zespołem narzędzi pomiarowych i przetworników przekształcających bodźce fizyczne na wrażenia zmysłowe Według psychofizyki księga umysłu napisana jest w języku fizyki doświadczalnej

28 Wundt o Fechnerze Nigdy nie zapomnimy, że to Fechner pierwszy wprowadził ścisłe metody, ścisłe zasady pomiaru i doświadczalnej obserwacji do badania zjawisk psychicznych, otwierając tym samym możliwość stworzenia nauki psychologicznej w ścisłym tego słowa znaczeniu. Największa zaleta metody Fechnera polega na tym, że jest ona całkowicie wolna od niestałości systemów filozoficznych. Współczesna psychologia przyjęła rzeczywiście naukowy charakter i może trzymać się z dala od wszelkich metafizycznych kontrowersji

29 Behawiorystyczne ujęcie umysłu (1) behawioryzm skrajny (Watson) - eliminatywizm - nie da się badać umysłu (bo jego działanie nie poddaje się obserwacji, a więc naukowemu badaniu), trzeba więc badać zachowania behawioryzm umiarkowany - umysł to dające się ustalić w oparciu o obserwowalne zachowania dyspozycje organizmu do reagowania na zmiany zachodzące w otoczeniu

30 Behawiorystyczne ujęcie umysłu (2) Umysł - system zachowań będących odpowiedziami na zmiany zachodzące w środowisku zachowanie - wyuczona reakcja organizmu na zmiany występujące w otoczeniu księga umysłu jest napisana w języku biologii behawioralnej