KWARTALNIK ISSN Stowarzyszenia Łagierników Żołnierzy AK Nr 2 (71)

Transkrypt

1 KWARTALNIK ISSN Warszawa kwiecień - maj - czer wiec 2014 Nr 2(71) Stowarzyszenia Łagierników Żołnierzy AK Nr 2 (71)

2 K W A R T A L N I K Stowarzyszenia Łagierników Żołnierzy Armii Krajowej W A R S Z A W A Kwiecień maj czerwiec 2014 Nr 2/ 71

3 Wydawca: Stowarzyszenie Łagierników Żołnierzy Armii Krajowej Zarząd Główny w Warszawie Ul. Zielna 39 lok. 5, IX piętro Warszawa Tel , aklagiernicy@gmail.com Strona internetowa: Konto bankowe: PKO BP II Oddział Warszawa Redaguje zespół w składzie: Joanna Gasiul Artur Kondrat Danuta Pielak Andrzej Siedlecki Konsultacja: Stefania Szantyr-Powolna Skład komputerowy : Danuta Pielak Opracowanie okładki : Edyta Klinger Zdjęcia na okładkę udostępnił Kazimierz Krajewski Prezes Okręgu Nowogródzkiego Światowego Związku Żołnierzy Armii Krajowej Uwagi oraz materiały przeznaczone do druku w kwartalniku prosimy przesyłać na adres d.pielak1@upcpoczta.pl, tel lub na wyżej podany adres Stowarzyszenia Niniejszy numer Kwartalnika wydano przy wsparciu Finansowym Rady Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa

4 Fok To prawda, e nieatwo zmierzy gboko sów, których znaczenie cae On w nas natchn.. 1

5 Proba Jana Jan Pawe II Faliserca, gdycichowzbierazaspojrzeniem, nieobniajomatkoaniodmieniajmioci, alewdoniachprzejrzystychtsamfalprzeniena mnie. OnCiebieotoprosi. JajestemrybakJan. Takmaojestwemniedokochania. Jeszczeczuj:ubrzegujeziora podstopamidrobniutkiwirinagleon. WemniejutajemnicyJegonieobejmiesz, chowmylachtwychsnusibdagodniejakmirt. AjednakskoroOnchcia,abymmówidoCiebie "Matko" prosz,niechajwtymsowienicsidlaciebienie zmniejsza. Toprawda, enieatwozmierzygbokosów, którychznaczeniecaeonwnasobojenatchn, bywnichsiutaiacaamiodawniejsza. 2

6 OdRedakcji Szanowne Koleanki Szanowni Koledzy Z wielk trem przekazujemy do Pastwa rk Kwartalnik nr 2/71, przygotowany przez zespó osób, które nabieraj dopiero teraz dowiadczenia w pracy redakcyjnej, bardzo staralimy si jednak, aby ten numer biuletynu by dla Pastwa interesujcy. W tych staraniach - na nasze dobro dziaa czas - drugi kwarta biecego roku to dosownie seria wanych wydarze i wanych rocznic. Przede wszystkim w kwietniu odbya si oczekiwana przez nas z radoci w sercach kanonizacja naszego Wielkiego Rodaka bogosawionego Jana Pawa II i papiea Jana XXIII, uroczysto niezwyka i historyczna, uznana przez wiat za kanonizacj stulecia. Do nauki Jana Pawa II nawizali kard. Stanisaw Dziwisz i O. Jan Andrzej Koczowski OP w homiliach w czasie mszy w. dzikczynnej w Archikatedrze na Wawelu w 25. rocznic wolnej Polski. O. Jan Andrzej Koczowski OP podkreli w znamiennych sowach: To co nam dane, jest zadane. Mamy Polsk, ale ona jest nam cigle zadana. Trzeba jeszcze raz odkry t prawd. W tyme kwartale obchodzilimy wiele rocznic wydarze, które miay wielkie znaczenie zarówno dla odlegej jak i wspóczesnej historii Polski. O uroczystociach z nimi zwizanych piszemy w tym Kwartalniku. A ponadto za nami XXIX Zjazd czonków Stowarzyszenia, w którym uczestniczyli take nasi przyjaciele, relacj z przebiegu Zjazdu znajd Pastwo w tym biuletynie. yczymy miej lektury - Redakcja 3

7 Kanonizacja Jana Pawa II i Jana XXIII 1 Oprac. Redakcja foto: Uroczystoci kanonizacyjne wyznaczone na dzie 27 kwietnia 2014 roku zostay okrelone przez media jako kanonizacja stulecia. Niezwyko tego wydarzenia wie si z tym, e w uroczystoci tej uczestniczyo dwóch yjcych papiey, a dwóch kolejnych zostao wyniesionych na otarze. Proces kanonizacyjny Jana Pawa II by najkrótszy w historii kocioa katolickiego. Trwa zaledwie 9 lat. Na Placu w. Piotra i prowadzcej do niego via della Conciliazione zgromadzio si okoo pó miliona wiernych. Szacuje si, e do Rzymu przybyo z tej okazji 800 tysicy osób. Wród tumów dominoway biao-czerwone flagi. 1 Opracowanonapodstawietekstówzamieszczonychwbiuletynie OrdynariatuPolowegoNaszaSubanr9/488,115maja2014r. 4

8 Wielu pielgrzymów czekao na wstp na Plac przez ca noc, cz nocowaa w najbliszym ssiedztwie Watykanu. Niedzielny poranek poprzedziy czuwania i naboestwa. Na pó godziny przed rozpoczciem uroczystoci zaczy bi dzwony bazyliki w. Piotra. Nad gowami widniay transparenty, gównie z nazwami miejscowoci, m. in. z Wadowic i innych polskich miejscowoci. Powieway flagi, przede wszystkim polskie, ale mona byo te dostrzec np. francuskie, meksykaskie, ukraiskie, libaskie, watykaskie, kubaskie i chiskie. Wojsko Polskie zaakcentowao swoj obecno transparentem: Jestemy tu z rozkazu serca Wojsko Polskie i zdjciem Jana Pawa II, przyjmujcego zbroj husarsk podczas spotkania z wojskiem w 1991 roku w Zegrzu Pomorskim. Przed Msz w. wierni zebrani na placu w. Piotra odmówili po wosku Koronk do Miosierdzia Boego. Poszczególne czci Koronki przeplatane byy fragmentami homilii b. Jana Pawa II z kanonizacji s. Faustyny Kowalskiej, z których pierwszy odczytano po polsku, a take dwóch przemówie b. Jana XXIII o Miosierdziu Boym. Po Litanii do Wszystkich witych, prefekt Kongregacji ds. Kanonizacyjnych, kard. Angelo Amato w towarzystwie postulatorów, ks. Praata Sawomira Odera, odpowiedzialnego za proces kanonizacyjny b. Jana Pawa II oraz o. Giovangiuseppe Califano OFM, odpowiedzialnego za proces kanonizacyjny Jana XXIII, podeszli do papiea i poprosili, aby przystpiono do kanonizacji bogosawionych. Proby zostay powtórzone trzykrotnie: Ojcze wity, wita Matka Koció usilnie prosi, aby Wasza witobliwo zaliczya do katalogu witych bogosawionych Jana XXIII i Jana Pawa II i aby jako tacy mogli by czczeni jako wici przez wszystkich wiernych powiedzia kard. Amato, proszc o kanonizacj po raz pierwszy. 5

