Analiza braków uzębienia oraz liczby zachowanych zębów u pacjentów po zawale serca leczonych pierwotną angioplastyką

Transkrypt

1 PROTET. STOMATOL., 2014, LXIV, 6, Analiza braków uzębienia oraz liczby zachowanych zębów u pacjentów po zawale serca leczonych pierwotną angioplastyką The analysis of teeth loss and the number of remained teeth in patients treated with coronary angioplasty Katarzyna Taraszkiewicz-Sulik 1, Maria Gołębiewska 1, Włodzimierz J. Musiał 2, Agnieszka Tycińska 2 1 Katedra i Zakład Protetyki Stomatologicznej Uniwersytetu Medycznego w Białymstoku Kierownik: prof. dr hab. M. Gołębiewska 2 Klinika Kardiologii Uniwersytetu Medycznego w Białymstoku Kierownik: prof. dr hab. W.J. Musiał HASŁA INDEKSOWE: zawał mięśnia sercowego, braki zębowe, liczba zachowanych zębów KEY WORDS: myocardial infarction, lack of teeth, number of remained teeth Streszczenie Wstęp. Główną przyczyną utraty zębów u dorosłych jest próchnica oraz choroby przyzębia, zdecydowanie rzadziej są nimi wskazania protetyczne czy też ortodontyczne. Cel pracy. Ocena braków zębowych oraz średniej liczby zachowanych zębów u pacjentów hospitalizowanych z powodu świeżego zawału mięśnia sercowego w porównaniu z osobami zdrowymi. Materiał i metoda. Badaniem objęto 80 osób, w tym 32 kobiety i 48 mężczyzn w przedziale wiekowym lata, w tym 50 osób po zawale mięśnia sercowego oraz 30 osób ogólnie zdrowych. Oceniono braki zębowe w oparciu o klasyfikację Galasińskiej Landsbergerowej, odnotowano średnią liczbę zachowanych zębów u pacjentów z zawałem serca oraz w grupie referencyjnej. Summary Introduction. The main factor contributing to teeth loss is dental caries and periodontic diseases, less often prosthetic or orthodontic indications. Aim of the study. To assess teeth loss and average number of remained teeth in patients hospitalized due to recent myocardial infarction as compared to the control group. Material and methods. The study covered 80 people (32 women and 48 men, aged from 34 to 82), including 50 patients with a recent history of myocardial infarction and 30 people in good health. The teeth loss was assessed based on the Galasińska-Landsberger classification; the average number of remaining teeth in the patients with recent myocardial infarction and in the control group was ascertained. Results. In the group of patients, complete *Praca przedstawiona na XII Kongresie Stomatologów Polskich PTS w Krakowie r. 417

2 K. Taraszkiewicz-Sulik i inni Wyniki. W grupie osób chorych w szczęce najczęściej występowały braki całkowite i braki mieszane (38% i 32%), w żuchwie mieszane i całkowite (50% i 24%). W grupie referencyjnej najczęstszymi brakami były braki międzyzębowe w szczęce 36,7% i w żuchwie 46,7%. W grupie chorych kobiet średnia liczba zachowanych zębów była niższa i wynosiła średnio 6,31, natomiast u mężczyzn 12,03. W grupie referencyjnej średnia liczba zachowanych zębów była zbliżona u kobiet i mężczyzn i wynosiła odpowiednio 20,13 i 21,79. Różnice te były istotne statystycznie. Podsumowanie. W przeprowadzonych badaniach w grupie chorych po zawale serca stwierdzono istotnie większe braki w uzębieniu w odniesieniu do osób zdrowych. (38%) and mixed (32%) teeth losses in the maxilla, while