Ferenc Liszt (Franz Ritter von Liszt) (22 października lipca 1886) węgierski kompozytor, wirtuoz pianista i pedagog.

Transkrypt

1 Niezwykły był to pianista czyli Ŝycie Ferenca Liszta Ferenc Liszt (Franz Ritter von Liszt) (22 października lipca 1886) węgierski kompozytor, wirtuoz pianista i pedagog. Ferenc Liszt był znany w całej Europie w XIX wieku. Mówiono, Ŝe posiadał najbardziej zaawansowaną i rozwiniętą technikę pianistyczną w całym XIX wieku, nazywany był największym pianistą wszechczasów. Jako kompozytor był waŝną i wpływową postacią w historii muzyki. Wybitny nauczyciel gry na fortepianie, dyrygent, który znacząco przyczynił się do rozwoju sztuki muzycznej, mecenas dla wielu innych kompozytorów i wykonawców, w szczególności Richarda Wagnera, Hectora Berlioza, Camille Saint-Saënsa, Edvarda Griega i Aleksandra Borodina. Jako kompozytor, Ferenc Liszt był jednym z najwybitniejszych twórców. Pozostawił rozległy i róŝnorodny zbiór kompozycji, z których wiele znacznie wyprzedzało swoją epokę. Jest twórcą poematu symfonicznego. Wczesne lata Ferenc Liszt urodził się 22 października 1811 w miejscowości Raiding (Dobroján). Rodzice nazywali się Marie Anna Lager i Adam Liszt. Ojciec kompozytora grał na fortepianie, skrzypcach, wiolonczeli i gitarze. Był muzykiem na dworze księcia Mikołaja II Esterházy i miał okazję poznać Haydna, Hummla i Beethovena osobiście. W wieku siedmiu lat, Ferenc Liszt rozpoczął naukę gry na fortepianie pod bacznym okiem ojca. Potrafił czytać nuty na długo przed poznaniem alfabetu. Mając 8 lat zaczął komponować. W wieku 9 lat zadebiutował na scenie i wystąpił na koncertach w Sopron i Bratysławie (w październiku i listopadzie 1820r.) Po koncertach, grupa mecenasów zaoferowała się finansować dalszą edukację muzyczną Ferenca za granicą. Wiedeń był wówczas stolicą muzyki. Ferenc pobierał tam lekcje gry na fortepianie u Karola Czernego, który w swej własnej młodości był uczniem Beethovena i Hummla. Początkowo Czerny odmówił przyjęcia Liszta do grona swoich uczniów, zmienił jednak zdanie gdy usłyszał jak gra. Jego publiczny debiut jako kompozytora nastąpił w Wiedniu w dniu 1 grudnia 1822 roku i był wielkim sukcesem. Został przyjęty w austriackich i węgierskich kręgach arystokratycznych, a takŝe spotkał Beethovena i Schuberta. Z owego czasu pochodzi opowieść o pocałunku mistrza z Bonn. Po wykonaniu pierwszej części Koncertu C-dur Beethovena przez młodego Ferenca, wzruszony kompozytor ucałował Liszta w czoło i powiedział: Idź, chłopcze! NaleŜysz do najszczęśliwszych z ludzi, dając radość i szczęście innym [swoją grą]. Były to dla młodego wirtuoza prawdziwie artystyczne chrzciny. Wielkim pragnieniem ojca kompozytora było umoŝliwienie synowi nauki w Konserwatorium Paryskim, jednak pomimo licznych sukcesów nie został tam przyjęty. Dopiero po koncercie w Wiedniu listy rekomendacyjne od przedstawicieli arystokracji otworzyły mu drzwi na salony. Chłopiec zyskał przydomek le petit Liszt (czyli malutki Liszt). Od razu stał się ulubieńcem 1

