ECONOMIC EVALUATION OF AGRICULTURAL ACTIVITY TRENDS IN ECOLOGICAL FARMS MEASURED WITH THE STANDARD GROSS MARGIN 2006 METHOD

Transkrypt

1 Jerzy PROKOPOWICZ, Halina JANKOWSKA-HUFLEJT Instytut Melioracji i Uytków Zielonych w Falentach H.Jankowska@imuz.edu,pl ; jprokopowicz@poczta.onet.pl ECONOMIC EVALUATION OF AGRICULTURAL ACTIVITY TRENDS IN ECOLOGICAL FARMS MEASURED WITH THE STANDARD GROSS MARGIN 2006 METHOD Summary Studies were carried out in the years with the questionnaire method. Data were obtained from 34 selected ecological farms. The paper was aimed at estimating agricultural trends in studied farms in the years with the Standard Gross Margin Method 2006 adopted as the main criterion of economic evaluation of farms. Gross margin showed an increasing trend when calculated both per ha of croplands and per person employed in a farm. Drought in the year 2006 slumped this trend in farms from several voivodeships. Mean gross margin from the three years under study was 3083 zł/ha croplands and zł/person permanently employed in a farm and ranged from 1975 zł/ha croplands in podkarpackie province to 3743 zł/ha in podlaskie province and from zł/person in małopolskie province to zł/person in pomorskie province. In general, the most favourable was the year 2007 and the least Gross margin calculated per ha of croplands decreased with the increased farm size; that calculated per permanently employed person increased in the same direction. According to the EU classification 5 general types (out of 9 used in the EU), 7 basic types (out of 17 in the EU) and 10 detailed types (out of 50 European ones) were distinguished among studied farms. Classes of production were also estimated in the European Size Units, acc. to which every farm is counted to one of IX classes. 44% of farms were counted to type 4 of the general types (specialized in breeding animals fed in the grazing system) and classified to the VII size class of moderately large farms (ESU 29.3). 41% of the basic types farms were counted to the 41 type (dairy cattle) of the moderately large class (ESU 31.2) and out of 10 detailed types most farms were counted to type 411 (dairy cows) of the moderately large class (ESU 31.2). OCENA EKONOMICZNA KIERUNKÓW DZIAŁALNOCI ROLNICZEJ GOSPODARSTW EKOLOGICZNYCH, MIERZONA STANDARDOW NADWYK BEZPOREDNI 2006 Streszczenie Badania przeprowadzono w latach metod ankietow. Dane uzyskano z 34 wybranych ekologicznych gospodarstw rolnych. Celem pracy było okrelenie kierunków działalnoci rolniczej badanych gospodarstw ekologicznych w latach , za pomoc standardowej nadwyki bezporedniej 2006, przyjtej jako główne kryterium oceny ekonomicznej gospodarstwa. Warto nadwyki bezporedniej wykazuje tendencj zwykow, zarówno na ha UR, jak i osob stale zatrudnion w gospodarstwie. Jedynie susza 2006 r. spowodowała załamanie tego trendu w gospodarstwach kilku województw. nadwyka bezporednia z omawianych trzech lat, wyniosła 3083 zł/ha UR i zł/osob stale pracujc w gospodarstwie i wahała si od 1975 zł/ha UR w woj. podkarpackim do 3743 zł/ha UR w woj. podlaskim i od zł w małopolskim do zł/osob w pomorskim. Ogólnie najkorzystniejszy był rok 2007, a najmniej korzystny Nadwyka bezporednia z/ ha UR obnia si wraz ze wzrostem obszaru gospodarstwa. I odwrotnie - w przeliczeniu na osob stale zatrudnion - wzrasta wraz ze wzrostem obszaru gospodarstwa. Według klasyfikacji UE wród badanych gospodarstw rolnych wydzielono 5 typów ogólnych (z 9 wydzielanych w UE), 7 typów podstawowych (z 17 w UE) i 