mixed (50%) and complete (24%) in the mandible were observed. In the control group interdental teeth loss in the maxilla (36.7%) and the mandible (46.7%) was most common. In the group of patients the average number of remaining teeth was lower, 6.31 for women and for men. In the control group, the average number of remaining teeth was similar for men and women, and 21.79, respectively. These differences were statistically significant. Conclusion. The tests revealed that the group with history of recent myocardial infarction showed much higher teeth loss than the control group. Wprowadzenie Pierwsze obserwacje związku chorób jamy ustnej z chorobami układu sercowo-naczyniowego pochodzą z czasów starożytnych cywilizacji Egipcjan, Greków i Rzymian (1). Rola procesów zapalnych oraz zakażeń w patogenezie chorób sercowo-naczyniowych jest w ostatnich latach szerokim tematem dyskusji wielu badaczy (2-6). Wiele publikacji dotyczy procesów zapalnych w obrębie przyzębia. Produkty bakteryjnej przemiany materii oraz mediatory reakcji zapalno-immunologicznej, z uwagi na bogate unaczynienie tego obszaru mają łatwość przedostania się do krwiobiegu (7, 8). W przebiegu stanów chorobowych przyzębia tworzy się patologiczna kieszonka przyzębna, która jest rezerwuarem bakterii. Stan zapalny przyzębia może doprowadzić do utraty zębów, stwarza również ryzyko uszkodzenia innych, nawet odległych narządów. Cel pracy Celem pracy była ocena topografii braków zębowych i średniej liczby zachowanych zębów u pacjentów hospitalizowanych z powodu świeżego zawału mięśnia sercowego w porównaniu z osobami zdrowymi. Materiał i metody Badaniem objęto 80 osób, (32 kobiety i 48 mężczyzn) w przedziale wiekowym lata, średnia wieku wynosiła 58,0 lat. Badanych podzielono na 2 grupy: Grupę I stanowiło 50 osób, w tym 16 kobiet i 34 mężczyzn, średnia wieku 64,4 lata, hospitalizowanych w Klinice Kardiologii Uniwersyteckiego Szpitala Klinicznego Uniwersytetu Medycznego w Białymstoku z powodu świeżego niepowikłanego zawału mięśnia sercowego leczonych pierwotną angioplastyką. Grupę II referencyjną stanowiło 30 osób, 16 kobiet i 14 mężczyzn, średnia wieku w tej grupie wynosiła 47,3 lata, które zgłosiły się do Poradni Protetyki Stomatologicznej Uniwersytetu Medycznego w Białymstoku, z powodu problemów z uzębieniem. Osoby te były ogólnie zdrowe, niezgłaszające chorób ze strony układu krążenia. 418 PROTETYKA STOMATOLOGICZNA, 2014, LXIV, 6

3 Analiza braków uzębienia U każdego pacjenta był przeprowadzany szczegółowy wywiad dotyczący współistnienia chorób ogólnych oraz przyczyn utraty uzębienia. Topografię braków zębowych oceniono stosując klasyfikację Galasińskiej Landsbergerowej oraz odnotowano średnią liczbę zachowanych zębów. Analizę uzyskanych wyników opracowano statystycznie z użyciem programu Statistica 10,0. Badania wykonano w związku z realizacją pracy własnej UMB, po akceptacji Komisji Bioetycznej UMB. Pacjenci wyrazili pisemną zgodę na udział w badaniach, po otrzymaniu informacji o charakterze oraz celu badań. Wyniki W grupie 50 osób ze świeżym zawałem (gr. I) zwraca uwagę przewaga mężczyzn (68%) w stosunku do kobiet (32%) (tab. I). W grupie referencyjnej (gr. II) 30 osób w tym 46,6% mężczyzn i 