A N N A L E S U N I V E R S I T A T I S M A R I A E C U R I E - S K Ł O D O W S K A L U B L I N P O L O N I A

Transkrypt

1 A N N A L E S U N I V E R S I T A T I S M A R I A E C U R I E - S K Ł O D O W S K A L U B L I N P O L O N I A VOL. XXV (1) SECTIO EE 2007 * Katedra Higieny Zwierzt i rodowiska Akademii Rolniczej w Lublinie, ul. Akademicka 13, Lublin, maria.tietze@ar.lublin.pl ** Instytut Gospodarki i Polityki Społecznej Pastwowej Wyszej Szkoły Zawodowej w Kronie, ul. Kazimierza Wielkiego 6, Krosno MARIA TIETZE *, JOLANTA MAC **, ELBIETA BRGIEL **, PIOTR BRGIEL ** Jako mleka towarowego dostarczanego do wybranych punktów skupu województwa podkarpackiego w zalenoci od wielkoci dostaw Quality of milk supplied to particular purchase points in Podkarpacie Province depending on the size of delivery Streszczenie. Celem pracy była ocena jakoci mleka towarowego z wybranych punktów skupu województwa podkarpackiego. Badania przeprowadzono w 2003 r. Producentów podzielono na cztery grupy, do 1 tys., 1 5 tys., 5 15 i powyej 15 tys. l mleka, kryterium była wielko dostaw. Wykazano, e 79,94% surowca miało najwysze parametry jakociowe. Najwi cej mleka produkowano w okresie pastwiskowym. Słowa kluczowe: mleko, komórki somatyczne, bakterie, jako higieniczna, ilo surowca WSTP Załoenia restrukturyzacji produkcji mleka w Polsce obejmuj obnienie pogłowia krów mlecznych przy wzrocie produkcyjnoci. Proces ten zwizany jest bezporednio z likwidacj małych obszarowo gospodarstw, eliminowaniem nisko wydajnych krów i wprowadzaniem specjalizacji w oparciu o właciwy pod wzgl dem genetycznym materiał hodowlany [Kamieniecki i Tietze 2000, Tietze i in. 2001, Seremak-Bulge 2005, Szymaska 2005]. Badania rónych autorów [Kamieniecki i Tietze 2000, Tietze i in. 2001, Sawa 2004, Wielgosz-Groth i Groth 2004, Seremak-Bulge 2005] nad jakoci surowcow mleka dowodz, i w gospodarstwach specjalistycznych produkowany surowiec odznacza si coraz wyszymi parametrami odywczymi i higienicznymi. O pełnym powodzeniu produkcji surowca mleczarskiego decyduje szereg czynników natury genetycznej i rodowiskowej,

2 64 M. Tietze, J. Mac, E. Brgiel, P. Brgiel sporód których do najwaniejszych nale genotyp, zdrowotno gruczołu mlekowego oraz właciwy poziom dobrostanu [Kamieniecki i Tietze 2000, Tietze i in. 2001, Sawa 2004]. Obowizujcymi kryteriami klasyfikacji mleka surowego do skupu s ogólna liczba drobnoustrojów, zawarto komórek somatycznych, punkt zamarzania oraz obecno substancji hamujcych, które w głównej mierze decyduj o jego przydatnoci technologicznej (PN-A-86002). Celem pracy była ocena wielkoci skupu i jakoci mleka towarowego dostarczonego w 2003 r. do wybranych punktów skupu województwa podkarpackiego. MATERIAŁ I METODY Badania przeprowadzono w 2004 r. i obj to nimi mleko zbiorcze dostarczone w 2003 r. z gospodarstw do wybranych losowo dziesi ciu punktów skupu: Bachórz, Bandrów, Bukowsko, Czarna, Jamierz, Mchawa, Nowotaniec, Prusiek, Tylawa i Wróblik, nalecych do OSM w Sanoku. Oceniono wielko i struktur skupu oraz klasyfikacj surowca. Obliczono udział (%) poszczególnych punktów skupu w ogólnej iloci dostarczonego surowca. Producentów podzielono na cztery grupy, a kryterium podziału była wielko dostaw miesi cznych. Do pierwszej grupy zakwalifikowano gospodarstwa dostarczajce do 1 tys. l mleka, w drugiej wielko dostaw wynosiła od 1 tys. do 5 tys. l, od 5 tys. do 15 tys. l w trzeciej, natomiast w czwartej dostawy były wysze ni 15 tys. l miesi cznie. Dane liczbowe opracowano statystycznie, wyliczono rednie oraz współczynnik korelacji pomi dzy jakoci i iloci dostarczonego surowca, zestawiono w tabelach i zilustrowano graficznie. OMÓWIENIE WYNIKÓW Jedn z przyczyn niskiej jakoci produkowanego mleka jest due rozdrobnienie produkcji. Słabe wyposaenie drobnych gospodarstw w rodki produkcji, czasochłonno i energochłonno powoduj, e poziom jakoci mleka jest nadal niski. Badania Danków i in. [2004], Sawy [2004], Kamienieckiego i Tietze [2000] dowodz, e w gospodarstwach z niewielk liczb krów oraz r cznym pozyskiwaniem mleka stopie zanieczyszczenia bakteryjnego surowca jest o 60% wyszy ni w gospodarstwach z dojem mechanicznym. Badania rónych autorów [Tietze i in. 2001, Danków i in. 2004, Kamieniecki i in. 2004, Sawa 2004, Szymaska 2005] wykazały, e jako mleka przeznaczonego do przetwórstwa jest podstawowym czynnikiem okrelajcym jego przydatno technologiczn oraz warunkujcym dobr jako wyrobów mleczarskich. Włczenie punktu skupu w drodze surowca od producenta do zakładu mleczarskiego wpływa na wydłuenie czasu od pozyskania do przetworzenia i obnia warto mikrobiologiczn. W ogólnej iloci 1621,3 tys. l dostarczonego w 2003 r. surowca najwi ksza ilo pochodziła z punktu skupu Wróblik 28,49% ogólnej iloci, nast pnie Nowotaniec 11,31% i Jamierz 10,55%, najmniej natomiast z punktu skupu Tylawa 4,58%. W ogólnej iloci dostarczonego surowca z wszystkich punktów skupu najwi cej mleka pochodziło z sierpnia (10,78%), najmniej z lutego (5,81%). Sezonowo produkcji nale- y wiza z okresem pastwiskowym i wi ksz produkcj mleka (tab. 1).