2 całego ParyŜa. Na koncercie zagrał cały program z pamięci, co do tej pory nie miało nigdy miejsca, chociaŝ złośliwi wytykali mu to jako przejaw zarozumiałości. Na przełomie 1823 i 1824r. po raz pierwszy opublikowano kompozycję Liszta Wariacje na temat Walca Diabellego. W wieku lat 13 skomponował swoja pierwszą operę Don Sanche". Młody artysta duŝo koncertował, otrzymując astronomiczne honoraria. W Windsorze koncertował przed królem Anglii Jerzym IV. W wieku 15 lat był juŝ bardzo sławny, jednak łatwo zdobyte powodzenie zaczęło go męczyć i ku konsternacji wszystkich postanowił się wycofać z Ŝycia publicznego. Dorastanie w ParyŜu Dla młodego Ferenca dramatycznym wydarzeniem była śmierć ojca. Popadł w tak straszną melancholię i ogarnął go tak wielki smutek, Ŝe pojawiły się pogłoski o jego śmierci, a w gazetach ukazał się nekrolog Ferenc Liszt, urodzony 22 X1 1811, zmarł w ParyŜu w r Przez następne pięć lat mieszkał z matką w małym mieszkaniu w ParyŜu. Aby mieć pieniądze, Liszt udzielał lekcji gry na fortepianie, często od rana do późnej nocy. Jego uczniowie byli rozproszeni w róŝnych częściach miasta i często musiał przemierzać pieszo długie dystanse. Barwna osobowość Liszt oraz jego niedawne sukcesy przyciągały do niego najbogatszych uczniów. Jedną z uczennic była siedemnastoletnia hrabianka Karolina de Saint-Cricq, córka ministra handlu. LekcewaŜąc konwenanse młody Ferenc zakochał się w hrabiance. Gdy dowiedział się o tym jej ojciec natychmiast zakończył lekcje, Karolina poszła do klasztoru, a potem została wydana bogato za mąŝ. Po raz kolejny pozycja społeczna Liszta okazała się niewłaściwa. Zaczął się buntować wobec ustanowionych norm i zwyczajów. W okresie przed rewolucją francuską ludzie coraz bardziej okazywali niezadowolenie ze starego porządku, pełnego sztywnych reguł, form i etykiety. Po śmierci Beethovena (1827) nadeszła epoka Romantyzmu, w której wyraŝanie i wywoływanie emocji uznane zostało za nowy ideał sztuki. Romantyczny ruch artystyczny skupiał wielu młodych twórców, jak: Wiktor Hugo, Aleksander Dumas, Hector Berlioz, Fryderyk Chopin, Nicole Paganini, George Sand oraz oczywiście Ferenc Liszt. Po spotkaniu z Berliozem w dniu 4 grudnia 1830, dzień przed premierą Symfonii fantastycznej, muzyka ta wywarła tak silne wraŝenie na Ferencu, Ŝe po powrocie z koncertu usiadł i napisał jeszcze tej samej nocy transkrypcję tej kompozycji na fortepian. Trzech Wielkich Kompozytorów W 1832 roku Liszt został określony jako wielki wirtuoz fortepianu i był porównywany do Paganiniego. Udało mu się rozwiązać niektóre z najtrudniejszych problemów technicznych gry na fortepianie, podnosząc ogólny poziom techniki pianistycznej na niewyobraŝalny wcześniej poziom. W 1833 roku napisał kilka transkrypcji dzieł Berlioza, w tym dokończył Symfonię fantastyczną. Liszt poniósł koszty publikacji tych transkrypcji i grał je wiele razy w celu popularyzacji oryginalnej muzyki Berlioza. 2