9 Na te sowa papie odpowiedzia: Bracia najmilsi, wzniemy nasze modlitwy do Boga Ojca Wszechmogcego przez Jezusa Chrystusa, aby za wstawiennictwem Najwitszej Maryi Panny i wszystkich witych wspiera swoj ask to, co uroczycie dokonujemy. Wysuchaj Panie askawie nasze proby, aby to, co czynimy przez nasz posug Tobie si podobao i przyczynio si do rozwoju Kocioa. Przez Chrystusa Pana naszego. Proszc po raz drugi kard. Amato mówi: Ojcze wity, umocniony jednomyln modlitw Koció wity usilniej prosi, aby Wasza witobliwo zaliczya tych swoich wybranych synów do katalogu witych. Na te sowa Ojciec wity odpowiedzia: Przyzywajmy wic Ducha Oywiciela, aby owieci nasz umys i aby Chrystus Pan nie pozwoli swojemu Kocioowi bdzi w tak wanym dziele. Trzeci z prób poprzedzono piewem hymnu do Ducha witego Veni Creator Spiritus. Po ostatniej probie papie wygosi formu kanonizacyjn, brzmic: Na chwa witej i Nierozdzielnej Trójcy, dla wywyszenia katolickiej wiary i wzrostu chrzecijaskiego ycia, na mocy wadzy naszego Pana Jezusa Chrystusa i witych Apostoów Piotra i Pawa, a take Naszej, po uprzednim dojrzaym namyle, po licznych modlitwach i za rad wielu naszych Braci w biskupstwie orzekamy i stwierdzamy, e bogosawieni Jan XXIII i Jan Pawe II s witymi i wpisujemy ich do katalogu witych, polecajc, aby odbierali oni cze jako wici w caym Kociele. Po tych sowach rozlegy si rzsiste brawa, take w sektorze dziennikarskim na dachu kolumnady okalajcej plac w. Piotra. Zaraz potem przy wtórze pieni Wychwalajcie Pana, piewajcie Panu - na otarz wniesiono relikwie obydwu witych. Potem kard. Amato w imieniu caego Kocioa poprosi, aby Ojciec wity poleci wyda List Apostolski o 6

10 dokonanej kanonizacji. Tak zarzdzamy odpowiedzia krótko Franciszek. Byli kapanami, biskupami i papieami dwudziestego wieku. Poznali jego tragedie, ale nie byli nimi przytoczeni. Silniejszy by w nich Bóg mówi papie Franciszek o Janie Pawle II i Janie XXIII w homilii podczas Mszy w. kanonizacyjnej. Ojciec wity podkreli, e nowi wici dawali swoimi pontyfikatami wiadectwo Boej dobroci i miosierdzia. Jana Pawa II nazwa Ojciec wity papieem rodziny, podkrelajc, e sam Wojtya chcia by tak wanie zapamitany. Ojciec wity podzikowa za obecno papieowiseniorowi Benedyktowi XVI, a take kardynaom, biskupom i kapanom za udzia w koncelebrze. Wyrazi wdziczno oficjalnym delegacjom z rónych krajów, przybyym, aby zoy hod dwóm papieom, którzy wnieli trway wkad do sprawy pokoju i rozwoju narodów. Podzikowa te wadzom woskim za cenn wspóprac przy organizacji tego wydarzenia. Zwracajc si do pielgrzymów z diecezji Bergamo i Krakowa, Franciszek zaznaczy, e najlepszym sposobem uczczenia obu witych papiey bdzie wierne wypenianie ich nauczania. Na zakoczenie pozdrowi wszystkich pielgrzymów zgromadzonych na placu witego Piotra i w innych miejscach Rzymu oraz tych, którzy wzili udzia w tych uroczystociach za porednictwem radia i telewizji. Oddzielnie pozdrowi chorych i osoby w podeszym wieku, którzy jak przypomnia byli szczególnie bliscy nowym witym. Uroczysto zakoczya si dugim przejazdem papiea pomidzy sektorami wiernych, którzy wznosili na jego cze okrzyki: Viva il Papa! Niech yje Papie!. Papieowi przy otarzu towarzyszyli kard. Agostino Vallini, wikariusz Ojca witego dla diecezji Rzymu, kard. Stanisaw Dziwisz, sekretarz Jana Pawa II i bp Francesco Beschi, biskup Bergamo diecezji pochodzenia Jana XXIII 7

11 oraz kardynaowie Angelo Sodano i Giovanni Battista Re. W koncelebrze uczestniczyo ok. 150 kardynaów i 1000 biskupów, wród nich ok. 70 z Polski, oraz 6 tys. ksiy. We mszy w. kanonizacyjnej uczestniczyy 93 oficjalne delegacje pastwowe, Polsk reprezentowali: prezydent Bronisaw Komorowski i premier Donald Tusk z maonkami, marszakowie Sejmu i Senatu Ewa Kopacz i Bogdan Borusewicz, byli prezydenci Lech Wasa i Aleksander Kwaniewski, Karolina Kaczorowska - wdowa po ostatnim prezydencie RP na uchodstwie Ryszardzie Kaczorowskim, a take delegacje partii politycznych. Obecne byy take delegacje innych wyzna i religii: kocioów prawosawnych, anglikaskiego, spoecznoci islamskiej i religii ydowskiej, wród nich Michael Schudrich, naczelny rabin Polski. Jana XXIII i Jana Pawa II papie Franciszek nazwa ludmi mnymi. Zoyli Kocioowi i wiatu wiadectwo dobroci Boga i Jego miosierdzia. Byli kapanami, biskupami i papieami XX wieku. Poznali jego tragedie, ale nie byli nimi przytoczeni. Silniejszy by w nich Bóg; silniejsza bya w nich wiara w Jezusa Chrystusa, Odkupiciela czowieka i Pana historii; silniejsze byo w nich miosierdzie Boga. Obaj wici papiee otrzymali 8

12 w darze od zmartwychwstaego Pana nadziej i rado, a nastpnie "przekazali je obficie Ludowi Boemu, otrzymujc za to nagrod wieczn. T nadziej i t radoci ya pierwsza wspólnota wierzcych w Jerozolimie, o której mówi nam Dzieje Apostolskie. Jest to wspólnota, w której yje si tym, co najistotniejsze z Ewangelii, to znaczy mioci, miosierdziem, w prostocie i braterstwie. Taki obraz Kocioa mia przed sob Sobór Watykaski. Jan XXIII i Jan Pawe II wspópracowali z Duchem witym, aby odnowi i dostosowa Koció do jego pierwotnego obrazu, który nadali mu wici w cigu wieków. Nie zapominajmy, e to wanie wici prowadz koció naprzód i sprawiaj, e si rozwija. Zwoujc Sobór Watykaski II, Jan XXIII okaza taktowne posuszestwo Duchowi witemu, da si Jemu prowadzi i by dla Kocioa pasterzem, przewodnikiem, który 9

13 sam by prowadzony. To bya jego wielka posuga dla Kocioa. By papieem posuszestwa Duchowi witemu. Homili papie zakoczy sowami: Niech ci obaj nowi wici pasterze Ludu Boego wstawiaj si za Kocioem, aby w cigu dwóch lat procesu synodalnego by on posuszny Duchowi witemu w posudze duszpasterskiej dla rodziny. Niech nas obaj naucz, bymy nie gorszyli si ranami Chrystusa, abymy wnikali w tajemnic Boego Miosierdzia, które zawsze ywi nadziej, zawsze przebacza, bo zawsze miuje - powiedzia Franciszek. Uznanie witoci najwikszego Polaka wszechczasów Karola Wojtyy papiea Jana Pawa II Andrzej Siedlecki Na dzie 27 kwietnia 2014 r. zapowiedziano w Rzymie kanonizacj naszego wielkiego rodaka, który najwyej ze wszystkich Polaków wyniós do chway nasz Ojczyzn swoj osobowoci, swoj wielkoci, swoj mioci do Boga. To jemu Bóg powierzy pasterzowanie Kocioowi Rzymsko 10

