INWESTYCJE A WYNIKI EKONOMICZNE GOSPODARSTW INDYWIDUALNYCH INVESMENTS AND ECONOMIC RESULTS OF FAMILY FARMS

Transkrypt

1 STOWARZYSZENIE Inwestycje EKONOMISTÓW a wyniki ekonomiczne ROLNICTWA gospodarstw I AGROBIZNESU indywidualnych Roczniki Naukowe l tom VII l zeszyt Piotr Sulewski Szko³a G³ówna Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie INWESTYCJE A WYNIKI EKONOMICZNE GOSPODARSTW INDYWIDUALNYCH INVESMENTS AND ECONOMIC RESULTS OF FAMILY FARMS S³owa kluczowe: inwestycje, dochody rolnicze, rodzinne, Ÿród³a finansowania Key words: investment, agricultural income, family farm, source of finance Synopsis. Przedstawiono wyniki analizy zale noœci pomiêdzy dzia³aniami inwestycyjnymi rolników w latach 998-, a dochodami badanych gospodarstw w roku. W analizowanym okresie najwiêcej inwestowa³y gospodarstwa z najwy szymi dochodami. Te same gospodarstwa planuj¹ realizacjê w przysz³oœci nastêpnych. Wstêp Przez inwestycjê rolnicz¹ rozumiemy ka dy nowy œrodek trwa³y s³u ¹cy w sposób bezpoœredni lub poœredni do uzyskania produkcji rolniczej. Z teoretycznego punktu widzenia mo na przyj¹æ, i w pewnych warunkach mo liwe jest prowadzenie produkcji rolniczej dysponuj¹c jedynie œrodkami obrotowymi, si³¹ robocz¹ i umiejêtnoœci¹ gospodarowania. Mo liwa wiêc jest dzia³alnoœæ eksploatacyjna bez inwestycyjnej [Manteuffel 979]. Maj¹c jednak na uwadze czas historyczny w jakim yjemy i wspó³czesne wyzwania wymagaj¹ce szybkich zmian na du ¹ skalê [Woœ 998a] nale y stwierdziæ, i inwestycje s¹ niezbêdnym czynnikiem prowadz¹cym do przekszta³ceñ strukturalnych w rolnictwie. Wg Wosia [998a, 998b] inwestycje w rolnictwie s¹ funkcj¹ czterech podstawowych elementów: poziomu dochodów dyspozycyjnych rolników, ich sk³onnoœci do inwestowania, poda y kredytów preferencyjnych oraz stopy oprocentowania kredytów komercyjnych. Do czynników tych nale y obecnie zaliczyæ tak e dostêp do funduszy unijnych. Synteza tych elementów wyznacza potencjaln¹ skalê w gospodarstwach, która aby byæ wyznacznikiem rozwoju powinna zapewniaæ dodatni¹ akumulacjê. Tymczasem nak³ady inwestycyjne w gospodarstwach rolnych w skali kraju nie gwarantuj¹ nawet prostej reprodukcji maj¹tku trwa³ego [Józwiak ]. Dotyczy to w zdecydowanej wiêkszoœci podmiotów mniejszych obszarowo (o powierzchni UR poni ej ha), które jednak stanowi¹ ponad 9% ogólnej liczby gospodarstw. Aby zapewniæ gospodarstwu trwa³oœæ i sprawnoœæ ekonomiczn¹ rolnicy powinni ulepszyæ swoje gospodarstwa powiêkszyæ obszar, rozwin¹æ produkcjê, podnieœæ jej wydajnoœæ i jakoœæ [Napiórkowska 999]. Rezultatem tych dzia³añ powinien byæ dochód rolniczy na poziomie zapewniaj¹cym rolnikowi i jego rodzinie godziwe warunki egzystencji. Okreœlenie zwi¹zku pomiêdzy skal¹ zrealizowanych w latach 998 i dochodami badanych gospodarstw jest podstawowym celem niniejszego artyku³u. Podjêta zosta³a