3 Tabela 1. Ilo mleka (tys. l) dostarczonego do wybranych punktów skupu województwa podkarpackiego w 2003 r. Table 1. Quantity of milk (in thousand litres) supplied to chosen purchase points in Podkarpacie Province in 2003 Punkt skupu Purchase point Ogółem Totally Miesic Bachórz Bandrów Bukowsko Czarna Jamierz Mchawa Nowotaniec Prusiek Tylawa Wróblik tys. l thousands l % Stycze January 9,44 7,81 6,17 4,72 10,61 9,76 13,43 7,83 3,06 31,85 104,67 6,46 Luty February 8,42 6,14 4,61 4,38 11,46 8,56 12,70 7,64 2,30 27,92 94,13 5,81 Marzec March 10,15 8,13 5,37 4,66 12,81 9,52 14,17 8,50 4,14 36,10 113,53 7,00 Kwiecie April 9,65 7,98 5,60 4,93 11,40 8,85 14,30 7,58 4,74 39,78 114,81 7,08 Maj May 10,43 12,48 8,54 8,47 14,97 12,00 15,61 7,34 6,32 43,62 139,78 8,62 Czerwiec June 11,28 15,52 11,84 10,59 15,59 15,18 16,54 7,43 9,97 45,23 159,16 9,82 Lipiec July 13,04 17,58 13,80 11,76 16,60 16,36 19,28 8,54 9,74 45,82 172,52 10,64 Sierpie August 8,49 19,00 15,16 13,73 18,61 17,05 18,92 8,91 10,43 44,42 174,74 10,78 Wrzesie September 9,11 17,46 13,24 11,61 17,84 15,59 15,86 9,26 8,40 41,06 159,42 9,83 Padziernik October 10,01 15,06 11,80 7,66 16,04 13,67 14,99 10,87 6,23 36,10 142,43 8,78 Listopad November 8,17 11,04 10,49 4,61 12,45 12,99 13,12 9,13 4,76 33,77 120,53 7,43 Grudzie December 8,97 9,45 11,58 3,91 12,70 14,39 14,45 9,77 4,16 36,22 125,59 7,75 Ogółem Totally 117,15 147,64 118,19 91,04 171,08 153,94 183,36 102,78 74,25 461, , % 7,23 9,10 7,29 5,62 10,55 9,49 11,31 6,34 4,58 28,49 100,00