14 Katolickiemu przez dugie lata. To dziki niemu zosta obalony nieludzki totalitarny ustrój komunistyczny. To On wyniós do sawy Armi Krajow zbrojne rami Polskiego Pastwa Podziemnego nazywajc j per w historii narodu polskiego. T najwiksz podziemn armi Europy walczc o wolno Polski, mordowan z zaciekoci przez 2 okupantów: niemieckiego i sowieckiego oraz zbrodniarzy z komunistycznego PRL. Karol Wojtya przyszed na wiat 18 maja 1920 r. w Wadowicach. Od najmodszych lat wyrónia si pilnoci w nauce, zdolnociami jzykowymi, a take literackimi i talentem dramatycznym. W okresie modoci pasj jego stay si górskie wycieczki i narciarstwo w ukochanych Tatrach oraz wyprawy kajakowe na Mazurach. W dziecistwie nie ominy go równie osobiste tragedie, albowiem kiedy mia dziewi lat zmara mu matka, a nastpnie ukochany brat Edmund. W 1938 roku Karol Wojtya wraz z ojcem przeniós si do Krakowa i rozpocz studia na Wydziale Filozoficznym Uniwersytetu Jagielloskiego. Podczas okupacji hitlerowskiej kontynuowa nauk na tajnym uniwersytecie angaujc si równie w dziaalno konspiracyjn. Pomimo sukcesów scenicznych w Teatrze Rapsodycznym Karol Wojtya porzuci karier aktorsk i wstpi do seminarium duchownego. wicenia kapaskie otrzyma 1 listopada 1946 r. Po wojnie wsawi si dziaalnoci w krakowskiej Nowej Hucie gdzie jako biskup zmaga si z wadzami komunistycznymi chccymi uniemoliwi budow kocioa w tej robotniczej dzielnicy. W tym czasie by w rónoraki sposób przeladowany i szykanowany przez zbrodniarzy PRL. Walczc z ateistycznym, komunistycznym systemem zniewolenia czowieka otrzymywa kolejne godnoci kocielne. W 1958 roku mianowany zosta krakowskim biskupem pomocniczym, a w 1964 r. arcybiskupem ordynariuszem krakowskim. W 1964 roku wyniesiony zosta do godnoci kardynalskiej. Równoczenie Karol Wojtya da si pozna jako wielki myliciel i pedagog. Przez wiele lat by profesorem wykadowc etyki i teologii chrzecijaskiej na Katolickim Uniwersytecie Lubelskim. 11

15 Od 1962 roku w gronie najwikszych teologów bra udzia w pracach przeomowego dla Kocioa Katolickiego II Soboru Watykaskiego. 16 padziernika 1978 roku nad Kaplic Sykstysk Watykanu uniós si biay dym zwiastujcy wybór nowego papiea. Wkrótce z okna bazyliki W. Piotra kardyna Pericle Felici wypowiedzia pamitne sowa: Habemus papam! (Mamy papiea). By nim przybysz z kraju rodkowo wschodniej Europy ciemionej przez sowieckiego okupanta kardyna Karol Wojtya nowy papie Jan Pawe II. Wybór Karola Wojtyy na tron piotrowy w 1978 r. by dla niego samego, a take dla caego wiata duym zaskoczeniem, poniewa od kilku wieków na tronie papieskim zasiada jeden z biskupów woskich, którzy posiadali liczebn przewag w gronie kardynaów. Jak wida czuwaa Opatrzno Boa aeby pojawi si wielki czowiek, który obali barbarzyski, totalitarny system niewoli. Wtedy rozpocz si najbardziej niezwyky i jeden z najduszych pontyfikatów w dziejach naszego Kocioa. Papie Polak w przeciwiestwie do wikszoci swoich poprzedników czsto opuszcza mury Watykanu, by wyrusza w trwajce przez wier wieku pielgrzymki do wiernych na caym wiecie. Nie wpucia go jedynie Rosja, w której pogrobowcy komunizmu nadal byli w wikszoci. Wród licznych jego pielgrzymek w sposób szczególny zapisao si 8 wizyt w Ojczynie. Wyjtkowe byy zwaszcza trzy pierwsze jeszcze w czasach komunizmu, do którego obalenia Jan Pawe II niewtpliwie w wydatny sposób si przyczyni, goszc rodakom przesanie nadziei i wolnoci. Ju podczas pierwszej papieskiej wizyty w Warszawie w 1979 roku z ust Ojca witego pady pamitne sowa wezwania do Boga: Niech zstpi Duch Twój i odnowi oblicze ziemi. Tej ziemi 13 maja 1981 roku mia miejsce najtragiczniejszy moment pontyfikatu Jana Pawa II. Podczas audiencji generalnej na Placu w. Piotra papie zosta postrzelony 3 kulami przez tureckiego zamachowca Ali Agc. Wszystkie okolicznoci wskazuj, e mocodawcami zbrodniarza byy sowieckie suby specjalne. Mocodawcy z Kremla nie mogli znie skutecznej walki papiea Jana Pawa II z ustrojem komunistycznym i jego wpywem 12

16 na ludzi pracy, na wspieranie polskiej konspiracji NSZZ Solidarno. Opatrzno Boa czuwaa nad wielkim Polakiem bo mia jeszcze wiele czynów dokona dla dobra czowieka. Cay jego pontyfikat by bowiem przepeniony mioci dla blinich, dla chorych, dla ubogich, dla cierpicych, dla zniewolonych. Pochyla si nad kadym biednym czowiekiem. Na swojej drodze nie zapomina o nikim, czynic wiele cudów. Pontyfikat i ycie Jana Pawa II pene dobra, wartoci humanitarnych dobiego koca 2 kwietnia 2005 roku. Pogrzeb, który odby si 6 dni póniej przycign niezliczone rzesze wiernych z caego wiata, w tym rzesze Polaków, którzy dali wiadectwo witoci zmarego gonym woaniem Sancto subito (wity natychmiast) kiedy na Placu w. Piotra sama zamkna si ksiga ycia wielkiego Papiea. Po mierci wyniesiony zosta na otarze jako bogosawiony. Teraz po wszechstronnym zbadaniu jego cudownych czynów zosta kanonizowany jako wity Kocioa Rzymsko Katolickiego. 13

17 Teraz Ojciec wity jest obecnie na niebiaskiej ce przy Bogu, którego kocha i wielbi przez cae ycie i czuwa nad losem Polski, z której korzeni wyrós. Boja, która ley u pocztku Jan Pawe II O,jakejestezwizanemiejscemojegomijania zmiejscemnarodzin... ZamysBogaspoczywawtwarzachprzechodniów, agbiajegopodazatokiempowszednichdni Obsuwajcsiwmier,odsaniamoczekiwanie ioczyutkwionewjednomiejsce iwjednozmartwychwstanie, jednakewiekociaazamykamipewnikjego rozpadu powierzamziemi. TywschodzisznadnipowoliizamysTwój nadalzrównywaszzpowierzchnikadegodnia orazzcieniemprzechodniównaulicach popoudniowpor...wulicachnaszegomiasta podzmierzch... Ty,Boe! TyJedenmoeszciaanaszeodebraziemizpowrotem! 14

18 Jan XXIII Dzikuj Bogu, e byem sierantem i kapelanem wojskowym 2 W yciu b. Jana XXIII by wtek bliski czytelnikom naszego pisma: suba wojskowa. Angelo Roncalli, przyszy papie, nigdy nie by wikarym, ani proboszczem, nie pozna zwyczajnej pracy duszpasterskiej. Jego ycie kapaskie biego inn drog: sekretarz biskupa diecezjalnego, profesor seminarium duchownego, animator rónych dziaa na szczeblu diecezjalnym miao to miejsce przed wybuchem Wielkiej Wojny A po jej zakoczeniu: ojciec duchowny, pracownik rzymskiej Kongregacji Rozkrzewiania Wiary, dyplomata w subie Stolicy Apostolskiej arcybiskup tytularny, apostolski delegat w Bugarii, Grecji i Turcji, nuncjusz apostolski w Paryu, wreszcie kardyna Patriarcha Wenecji, a potem, od 2 NaszaSubaNr7/486115kwietnia2014r. 15