2 Piotr Sulewski te próba okreœlenia zale noœci miêdzy osi¹ganymi wynikami ekonomicznymi badanych gospodarstw a planami inwestycyjnymi rolników. Metodyka Dane wykorzystane w pracy zosta³y zgromadzone w ramach realizacji grantu KBN pt: Identyfikacja i waloryzacja parametrów trwa³oœci rolnictwa do oceny systemów produkcji rolniczej. Badania przeprowadzono metod¹ wywiadu kierowanego. G³ównym narzêdziem badawczym by³ kwestionariusz wywiadu umo liwiaj¹cy szczegó³ow¹ analizê organizacji gospodarstw, osi¹ganych wyników produkcyjno-ekonomicznych, stosowanych praktyk rolniczych oraz zrealizowanych i planowanych. Dane liczbowe zgromadzone zosta³y w roku i dotycz¹ zasz³oœci w roku. Badaniami objêto grupê 9 gospodarstw rodzinnych o powierzchni powy ej ha UR z terenu czterech gmin: gm. Krzemieniewo, powiat leszczyñski (woj. wielkopolskie), gm. W¹brzeŸno, powiat: w¹brzeski (woj. kujawsko-pomorskie), gm. Zbójna oraz Wizna w powiecie ³om yñskim (woj. podlaskie). Gminy wytypowane do przeprowadzenia badania dobrane zosta³y w sposób celowy, tak by odzwierciedla³y trzy podstawowe poziomy gospodarowania (wysoki, przeciêtny, niski). W wytypowanych gminach za³o ono warstwowo-losowy dobór gospodarstw. Gospodarstwa zosta³y dobrane samodzielnie przez ankieterów w trzech warstwach obszarowych:,7, ha ok. % próby, 7,, ha ok. % próby, powy ej ha ok. % próby Podstawowe dane charakteryzuj¹ce badane gospodarstwa zestawiono w tabeli. Tabela. Charakterystyka badanej zbiorowoœci gospodarstw Wyszczególnienie Gminy ogó³em Zbójna W¹brzeŸno Krzemieniewo Wizna Liczba gospodarstw Powierzchnia UR [ha] Jakoœæ gleb (wskaÿnik bonitacji) Liczba pe³nozatrudnionych [zasobyw³asne/ ha] Obsada inwentarza ywego [SD/ha] Œrednio dochód rolniczybrutto [z³/] Dochód rolniczybrutto [z³/ha UR] 9 6,5,8, ,,7, ,,, ,5,86 6, 8 6,,6 9, Wyniki badañ Rolnicy odpowiadali w wywiadzie na ogólnie sformu³owane pytanie o inwestycje zrealizowane w okresie ostatnich 5 lat, o wartoœci i g³ówne Ÿród³a finansowania. W kwestionariuszu wywiadu umieszczone zosta³o te pytanie o inwestycje planowane i prawdopodobieñstwo ich realizacji. Na podstawie opisu i analizy prowadzonej dzia³alnoœci dokonano oszacowania poziomu dochodów w badanych gospodarstwach. W analizowanej zbiorowoœci w okresie 5 lat poprzedzaj¹cych akcesjê Polski do UE zrealizowano ³¹cznie 67 w gospodarstwach. Przeciêtne w grupie realizuj¹cych inwestycje ponios³o na ten cel nak³ady w wysokoœci prawie 57 tys. z³ (tab. ). Najwy sze