10 - szczegółowych (z 50 w UE). Okrelono równie klasy wielkoci produkcji w Europejskich Jednostkach Wielkoci (ESU), wg której kade gospodarstwo zaliczane jest do jednej z IX klas. Z typów ogólnych 44% gospodarstw zakwalifikowano do typu 4 (specjalizujce si w chowie zwierzt ywionych w systemie wypasowym) i zaliczono do VII klasy - duych (ESU 29,3). Z kolei 41% gospodarstw typu podstawowego zaliczono do typu 41 (bydło mleczne), te z klasy duych (31,2 ESU).Z 10 typów szczegółowych najwicej gospodarstw zaliczono do typu 411 (krowy mleczne), z klasy due (ESU 31,2). 1. Wstp Na wiecie wzrasta popyt na produkty rolnictwa ekologicznego. W 2007 r. wydano blisko 40 mld dolarów, czyli 25 mld euro na ywno ekologiczn, w tym najwicej w Ameryce Północnej i w Europie, gdzie obecnie najwikszym rynkiem ywnoci ekologicznej s Niemcy, kolejnym Wielka Brytania, Włochy i Francja. Wzrasta w zwizku z tym jej produkcja. Równie w naszym kraju liczba gospodarstw ekologicznych ronie. W roku 2007 na rozpoczcie produkcji ywnoci bez chemii zdecydowało si ponad trzy i pół tysica rolników (według danych IJHARS na 31 grudnia 2007 r. liczba wszystkich gospodarstw ekologicznych wynosiła 11887) [8]. Produkcja ekologiczna jest znacznie lepiej rozwinita w innych krajach Unii Europejskiej ni w Polsce. Pomimo dobrych warunków przyrodniczych [2] liczba gospodarstw ekologicznych w odniesieniu do ogólnej liczby gospodarstw rolnych, jest nadal niska i nie przekracza 1%. W starych krajach UE wskanik ten dochodzi do 9,0%. Brakuje nam dowiadczenia w produkcji, brakuje przetwórstwa, rozeznania rynku i sieci dystrybucji. Jest jednak szansa na zmian. Zachcaj do tego unijne dotacje, a take rosnca w Europie nadprodukcja ywnoci, czsto nie najlepszej jakoci. W tej sytuacji wysoko jakociowe produkty ekologiczne powinny by dotowane i powinny znale konsumentów, pomimo e s drosze. Gospodarstwa ekologiczne prowadzce chów przeuwaczy charakteryzuj si znacznie wikszym 45

2 udziałem trwałych uytków zielonych w strukturze uytków rolnych ni gospodarstwa tradycyjne (nie ekologiczne). W prezentowanej pracy załoono, e w łkarskich gospodarstwach ekologicznych istnieje moliwo produkcji dobrej jakociowo ywnoci, zgodnej z wymogami ekologii i efektywnej ekonomicznie. Jej celem było okrelenie i ocena ekonomiczna kierunków działalnoci rolniczej badanych gospodarstw ekologicznych w latach , mierzona standardow nadwyk bezporedni Metody bada Badania, metod ankietow, przeprowadzono w latach Wykorzystano dane z 34 wybranych ekologicznych gospodarstw rolnych (z atestem jednostki upowanionej do certyfikacji) połoonych w 7 województwach (kujawsko-pomorskie, lubuskie, małopolskie, mazowieckie, podkarpackie, podlaskie i pomorskie). Wybierano gospodarstwa z produkcj zwierzc opart na własnych uytkach zielonych zajmujcych minimum 30% w strukturze UR. Ankieterami byli głównie doradcy tych jednostek ODR, na terenie których znajdowały si badane gospodarstwa. Obszar ogólny zbadanych gospodarstw wyniósł 1501,28 ha. W ankietach uwzgldniono m.in. struktur uytków rolnych, pogłowie i obsad zwierzt gospodarskich, głównie trawoernych, nawoenie i sposób uytkowania łk i pastwisk, intensywno ich wykorzystywania. Wybrane elementy charakterystyki produkcyjnej (struktury zasiewów, obsady zwierzt i wartoci majtku produkcyjnego) przedstawiono w tabeli 1 oraz szerzej w innej pracy [7]. Tab. 1. Charakterystyka badanych gospodarstw ekologicznych w 2007 roku Table 1. Characteristic of studied ecological farms in the year 2007 Lp. Powierzchnia UR (ha) osób stale Warto (zł) zatrudnionych rodków trwałych produkcji Koszty Nadwyka bezporednia bezporednie, (zł) zł ESU 1 25,67 2, ,8 2 11,90 2, ,2 3 22,69 2, ,9 4 11,59 2, , ,06 1, ,8 6 90,13 1, ,3 7 70,57 1, ,0 8 11,56 2, ,2 9 8,89 5, , ,08 2, ,7 11 8,97 2, ,3 12 5,50 2, ,6 13 3,01 2, , ,50 2, , ,03 1, , ,34 3, , ,88 2, , ,03 2, , ,25 3, ,2 20 8,04 2, , ,40 2, , ,46 2, , ,08 2, , ,70 1, , ,03 1, , ,06 2, , ,43 2, , ,60 2, ,3 29 7,29 2, , ,64 2, , ,48 2, , ,57 2, , ,68 2, , ,80 15, ,4 46