19 pamitnego 28 padziernika 1958 r., Dobry Pasterz papie Kocioa Powszechnego. Natomiast czas suby wojskowej da ks. Roncallemu moliwo oddania si bez reszty posudze duszpasterskiej. I to w szczególnej parafii, w wojennym, wojskowym szpitalu, wród poranionych fizycznie i duchowo onierzy. Jak znajomo serca ludzkiego, ile dowiadczenia i aski day mi te lata, podczas których mogem z poytkiem wiczy si w pobonoci i w deniu do ofiary oraz szerokiego rozeznaniu ycia i kapaskiego posannictwa pisa w pónych latach swego ycia, ju jako Patriarcha Wenecji. Pierwsze spotkanie Angela Roncallego z wojskiem miao miejsce jeszcze w latach seminaryjnych. Byo to w Bergamo, stolicy jego rodzinnej diecezji pooonej na terytorium Lombardii. Przyby tam w 1892 r. z Soto il Monte, pobliskiej górskiej wioski. Tam si urodzi (15 listopada 1881) w osiadej od wieków, wielodzietnej rodzinie chopskiej. Jako dwunastolatek rozpocz studia seminaryjne w Bergamo i Rzymie (jego diecezja posiadaa tam swoje kolegium). Jeszcze przed wiceniami kapaskimi, od listopada 1901 r. do listopada 1902 r., peni sub wojskow w Bergamo, w 73. puku brygady lombardzkiej. Bowiem woscy seminarzyci tak stanowio prawo byli zobowizani do odbycia suby wojskowej. Funkcjonowaa te zasada: kto si zgosi do jej odbycia jako ochotnik, bdzie suy jeden rok zamiast trzech lat. Seminarzysta Roncalli skorzysta z tej szansy. W Dzienniku duszy, jaki prowadzi od lat seminaryjnych do pónej staroci, pozytywnie oceni okres dwunastu miesicy wojskowej suby; wicej, zachowa o niej jak najlepsze wspomnienia, gdy skorzysta wiele, dowiadczy czym jest twarda karno wojskowa i pozna psychik modych synów Italii oraz najskuteczniejsze metody dziaa na nich, by przycign ich do dobra, do najwaniejszych ideaów ycia ludzkiego, prawdziwie chrzecijaskiego. W cigu roku suby awansowa. Rozpocz j jako szeregowy onierz, zakoczy w stopniu sieranta. Potem przyszy wicenia kapaskie (10 sierpnia 1904 r. w Rzymie). Nastpnego dnia po ich otrzymaniu, klczc przed papieem Piusem X, przyszym witym, który przyj grup 16

20 neoprezbiterów, usysza znamienne, pamitane przez cae ycie sowa: ycz, aby Twoje kapastwo stao si pocieszeniem dla Kocioa Boego. Przej si tym piknym yczeniem Ojca witego. Zanotowa w Dzienniku duszy : Chc by dobry, zawsze, wobec wszystkich. Dobroci, zainteresowania, ojcowskiej troski dowiadczy wkrótce od biskupa Bergamo, Giacoma Marii Radiniego- Tedeschi, którego zosta osobistym sekretarzem. Bya to wybitna, promieniujca osobowo. Pasterz wpatrzony we wzór ycia wielkiego biskupa mediolaskiej diecezji, w. Karola Boromeusza (diecezja Bergamo naleaa do metropolii mediolaskiej). Prawdziwy ojciec kapanów, czowiek ewangelicznej prostoty, a przy tym wielkiej siy ducha, arliwej wiary, gbokiej pobonoci. Bp Radini-Tedeschi potrafi ama w niekonwencjonalny sposób utrwalone przez lata bariery w relacjach midzy biskupami a powierzonymi ich pieczy kapanami. Zdarzyo si, e na skutek wydawaoby si przekonujcych oskare, biskup podj decyzj o ukaraniu sankcjami kanonicznymi jednego z diecezjalnych kapanów. Po pewnym czasie, kiedy okazao si, e oskarenie nie miao podstaw, w obecnoci grona kapanów biskup klkn przed skrzywdzonym, prosi o wybaczenie. Osobowo biskupa wywara wielki wpyw na postaw jego sekretarza (take wykadowc w diecezjalnym seminarium). To by jego mistrz duchowy. Ks. Roncalli gboko przey mier biskupa w dniu 22 sierpnia 1914 r. W opublikowanej w 1916 r. jego biografii wyznawa: bardzo kochaem mojego biskupa za czysto i nadprzyrodzony poryw jego duszy, za szlachetno serca. Czciem go za jego ludzko, której nikt lepiej ode mnie nie móg pozna i oceni. Tymczasem zblia si wielki przeom w dziejach Europy. Zabójstwo arcyksicia austriackiego Franciszka Ferdynanda, jakie miao miejsce 28 czerwca 1914 r. w Sarajewie, stao si detonatorem zbrojnego konfliktu o niespotykanej sile, który przyniós mier setkom tysicy, niebywae zniszczenia, zmieni ksztat politycznej mapy Europy. Run ostatecznie porzdek ustalony podczas Kongresu Wiedeskiego 1815 r. (ju skutecznie podmywany w drugiej poowie XIX w. 17

21 wojna krymska ( ), wojna francusko-pruska (1870), zaama si system sojuszy. Kilka dni po mierci ukochanego przez Roncallego biskupa Radiniego-Tedeschi, 28 sierpnia 1914 r. Austro-Wgry wypowiedziay wojn Serbii. W cigu kilkunastu dni kolejne kraje europejskie przystpiy do wojny. Naprzeciw siebie stany tzw. pastwa centralne (Cesarstwo Niemieckie, Monarchia Austro- Wgierska, Cesarstwo Bugarii i imperium osmaskie) i pastwa Entanty (Wielka Brytania, Francja, Rosja). Wochy, które byy czonkiem Trójprzymierza, obronnego ukadu pomidzy Cesarstwem Niemieckim, Królestwem Woch i C.K. Austro-Wgrami, pocztkowo nie wczyy si do konfliktu. Ks. Roncalli z woli nowego biskupa Bergamo, Luigi Marelliego, skoncentrowa si na pracy profesorskiej w seminarium, sporadycznie angaowa si w prac duszpastersk, zbiera materiay do ksiek o w. Karolu Boromeuszu i biskupie Radinim-Tedeschi. W maju 1915 r. wszystko si odmienio. Najpierw Wochy zerway (3 maja 1915) ukad Trójprzymierza, a 23 maja przystpiy do wojny ze swym niedawnym sojusznikiem Austro-Wgrami. Ks. Roncalli, sierant armi woskiej, tego samego dnia otrzyma kart mobilizacyjn, nakazujc, aby nastpnego dnia stawi si w Mediolanie. Jutro wyjedam by peni sub wojskow na odcinku sanitarnym. Gdzie mnie pol? Moe na front? Czy powróc do Bergamo? Czy moe Pan przeznaczy mi mier na polu bitwy? Nic nie wiem, ale pragn zawsze i we wszystkim woli Boej, Jego chway przez cakowit ofiar samego siebie zanotowa na wyjezdnym w Dzienniku duszy. Na placu mobilizacyjnym, w tumie rezerwistów, jeden z powoanych do wojska kleryków seminarium w Bergamo spostrzeg ks. Profesora Roncallego, siedzcego w cywilnym ubraniu w cieniu kasztanowca. Co wicej, usysza jak jaki podoficer, wspiwszy si na murek, woa: Potrzebni s onierze do Bergamo! Kto chce tam jecha?. Dosownie wypchn swego profesora w stron woajcego. Ks. Roncalli otrzyma ekwipunek wojskowy, skierowanie do szpitala wojskowego w Bergamo, gdzie mia podj sub sanitariusza, take od za jeden dzie suby wojskowej w 18