3 Trzecim waŝnym przyjacielem i inspiratorem muzycznym dla Ferenca Liszta był Fryderyk Chopin. Pod jego wpływem nowe utwory zaczęły się rozwijać bardziej poetycko i romantycznie. Napisał równieŝ biografię Chopina, którą zapoczątkował słowami Chopin, pełen słodyczy i harmonii geniusz Hrabina Marie d'agoult [czyt. Dagu] W 1833 roku na przyjęciu w mieszkaniu Chopina, Ferenc poznał piękną hrabinę Marie d'agoult i była to miłość od pierwszego wejrzenia. W 1835 roku hrabina opuściła swego męŝa i wyjechała z Lisztem do Genewy, gdzie rozpoczął pracę w nowo powstałym, załoŝonym przez siebie Konserwatorium Genewskim. Napisał podręcznik techniki gry na fortepianie, który potem zaginął. Pisał takŝe eseje dla gazety muzycznej, w których podkreślał status artysty jako godnego szacunku przedstawiciela kultury wśród lokalnej społeczności. W Genewie urodziła się ich córka Blandine. Dotarły do Ferenca plotki z ParyŜa o pianiście, który jest w stanie dorównać jego wyjątkowej wirtuozerii. Chodziło o Zygmunta Thalberga, który wydobywał z instrumentu dźwięki, jakby z pomocą trzech rąk. Dodatkowo był wybitnym kompozytorem. Liszt udał się do ParyŜa i w operze paryskiej wykonał Sonatę Beethovena oraz własną Fantazję dla słuchaczy. Obaj pianiści zostali zaproszeni do udziału w fortepianowym pojedynku. Koncert został zorganizowany przez księŝnę Cristinę. Wynik był jednomyślny: Thalberg jest pierwszym pianistą na świecie, ale Liszt jest jedyny. Ferenc Liszt i Maria d'agoult mieszkali razem głównie w Szwajcarii i Włoszech, gdzie urodziła się ich córka Cosima. Od czasu do czasu odwiedzali w ParyŜ, a niebawem urodził się ich jedyny syn Daniel. Mieli teŝ okazję spędzić wakacje w Nohant, na zaproszenie Georg Sand. Gdy Liszt dowiedział się, Ŝe prowadzona jest budowa pomnika Beethovena w Bonn i brakuje pieniędzy na jego ukończenie, natychmiast zadeklarował swoje wsparcie finansowe. Beethoven był dla niego jednym z największych kompozytorów. Gdy hrabina Maria d'agoult powróciła do ParyŜa z dziećmi, Ferenc prowadził aktywne Ŝycie wirtuoza, dając sześć koncertów w Wiedniu, potem na Węgrzech. Występował takŝe na koncercie w Windsorze przed królową angielską Wiktorią. Liszt w 1843 roku W ciągu następnych ośmiu lat Liszt kontynuował trasę koncertową po Europie, spędzając wakacje z hrabiną i dziećmi. Kolejne lata to był najwspanialszy okres w Ŝyciu pianisty. Liszt wiele występował, często miał trzy lub cztery koncerty w tygodniu. Otrzymywał liczne nagrody i wyróŝnienia. MoŜna przyjąć, Ŝe w tym okresie ośmiu lat występował na scenie ponad tysiąc razy, ciesząc się wielką sławą i uznaniem. Po 1842 r. całą Europę ogarnął kult Liszta ("Lisztomania"). Cieszył się on niezwykłym powodzeniem, a niektórzy wielbiciele zachowywali się wręcz histeryczne. Kobiety po koncertach walczyły o jego jedwabne chustki i aksamitne rękawiczki, które rozrywane były na strzępy jako pamiątki. Siłą napędową była oczywiście atmosfera rozsiewana przez osobowość 3