53,3% kobiet. Różnice między grupami były na granicy istotności statystycznej (p=0,059). Średni wiek ogółu badanych wynosił 58,0 lat, najmłodsza osoba miała 34 lata, najstarsza 82. W grupie chorych średni wiek wynosił 64,4 lat w zakresie od lat, w grupie referencyjnej 47,3 lat w rozpiętości lat (tab. II). Różnice pomiędzy grupami nie były istotne statystycznie (p=0,24). Analiza struktury braków zębowych wg klasyfikacji Galasińskiej-Landsbergerowej została przedstawiona w tabeli III. W grupie chorych w szczęce najczęściej występowały braki całkowite (kl. V) i braki mieszane (kl. IV), tj. braki skrzydłowe i międzyzębowe odpowiednio u 38% i 32%, braki skrzydłowe (kl. III) stwierdzono u 14% badanych, braki międzyzębowe (kl. II) u 16% chorych. W grupie referencyjnej najczęstszymi brakami były braki międzyzębowe (kl. II), odnotowano je u 36,7% badanych, braki skrzydłowe (kl. III) u 23,3%, natomiast braki całkowite (kl. V) i jakościowe (kl. I) zębów występowały w zbliżonym odsetku, tj. u 13,3% i 16,7%. Braki mieszane (kl. IV) stwierdzono u 10% badanych. W grupie T a b e l a I. Charakterystyka badanych grup ze względu na płeć Płeć Grupa N K M N % N % Ogółem ,0% 48 60,0% Grupa I ,0% 34 68,0% Grupa II ,3% 14 46,6% T a b e l a I I. Charakterystyka badanych grup ze względu na wiek Grupa badanych N Średni wiek badanych Przedział wieku SD Ogółem 80 58, Grupa I 50 64, Grupa II 30 47, PROTETYKA STOMATOLOGICZNA, 2014, LXIV, 6 419

4 K. Taraszkiewicz-Sulik i inni T a b e l a I I I. Braki zębowe wg klasyfikacji Galasińskiej-Landsbergerowej w badanych grupach Klasyfikacja G-L Szczęka Żuchwa grupa I grupa II grupa I grupa II Klasa N % N % N % N % I 0 0,00% 5 16,70% 0 0,00% 5 16,70% II 8 16,00% 11 36,70% 8 16,00% 14 46,70% III 7 14,00% 7 23,30% 5 10,00% 4 13,30% IV 16 32,00% 3 10,00% 25 50,00% 7 23,30% V 19 38,00% 4 13,30% 12 24,00% 0 0,00% Razem ,00% ,00% ,00% ,00% Grupa I χ²=25,5; df=4; p=0,00004; C=0,43, test U Manna-Whitneya Z=4,93; p=0,0000. Grupa II χ²=20,4; df=4; p=0,00041; C=0,45, test U Manna-Whitneya Z=4,03; p=0,0001. T a b e l a I V. Porównanie średniej liczby zachowanych zębów w szczęce i żuchwie w badanych grupach Grupa I Grupa II Liczba zębów N ŚR MD SD. N ŚR MD SD Szczęka 50 4,32 3,00 4, ,83 12,50 4,93 Żuchwa 50 5,88 6,00 4, ,07 12,00 2,90 Ogółem 50 10,20 9,50 8, ,90 23,50 7,33 chorych po zawale mięśnia sercowego w żuchwie najczęściej występowały braki mieszane (kl. IV), stwierdzono je u 50%, braki całkowite (kl. V) u 24%, międzyzębowe (kl. II) i skrzydłowe (kl. III) odpowiednio u 16% i 10% osób. W grupie referencyjnej w żuchwie najczęściej odnotowano braki międzyzębowe (kl. II) u 46,7%, kolejno braki mieszane (kl. IV) u 23,3%, jakościowe (kl. I) u 16,7%, skrzydłowe (kl. IV) u 13,3% badanych. Zarówno w szczęce jak i w żuchwie braki zębowe u pacjentów po zawale serca dały istotne statystycznie różnice w odniesieniu do osób zdrowych. W grupie chorych średnia liczba zachowanych zębów wynosiła 10,2, przy czym w szczęce średnia wartość wynosiła 4,32, a w żuchwie 5,88. W grupie osób zdrowych średnia liczba obecnych zębów była istotnie wyższa i wynosiła 20,9 odpowiednio w szczęce 9,83 a w żuchwie 11,07 (tabela IV). Analiza liczby zachowanych zębów w zależności od płci wykazała, iż w grupie chorych kobiet średnia liczba zachowanych zębów była niższa niż u mężczyzn i wynosiła średnio 6,31; w szczęce 2,81 w żuchwie 3,5 (tabela V). Dane te u mężczyzn po zawale przedstawiały się następująco: średnia liczba zachowanych zębów wynosiła 12,03, w szczęce 5,03, a w żuchwie 7,0 (tabela VI). W grupie referencyjnej średnia liczba zachowanych zębów była zbliżona 420 PROTETYKA STOMATOLOGICZNA, 2014, LXIV, 6