3 W tym opracowaniu ograniczono si do oceny ekonomicznej omawianej zbiorowoci gospodarstw. W kadym gospodarstwie opisano budynki i budowle gospodarcze (rodzaj, powierzchni uytkow, warto biec w złotych, wykorzystanie budynku w procentach). Jako warto biec przyjto warto pocztkow, pomniejszon o warto zuycia oszacowan przez właciciela. Ustalono stan wyposaenia gospodarstw w cigniki, narzdzia i maszyny rolnicze oraz rodki transportu gospodarczego. Koszty bezporednie zebrano łcznie dla całego gospodarstwa oraz oddzielnie dla kadej działalnoci produkcji rolinnej i zwierzcej. W kosztach gospodarstwa wydzielono koszty zakupu paliw, koszty energii elektrycznej do produkcji oraz koszty pracy najemnej. Jako główne kryterium oceny ekonomicznej gospodarstwa przyjto nadwyk bezporedni (Gross Margin), czyli roczn warto produkcji, uzyskan z jednego hektara uprawy lub od jednego zwierzcia, pomniejszon o koszty bezporednie poniesione na wytworzenie tej produkcji. W klasyfikacji gospodarstw w Unii Europejskiej stosowana jest standardowa nadwyka bezporednia (Standard Gross Margin), czyli rednia z trzech lat nadwyka wartoci produkcji okrelonej działalnoci rolniczej nad redni z trzech lat wartoci kosztów bezporednich, w przecitnych dla danego regionu warunkach produkcji [5]. Warto produkcji w badanych gospodarstwach okrelono sum sprzeday produkcji rolinnej, zwierzcej oraz wzrostu zapasów (powikszenie wartoci stada zwierzt, zwikszone zapasy produkcji rolinnej pasz, zwikszone zapasy materiałów). Przychody okrelone ze sprzeday produkcji rolinnej, zwierzcej, wzrostu zapasów, porównano z kosztami bezporednimi. Na podstawie otrzymanych danych obliczono równie warto majtku produkcyjnego (budynki i budowle, maszyny i urzdzenia) przypadajc na 1 ha UR. Klasyfikacji wielkoci ekonomicznej gospodarstw dokonano zgodnie z metodyk Unii Europejskiej stosujc Europejsk Jednostk Wielkoci (ESU European Size Unit). Warto tej jednostki (ESU), poczynajc od zestawu standardowych nadwyek bezporednich 1984, jest równowana 1200 euro (tab. 2). Wielko ekonomiczna gospodarstwa rolniczego okrelana jest sum standardowych nadwyek bezporednich (SGM) wszystkich działalnoci wystpujcych w gospodarstwie rolniczym. Tab. 2. Klasyfikacja gospodarstw rolnych wg wielkoci ekonomicznej (w ESU), stosowana w Unii Europejskiej Table 2. Classification of studied ecological farms acc. economic size in the ESU used in EU Klasa wielkoci ekonomicznej gospodarstwa I II III IV V Wielko gospodarstwa w ESU Nazewnictwo klas wielkoci gospodarstw poniej bardzo małe małe 8 12 VI małe VII due VIII due IX 100 i wicej bardzo due ródło: Metodyka liczenia nadwyki bezporedniej i zasady typologii gospodarstw rolniczych (według standardów UE) [5] Na podstawie obliczonej wielkoci ekonomicznej (w ESU), kade gospodarstwo zaliczono do jednej z dziewiciu klas wielkoci produkcji [5]. Tak mierzona wielko gospodarstw rolnych uwzgldnia zaangaowanie w procesie produkcji wszystkich trzech materialnych czynników produkcji ziemi, pracy oraz kapitału i dlatego lepiej