22 Mediolanie 1,88 lira. Przekaza go uprzejmemu klerykowi, zalecajc, aby ten zafundowa sobie i kolegom szklaneczk wina i wypi za pomylno profesora-sieranta. Powróci do Bergamo. Okazao si, e sub wojskow ma peni w szpitalu, który zaczto urzdza w budynku seminarium duchownego. Suba i praca w szpitalu stanowiy nowe dowiadczenie i wyzwanie. Ju po kilku dniach poczli napywa ranni na froncie onierze. Ks. Roncalli opatrywa rannych, wspomaga w róny sposób ich niedomagania fizyczne. Chorzy szybko polubili tego korpulentnego sieranta-sanitariusza, o którym szybko rozniosa si wie, e jest ksidzem, e mona przed nim otworzy serce, szuka pociechy i umocnienia, wyspowiada si, otrzyma z jego rk Komunie w., take prosi o jak zwyk, ludzk przysug: napisanie listu do rodziny, zrobienie drobnych sprawunków. Inaczej niekiedy bywao z przeoonymi. W biografiach Jana XXIII opisana jest sytuacja, kiedy jaki podpukownik, ateusz i antykleryka, bezceremonialnie namiewa si z grubego jegomocia sieranta. Ks. Roncalli reagowa wedle zasad wpojonych przez biskupa Radiniego- Tedeschi: spokojem, opanowaniem, serdecznym stosunkiem do przemiewcy. Zrobio to swoje, oficer zreflektowa si, e za duo sobie pozwala, zaprzesta naigrawa, przeprosi ksidza-sanitariusza. Nie gniewaj si na mnie powiedzia w rzeczywistoci jestem biednym czowiekiem, który cieszy si, gdy moe doda do daszka kepi jeden zoty li wicej. A wy, sierancie, jestecie na najlepszej drodze do kariery. Zostaniecie praatem, biskupem, kardynaem. W marcu 1916 r. powoani do suby wojskowej kapani zostali mianowani kapelanami wojskowymi. Sierant Roncalli otrzyma awans na stopie porucznika. Dalej peni sub w szpitalu w Bergamo. Odprawia msze w. polowe, udziela sakramentów, by take duszpasterzem sióstr pracujcych w szpitalu oraz czonki katolickiego stowarzyszenia kobiet. To wanie wtedy, w szpitalnej kaplicy, zdarzyo mu si wygosi osobliw konferencj duchow. Jej suchaczkami byy pracujce w szpitalu siostry. Przyszy do kaplicy po 19

23 szczególnie cikim, wyczerpujcym dniu. Po kilku minutach ks. Roncalli zauway, e spora cz jego suchaczek smacznie pi, za kilka chwil byo jeszcze gorzej, tylko nieliczne spoglday na niego w miar przytomnym spojrzeniem. Niezraony cign dalej. Daleko jeszcze byo do koca duchowej konferencji, kiedy spostrzeg, e wszystkie zakonnice usny. Có mia czyni? Cicho, na palcach, wyszed z kaplicy, aby nie zmci ich zasuonego snu. Kiedy o tym zdarzeniu opowiada, nieodmiennie podkrela, e bya to najlepsza konferencja, jak kiedykolwiek wygosi. Szpital w Bergamo lea dosy daleko od górskich rejonów Tyrolu, gdzie toczyy si zaarte walki. Wosi, le przygotowani do walki i le dowodzeni, wykrwawiali si w próbach zdobycia nowych, dobrze ufortyfikowanych przez przeciwnika terenów. Trwaa tzw. wojna pozycyjna przynoszca kadego dnia nowe ofiary. W sierpniu 1916 r. Wochy wypowiedziay wojn Niemcom. Woskie wojska bez skutku usioway przeama front nad rzek Sozo. Znów do szpitala w Bergamo zaczy nadchodzi due transporty rannych. Brakowao miejsca, rodków antyseptycznych do przemywania ran. Zaduch gnijcych cia, jki rannych onierzy. Szczególnie stresujc bya kapaska posuga przy najciej rannych, przy umierajcych. Wiosn 1917 r. ks. Angelo jaki czas przebywa na froncie, na nasiknitych krwi polach nad Piaw, rzek na trwae wpisan w historyczn pami Wochów i Austriaków, stanowic symbol krwawych zmaga tych dwóch narodów, okupionych krwi i cierpieniem dziesitków tysicy. Pobyt na froncie uwaa za najbardziej wstrzsajcy w swoim yciu. Dzieli los walczcych onierzy. W czasie zaciekych walk, wród wybuchów pocisków artyleryjskich i wistu kul niós pomoc i ulg rannym, take ostatni przyjacielsk pociech umierajcym, jednajc ich z Bogiem oraz udzielajc ostatniej absolucji. Na jesieni 1917 r. przysza straszliwa klska pod Carporetto: okoo 13 tys. polegych, panika ogarniajca szeregi 260 tysicy woskich onierzy zostao zagarnitych do niewoli niemieckiej. Znowu szpital w Bergamo wypeni si po brzegi 20

24 rannymi. Powracay pytania o sens tej wojny, o jej straszn cen mierzon mierci, kalectwem, cierpieniem niezliczonych onierskich rzesz. To wtedy u ks. Roncallego obudzio si postanowienie, e swe kapaskie i ludzkie ycie powici dla pokoju wiata, dla budowania braterstwa ludów i narodów dzieci miujcego Boga. Swoistym zwieczeniem tej drogi staa si synna encyklika Jana XXIII Pacem in terris (Pokój na ziemi) o pokoju midzy wszystkimi narodami opartym na prawdzie, sprawiedliwoci, mioci i wolnoci, któr ukoczy 11 kwietnia 1963 r., na dwa miesice przed mierci. Wyzna, e gdy nad ni pracowa, natarczywie powraca do jeden z obrazów tamtej wojny: Austriak z klatk piersiow rozerwan przez bagnety i jego straszliwy krzyk. Koczya si wojna. W padzierniku 1918 r. natarcie wosko-brytyjsko-francuskie pod Vittorio przynioso dugo oczekiwane zwycistwo. 4 listopada Wochy podpisay zawieszenie broni z rozpadajc si monarchi austrowgiersk. Terytorium kraju powikszyo si niewiele, o Górn Adyg i Wenecj Julijsk. Cena tego bya poraajca: 635 tysicy zabitych, pó miliona kalek Wojna koczya si take dla ks. Roncallego. Przyniosa traumatyczne przeycia, duchowe cierpienia, ale take nowe kapaskie dowiadczenia, m.in. to, e praca kapelana rozwija w ksiach wartoci ludzkie i poczucie braterstwa. Angelo Roncalli, przyszy papie Jan XXIII, wiele lat póniej wspominajc sw kapelask posug napisa; Dzikuj Bogu, e byem sierantem i kapelanem wojskowym podczas I wojny wiatowej. Jake dokadnie poznaem wówczas serca ludzkie, jak bogate zdobyem dowiadczenie, jak wielk otrzymaem ask. * 21

25 WSPOMNIENIA Stanisaw Kiaka - o sobie 3 (fragmenty - cz druga) ( ) Z Rawicza pojechaem miejscowym pocigiem do Wrocawia, widziaem tylko dworzec, na miasto nie wypucia mnie andarmeria. W wojskowej informacji dowiedziaem si, e do Warszawy mog jecha przez Olenic. W tym samym czasie mógbym by w Warszawie, gdybym jecha popiesznym Wrocaw Berlin i Berlin Warszawa. Niestety, na przeszkodzie znowu stana andarmeria, mimo czarowania ich ciotk w Berlinie, za któr si bardzo stskniem. Wszdzie czuo si dalekie tyy i twardy pruski porzdek, ozdobiony swastyk. Do Warszawy przybyem bez przeszkód, wysiadem na dworcu gównym i tu zaczy si powane komplikacje. Nie chcieli mnie wypuci przez cywilne wyjcie, zawsze kierowali w drewniane korytarze zrobione specjalnie dla wojskowych, gdzie przy stoach siedziao sporo wojskowych kontrolerów. Tumaczyem im, e urlop otrzymaem, by odwiedzi ciko chor matk, poniewa matka zmara, nikogo wicej nie mam, wic urlopu nie bd spdza na grobie matki, chc reszt urlopu spdzi u ciotki w Warszawie. Tumaczenia nic nie pomogy - reszt urlopu mog spdzi albo w Rawiczu, tak jak jest napisane w karcie urlopowej, albo pod Ryg w miejscu postoju oddziau. Musiaem si wycofa. Kontrola na dworcu bya w ten sposób zorganizowana, e przy dugim przejciu bya lada, za któr siedziay urzdasy poszczególnych formacji wojskowych, m.in. przedstawiciel organizacji Todt. Gdy wyjem komplet dokumentów, akurat tak si zoyo, e na wierzchu znalaz si dokument - zawiadczenie pracy w tej 3 ZeszytyhistoryczneWianopodred.JerzegoUrbankiewicza,zeszyt osiemnasty StanisawKiaka.Bohaterniedoceniony,1997r.,czII,str

