III MIĘDZYSZKOLNY KONKURS WIEDZY O ŻYCIU I TWÓRCZOŚCI KOMPOZYTORÓW

Transkrypt

1 III MIĘDZYSZKOLNY KONKURS WIEDZY O ŻYCIU I TWÓRCZOŚCI KOMPOZYTORÓW FERENC LISZT w 200 rocznicę urodzin Liszt był dość wysoki, szczupły, a jego bladawą twarz, napiętnowaną genialnością, otaczały gęste, długie, blond, równo ucięte włosy. Ruchy miał śmiałe, pełne życia, z ust pryskał mu żartobliwy dowcip, a w całym obejściu było coś dziwacznego. [...] Z wielkim oczekiwaniem patrzono [...] jak się Liszt zbliżał do fortepianu... Z Dziennika Józefa Brzowskiego Ferenc Liszt ur w małej miejscowości Raiding na Węgrzech. Ojciec kompozytora Adam Liszt był z pochodzenia Węgrem. Pracował w biurze zarządzania dobrami u księcia Miklosa Esterhazy'ego w Eisenstadt. Uczył się gry na wielu instrumentach m.in.: na fortepianie oraz wiolonczeli i dzięki temu miał sposobność grania w kapeli, która działała z wielkim powodzeniem na dworze księcia. Kapelę prowadził przez około 30 lat J. Haydn. Matka Anna z domu Laager była z pochodzenia Austriaczką, zajmowała się domem. Na dworze Esterhazych działało wielu wybitnych muzyków np.: J. Haydn, który przez 30 lat komponował dla księcia, Hummel - uczeń Mozarta, który był nadwornym kapelmistrzem oraz Cherubini, który był częstym gościem. Mały Franciszek zaczął interesować się muzyką kiedy miał 6 lat, początkowo słuchał gry swojego ojca. Podobała mu się również muzyka cygańska i muzyka religijna. Naukę gry na fortepianie rozpoczął jako 7-letnie dziecko, ucząc się pod kierunkiem ojca. Bardzo szybko czynił postępy w nauce, tak więc pierwsze koncerty mógł rozpoczął już po dwóch latach nauki. W 1820r. odbył się pierwszy publiczny występ F. Liszta w Sopron (Węgry), a kolejny w siedzibie Esterhazych w Bratysławie (dzisiejsza Słowacja), gdzie swoją grą zachwycił księżną, która podarowała Franciszkowi pamiętnik J. Haydna (niestety Liszt szybko go zgubił). Grą Liszta zachwycona była również grupa węgierskich arystokratów, którzy ufundowali mu 6-letnie stypendium z przeznaczeniem na dalszą naukę.

2 LATA NAUKI - Wiedeń W 1821 r. ojciec postanowił kształcić Franciszka w ówczesnej muzycznej stolicy Europy w Wiedniu, gdzie udał się wraz z całą rodziną. W Wiedniu F. Liszt rozpoczął naukę gry na fortepianie u Carla Czernego oraz kompozycji u Antonio Salieriego. Carl Czerny (najlepszy ucznień L.van Beethovena) był zachwycony możliwościami młodego pianisty, dlatego postanowił uczyć chłopca za darmo. Podziwiał jego biegłość w czytaniu nut a' vista, a także zwrócił szczególną uwagę na jego "rozsypane po wszystkich klawiszach palce". Postanowił nauczyć Liszta kontroli i dyscypliny. Jednak "rozsypane palce" pozostały na zawsze cechą gry Franciszka i stały się innowacją w technice gry pianistycznej. Liszt pozostał uczniem Czernego do 1923 r. Dzięki Czernemu Franciszek poznał wybitnych kompozytorów m.in. L. van Beethovena oraz Fr. Schuberta, dawał liczne koncerty, był przyjmowany w salonach arystokracji węgierskiej i austriackiej. Krytycy wyrażali się o nim w samych superlatywach: "Gra Liszta to coś więcej niż sam podziw"; "Młody wirtuoz zstąpił z nieba"; "Wśród nas jest Bóg". Jesienią 1823 r. za namową C. Czernego postanowił wyjechać do Konserwatorium w Paryżu. Dał więc ostatni pożegnalny koncert w Budapeszcie. Po drodze do Paryża koncertował jeszcze w Monachium, Augsburgu, Stuttgarcie i Salzburgu. - Paryż Do konserwatorium Paryskiego Liszt niestety nie został przyjęty, ponieważ ówczesny dyrektor konserwatorium Cherubini, postanowił nie przyjmować żadnych obcokrajowców. Franciszek pobierał więc prywatne lekcje u Reichy, Paëra i Rossiniego. Pomimo nieudanego początku sam pobyt w Paryżu był dla Liszta kolejnym pasmem sukcesów. Sławny producent fortepianów Sebastian Erard podarował młodemu muzykowi udoskonalony instrument, na którym Liszt koncertował w salonach