4 66 M. Tietze, J. Mac, E. Brgiel, P. Brgiel Struktura polskiego rolnictwa sprawia, e produkcja mleka odbywa si nadal do czsto w trudnych warunkach, przy duych nakładach pracy, w sposób ekstensywny i mało opłacalny [Seremak-Bulge 2005, Szymaska 2005]. Badania nad ekonomik opłacalnoci produkcji mleka dowodz, e staje si ona dochodowa przy minimalnej rocznej jego sprzeday na poziomie 20 tys. l, gdy w takiej sytuacji moliwe jest gromadzenie rodków na unowoczenienie cyklu produkcyjnego (modernizacj obór, zakup sprztu czy zakup materiału hodowlanego) [Seremak-Bulge 2005, Szymaska 2005]. W 2003 r. najwiksza ilo mleka pochodziła od producentów znajdujcych si w IV grupie dostawców 79,94%, natomiast od producentów z grupy I 0,43%, z grupy II 4,82%, z grupy III 14,81% ogólnej iloci surowca (tab. 2). Tabela 2. Struktura dostaw mleka do wybranych punktów skupu województwa podkarpackiego w 2003 r. Table. 2. Structure of milk deliveries supplied to chosen purchase points in Podkarpacie Province in 2003 Punkt skupu Purchase point Grupa I Group I Wielko dostaw, l Size of delivery, l Grupa II Group II Grupa III Group III Grupa IV powyej Group IV over Ogółem, tys. l Totally, thousands l Bachórz l ,15 % 6,76 5,35 10,02 6,82 7,23 Bandrów l ,64 % 0,00 8,59 13,21 8,43 9,10 Bukowsko l ,19 % 18,01 11,32 13,05 5,92 7,29 Czarna l ,04 % 6,18 9,68 11,18 4,34 5,62 Jamierz l ,08 % 17,33 10,76 11,56 10,32 10,55 Mchawa l ,94 % 8,49 12,08 7,22 9,77 9,49 Nowotaniec l ,36 % 15,77 10,93 8,92 11,75 11,31 Prusiek l ,78 % 7,49 9,95 6,19 6,14 6,34 Tylawa l ,25 % 14,75 11,40 8,02 3,48 4,58 Wróblik l ,88 % 5,22 9,94 10,63 33,04 28,49 Ogółem l ,30 Totally % 0,43 4,82 14,81 79, Jak podaje Wielgosz-Groth i Groth [2004], rozwój hodowli bydła mlecznego w Polsce w zasadniczy sposób uzaleniony jest od opłacalnoci tej gałzi produkcji rolniczej, a ta z kolei zaley od poziomu wydajnoci krów, jakoci mleka i od wielkoci poniesionych nakładów. Wykorzystanie rasy holsztysko-fryzyjskiej w doskonaleniu pogłowia

5 JAKO MLEKA TOWAROWEGO DOSTARCZANEGO DO WYBRANYCH PUNKTÓW SKUPU krów czarno-białych spowodowało wzrost wydajnoci mlecznej, popraw zdrowotnoci wymion oraz jakoci cytologicznej mleka [Tietze i in. 2001, Kamieniecki i in. 2004, Sawa 2004, Szymaska 2005]. Wyniki bada Seremak-Bulge [2005], Szymaskiej [2005] i Danków i in. [2004] dowodz, e najlepsze parametry cytologiczne i mikrobiologiczne uzyskiwano od producentów z ferm o najwyszej rocznej produkcji od 60 tys. do 100 tys. l mleka. W badaniach własnych z ferm Podkarpacia, wykazano istnienie podobnej zalenoci (tab. 3, rys. 1). Udział (%) mleka (E, I) w ogólnej iloci Proportion udział (%) mleka of milk (E, (E, I) w I) ogólnej in total iloci amount proportion (%) of milk (E, I) in total amount R 2 = 0,39 R 2 = 0, Ogólna ogólna ilo ilo surowca surowca dostarczonego dostarczanego w 2003 r. w tys l r. w tys. l Total total amount of raw of raw material material delivered delivered in 2003 in in thousands 2003 lin thousands l Ekstra Extra I I I class Liniowy (Ekstra) Linear (Extra) Liniowy (I ) (I ) Linear (I class) Rys. 1. Współzalenoci pomidzy jakoci i iloci mleka dostarczanego z gospodarstw do wybranych punktów skupu Fig. 1. Correlation between quality and quantity of milk supplied to particular purchase points W ogólnej iloci dostarczonego surowca w grupie najwikszych dostawców, dostarczajcych powyej 15 tys. l miesicznie, mleko pochodzce z czterech punktów skupu Bachórz, Czarna, Nowotaniec i Wróblik zostało w całoci zakwalifikowane do klasy E, natomiast z Bandrowa, Bukowska, Mchawy i Prusiek w tej samej klasie znalazło si od 88 do 99%. Obliczony w pracy współczynnik korelacji pomidzy jakoci surowcow a iloci dostarczanego mleka wskazuje, e wikszej iloci produkowanego surowca (IV grupa dostawców) odpowiada wysza (rys. 1). Z bada prowadzonych w rónych orodkach naukowych oraz własnych [Kamieniecki i Tietze 2000, Tietze i in. 2001, Danków i in. 2004, Kamieniecki i in. 2004, Sawa 2004,] wynika, e przypieszenie koncentracji produkcji mleka jest podstawowym warunkiem utrzymania konkurencyjnoci polskiego mleczarstwa. Jak podaje Seremak- -Bulge [2005], udział mleka klasy ekstra w skupie w 2004 r. w skali kraju przekroczył