5 Analiza braków uzębienia T a b e l a V. Porównanie średniej liczby zachowanych zębów u kobiet Zmienna szczęka żuchwa ogółem Grupa I Grupa II N ŚR MD SD N ŚR MD SD 16 2,81 1,00 3, ,00 12,50 5, ,50 2,00 4, ,13 12,00 3, ,31 3,50 6, ,13 24,00 8,74 T a b e l a V I. Porównanie średniej liczby zachowanych zębów u mężczyzn Zmienna szczęka żuchwa ogółem Grupa I Grupa II N ŚR MD SD N ŚR MD SD 34 5,03 5,00 4, ,79 12,50 3, ,00 8,00 4, ,00 12,00 2, ,03 11,50 8, ,79 23,00 5,49 u kobiet i mężczyzn i wynosiła odpowiednio 20,13 i 21,79. U kobiet liczba zachowanych zębów w szczęce była niższa niż w żuchwie, odpowiednio 9,0 i 11,13. Natomiast u mężczyzn liczba zachowanych zębów w szczęce i żuchwie była zbliżona i wynosiła odpowiednio 10,79 i 11,0. Dyskusja Miernikiem oceny zdrowia jamy ustnej jest między innymi stan uzębienia. Desvarieux i wsp. stwierdzają (9, 10), że utrata zębów jest markerem choroby przyzębia w przeszłości i stwarza ryzyko powstania płytki miażdżycowej. W badanej grupie chorych odnotowano duże braki w uzębieniu. U 38% pacjentów w szczęce występowały braki całkowite, a u 32% rozległe braki mieszane. W żuchwie natomiast bezzębie występowało u 24%, a braki mieszane u 50% badanych. Średnia liczba zachowanych zębów wynosiła 10,2 (w szczęce 4,32 w żuchwie 5,88). Zdecydowanie korzystniej wyglądała sytuacja w grupie porównawczej, gdyż liczba średnia zębów wynosiła 20,9 (w szczęce 9,83 zębów, w żuchwie 11,07). Różnice te były istotne statystycznie. Z przeprowadzanych wywiadów w badanej grupie chorych wynikało, że utrata uzębienia związana była z nieleczoną próchnicą oraz chorobami przyzębia. W dostępnych badaniach pacjentów z chorobami sercowo-naczyniowymi (ChSN) braki zębowe przedstawiały się różnorodnie. Berent i wsp. (11) w badaniach grupy 349 pacjentów z chorobą wieńcową i 117 pacjentów bez choroby wieńcowej nie stwierdzili odnośnie braków zębowych różnic statystycznie istotnych, średnia liczba zachowanych zębów PROTETYKA STOMATOLOGICZNA, 2014, LXIV, 6 421

6 K. Taraszkiewicz-Sulik i inni wynosiła 15. Bezzębie odnotowali u 15,1% badanych z chorobą wieńcową oraz u 14,88% osób zdrowych. Androsz i wsp. (3) bezzębie stwierdzili u 35% pacjentów z chorobami naczyń, u 12,5% osób leczonych kardiologicznie, również u 12,5% pacjentów z grupy porównawczej. Liczba zachowanych zębów w badanych grupach wynosiła odpowiednio: 11, 12,20. Ziebolz i wsp. (12) w badaniach 17 pacjentów po zawale i 16 z dusznicą bolesną, odnotowali wyższą średnią zębów utraconych w porównaniu z grupą kontrolną,lecz różnice te były nieistotne statystycznie. W przeprowadzonych w Polsce badaniach Czerniuka i wsp. (13) 49 osób z ostrym zespołem wieńcowym (8 kobiet, 41 mężczyzn, śr. wieku lat) u kobiet odnotowano średnio 18,5 zachowanych zębów, natomiast u mężczyzn 15,5. Wśród kobiet nie było ani