arystokratycznych oraz przed francuską rodziną królewską. Coraz częściej obdarzany był najwyższym szacunkiem, a krytycy okrzyknęli go pierwszym pianistą Europy. W latach odbył trzy podróże do Anglii, podczas których dał recitale w Argyll Rooms, w teatrze Drury Lane oraz na zamku w Windsorze, gdzie grał dla króla Jerzego IV. Na potrzeby swoich recitali tworzył utwory fortepianowe o wirtuozowskim, popisowym charakterze, m.in. etiudy, czy opracowania tematów z oper wielu znanych wówczas kompozytorów. Podczas ostatniej podróży do Anglii w 1827 r. poprzedzonej jeszcze recitalem w Szwajcarii młody Liszt poczuł się zmęczony podróżami koncertowymi i doznał załamania nerwowego. Wówczas po raz pierwszy pojawiła się myśl o przywdzianiu szat duchownych.

3 Po zakończonym tournée wyjechał na kurację do nadmorskiej miejscowości Boulogne-sur-Mer, gdzie spotkał się z ojcem. Niestety Adam Liszt ciężko zachorował i zmarł. Po jego śmierci Franciszek ograniczył swoje koncertowanie, wrócił do Paryża i zajął się nauczaniem gry na fortepianie. Lekcje wystarczały na utrzymanie siebie i matki. Jedną z jego uczennic była pochodząca z rodziny arystokratycznej hrabianka Karolinie de SaintCriccq, w której F. Liszt się zakochał. Kiedy zamiast lekcji fortepianu coraz częściej młodzi czytali poezję, ojciec Karoliny zabronił jej widywania się z Lisztem i domagał się zerwania związku. Urażony kompozytor przeżył kolejne załamanie. Zapadł na zdrowiu, odmawiał przyjmowania pokarmów, wpadał w stany odrętwienia, a nawet myślał o samobójstwie. Po raz kolejny zwrócił się ku religii. Uważał, że jedynym jego powołaniem jest służba Bogu, a nie muzyka. Ponownie zapragnął zostać księdzem, jednakże matka odwiodła go od tej decyzji. Wówczas Liszt zainteresował się literaturą i filozofią. Kolejne lata życia obfitowały w nowe znajomości, głównie z czołowymi osobistościami romantyzmu. Poznał poetów m.in. H. Heinego, A. de Lamartine'a, A. de Musseta. Zaprzyjaźnił się z pisarką George Sant oraz z kompozytorem H. Berliozem. W 1831 r. usłyszał grę N. Paganiniego, a w 1836 r. spotkał się z Chopinem. W 1830 r. Liszt był obecny na prawykonaniu Symfonii Fantastycznej H. Berlioza, dzieła o charakterze programowym. Dwa lata później skomponował transkrypcję fortepianową tej Symfonii. Obaj Ci wielcy artyści wywarli ogromny wpływ na życie Liszta, jego postawę artystyczną oraz twórczość. - Franciszek tak bardzo zachwycił się grą Paganiniego, że zapragnął robić podobne wrażenie na słuchaczach, jak słynny skrzypek; ponadto transkrybował utwory skrzypcowe Paganiniego na fortepian, chciał przenieść technikę gry skrzypcowej na instrument klawiszowy. - F. Chopina cenił szczególnie za twórczość fortepianową. Chopin i Liszt wspólnie występowali publicznie, muzykowali razem zarówno w salonach arystokratycznych, jak i w różnych salach koncertowych Paryża. Brali też udział w koncertach organizowanych na rzecz swych kolegów artystów. Po śmierci Chopina Franciszek Liszt wykonywał i transkrybował jego dzieła. W 1852 r. ukazała się w Paryżu pierwsza książka o polskim kompozytorze autorstwa F. Liszta. Serdeczna przyjaźń między Lisztem a Chopinem miała bardziej podłoże artystyczne dwie różne osobowości i natury artystyczne podziwiały się nawzajem. - Liszt zachwycił się twórczością Chopina, a także bardziej niż ktokolwiek inny pojął jej nowość i oryginalność. Szczególnie wielkie wrażenie wywarły na nim Etiudy op. 10, które Chopin dedykował Lisztowi. W liście (1833 r.) do F. Hillera pisał: Czy zna Pan cudowne etiudy Chopina?... Są wspaniałe!. - Chopin cenił Liszta za wirtuozerię gry. Również w liście do Hillera napisał: Piszę, nie wiedząc, co moje pióro bazgrze, gdyż w tej chwili Liszt gra moje Etiudy i przenosi mnie poza obręb rozsądnych myśli. Chciałbym mu wykraść sposób wykonywania moich własnych utworów.