26 organizacji, zrobiony na wzór innych zakadów niemieckich. Od razu wzi to zawiadczenie i powiedzia: Du bist kein Todt!. Od razu podsunem mu kart odu, która leaa na wierzchu, z dziesitkiem podpisów okresowego pobierania pienidzy, popatrzy i uspokoi si. Dokument ten mia by jednym wicej wzmocnieniem, przez nieuwag dosta si na wierzch i móg pooy wszystko. W takich wypadkach - przesoli nie jest dobrze. Od razu go zlikwidowaem, a po powrocie ostrzegem Piotra. Z dworca gównego pojechaem na Prag, na dworzec Wileski, z nadziej, e tam uda mi si wyj bez trudu. Ta sama historia! Mogem wyjecha pod Warszaw i tam wysi na jakim maym przystanku, potem dosta si do Warszawy jakim innym rodkiem lokomocji. Byem w mundurze niemieckim, andarmerii krcio si wszdzie peno, a ja chciaem by w Warszawie legalnie. Czekao mnie szereg zamówionych spotka. Zdecydowaem si wróci na dworzec gówny. Tutaj, w wietlicy dla onierzy zjadem gratisow zup, do swoich wiktuaów pobraem kaw. Byo ju po godz. 16. Przy kontrolnej ladzie urzdasy si zmieniy, zobaczyem, e na miejscu tego z Todt-u siedzi jaka pulchna Niemka - od razu nabraem otuchy. Zamanym gosem opowiadam jej, jak dostaem urlop z powodu ciko chorej matki, jakim ciosem byo dla mnie, gdy zastaem j w grobie i e nikogo ju na wiecie nie mam oprócz starej ciotki w Warszawie. Opowie zakoczyem prob o moliwo spdzenia reszty urlopu u tej wanie ciotki. Widziaem, e opowiadanie moje bardzo j wzruszyo, ze wspóczuciem wypytywaa o szczegóy i zastanawiaa si, jak mi dopomóc. Zawoaa onierza i powiedziaa mu, by mnie zaprowadzi do komendantury miasta Warszawy. Mnie za poradzia, bym tam przedstawi swoj spraw, a na pewno mi pozwol. W zasadzie dokumenty miaem w porzdku, nie o nie zreszt chodzi, a o pozwolenie. Prywatnie zreszt przyrzekem Piotrowi, e dokumenty sprawdz. Na wszelki wypadek konwojentowi powiedziaem, e zadzwoni do ciotki, by j uprzedzi o moim przybyciu. I rzeczywicie, zaraz po wyjciu z dworca w Al. Jerozolimskie zadzwoniem z kawiarni do pani Miosz 23

27 na ul. Glogera 4. Bya to moja bardzo dobra znajoma z pracy jeszcze w Wilnie. U niej obecnie nocowa Zygmunt. Powiedziaem jej jako cioci, e z konwojentem id do komendy niemieckiej w Warszawie po pozwolenie spdzenia u niej urlopu, uprzedziem j, w jakim wystpuj stosunku do niej. Ju spokojny, gdy uprzedziem kogo trzeba o swej sytuacji. Komendantura miecia si w Al. Jerozolimskich niedaleko Marszakowskiej. Pamitam, e w ogromnym gmachu zaprowadzono mnie do pokoju 103. Powiedziaem im, z czym przychodz i oddaem dokumenty. Poszli z nimi do ssiedniego pokoju, a e konwojent od razu poszed, zostaem sam. Dobrze pamitam, e byem spokojny, stukaem rytmicznie w podog i powtarzaem: wpadn - nie wpadn, wpadn - nie wpadn Drzwi si otworzyy, dwóch oficerów powrócio i powiedzieli mi, e jestem Todzist. Pokazaem im wziutki napis na ramieniu, którego nie zauwayli. Zapomniaem doda, e dokumenty wojskowe nie byy stemplowane piecztkami z napisem formacji, ale - poza godem i ogólnym napisem znajdowa si numer Feldpostnummer. Po tym numerze sprawdzili, e nale do organizacji Todt. Centrala Todta znajdowaa si na Pradze i tam zadzwonili, e przysyaj im takiego a takiego klienta. Dali mi konwojenta, który mia mnie tam dostarczy. Zdawaem sobie spraw, e tam doprowadzi mnie nie mog, w centrali dobrze orientuj si, gdzie i jakie ich oddziay przebywaj. Konwojent robi wraenie bardzo przecitnego, uciec mu nie bdzie trudno, broni u niego chyba nie byo. Rozmawiaem z nim, powiedziaem, e na pewno znam Warszaw lepiej od niego. Zaproponowaem, eby czasu nie traci i powiedzia im, e mnie doprowadzi, tym bardziej, e wystpowa raczej w roli przewodnika. Twierdzi, e musi mnie doprowadzi, bo jest to jego onierski obowizek. Na to ja parsknem miechem: onierski obowizek (Soldatenpflicht) - po czterech latach wojny! Chyba ten ironiczny miech najbardziej go przekona. Podzikowaem mu za trud i poegnaem go. Zameldowaem si u Starego, 24

28 krótko opowiedziaem o swoich przejciach. Na Pradze czekali na próno, mogli zameldowa w komendanturze, nie wiem jak si tam wytumaczy konwojent. W kadym razie z mundurem i nazwiskiem Wiktor Nowak musz zerwa. W Warszawie miaem miejscowe dokumenty i zameldowany byem na ul. Hipotecznej, gdzie miaem wynajty pokój. Przebrany za cywila pod nazwiskiem Józefowicz kursowaem po Warszawie wedug zamówionego grafiku spotka. Chodzio o sprawy kwatermistrzowskie, jak rozliczenia, zamówienia materiaów do produkcji, specjalnie granatów, materiay specjalne dla Kuni w Legalizacji, zamówienia dla BIP-u, dla cznoci i Kedywu. Wieczorem - do póna w noc we trójk: Stary, Zygmunt i ja omawialimy aktualne sprawy, snuli nowe plany, dyskutowali nad obecn sytuacj, wszystko w przyjacielskiej atmosferze i penym zaufaniu. W cigu kilkuletniej pracy by czas pozna si i zgra. Zygmunt omówi Staremu wyjazd do Wilna w firmie transportowej dr Mett. Firma ta niby pracowaa dla wojska, ale z wojskiem mao miaa do czynienia, zajmowaa si spekulacj. Kierowa ni p. R., mia do pomocy dwóch ydów, jeden - pracownik banku z Warszawy, drugi pochodzi z Rygi. Ukrywali si w centrali tej firmy i prowadzili panu R. ca ksigowo i stron handlow. Dr Mett dawa tylko firm, za co otrzymywa (drobiazg) 20 tys. Marek miesicznie i chyba drugie tyle w podarunkach. Firma miaa fili w Warszawie, w Wilnie - poza central, garaami, piciu autami ciarowymi - magazyny jawne i niejawne i sklep. Granice mieli opacone apówkami. Wilk mia jecha z kierowc Hipolitem Piotrowskim, chyba w charakterze pomocnika. Ja zostaem bez dokumentów przyjazdowych, gdy na stare nie bardzo mogem jecha, a warszawskich nie chcielimy zamawia, gdy nie mielimy do nich zaufania. Nigdy nie byo wiadomo, ile ich jest w uyciu i czy przypadkiem gdzie ju si nie zasypay. Stary zabra wic ode mnie dokadne dane i przyrzek, e pierwsz rzecz, jaka zrobi w Wilnie, bdzie zamówienie dla mnie dokumentów u Piotra i odesanie ich kurierk do Warszawy. Na tym poegnalimy si. Mnie si 25