informuje o wielkoci gospodarstw, ni czsto dotychczas uywany w naszym kraju miernik, jakim jest obszar uytków rolnych. Dla kadej z tak wyodrbnionych grup gospodarstw obliczono (tab. 3) rednie liczby charakteryzujce obszar UR, nakłady pracy własnej rolnika i członków jego rodziny w prowadzonym gospodarstwie i warto rodków trwałych netto (łczna warto rodków trwałych brutto pomniejszona o kwot amortyzacji). Charakterystyk ekonomiczn badanych gospodarstw ekologicznych o wielkoci 3 i wicej ESU w 2007 r. przedstawiono w tab Wyniki bada 3.1. Klasyfikacja badanych gospodarstw ekologicznych zgodnie z zasadami Unii Europejskiej Na podstawie udziału standardowej nadwyki bezporedniej (SGM) z poszczególnych działa w ogólnej wartoci SGM gospodarstwa okrelono typy rolnicze gospodarstw (ogólny, podstawowy, szczegółowy). Z badanej grupy gospodarstw ekologicznych wydzielono pi typów ogólnych (z 9 wydzielanych w UE), siedem typów podstawowych (z 17 wydzielanych) i dziesi typów szczegółowych (z 50 wydzielanych). Okrelono równie klasy wielkoci produkcji w Europejskich Jednostkach Wielkoci (ESU) dla kadego z okrelonych typów gospodarstw (tabele 4, 5, 6). Najliczniej (15 gospodarstw) reprezentowany był typ ogólny 4 gospodarstwa specjalizujce si w chowie zwierzt ywionych w systemie wypasowym, stanowic 44% badanej zbiorowoci (tabela 4). t grup gospodarstw zaklasyfikowano do VII klasy wielkoci (uzyskiwały 29,3 ESU), czyli gospodarstwa due. Pozostałe cztery typy gospodarstw zaliczono do IV i VI klasy wielkoci (gospodarstwa małe i małe). Najkorzystniejsze wyniki ekonomiczne uzyskał typ ogólny 4 ( zł nadwyki bezporedniej gospodarstwa, a najmniej korzystne typ ogólny 6 gospodarstwa specjalizujce si w rónych uprawach, łcznie (34504 zł nadwyki bezporedniej). Z wydzielonych 7 podstawowych typów rolniczych najliczniej reprezentowane były dwa typy: 41 bydło mleczne 14 gospodarstw (41%) i typ 82 róne uprawy i zwierzta, łcznie 7 gospodarstw (21% badanej zbiorowoci), oba nalece do VII klasy wielkoci (gospodarstwa due) tab. 5. Najlepszym wynikiem ekonomicznym sporód typów podstawowych, charakteryzował si typ 41 bydło mleczne ( zł nadwyki bezporedniej i 31,2 ESU) z grupy gospodarstw nalecych do VII klasy wielkoci (gospodarstwa due), a najsłabszym typ podstawowy 44 owce, kozy i inne zwierzta w systemie wypasowym (18764 zł nadwyki bezporedniej i 4,1 ESU). Ta grupa gospodarstw naley do III klasy wielkoci (gospodarstwa małe). W badanych gospodarstwach wydzielono take 10 szczegółowych typów rolniczych gospodarstw (tab. 6). 47

4 Tab. 3. Charakterystyka ekonomiczna badanych gospodarstw ekologicznych w 2007 r. Table 3. Economic characteristic of studied ecological farms in the year 2007 Wyszczególnienie Wielko ekonomiczna gospodarstwa, w ESU >100 Obszar UR (ha) 5,8 9,8 22,5 45,4-305,8 osób pełnozatrudnionych ,8-15 Warto rodków trwałych (tys. zł) 228,5 85,1 181,1 253,3-5445,5 gospodarstw Struktura (%) 8,8 11,8 35,3 41,2-2,9 Tab. 4. Ogólne typy rolnicze badanych gospodarstw ekologicznych według zasad UE Table 4. General types of studied ecological farms acc. to principles of the EU Standardowa nadwyka Wielko ekonomiczna Typ Opis typu gospodar bezporednia 2006 *, gospodarstwa* wg UE ogólny stw w zł w ESU klasa nazwa 1 specjalizujce si w uprawach polowych ,3 VII due 4 specjalizujce si w chowie zwierzt w systemie wypasowym ,3 VII due 6 róne uprawy, łcznie ,6 IV małe 7 róne zwierzta, łcznie ,9 VI małe 8 róne uprawy i zwierzta, łcznie ,7 VI małe ; * - rednie dla grup gospodarstw Tab. 5. Podstawowe