4 OKRES SZWAJCARSKI - Związek z Marie d'agoult. Kiedy Liszt poznał o 6 lat starszą od siebie hrabinę Marie d'agoult, była ona wówczas 28-letnią matką trojga dzieci. (Ze swoim mężem żyła już wtedy w separacji). Była kobietą niezależną, pełną życia, o szerokich zainteresowaniach. Zajmowała się tematyką religijną, filozoficzną a także literaturą. Związek Marii i Ferenca wywołał wielki skandal, dlatego oboje opuścili Paryż i w 1835 r. zamieszkali wspólnie w Szwajcarii, gdzie prowadzili życie bardziej uporządkowane. Tu właśnie urodziło im się pierwsze dziecko córka Blandine. Pod wpływem Marie, Liszt rozpoczął studia filozoficzne na uniwersytecie w Genewie, zainteresował się dziełami Goethego i Dantego. Wiele też komponował. Z tego okresu pochodzi cykl utworów pt.: Lata pielgrzymstwa, w którym odmalował obrazy z podróży odbytych wspólnie z Marie. W 1837 r. wyjechali do Włoch, gdzie urodziła się ich druga córka Cosima. (Późniejsza żona słynnego dyrygenta Hansa von Bülowa, ulubionego ucznia jej ojca, potem zaś kompozytora Ryszarda Wagnera, którego Liszt wspierał i ogromnie podziwiał.) Gdy w 1838 r. dotarły do niego wiadomości o wylewie Dunaju i powodzi w Austrii, Liszt skorzystał z okazji by opuścić rodzinę i pospiesznie wyjechał do Wiednia. W Wiedniu dał 10 koncertów, z których dochód przeznaczył na pomoc ludziom dotkniętym skutkami powodzi. Ponieważ dawno nie koncertował, zachwyty i pochlebstwa zawróciły mu w głowie, nie mógł oprzeć się potędze sławy. Na krótko wrócił do Marie, a po urodzeniu się ich trzeciego dziecka Daniela, wyruszył na kolejne tournée. Trasa koncertowa trwała aż 8 lat. W tym czasie Liszt i Marie często do siebie pisali, jednak w 1844r. ostatecznie zerwali ze sobą. Podróże koncertowe wiodły do najodleglejszych zakątków Europy. Liszt przemierzył teren od Irlandii do Gibraltaru i Uralu; od miast południowej Anglii do Moskwy i Stambułu. Dał ponad tysiąc występów. Wszędzie witano go z entuzjazmem. Jego koncerty zawsze wzbudzały ogromne zainteresowanie, towarzyszyły im częste przemówienia oraz bankiety. Przyznawano mu medale i tytuły. Podróżowanie w tych czasach nie należało do przyjemności. Przed 1840 r. sieć kolejowa dopiero się rozbudowywała. Podróże przebiegały wolno i były wyczerpujące, zwłaszcza w zimie. Istniały nieliczne sale koncertowe. Nie funkcjonowały jeszcze wtedy instytucje zajmujące się organizacją tras koncertowych. Nikt nie rezerwował sal, noclegów, nie zatrudniał muzyków, a przede wszystkim nie znano jeszcze reklamy. Zazwyczaj pierwsza wiadomość o koncercie rozchodziła się jak każda plotka, niekiedy na kilka chwil przed przybyciem samego wykonawcy. Wyczerpany podróżą wirtuoz rozpoczynał koncert prawdopodobnie bez wstępnej próby, bez możliwości wypróbowania instrumentu, grał często z przypadkowymi muzykami, których pospiesznie zwoływano na tę okoliczność. Ponieważ nie było czasu na próby, pianiści zazwyczaj ograniczali się do kilko ulubionych utworów. Bywało tak, że wykonywali wciąż te same utwory tylko w innej kolejności. Po 1830 r. kiedy po całej Europie rozprzestrzeniały się idee romantyczne od wirtuoza ludzie oczekiwali czegoś więcej. Postrzegali go jako bohatera. Ludzie pragnęli wierzyć, że biegłość i finezja gry wirtuoza ich samych przepełni natchnieniem.