3 Inwestycje a wyniki ekonomiczne gospodarstw indywidualnych 5 Tabela. Liczba i wartoœæ w latach 998- Gmina Zbójna W¹brzeŸno Krzemieniewo Wizna Wizna bez najwiêkszego Ogó³em 5 67 zrealizowanych Przeciêtna liczba,78,78,,6,,7 Gospodarstwa w badanych gospodarstwach na gospo- darstwo [z³] z co najmniej inwestycj¹ z co najmniej inwestycjami ¹czna liczba zrealizo- wana w okresie 5 lat na Wartoœæ (bez ziemi) œrednio na inwestuj¹ce [z³] Wartoœæ netto œrodków trwa³ych Udzia³ inwestycw ji œrodkach trwa³ych [%] nak³ady na jedno poniesiono przeciêtnie w gminie Wizna, przy czym nale y zwróciæ uwagê na fakt, i znalaz³o siê w tej grupie, w którym dokonano na ponad 9 tys. z³, co znacznie wp³ywa na œrednie wyniki. Po wyeliminowaniu tego gospodarstwa najwy sza kwota nak³adów przypad³a na gospodarstwa z terenu gminy Krzemieniewo, przy czym w grupie tej zaobserwowano najmniejsz¹ liczbê zrealizowanych przedsiêwziêæ. Mo e to wynikaæ z faktu, i gospodarstwa te s¹ doœæ dobrze wyposa one w œrodki trwa³e, a wiêc w czêœci z nich potrzeby inwestycyjne mog¹ byæ relatywnie ni sze. Badane gospodarstwa najczêœciej inwestowa³y w modernizacjê budynków inwentarskich (7% wszystkich rodzajów ). ¹cznie inwestycje zwi¹zane z produkcj¹ zwierzêc¹ (modernizacje budynków, zakupy zbiorników na mleko, budowy p³yt obornikowych i nowych budynków inwentarskich) stanowi³y ponad 5% zrealizowanych przedsiêwziêæ. Inwestycje tego typu przeprowadzi³y g³ównie gospodarstwa o wzglêdnie wy szej skali chowu. Przeciêtnie posiada³y one ponad 5 SD zwierz¹t, podczas gdy gospodarstwa nierealizuj¹ce tego typu posiada³y o SD mniej. Przedstawione dzia³ania by³y prawdopodobnie implikacj¹ rosn¹cych wymagañ w zakresie dobrostanu zwierz¹t oraz efektem zwiêkszania skali produkcji zwierzêcej. Przeciêtne dokonuj¹ce modernizacji budynków inwentarskich przeznaczy³o na ten cel ponad tys. z³. Du ym zainteresowaniem cieszy³y siê równie zakupy maszyn, przy czym przeciêtna wartoœæ takiej by³a prawie trzykrotnie ni sza (tab. ). W celu okreœlenia zwi¹zku pomiêdzy skal¹ w przesz³oœci, a osi¹ganymi dochodami badan¹ zbiorowoœæ podzielono na grupy zró nicowane wielkoœci¹ poniesionych nak³adów inwestycyjnych: gospodarstwa nieinwestuj¹ce (5%), gospodarstwa o skali do tys. z³ (%), gospodarstwa o skali -5 tys. z³ (%) i gospodarstwa o wartoœci powy ej 5 tys. z³ (% zbiorowoœci). Wysokoœæ dochodów w poszczególnych grupach znacznie siê ró ni³a (tab. ). Œrednio najwy sze dochody rolnicze osi¹gnê³y w roku gospodarstwa, które w okresie poprzedzaj¹cym badanie dokona³y na najwy sz¹ skalê. Najni sze dochody (rolniczy netto i dyspozycyjny) osi¹gnê³y gospodarstwa, które nie zrealizowa³y adnej. Najwiêksze ró nice pomiêdzy grupami gospodarstw zró nicowanymi pod wzglêdem skali wyst¹pi³y w zakresie dochodu rolniczego netto w przeliczeniu na ha UR. Uzyskiwany dochód rolniczy netto wskazuje na znacznie wy sz¹ efektywnoœæ gospodarowania w gospodarstwach, które dokona³y. Potwierdza to obiektywn¹ prawid³owoœæ, i inwestycje s¹ niezbêdnym elementem zapewnienia gospodarstwu trwa³oœci i sprawnoœci ekonomicznej.

4 6 Piotr Sulewski Tabela. Rodzaj i wartoœæ zrealizowanych Rodzaj Liczba gospodarstw z danym rodzajem przeciêtna wartoœæ danej [z³/] ogó³em Modernizacja oborylub chlewni maszyndo produkcji roœlinnej ci¹gnika ziemi 6 5 oborylub chlewni 5 75 zbiornika na mleko silosu gara u 667 zbiornika lub gnojówkê na gnojowicê 75 p³ytygnojowej 8 zwierz¹t stada podstawowego 6 Zbójna W¹brzeŸno Krzemieniewo Wizna Tabela. Wysokoœæ dochodów rolniczych w zale noœci od skali Gospodarstwa Powierz- chnia UR [ha] rolniczy netto/ Dochód [z³] dyspozycyjny/ netto/ ha UR rolniczy brutto/ ha UR Grupa nieinwestuj¹cych Skala < tys. z³ -5 tys. z³ > 5 tys. z³ Podstawowe Ÿród³o finansowania rolniczych obok kredytu rolniczego stanowi dochód dyspozycyjny gospodarstwa. Jego wysokoœæ wp³ywa wiêc wymiernie na mo liwoœci i plany inwestycyjne gospodarstw. W badanej populacji gospodarstw najwiêcej w najbli szej przysz³oœci planuj¹ zrealizowaæ rolnicy, którzy inwestowali w okresie ostatnich 5 lat [tab. 5]. Prawdopodobieñstwo realizacji swoich planów oceniaj¹ na ponad 8%. Nieco mniej optymistycznie do swoich zamiarów podchodz¹ rolnicy z pozosta³ych grup. Charakterystyczne, i rolnicy, którzy inwestowali przeciêtnie w ostatnich latach ponad tys. z³ zamierzaj¹ korzystaæ przy realizacji w