typy rolnicze badanych gospodarstw ekologicznych według zasad UE Table 5. Basic agricultural types of studied ecological farms acc. to principles of the EU Standardowa Wielko ekonomiczna Typ nadwyka gospodarstwa wg UE podsta Opis typu gospodar bezporednia nazewnict wowy stw w ESU klasa 2006 *, w zł wo 14 inne uprawy polowe, z wyłczeniem zbó ,3 VII oleistych i strczkowych due 41 bydło mleczne ,2 VII due 44 owce, kozy, i inne zwierzta w systemie wypasowym ,1 III małe 60 uprawy polowe, ogrodnicze i trwałe, łcznie ,6 IV małe 71 róne zwierzta z przewag ywionych w ,9 VI systemie opasowym małe 81 uprawy polowe i zwierzta ywione w systemie ,0 V wypasowym, łcznie małe 82 róne uprawy i zwierzta, łcznie ,1 VII due Tab. 6. Szczegółowe typy rolnicze badanych gospodarstw ekologicznych okrelone według zasad UE Table 6. Detailed agricultural types of studied ecological farms acc. to principles of the European Union Typ szczegół owy Opis typu gospodar stw Standardowa nadwyka bezporednia 2006, w zł Wielko ekonomiczna gospodarstwa wg UE w ESU klasa nazwa 142 zboa i okopowe ,9 II bardzo małe 144 uprawy polowe oprócz okopowych, zbó i warzyw ,0 VII due 411 krowy mleczne ,2 VII due 441 owce ,1 III małe 605 uprawy mieszane z przewag polowych ,6 IV małe 711 róne zwierzta z przewag bydła mlecznego ,9 VI małe 811 uprawy polowe i bydło mleczne ,4 VI małe 814 zwierzta ywione w systemie wypasowym i i uprawy polowe, łcznie ,8 V małe 822 uprawy trwałe i zwierzta ywione w systemie wypasowym, łcznie ,9 V małe 823 róne uprawy i zwierzta, łcznie ,3 VII due 48

5 Najliczniej reprezentowanym szczegółowym typem rolniczym był typ 411 krowy mleczne. Ten typ gospodarstw charakteryzował si te najkorzystniejszymi wynikami ekonomicznymi ( zł nadwyki bezporedniej i ESU 31,2). S to gospodarstwa ekonomicznie due, nalece do VII klasy wielkoci. Dobre wyniki ekonomiczne (jako due) uzyskały take gospodarstwa zaliczone do typów szczegółowych 144 (uprawy polowe oprócz okopowych, zbó i warzyw), oraz 823 (róne uprawy i zwierzta, łcznie). Najnisz nadwyk bezporedni osignły gospodarstwa zaliczone do typu szczegółowego 142 zboa i okopowe (13269 nadwyki bezporedniej i 2,9 ESU) zaklasyfikowane jako bardzo małe, a nastpnie typ 441 owce (18764 zł nadwyki bezporedniej i 4,1 ESU). Z przeprowadzonej analizy ekonomicznej badanych gospodarstw wynika, e nie wszystkie maj szans dalszego rozwoju i dokonywania niezbdnych inwestycji. Z bada IERiG [3, 6] wynika, e moliwo rozwoju maj gospodarstwa o wielkoci ekonomicznej powyej zł (4 ESU). Gospodarstwa o wielkoci 2-4 ESU, objte s dopłatami jako niskotowarowe. W badanej grupie łkarskich gospodarstw ekologicznych około 80% ma moliwo dalszego rozwoju (tab. 1). Natomiast dla 20% gospodarstw bariera ekonomiczna jest głównym powodem braku realizacji koniecznych inwestycji, w tym np. gnojowni, indywidualnych oczyszczalni cieków, zbiorników na gnojówk, silosów wymaganych od gospodarstw rolniczych zgodnie z Kodeksem Dobrej Praktyki Rolniczej [4]. W gospodarstwach tradycyjnych, jak podaje Józwiak [3], ok. 30% gospodarstw nie ma moliwoci inwestowania z powodów ekonomicznych Wyniki ekonomiczne gospodarstw w latach według województw Z analizy nadwyki bezporedniej w omawianym okresie wynika, e wykazuje ona tendencj zwykow zarówno w przeliczeniu na ha UR jak i na osob stale zatrudnion w gospodarstwie (tab. 7). Jedynie susza 2006 roku wpłynła na zmniejszenie redniego trendu wzrostu tego wskanika w gospodarstwach kilku województw. redni z trzech lat poziom nadwyki produkcyjnej w