5 Liszt zmienił obyczaje koncertowe: - cały program wypełniał swoją grą, rezygnując tym samym ze współudziału innych artystów - na określenia solowych koncertów wprowadził słowo recital - poszerzył repertuar koncertowy, umieszczając w programach utwory od Bacha po Chopina - program wykonywał z pamięci - fortepian ustawiał skrzydłem do publiczności - zaangażował impresaria, którego zadaniem było reklamować koncerty. Podczas jednej ze swych artystycznych podróży w 1847 r. w Kijowie Franciszek poznał księżną Caroline Sayn-Wittgenstein. Karolina Sayn-Wittgenstein była 28-letnia polską księżną - jak jej poprzedniczka Marie - zamężną, również żyjącą w separacji. Chociaż Lisztowi przede wszystkim imponował jej książęcy tytuł oraz majątek, łączyły ich głębokie uczucia religijne, wspólna miłość do literatury i namiętność do cygar. W przypadku księżnej należy mówić o miłości od pierwszego wejrzenia. Oznajmiła, że odtąd będzie żyła jedynie po to "by wysławiać Liszta". I rzeczywiście, dotrzymała słowa. Razem wyjechali do romantycznego zamku w Woronincach na południu Rosji. I gdy za oknem śnieg wirował w podmuchach zamieci, służba umilała obojgu wspólne chwile, wygrywając na bałałajkach miłosne serenady. W tej sprzyjającej atmosferze Liszt zdobył się na stanowczy krok. Zrezygnował z kariery koncertującego wirtuoza i zachęcony przez Karolinę, postanowił poświęcić się komponowaniu. Z takim właśnie zamiarem powrócił w 1848 r. do Weimaru, gdzie od pięciu lat był na posadzie "kapelmistrza na prawach specjalnych". Teraz objął stanowisko dyrektora muzycznego. Podczas 12 lat pracy na stanowisku dyrektora dzięki Lisztowi odbyło się w Weimarze wiele prawykonań. Przedstawił 44 różne opery, z czego 25 napisali kompozytorzy wówczas żyjący, tacy jak: Wagner, Berlioz, czy Schumann.

6 Przez najbliższe 12 lat zamieszkał z Karoliną i jej córką w willi na skraju miasta. Karolina dawała Lisztowi przede wszystkim wsparcie finansowe, ale i zachęcała go do komponowania. Pod jej wpływem Liszt napisał większość swych najlepszych utworów fortepianowych, w tym obydwa koncerty na fortepian z orkiestrą. W tym czasie Liszt osiągnął swą muzyczną dojrzałość, umiał też wykorzystać swoją pozycję pierwszego muzyka w Europie, by promować innych kompozytorów, zwłaszcza Richarda Wagnera. Poza tym każdy kto chciał, mógł zjawić się u niego na darmowych lekcjach, których udzielał trzy razy w tygodniu. Do Weimaru ściągały tłumy ambitnych pianistów i muzyków, wszyscy pragnęli "terminować" u mistrza. Wśród jego uczniów byli: H. v. Büllow, C. Tausing, P. Cornelius i wielu innych. Karolina i Franciszek planowali ślub, który miał się odbyć w 50-tą rocznicę urodzin kompozytora, jednak warunkiem zawarcia związku było uzyskanie przez Karolinę rozwodu. Kiedy wszystko było już przygotowane i Franciszek z Karoliną przebywali na modlitwie w kościele, zakapturzony posłaniec oznajmił, że księżna teściowa przeciwna jest temu związkowi. Musiano więc odwołać uroczystość. Córka Liszta, Cosima, miała się wyrazić, że oto szczęście uśmiechnęło się do jej ojca, bo udzielając mu ślubu, pogrzebano by człowieka, którego powołaniem nie jest małżeństwo". Epizod ten był punktem zwrotnym w życiu obojga - Karolina