jednego przypadku pełnego uzębienia, u jednej pacjentki występowało bezzębie szczęki. Wśród 4 mężczyzn stwierdzono pełne łuki zębowe, również u 4 występowało bezzębie obu szczęk, u 2 bezzębie szczęki. Wyniki tych badań wskazują, iż stan uzębienia badanych osób jest lepszy w porównaniu do wyników uzyskanych w badaniach własnych. Być może wynika to z faktu, iż w województwie podlaskim stan uzębienia mieszkańców jest wysoce niezadowalający. Bochniak i wsp. (14) u 33 pacjentów po zawale serca (śr. wieku 61,21±7,89) średnia liczba zachowanych zębów wynosiła 16,05 ± 7,46 a w grupie porównawczej (50 osób, średnia wieku 60,12±7,51l) była nieco wyższa 17,78 ± 7,64, były to różnice nieistotne statystycznie. W materiale własnym braki zębowe były bardziej rozległe, zwłaszcza w grupie badanej, w której średnia wieku była zbliżona. Grupę porównawczą stanowiły osoby nieco młodsze, dlatego braki zębowe były porównywalne z badaniami w/w autorów. Fińscy autorzy Paunio i wsp. (15) podjęli się oceny związku pomiędzy przewlekłymi infekcjami zębopochodnymi, wyrażonymi liczbą utraconych zębów, a chorobą wieńcową. Wykazali, że częstość występowania choroby wieńcowej w grupie chorych, u których stwierdzono utratę mniej niż połowy zębów, wynosi 10% i wzrastała dwukrotnie u tych pacjentów, którzy utracili więcej niż połowę uzębienia. Liczba utraconych zębów okazała się istotnym statystycznie czynnikiem wystąpienia choroby wieńcowej, ale jedynie u osób palących papierosy. W badaniach Li i wsp. (16) w grupie 103 osób po zawale serca (średnia wieku 68±41-84 lat), braki zębowe były niższe, średnia liczba brakujących zębów wynosiła 6,89±7,39 zębów. W grupie porównawczej liczącej 52 osoby, średnia ta wynosiła 4,21±5,62, różnice te były istotne statystycznie. Natomiast Elter i wsp.(17) odnotowali podwyższone ryzyko wystąpienia ChNS u chorych z dużymi brakami zębowymi i znaczną utratą przyczepu łączno- -tkankowego. Holmlund i wsp. (18) wykazali istotną korelację pomiędzy zawałem serca a średnią liczbą utraconych zębów w badanej grupie 3352 chorych, którzy wymagali leczenia periodontologicznego i zgłaszających się w tym celu do poradni. Także Desvarieux i wsp. (9) donoszą o dodatniej zależności pomiędzy liczbą utraconych zębów, a częstością występowania blaszek miażdżycowych w tętnicach szyjnych, badanych ultrasonograficznie. Wielu autorów (9, 17-19) potwierdza, że znaczne braki zębowe mogą być pośrednio dowodem zaawansowanej choroby przyzębia trwającej wiele lat. W badaniach własnych w grupie chorych po zawale serca również stwierdzono istotnie większe braki zębów w odniesieniu do osób zdrowych, a główną przyczyną ich usunięcia były nieleczone choroby przyzębia i próchnica. Podsumowanie Stan zdrowia jamy ustnej pacjentów hospitalizowanych z powodu zawału mięśnia sercowego był wysoce niezadowalający i gorszy w 422 PROTETYKA STOMATOLOGICZNA, 2014, LXIV, 6