29 wydawao, e moe to trwa zbyt dugo, pomijam ju moliwe komplikacje, jakie mog stan na przeszkodzie. W nocy z Zygmuntem obmylilimy co innego. Mia on dobre dokumenty organizacji wojsk lotniczych, która zajmowaa si zaciemnianiem lotnisk, m.in. w Lidzie, Misku i innych. Dokumenty te pozwalay na przejazd granicy. Zdjem z jego dokumentu fotografi i przykleiem swoj. Brakujc na fotografii cz piecztki bez trudu dorobiem. Kilka lat pracy w Legalizacji nauczyo mnie tej sztuki. Na drugi dzie Stary jedzie do Wilna ciarówk, a ja w tym samym czasie pocigiem z opask na ramieniu Im Dienste der deutsche Wehrmaht. Na mundur nie byo ju czasu, opaska dawaa mi te same prawa. Granice przejechaem bez adnych komplikacji. Od Biaegostoku jechaem transportem wojskowym. Do Wilna przyjechaem wieczorem, dowiedziaem si, e wszystko w porzdku, adnej wsypy nie byo i praca idzie normalnie - mona byo gboko odetchn. Mieszkaem wówczas na Chocimskiej 20 i tam udaem si na nocleg. Dugo w nocy zastanawiaem si, gdzie te Stary skieruje swoje pierwsze kroki, by po dugiej nieobecnoci poapa kontakty. Wykalkulowaem, e najwicej szans ma lokal na Duej Pohulance, u pp. Czerników. Centralny lokal cznoci konspiracyjnej i radiowej. Do wczenie tam poszedem, moe nawet za wczenie jak na przedwojenne konwenanse. Zastaem tylko gospodarzy, zawsze bardzo miych i serdecznych. Zaraz po mnie zjawi si Stefan Czernik, szef cznoci radiowej. Umówiem si z gospodarzami, e drzwi wejciowe, jeli kto zadzwoni, bd sam otwiera. Do wczenie zjawia si Jagienka (Zosia Db- Biernacka), szef cznoci konspiracyjnej. Cieszyli si z mojego powrotu, wypytywali o Starego. Mówiem im, e wróci i spodziewam si, e tutaj przyjdzie. Potem jeszcze kto przyszed i duga cisza. Zapewniali mnie, gdy ju miaem wtpliwoci, e zawsze po duszej nieobecnoci zaczyna od tego lokalu. Nareszcie dzwonek. 26

30 Otwieram drzwi, tam Wilk i zatkao go. Zaraz jednak rozemia si i powiedzia: A niech pana diabli wezm! Wycign z kieszeni moj fotografi i kartk z danymi na dowód, e przyszed zaatwi dla mnie dokumenty. Ciarówk z Warszawy do Wilna W 1942 roku dziaaa na terenie Wilna firma transportowa, zorganizowana przez p. R. pod nazw FIRMA Dr METT. Dr Mett by Niemcem, który dawa nazwisko za odpowiednio wysokim wynagrodzeniem, jak syszaem, 20 ooo marek miesicznie, nie liczc podarunków za drugie tyle. Waciwym organizatorem by p. R., jak równie i cichym wacicielem. Dr Mett podobno by antyhitlerowcem, oczywicie z tym si nie afiszowa. W biurze pracowao, a zarazem ukrywao si dwóch ydów, jeden z Rygi, drugi - pracownik banku warszawskiego, zajmowali si stron administracyjno-handlow firmy. Baz transportow stanowio okoo piciu ciarowych aut. Byy to zissy i gaziki sowieckie, które zostay tu po przejciu frontu. Centrala wraz z garaami, autami, magazynami i sklepem miecia si przy ulicy Niemieckiej. W Warszawie bya ekspozytura - filia, która przygotowywaa towar dla Wilna. Oficjalnie wozio si materiay dla firm niemieckich, pracujcych dla firm pomocniczych dla wojska. Prowadzi transporty jako transportfhrer - volksdeutsch Reszke. Caa ta oficjalna forma to przykrywka dla przewoenia spekulacji, towarów deficytowych w Ostlandzie. Do takich naleaa soda kaustyczna, na której mona byo zarobi od 300% do 500%. To samo na hufnalach i zawsze by na to zbyt. Firma wozia to w tonach, a kady z pracowników ma swoj dol - od kilkudziesiciu do kilkuset kilogramów - w zalenoci od sprytu i zajmowanego stanowiska. Mogo to znajdowa si w specyfikacji lub nie, obok towarów 27

31 oficjalnych. Mechanizm przewoenia polega na tym, e granice byy przekupione, stra graniczna równie otrzymywaa przy kadym przejedzie swoj dol i czekaa na zamówione podarunki przy powrocie. Granice byy dwie - jedna w okolicy Oran, czy innej miejscowoci, w zalenoci, jak drog si jechao do Reichu (Grodno i Biaystok byy wczone do Wielkich Niemiec), druga - do Generalnej Guberni na Bugu. Kilka razy tym transportem jechaem do Warszawy i nigdy nie widziaem, by stra graniczna zajrzaa pod plandeki samochodów, najwyej - przeliczaa ilo przejedajcych ludzi. Transportfhrera witali zawsze bardzo radonie i serdecznie, jako dobrego znajomego. Tak przedstawiaa si firma przy penej obsadzie, gdy bya w rozkwicie, tj. jesieni 1942 roku, gdy j poznaem. Wilk, Komendanta Okrgu, dowiedzia si przez Macieja (dr Jerzy Dobrzaski), e p. R. oferuje sw pomoc w sprawach cznoci i przerzutu z Warszaw, praktycznie z Komend Gówn. Bya to bardzo cenna pomoc, zwaszcza dla mnie, który si wówczas tymi sprawami, tj. przerzutem materiaów z Warszawy zajmowaem. Przy rozmowie z p. R., Wilkiem w obecnoci Macieja moja kandydatura zostaa wysunita z pozytywnym wynikiem. Zostaem przyjty do firmy jako pomocnik kierowcy na zisie - Romualda Wróblewskiego. Swoj rol przejem si solidnie i chodziem nawet pomaga Wróblewskiemu przy remoncie samochodu przed wyjazdem do Warszawy. Wróblewski, kierowca samochodowy z wojska, robi mimo modego wieku bardzo dobre wraenie, dowiedziaem si, e siedzi w siatce konspiracyjnej pod pseudonimem Czarny. W krótkim czasie przeszed do moich komórek, konkretnie do Przerzutu. By to jeden z najdzielniejszych i ofiarnych pracowników tej komórki. Pierwszy wyjazd do Warszawy mielimy w grudniu 1942 r., na tydzie przed witami Boego Narodzenia. cilej - by to mój pierwszy z nimi wyjazd do Warszawy. Miaem nieszczcie powiedzie, e wita bdziemy mieli w rowie, zrobiem to przy wyjedzie z garau na ul. Objazdowej. Wyprawa wyjtkowo si nie udaa i zabobonni kierowcy mieli do mnie pretensje, e ja jestem winien, bo 28

32 to przepowiedziaem. Rzeczywicie wyprawa si nie udaa. Ziss, którym jechaem, mia pknity blok i trzeba byo wyadowa towar pod Wyszkowem u gospodarza. Najlepiej idcy ziss z gazogeneratorem wpad do rowu i zapali si niedaleko Wilna, ta zaoga rzeczywicie miaa wita, cilej - wigili w rowie. Ja z Wróblewskim z ogromnymi trudnociami dotarem do Wilna okoo 10. Wieczorem prosto do stou wigilijnego, gdzie jeszcze czekano na mnie. Po takiej drodze - to byo co, o czym trudno zapomnie. Po przyjedzie do Warszawy caa obsuga samochodowa, jeli nie miaa jakiego wasnego lokum, zatrzymywaa si w hoteliku z pokojami do wynajcia na ulicy Widok. Widocznie firma miaa jakie porozumienie z wacicielem, gdy przyjmowa jej pracowników jak swoich. W interesie firmy zreszt leao, by ludzi mie w jednym miejscu, gdy to uatwiao kontakt z nimi. W tym hoteliku urzdziem przy pomocy jednego litra bimbru i jakiej zagrychy - wkupne do grona kierowców - byem przecie pomocnikiem kierowcy! W cigu dnia nie miaem czasu, kursowaem po Warszawie na spotkania z rónymi komórkami. Po godzinie policyjnej wszyscy si zbierali i omawiali, gdzie i jaki interes mona zrobi. Jeden taki wieczór przeznaczyem na tak zwyk popijaw. Miaem troch tremy, jako stary harcerz i instruktor nie miaem wprawy w piciu. Byem zaskoczony efektem. Nigdy nie przypuszczaem, e jedna butelka samogonu tak moe ludzi zbliy. By to wesoy wieczór, do dzi pamitam kaway - tak tuste jak zagrycha - które wówczas opowiadano. Chyba nigdy po tym w czasie wojny tak si do ez nie umiaem. Pamitam, e przyczy si do tego pijastwa jaki granatowy policjant, krewny czy znajomy jednego z kompanów. Ja przede wszystkim zwracaem uwag na jego visa i kombinowaem, jak po pijanemu wycygani go od niego. Obiecywa mi to zaatwi na nastpny dzie, oczywicie nie za darmo. Nic z tego nie wyszo, gdy wytrzewia, bo strach go oblecia. Prdko si spostrzegem, e pokoje tego hoteliku wynajmowano w cigu dnia - parami. Nie brako tego i w 29