badanych gospodarstwach wyniósł 3083 zł/ha UR i zł/osob stale pracujc w gospodarstwie, wahajc si od 1975 złotych w województwie podkarpackim do 3743 złote na 1 ha UR w województwie podlaskim i od złotych w województwie małopolskim do złotych na 1 osob pełnozatrudnion w województwie pomorskim. Ogólnie mona stwierdzi, e najkorzystniejszym rokiem był 2007 rok, a najmniej korzystnym 2006 rok Wyniki ekonomiczne gospodarstw w latach w zalenoci od obszaru gospodarstwa Poziom nadwyki bezporedniej w przeliczeniu na 1 ha uytków rolnych (tab. 8) obniał si wraz ze wzrostem obszaru gospodarstwa. W grupie gospodarstw o najmniejszej powierzchni uytków rolnych nadwyka bezporednia wyniosła 4306 zł/ha UR, a w ostatniej grupie, gospodarstw najwikszych obszarowo, ukształtowała si na poziomie tylko 1685 zł/ha UR. Z danych przytoczonych w tab. 8 wynika, e najkorzystniejszy ekonomicznie był rok 2007 (z wyjtkiem grupy pierwszej). Na poziom wyników ekonomicznych badanych gospodarstw wpływały dotacje krajowe i unijne: zwikszały warto przychodów i niwelowały wzrost kosztów rodków produkcji (paliwo, nawozy mineralne, energia elektryczna). Dotacje stanowiły 33,1% nadwyki bezporedniej i wahały si od 29,1% w pierwszej grupie badanych gospodarstw (1,0-10,0 ha powierzchni) do 47,2% w ostatniej (>50 ha powierzchni) na 1 ha UR (tab. 9). Poziom nadwyki bezporedniej w przeliczeniu na 1 osob na stałe zatrudnion w gospodarstwie wzrastał wraz ze zwikszeniem si powierzchni gospodarstwa (tab. 8). I tak w grupie gospodarstw najmniejszych nadwyka bezporednia wyniosła zł/osob, a w grupie gospodarstw najwikszych obszarowo zł/osob pełnozatrudnion. Równie efektywno rodków trwałych w badanych gospodarstwach ekologicznych była wiksza w gospodarstwach duych powierzchniowo (tab. 8). Mona te stwierdzi, e w okresie trzech lat bada wskanik ten wzrósł od 0,16 w pierwszej grupie gospodarstw najmniejszej obszarowo, do 0,54 w grupie ostatniej gospodarstw najwikszych obszarowo. Wyniki ekonomiczne omawianej grupy gospodarstw mog wzrasta wraz ze wzrostem dochodów wikszej liczby ludnoci naszego kraju, oraz z popraw organizacji dystrybucji rolniczych produktów ekologicznych, szczególnie w zachodnich rejonach naszego kraju, ze wzgldu na moliwo ich eksportu do krajów Europy Zachodniej. Wydaje si celowe, w ramach programów rolno-rodowiskowych, zaplanowanie specjalnego programu pilotaowego dotyczcego rozwizania tego zagadnienia. Tab. 7. Nadwyka bezporednia produkcji (w zł) w gospodarstwach ekologicznych w latach (według województw) Table 7. Gross margin of production in ecological farms in the years (acc. voivodeships) gospodars Województwo Nadwyka bezporednia zł/ha UR Nadwyka bezporednia zł/osoba tw kujawsko pomorskie lubuskie małopolskie mazowieckie podkarpackie podlaskie pomorskie

6 Tab. 8. Nadwyka bezporednia produkcji i dopłaty w gospodarstwach ekologicznych w zalenoci od ich powierzchni, lata Table 8. Gross margin of production and subsidies in ecological farms in relation to farm area, in the years gospodarstw rednia powierzchnia Nadwyka bezporednia (zł/ha UR) Dopłaty (zł/ha UR) gospodarstwa, (ha UR) , , , , , Tab. 9. Nadwyka bezporednia produkcji oraz efektywno rodków trwałych w gospodarstwach - w zalenoci od powierzchni gospodarstwa, lata Table 9. Gross margin of production and the effectiveness of capital assets in farms (zł of gross margin/zł of capital assets) in relation to farm area (years ) Wskanik efektywnoci rodków trwałych(zł nadwyki Grupa obszarowa Nadwyka bezporednia (zł/osoba) bezporedniej/zł