zaczęła pisać książki o treści religijnej, a Liszt w 1862 r., a więc w rok po niedoszłym ślubie zwrócił się ponownie ku religii. Zamieszkał w klasztorze u ojców Dominikanów, gdzie mógł skupić się na komponowaniu. Dwa razy w tygodniu opuszczał klasztor, aby uczyć lub uczestniczyć w różnych spotkaniach towarzyskich. W tym czasie dokonał transkrypcji symfonii Beethovena i napisał 2 legendy fortepianowe W 1865 r. przyjął niższe święcenia kapłańskie, obowiązujące w kościele katolickim. Wkrótce po święceniach Liszt wyruszył na Węgry, gdzie organizowano obchody 25-lecia Konserwatorium w Peszczie. Podczas uroczystości odbyło się prawykonane oratorium pt.: Legenda o św. Elżbiecie Po powrocie do Rzymu przeprowadził się do apartamentu w sławnej Villa d'este pod Rzymem. Miejsce to z urokliwymi ogrodami i fontannami tworzyły doskonałą atmosferę do komponowania. Pisał wówczas muzykę religijną, zgodną z jego duchowym stanem, ale i wiele innych utworów m.in: walca Mefisto. W 1866 w Paryżu zmarła matka Liszta. Podczas mszy żałobnej wykonano Missa solemnis (napisaną 10 lat wcześniej na otwarcie katedry w Gran). Paryżanie nie odebrali jego muzyki tak, jak się tego spodziewał. Uważali, że jest zbyt nowatorska. Liszt powrócił do Rzymu.

7 W 1869 r. do Rzymu przybyła młoda Rosjanka - 19-letnia hrabina Olga Janina. Była pianistką, rozkochaną w muzyce Liszta, a i w nim samym także. Używając podstępu i szantażu udało jej się zdobyć serce kompozytora, jednak Liszt wiedząc, iż wiążąc się z Olgą nie mógby dotrzymać celibatu dość szybko ten związek zakończył. Olga napisała książkę o Franciszku, która odsłania słabe strony osobowości Liszta. Kolejne podróże Pierwsze 3 miesiące w roku Liszt spędzał w Budapeszcie, wiosnę w Weimarze a lato i zimę w Rzymie. W Budapeszcie był rektorem Węgierskiej Królewskiej Akademii Muzycznej i organizatorem życia muzycznego. Został też mianowany radcą węgierskiego dworu, co umożliwiło mu zasiadanie w parlamencie. W Weimarze założył Klasy Mistrzowskie, gdzie uczył interpretacji muzycznej. Na kursach wykreował kilku najwspanialszych pianistów stulecia. W Weimarze studiowali u Liszta: Aleksander Borodin, Izaak Albeniz, Anton Rubinstein, Edward Grieg. W Rzymie tworzył. Nie rezygnował też z koncertów dobroczynnych, w których sam uczestniczył. Ostatnie lata Ostatnie lata upłynęły kompozytorowi w smutku, był pogrążony w depresji. Tylko wiara powstrzymywała go od odebrania sobie życia. Dodatkowo po wydaniu książki księżnej Olgi w 1881 r., na Liszta spadła lawina różnych oskarżeń, zwłaszcza o antysemityzm. Przyczyniło się to do wycofania z programów koncertowych utworów Liszta. W 1886 r Liszt wyruszył w ostatnią podróż do Londynu. Grał w Królewskiej Akademii Muzycznej i wystąpił przed królową Wiktorią. Następnie wyjechał do Paryża. Tu przed widownią liczącą 7000 osób, wykonano Legendę o św. Elżbiecie. W drodze powrotnej przeziębił się i w rezultacie tego zachorował na zapalenie płuc. W lipcu przebywał w Bayreuth. Uczestniczył w weselu wnuczki, a także na prośbę córki Cosimy podczas festiwalu w Bayreuth pomagał zbierać fundusze na budowę opery Wagnera r. stan Liszta znacznie się pogorszył. Nocą zmarł. Pochowano go na ogólnym cmentarzu luterańskim.