5 Inwestycje a wyniki ekonomiczne gospodarstw indywidualnych 7 Tabela 5. Plany inwestycyjne rolników z Gospodarstwa Liczba planowanych badanych gospodarstw Prawdopodobieñstwo realizacji [%] Planowane finansowania [% ] œrodki w³asne kredyt œrodki UE Grupa nieinwestuj¹cych 77 5 Skala do tys. z³ -5 tys. z³ > 5 tys. z³ zdecydowanej mierze ze œrodków w³asnych lub kredytów, podczas gdy pozostali chcieliby w znacznej mierze sfinansowaæ swoje dzia³ania przy wymiernym udziale œrodków unijnych. Wobec niskiej wartoœci dochodów dyspozycyjnych w gospodarstwach nieinwestuj¹cych wydaje siê to byæ jedyn¹ mo liwoœci¹, pozostaje jednak otwart¹ kwesti¹ na ile ta grupa bêdzie potrafi³a pozyskaæ unijne fundusze. Gospodarstwa posiadaj¹ce doœwiadczenia w zakresie inwestowania okazuj¹ mniej zainteresowania mo liwoœciami uzyskania pomocy z funduszy unijnych. Nale y jednak oczekiwaæ, i w momencie rozpoczêcia realizacji rolnicy ci wezm¹ pod uwagê tak e skorzystanie z pomocy finansowej oferowanej w ramach WPR. Wœród planów inwestycyjnych rolnicy z badanej zbiorowoœci deklarowali najczêœciej chêæ modernizacji obory lub chlewni % wszystkich planowanych. W drugiej kolejnoœci wskazywali jako potencjalne przedsiêwziêcia zakup ci¹gnika i budowê p³yty obornikowej (po % planowanych ). W nastêpnej kolejnoœci rolnicy chcieli, by zainwestowaæ w budowê silosów i obory lub chlewni (po %) oraz w budowê zbiornika na gnojówkê lub gnojowicê, zakup ziemi i maszyn (po 8% w ogólnej liczbie ) Wnioski. Potrzeba modernizacji gospodarstw, bêd¹ca konsekwencj¹ rosn¹cej konkurencji jest dostrzegana przez znaczn¹ czêœæ rolniczej spo³ecznoœci i znajduje odzwierciedlenie w podejmowanych dzia³aniach inwestycyjnych.. Najczêœciej realizowane inwestycje wi¹ ¹ siê z modernizacj¹ lub budow¹ budynków inwentarskich dla zwierz¹t. Wskazuje to na znaczne zmiany organizacyjne zachodz¹ce w obszarze chowu zwierz¹t.. Gospodarstwa, które w okresie 5 lat poprzedzaj¹cych akcesjê Polski do UE ponios³y najwy sze nak³ady inwestycyjne, osi¹gnê³y przeciêtnie w roku najlepsze wyniki ekonomiczne w ca³ej badanej zbiorowoœci.. Gospodarstwa inwestuj¹ce w przesz³oœci wykazuj¹ najwiêksze zainteresowanie nastêpnymi inwestycjami. Wskazuje to na postrzeganie jako skutecznej drogi rozwoju gospodarstwa. 5. Rolnicy z gospodarstw, o niskich dochodach, nieinwestuj¹cy w ostatnim piêcioleciu równie deklaruj¹ chêæ dokonania, jednak uzale niaj¹ swoje dzia³ania w znacznej mierze od uzyskania œrodków pomocowych z UE. Literatura Józwiak W. : Ewolucja gospodarstw rolnych w latach GUS, Warszawa. Manteuffel R. 979: Ekonomika i organizacja gospodarstwa rolniczego. PWRiL, Warszawa.

6 8 Piotr Sulewski Napiórkowska A. 999: Uproszczenie procedury kredytowania d³ugoterminowego bêd¹cego podstaw¹ w rolnictwie. Roczniki Naukowe SERiA, t., zeszyt, AR w Krakowie, Wydzia³ Ekonomiczny w Rzeszowie, Rzeszów. Woœ A. 998a: Zdolnoœci akumulacyjne gospodarstw oraz inwestycje. [W:] Rolnictwo polskie w okresie transformacji systemowej IERiG, Warszawa. Woœ A. 998b: Polityka strukturalna. Identyfikacja priorytetów w modernizacji sektora rolno-spo ywczego w Polsce. Warszawa 998. Summary In the paper investment s influence for agricultural income was presented. The study was conducted on sample of 9 family farms. Farmers from farms in which investments was realized in the period 998, had better income then farms without investments. This same farmers declared realization next investments in the future. Adres do korespondencji mgr Piotr Sulewski Katedra Ekonomiki i Organizacji Gospodartsw Rolniczych SGGW ul. Nowoursynowska Warszawa tel. ( ) piotrsulewski@wp.pl