7 Analiza braków uzębienia porównaniu do osób ogólnie zdrowych. W grupie osób chorych stwierdzono istotnie większe braki w uzębieniu w odniesieniu do osób zdrowych. Przedstawione wyniki badań wskazują na konieczność opracowania i wdrożenia szczegółowego programu profilaktyczno leczniczo edukacyjnego oraz współpracy stomatologów z internistami i/lub lekarzami rodzinnymi. Piśmiennictwo 1. Williams R. C., Paquette D.: Periodontal as a risk for systemic disease. Chapter, 2003, 16, Accarini R., de Godoy M. F.: Periodontal disease as a potential risk factor for acute coronary syndromes. Arq. Bras. Cardiol., 2006, 87, Androsz O., Dolegacz-Bączkowska A., Zaremba M. i wsp.: Związek chorób przyzębia z chorobami ogólnoustrojowymi. Nowa Stomatol., 2005, 4, Banach M., Markuszewski L., Zasłonka J. i wsp.: Rola zapalenia w patogenezie miażdżycy. Prz. Epidemiol., 2004, 58, Bielacz M., Kosek-Hoehne K., Hoehne D. i wsp.: Wpływ chorób przyzębia na rozwój infekcyjnego zapalenia wsierdzia. Kardiochir. Torakochir. Pol., 2011, 8, 3, Jegier B.: Przewlekłe procesy zapalne i ich znaczenie w etiologii miażdżycy. Forum Kardiologów 2004, 9, 2, Kłosińska A., Nowacka M., Kopeć G. i wsp.: Choroby przyzębia a ryzyko chorób sercowo-naczyniowych przegląd badań epidemiologicznych. Kardiol. Pol., 2010, 68, 8, Spahr A., Klein E., Khuseyinova N. et al.: Periodontal infections and coronary heart disease: role of periodontal bacteria and importance of total pathogen burden in the Coronary Event and Periodontal Disease (CORODONT) study. Arch. Intern. Med., 2006, 13, 166, 5, Desvarieux M., Demmer R. T., Rundek T.: Gender differences in relationship between periodontal disease, tooth loss, and arteriosclerosis. Stroke, 2004, 35, 9, Desvarieux M., Demmer R.T., Rundek T. et al.: Relationship between periodontal disease, tooth loss and carotid artery plaque. The Oral Infections and Vascular Disease Epidemiologic Study (INVEST). Stroke, 2003, 34, Berent R., Auer J., Schmid P. et al.: Periodontal and coronary heart disease in patients undergoing coronary angiography. Metabolism, 2011, 60, 1, Zielboz D., Priegnitz A., Hasenfub G. et al.: Oral health status of patients with acute coronary syndrome a case control study. BMC Oral Healh, 2012, Czerniuk M. R., Górska R., Filipiak K. J.: The influence of periodontal diseas on intensity and dynamics of inflammatory reaction in patients with acute coronary syndromes. Dent. Med. Probl., 2002, 39, Bochniak M., Sadlak-Nowicka J., Tyrzyk S. i wsp.: Periodontal and dental state of patients with coronary heart disease. Prz. Lek., 2004, 61, Paunio K., Impiviaara O., Tiekso J. et al.: Missing teeth and ischemic heart disease in men aged years. Eur. Heart J., 1993, 14, Li P., He L., Sha Y.Q.: Periodontal status of patients with post acute myocardial infarction. Beijing Da Xue Xue Bao, 2013, 18, 45, 1, Elter J.R., Champagne M., Offenbacher S.: Relationship of periodontal disease and tooth loss to prevalence of coronary PROTETYKA STOMATOLOGICZNA, 2014, LXIV, 6 423

8 K. Taraszkiewicz-Sulik i inni heart disease. J. Periodontol., 2004, 75, Holmlund A., Holm G., Lind L.: Severity of periodontal disease and number of remaining teeth are related to the prevalence of myocardial infarction and hypertension in a study based on 4254 subjects. J. Periodontol., 2006, 77, Demmer R. T., Desvarieux M.: Periodontal infections and cardiovascular disease: The heart of the matter. JADA, 2006, 137, Suppl 2, Zaakceptowano do druku: r. Adres autorów: , ul. M.C. Skłodowskiej 24a. Zarząd Główny PTS PROTETYKA STOMATOLOGICZNA, 2014, LXIV, 6