wartoci rodków trwałych) gospodarstw (ha) ,13 0,23 0,13 0, ,15 0,21 0,54 0, ,22 0,47 0,20 0,30 > ,17 0,94 0,52 0, ,17 0,46 0,35 0,33 4. Wnioski Na podstawie wyników przeprowadzonych bada sformułowano nastpujce wnioski: 1. Nadwyka bezporednia, zarówno na ha UR, jak i na osob w pełni zatrudnion w gospodarstwie, kształtowała si na rednim i niskim poziomie. W przeliczeniu na ha UR zmniejszała si wraz ze zwikszaniem si powierzchni gospodarstwa, a w przeliczeniu na osob stale zatrudnion - wzrastała w miar zwikszania si powierzchni UR. Ogólnie mona uzna, e koszty produkcji rolniczej nie we wszystkich badanych gospodarstwach s rekompensowane dochodami z produkcji ekologicznej w zadowalajcym stopniu. 2. Nadwyka bezporednia w omawianym okresie w wikszoci gospodarstw wykazywała tendencj zwykow, zarówno w przeliczeniu na ha UR, jak i na osob stale zatrudnion w gospodarstwie. Jedynie susza roku 2006 spowodowała zmniejszenie redniego trendu wzrostu omawianego wskanika w gospodarstwach kilku województw. 3. Z analizy ekonomicznej badanych gospodarstw wynika, e nie wszystkie łkarskie gospodarstwa ekologiczne maj szans dalszego inwestowania i rozwoju. Moliwoci takie ma około 80% badanych gospodarstw, a wic nawet nieco wicej ni w przypadku gospodarstw tradycyjnych. 4. Wyniki ekonomiczne omawianej grupy gospodarstw mog wzrasta wraz ze wzrostem dochodów ludnoci naszego kraju oraz z popraw organizacji dystrybucji rolniczych produktów ekologicznych. 5. Wanym czynnikiem wpływajcym na wyniki ekonomiczne gospodarstw s dotacje. Stanowiły one 33,1% nadwyki bezporedniej i zwikszały warto przychodów gospodarstwa i niwelowały wzrost kosztów rodków produkcji. 6. Najkorzystniejsze wyniki ekonomiczne uzyskiwały gospodarstwa o kierunku rolniczym krowy mleczne i nieco gorsze gospodarstwa typów: róne uprawy i zwierzta, łcznie i uprawy polowe oprócz okopowych, zbó i warzyw. Najmniej korzystne wyniki uzyskiwano w gospodarstwach nastawionych na zboa i okopowe oraz na chów owiec. 5. Literatura [1] Badania nad wpływem pasz pochodzenia łkowopastwiskowego na produkcj zwierzc w gospodarstwach ekologicznych. Raport naukowy z realizacji projektu badawczego HORre, zleconego przez MRiRW, kierowanego przez dr in. H. Jankowsk-Huflejt, 2006, 2007, [2] Jankowska Huflejt H., Zastawny J., Wróbel B., Burs W.: Przyrodnicze i ekonomiczne uwarunkowania rozwoju łkarskich gospodarstw ekologicznych w Polsce. [W:] Mater. Semin. IMUZ 2004, nr 49. [3] Józwiak W.: Moliwoci inwestycyjne polskich gospodarstw rolnych na obszarach OSN. Ref. na Konf. Nauk. IMUZ [4] Kodeks Dobrej Praktyki Rolniczej. Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi, Ministerstwo rodowiska, [5] Metodyka liczenia nadwyki bezporedniej i zasady typologii gospodarstw rolniczych (według standardów Unii Europejskiej), FAPA (Foundation of Assistance Programmes for Agriculture), Warszawa [6] Niewgłowska G.: Ekonomiczna bariera zrównowaonego rozwoju polskich gospodarstw rolnych, referat na Konferencji Naukowej IMUZ [7] Prokopowicz J., Jankowska-Huflejt H.: Opłacalno produkcji w łkarskich gospodarstwach ekologicznych w latach , Journal of Research and Applications in Agricultural Engineering, 2007, vol.52 (4). [8] Stan i tendencje rozwoju rolnictwa ekologicznego w Polsce (dotyczy stanu rolnictwa ekologicznego w Polsce wg danych na dzie 31 grudnia 2007 r. oraz jego rozwoju na przestrzeni ostatnich trzech lat ( ). Raporty i analizy IJHARS [9] ródłowe dane ankietowe: 2005, 2006, wypełnione ankiety badanych gospodarstw ekologicznych. 50