6 68 M. Tietze, J. Mac, E. Brgiel, P. Brgiel 90%, a w niektórych mleczarniach osignł warto 100%. Dla porównania w 1997 r. udział ten nie przekraczał 15%. Odnotowany postp w zakresie dostosowa producentów mleka i ich gospodarstw do standardów wspólnotowych przyczyni si do zmniejszenia liczby gospodarstw utrzymujcych bydło mleczne, co zdynamizuje ceny mleka i przyczyni si do powstawania gospodarstw wielkostadnych i zwikszenia towarowoci produkcji mleka [Tietze i in. 2001, Seremak-Bulge 2005, Szymaska 2005]. Tabela 3. Udział mleka (w %) wg klas jakociowych z wybranych punktów skupu w 2003 r. w zalenoci od wielkoci dostaw Table 3. Amount of milk (in %) according to quality measures in particular purchase points in 2003 (depending on the size of delivery) Punkt skupu Purchase point Wielko dostawy (l) i jako mleka Size of delivery (l) and milk quality powyej ekstra I ekstra I ekstra I ekstra I class class I class class I class class I class class I Bachórz 54,01 45,99 82,82 17,18 93,52 5,17 100,00 0,00 Bandrów 0,00 0,00 33,57 45,75 60,76 2,31 87,96 0,00 Bukowsko 13,15 86,85 47,95 30,19 78,59 21,41 88,49 9,46 Czarna 53,35 46,65 92,46 4,48 47,77 20,02 100,00 0,00 Jamierz 11,03 51,03 70,32 29,68 58,35 26,79 90,31 9,69 Mchawa 0,00 44,20 60,40 23,42 77,72 2,78 99,58 0,00 Nowotaniec 35,75 54,66 79,75 18,66 89,05 2,71 100,00 0,00 Prusiek 53,52 46,48 73,01 21,91 84,34 15,66 94,40 5,60 Tylawa 13,44 28,53 75,93 15,97 88,53 5,18 75,97 10,31 Wróblik 16,39 15,03 77,41 15,25 48,64 45,95 100,00 0,00 Razem Total 25,07 41,94 69,36 22,25 72,73 14,80 93,67 3,51 WNIOSKI 1. Najwicej surowca w 2003 r. dostarczono z punktów skupu Wróblik (461,88 tys. l), Nowotaniec (183,36 tys. l), Jamierz (171,08 tys. l). 2. Najwiksz ilo surowca 79,94% dostarczyli producenci mleka znajdujcy si w grupie dostawców powyej 15 tys. l miesicznie. 3. Wykazano, e najwicej surowca dostarczono do OSM Sanok w miesicach wiosenno-letnim i letnim. PIMIENNICTWO Danków R., Wójtowski J., Fahr R. D Jako higieniczna mleka surowego w zalenoci od pozyskiwania i przechowywania. Medycyna Wet., 60 (1), Kamieniecki H., Wójcik J., Kwiatek A., Skrzypek R Czynniki oddziałujce na jako higieniczn mleka zbiorczego. Medycyna Wet., 60 (3),

7 JAKO MLEKA TOWAROWEGO DOSTARCZANEGO DO WYBRANYCH PUNKTÓW SKUPU Kamieniecki K., Tietze M Warunki pozyskiwania mleka towarowego w gospodarstwach indywidualnych. Zesz. Nauk. Przegl. Hod., 51, PN-A Mleko surowe do skupu. Sawa A Warunki utrzymania i doju krów oraz ich wpływ na liczb komórek somatycznych w mleku. Medycyna Wet., 60 (4), Seremak-Bulge J Stan i perspektywy rozwoju gospodarstw mlecznych w Polsce. Przegl. Mlecz., 5, Szymaska A. M Hodowla bydła i produkcja mleka w połczeniu z rozwojem polskich obszarów wiejskich. Przegl. Mlecz., 5, Tietze M., Kamieniecki K., Chilczuk B., Chilczuk P Jako surowcowa i struktura skupu mleka w powiecie Biała Podlaska. Annales UMCS, s. EE., 19, 38, Wielgosz-Groth Z., Groth I Charakterystyka wybranych cech mleka krów z niskim i wysokim udziałem genów rasy holsztysko-fryzyjskiej uytkowanych w rónych warunkach rodowiskowych. Zesz. Nauk. Przegl. Hod., 72 (1), Summary. The aim of the study was to estimate the quality of milk taken from particular purchase points. Research was conducted in The producers were divided into IV groups according to the amount of milk they deliver; these were: I up to 1 thousand, II up to 5 thousand, III up to 15 thousand, IV above 15 thousand litres of milk. The study showed that 79.94% of milk was of the highest quality. Most milk was produced during the pasture period. Key words: milk, somatic cells, bacteria, higienic guality, quantity of milk