33 nocy, z czstymi awanturami. Wówczas waciciel, czowiek bardzo zrównowaony, spokojnie interweniowa: jeeli si pani umówia i zgodzia nocowa tutaj, to nie ma sensu urzdza awantury, tylko pani siebie omiesza. Perswazja skutkowaa i babka wracaa do pokoju. M.in. spotykay si tam cae paczki nastolatków, tote lokal odwiedzaa policja obyczajowa i kryminalna. Drzwi wyjciowe byy zamknite. Na dzwonek waciciel szed otworzy, a po drodze stuka w odpowiednie drzwi, sobie wiadome, by pensjonariusze mieli czas przenie si do siebie. Rumor i popiech wówczas by niesamowity. Ta policja kryminalno-obyczajowa do czsto nawiedzaa hotelik równie w cigu dnia i to byo niebezpieczne. Drobne rzeczy, które otrzymaem z magazynów KG dla Wilna, pakowaem pod óko - midzy innymi 5 kg (wybuchowego) plastyku ze zrzutu (pierwsze 5 kg, jakie Wilno otrzymao). Swój ówczesny dowód oddaem z jakiej racji komórce legalizacyjnej warszawskiej na jeden dzie. I w takim to momencie, gdy bardzo byem zajty pisaniem raportu do komórki finansowej w sprawie powikszenia nam budetu, wesza policja kryminalna (wprawdzie nie Gestapo, ale zawsze jakie tam syny na subie niemieckiej - apownicy, szantayci). Jestemy z policji kryminalnej, prosimy o pokazanie dokumentów - sysz za sob. Skd je wzi, przecie nie bd tumaczy bubkom, gdzie poszy moje dokumenty. Nie wiem, co mi si stao, ale momentalnie podszedem do nich: Ile mona przeszkadza, kontrola za kontrol, pracowa nie pozwalacie! Bardzo przepraszamy i wycofali si. Kto mi powie, e wysoko tonu w odpowiedzi nie jest argumentem? - krzyczy, a wic ma racj. Pewnie chodzili i wyudzali apówki. Te fakty skoniy mnie jednak do wynajcia pokoju na ulicy Hipotecznej. Dokumenty jakoby wyda mi Garwolin na nazwisko Józefowicza. Wynajcia i zameldowania dokona ówczesny kierownik naszej bazy w Warszawie, pan G. Pokój ogromny, w eleganckim mieszkaniu, wród pewnych ludzi (rodzina pukownika wojsk polskich, który siedzia w oflagu) z telefonem do dyspozycji. Dwie siostry i syn siedziay w warszawskiej konspiracji, ich mamusia, 30

34 przemia starsza pani prowadzia dom i patronowaa tej podziemnej robocie. Wyjtkowo dobrze czuem si w tej atmosferze rodzinnej. Moja wspópraca z firm Dr Mett psua si. Po prostu kierownictwo, które znao moj rol i zadania w firmie obawiao si, e z zaóg obsady ciarówek jak i innych pracowników zrobi zmotoryzowany, konspiracyjny oddzia akowski. Powcigaem kierowców do penej wspópracy, wszyscy na to chtnie poszli, z wyjtkiem kierowcy Niekrasza. Wiedzia, co si wokó niego dzieje, ale wcign si do tej pracy nie da, nie chcia ryzykowa. To nie wykluczao jego pomocy w konkretnych przypadkach. Osobicie troch si go baem, gdy by wyjtkowym pijanic, jako kierowca - wirtuozem, jakich mao spotkaem w yciu. Spirytus pi szklankami na sposób rosyjski i potem zataczajc si szed do kierownicy, im bardziej by pijany, tym bliej trzyma si auta, które przed nim jechao, by si nie zgubi. Nie pamitam, by mia jaki wypadek samochodowy. Kiedy po godzinie policyjnej jechaem z nim na Nowym wiecie wsk uliczk w krtym wwozie, obowizywao zaciemnienie, wiata tyle ile daway lampy samochodowe, ale od czasu do czasu gasy - kontakt gdzie si przerywa. Auto prowadzi pewnie, twierdzi, e zna drog na pami. W pewnym momencie widz malutki tunel pod torem kolejowym, obliczony na chopskie wozy, jego ciarówka ledwie miecia si na wysoko i szeroko. Kilkanacie metrów przed tunelem wiato ganie. Zamknem oczy Nie tylko trafi do tunelu, ale przejecha bez zatarcia. Takiego majstersztyku ani przedtem, ani po tym nie widziaem. Jak ju wspomniaem, w firmie patrzono ju na mnie nieyczliwie. W którym z rejsów zaadowaem na samochody w firmie transportowej w Alejach Jerozolimskich swój towar, nieduo go stosunkowo byo i pojechaem od razu pocigiem do Wilna, by tam zorganizowa jego odbiór. W midzyczasie przyszed rozkaz od wadz firmy w Wilnie, by rzeczy Jakiewicza rozadowa i zostawi w Warszawie. 31

35 Pod takim to nazwiskiem figurowaem w tej transportowej instytucji. Dla usprawiedliwienia powiedziano mi o jakim zagroeniu. Fakt faktem, e na wikszy przerzut ju na tej drodze liczy nie mogem, a potrzeby gwatownie rosy, miaem awizo z rónych komórek, by odebra materiay. Cz z tego ju znajdowaa si w magazynach naszej Bazy, a tam zbyt dugo lee nie mogy, gdy byy to magazyny tymczasowe. Dugotrwae przechowywanie materiaów tak kompromitujcych jak szedyt na sidolki grozio wsyp. To zrodzio u mnie myl skombinowania wasnej ciarówki do przerzutu, liczyem na to, e z takim czowiekiem jak kierownik Reszke dogadam si, by t moj doczy do transportu firmy, trzeba si bdzie tylko dogada co do wysokoci opaty. Poniewa problem przerzutu nalea do zakresu moich zada, specjalnej aprobaty moich wadz nie musiaem szuka. W marcu 1943 roku zosta zwolniony mój przyjaciel i zastpca Kostek (Kazimierz Augustowski), po 10 miesicach siedzenia w wizieniu. Powsta problem, do jakiej dalszej pracy go przeznaczy - pracownik o wyjtkowych zdolnociach organizacyjnych, odwadze i oddaniu sprawie - jak si wówczas mówio. W Wilnie by cakowicie spalony, znao go Gestapo jako swego klienta wykupionego od rozstrzau przez matk, dozór wizienny jako swego pensjonariusza, mieszkacy - jako syna waciciela najwikszej apteki w Wilnie. Pozostao przejcie na teren warszawski, konkretnie do kierownika wileskiej bazy. Dogada si z firm, konkretnie z volksdeutschem Reszke, e za ile tam rubli w zocie przewiezie go do Warszawy. Tym samym transportem pojechaem i ja, by realizowa swoje plany, które szczegóowo omówiem ze spalonym Kostkiem, a obecnie Zygmuntem. Zygmuntem zosta a do Powstania Warszawskiego, w którym wystpowa ju jako Prus. Pod dowództwem wytrawnego Reszke wyjechalimy w trzy ciarówki - dwa gaziki i jeden ziss. Gaziki prowadzili Niekrasz i Hipolit Piotrowski, zissa Romuald Wróblewski Czarny. 32