4 artysty oraz hipnotyczne, porywające występy na scenie. Wielu świadków zeznawało później, Ŝe gra Liszta podnosiła nastrój publiczność do poziomu mistycznej ekstazy. Dodatkowo waŝnym elementem, który wpływał pozytywnie na jego reputację był fakt, Ŝe Liszt przeznaczał na cele charytatywne znaczną część ze swoich dochodów. W rzeczywistości zarabiał on tak duŝo pieniędzy, Ŝe mógł niemal wszystkie honoraria przeznaczać na działalność dobroczynną. Zapisał się jako szczególnie szczodry fundator pomnika Beethovena i węgierskiej Państwowej Szkoły Muzycznej, takŝe wspierał budowę katedry w Kolonii, tworzenie gimnazjum w Dortmundzie oraz budowę Kościoła Leopolda w Budapeszcie. Przekazywał takŝe prywatne darowizny dla szpitali, szkół i organizacji charytatywnych, takich jak m.in. Fundusz Emerytalny dla muzyków w Lipsku. Gdy dowiedział się o wielkim poŝarze Hamburga, który szalał przez trzy tygodnie w maju 1842 roku i zniszczył duŝą część miasta, dał koncerty w ramach pomocy dla tysięcy bezdomnych mieszkańców miasta. Liszt w Weimarze Po ostatecznym rozstaniu z Marią d'agoult, w lutym 1847 roku Liszt koncertował w Kijowie. Tam poznał księŝnę Karolinę von Sayn-Wittgenstein, która zajęła waŝne miejsce w dalszym jego Ŝyciu. KsięŜna była bardzo bogata, w jej majątku na Ukrainie pracowało chłopów. Postanowiła zostać aniołem stróŝem geniuszu Liszta. Przekonała go, aby skoncentrował się na kompozycji, co oznaczało, porzucenie kariery wirtuoza i ciągłych podróŝy. Po trasie koncertowej po Bałkanach, w Turcji i Rosji. Zimę spędził z księŝniczką w jej majątku. W następnym roku Liszt osiedlił się w Weimarze. Liszt uczynił z Weimaru nowy ośrodek sztuki. Geniusz artysty oraz całkowite oddanie uczyniło nowe centrum sztuki sławne na całym świecie. Było to miejsce gdzie wystawiano szereg nowych utworów początkujących kompozytorów. Właśnie tam swoją prapremierę miał Lohengrin, Tannhauser i Latający Holender Ryszarda Wagnera. Wiele czasu i serca poświęcił muzyce rosyjskich kompozytorów, do grona zaliczali się Borodin, Cui, Rimski-Korsakow, Musorgski. Dawał lekcje wielu pianistom. Pisał takŝe artykuły o muzyce Berlioza i Wagnera (za którego córka Liszta Cosima wyszła potem za mąŝ). Wreszcie, Liszt miał wiele czasu na komponowanie, a w ciągu następnych 12 lat poprawiał i dopracowywał swoje utwory. KsięŜna Karolina zamieszkała z Lisztem w Weimarze i mieli troje dzieci. W końcu Liszt chciał poślubić Karolinę, ale poniewaŝ była wcześniej męŝatką i jej mąŝ, rosyjski oficer, Ŝył nadal, musiała przekonać Kościół, aby jej małŝeństwo uniewaŝnić. Po ogromnych wysiłkach i skomplikowany procesie osiągnęła tymczasowo sukces (wrzesień 1860). Zaplanowano, Ŝe para weźmie ślub się w Rzymie, 22 października 1861, w 50. urodziny Liszta. Liszt o przybył do Rzymu w dniu 21 października 1861 roku, jednak KsięŜna zerwała zaręczyny. Wydaje się, Ŝe zarówno jej męŝowi jak i carowi Rosji udało się uchylić pozwolenie na małŝeństwo w Watykanie. Rosyjski rząd skonfiskowane kilka jej miasteczek na terenie polskiej Ukrainy. MałŜeństwo dla Ferenca i Karoliny okazało się niewykonalne. Liszt w Rzymie W dniu 1859 roku, stracił syna Daniela, a trzy lata później 1862 roku, córkę Blandine. W listach do przyjaciół, Liszt ogłosił Ŝe nastał czas wielkiego smutku w jego Ŝyciu i ukojenia 4

5 postanowił szukać w klasztorze Madonna del Rosario na obrzeŝach Rzymu. Wstąpił do zakonu franciszkanów. Napisał testament, w którym prosi o pogrzeb skromny, bez pompy i jeśli to moŝliwe w nocy. W 1865 roku otrzymał święcenia z rąk kardynała i przyjął niŝsze świecenia kapłańskie. Po tym był czasami nazywany Abbé Liszt (Abbé znaczy ojciec). Otrzymał cztery świecenia z siedmiu. Nigdy nie został kapłanem. Czasami Liszt brał udział w Ŝyciu muzycznym w Rzymie. WyreŜyserował program muzyki sakralnej na koncercie złoŝonych z jego utworów oraz innych wielkich kompozytorów. Było jeszcze kilka okazji do podobnych występów, ale w porównaniu z okresem pobytu Liszta w Rzymie, były wyjątki. Przyjaciele mieli wraŝenie, Ŝe Ŝycie muzyczne w Rzymie nie było satysfakcjonujący dla Liszta. Potrójne Ŝycie Liszt został zaproszony z powrotem do Weimaru, gdzie w 1869 roku prowadził kursy mistrzowskie w zakresie gry na fortepianie. Dwa lata później został poproszony o to samo w Budapeszcie, gdzie załoŝył Akademie Muzyczną swego imienia. Od tego momentu, aŝ do końca swego Ŝycia regularnie podróŝował pomiędzy Rzymem, Weimarem i Budapesztem, co nazywał swoim potrójnym Ŝyciem. Szacuje się, Ŝe Liszt podróŝował tym okresie co najmniej 6500 km rocznie, a biorąc pod uwagę jego wiek, stan dróg, kolej w roku 1870 było to niebywałe osiągniecie. Jako pierwszy wprowadził tak zwane klasy mistrzowskie, nie pobierał od uczniów zapłaty, wymagał natomiast wszechstronnej techniki. Lubił dyskutować z uczniami o interpretacji dzieł muzycznych. Uczniowie otaczali go z naboŝną czcią i tłumionym lękiem. W Rzymie pojawiła się najbardziej osobliwa dama serca Liszta. Dziewiętnastoletnia rosyjska hrabina Olga Janina (w rzeczywistości nie była ani hrabiną, ani Rosjanką, była Polką). śywa i energiczna został uczennicą Liszta. Wyszła za mąŝ w wieku 15 lat, na drugi dzień po ślubie porzuciła męŝa, obiwszy go przedtem szpicrutą. Mając lat 16 została matką, została deportowana z Budapesztu przez policję. Uśmiech Liszta był dla niej jak promień słońca, jednak Ferenc obawiał się lekko szalonej uczennicy i uciekł do miasteczka Tivoli pod Rzymem. Olga w przebraniu chłopca ogrodnika wdarła się do jego domu. Planowała go zabić, jeśli odrzuci jej miłość. Romans trwał krótko. Zakończył się po recitalu uczniów, na którym Olga swoją fatalną grą wywołała oburzenie publiczności i samego Liszta. ZaŜyła leki uspokajające i spała 48 godzin, robiąc wraŝenie zmarłej. Jednak oŝyła i mając nową siłę postanowiła po kolejnym odrzuceniu zabić Liszta i siebie. Jednak zamiast tego wróciła do ParyŜa i zajęła się pisaniem pamiętników. Ostatnie lata Liszt coraz bardziej borykał się z poczuciem pustki, rozpaczy i śmierci, których wyraz daje w swoich dziełach z tego okresu. Jak powiedział "noszę smutek w sercu, który muszę od czasu do czasu zamienić w dźwięki." Stan zdrowia Liszta szybko się pogarszał. Ostatnia podróŝ do Bayreuth [czyt. Bajrot] była bardzo wyczerpująca. Odbywał się tam festiwal Wagnerowski. Nabawił się zapalenia płuc i późnym wieczorem 31 lipca 1886 r., w wieku 74 lat, zmarł spokojnie, z sercem i duszą przepełnionym muzyką przyjaciela - Wagnera. 5