SYTUACJA DOCHODOWA GOSPODARSTW O RÓ NYM KIERUNKU PRODUKCJI

Transkrypt

1 Oeconomia 9 (2) 2010, SYTUACJA DOCHODOWA GOSPODARSTW O RÓ NYM KIERUNKU PRODUKCJI Maria Jolanta Or owska Uniwersytet Technologiczno-Przyrodniczy w Bydgoszczy Streszczenie. Za o ono, e dochód gospodarstwa zale y mi dzy innymi od obranego kierunku produkcji dlatego badano sytuacj dochodow gospodarstw w zale no ci od nastawienia produkcyjnego. Na podstawie danych europejskiego systemu rachunkowo ci FADN dokonano oceny sytuacji dochodowej przeci tnego gospodarstwa w Polsce i Unii Europejskiej oraz w wydzielonych typach rolniczych. W tym celu pogrupowano gospodarstwa wed ug typów rolniczych (TF8). W opracowaniu zastosowano metody analizy szeregów statystycznych, metody analizy pionowej i poziomej. Badania potwierdzi y, e dochodowo badanych gospodarstw zale a a od obranego kierunku produkcji. Dochodowo redniego polskiego gospodarstwa mierzona warto ci dodan brutto, warto ci dodan netto w przeliczeniu na osob pe nozatrudnion, dochodem z rodzinnego gospodarstwa rolnego na osob pracy nieop aconej 1 wzrasta a w latach we wszystkich typach gospodarstw. By a jednak znacznie ni sza od przeci tnej w Unii Europejskiej. Najbardziej korzystn sytuacj dochodow mia y gospodarstwa specjalizuj ce si w uprawach ogrodniczych, krowach mlecznych i zwierz tach ziarno ernych. S owa kluczowe: nastawienie produkcyjne, sytuacja dochodowa, warto dodana brutto, warto dodana netto, dochód z rodzinnego gospodarstwa rolniczego WST P Bez odpowiedniego poziomu dochodu nie mo na uzyska równowagi gospodarstwa [Sobczy ski 2009]. W Polsce dochody gospodarstw rolniczych od lat by y ni sze ni w krajach Europy Zachodniej [Czy ewski, Henisz-Matuszczak 2004]. Po integracji z Uni Europejsk rolnictwo polskie zosta o obj te wspóln polityk roln. Jednym z jej kluczowych elementów jest zapewnienie godziwego poziomu ycia rolników. Uzale niony jest on od uzyskiwanych dochodów. Wypracowany dochód powinien zapewnia Adres do korespondencji Corresponding author: Maria Jolanta Or owska, Katedra Ekonomiki i Doradztwa w Agrobiznesie, Wydzia Rolnictwa i Biotechnologii, Uniwersytet Technologiczno- -Przyrodniczy, Bydgoszcz, Al. Prof. Kaliskiego 7, orjol@utp.edu.pl 1 Osoba pracy nieop aconej poj cie przyj te w FADN, stosowane przez IERiG na okre lenie pracy rolnika i jego rodziny.

2 122 M.J. Or owska op at pracy rolnika porównywaln z innymi dzia ami gospodarki oraz rodki na modernizacj. Zwi kszenia dochodów nie gwarantuje poprawa struktury agrarnej, zwi kszenie skali produkcji i unowocze nienie technologii. Gospodarstwa coraz bardziej uzale niaj si od subwencji [Sobczy ski 2009]. W rolnictwie dochód stanowi wielko uzyskan w procesie produkcji po odj ciu kosztów. Stanowi zatem now warto. W zale no ci od potrzeb sytuacj dochodow gospodarstw mo na mierzy nadwy k bezpo redni, warto ci dodan brutto, warto ci dodan netto, dochodem z rodzinnego gospodarstwa rolnego. Poszczególne kategorie nadwy ek uzyskuje si po odj ciu od produkcji okre lonych kosztów. Pierwsz kategori dochodow jest nadwy ka bezpo rednia. Jest ona ró nic pomi dzy przychodami gospodarstwa a kosztami bezpo rednimi. Przyrost warto ci dóbr w gospodarstwie odzwierciedla warto dodana. Warto dodana brutto charakteryzuje nowo wytworzon warto w gospodarstwie rolnym w okresie obrachunkowym przez wszystkie trzy czynniki wytwórcze (ziemi, prac, kapita ), niezale nie od tego, kto jest ich w a cicielem. Warto dodana netto obrazuje zrealizowan op at wszystkich czynników produkcji: ziemi, kapita u oraz pe nych nak adów pracy i zarz dzania. Jest miar dochodu uzyskanego przez wszystkich w a cicieli czynników wytwórczych gospodarstwa rolnego [Goraj i in. 2001]. Wynikiem nansowym gospodarstwa rolnego wed ug FADN 2 jest dochód z rodzinnego gospodarstwa rolnego. Jest on nadwy k ekonomiczn, jaka pozostaje na op acenie pracy rolnika i zaanga owanego kapita u w asnego w dzia alno ci operacyjnej gospodarstwa rolnego [Goraj i in. 2001]. W warunkach gospodarki rynkowej dochody rolników s bardzo zró nicowane. Zale- od wielu czynników. W pracy przyj to hipotez zak adaj c, e dochód gospodarstwa zale y od obranego kierunku. Celem opracowania by a ocena dochodowo ci gospodarstw o ró nym nastawieniu produkcyjnym po integracji z UE. MATERIA I METODY Podstawowe ród o informacji stanowi y wyniki FADN zgromadzone w komputerowej bazie w zestawie statystycznym Wyniki standardowe FADN poziom 1 publikowanym na stronie internetowej Unii Europejskiej [ z lat Umo liwiaj one analiz sytuacji ekonomicznej w ramach regionu czy kraju oraz porównywania gospodarstw z ró nych krajów niezale nie od ich zró nicowania produkcyjnego i regionalnego [Ma ko 2009]. Zawieraj one warto ci rednie dla grupowanych gospodarstw. W polu obserwacji FADN znajduj si gospodarstwa towarowe, maj ce zasadniczy udzia w tworzeniu warto ci dodanej w rolnictwie. Jest to jedyna baza danych zawieraj ca dane zbierane wed ug jednolitych zasad, w której gospodarstwa tworz statystycznie reprezentatywn prób towarowych gospodarstw funkcjonuj cych na obszarze Unii Europejskiej. Zmienne w bazie FADN s szczegó owo opisane. Okre- 2 FADN Sie Danych Rachunkowych z Gospodarstw Rolnych (ang. Farm Accountancy Data Network). Acta Sci. Pol.

3 Sytuacja dochodowa gospodarstw o ró nym kierunku produkcji 123 lone s te odpowiednimi symbolami. Algorytmy ich obliczania s jednoznacznie zde- niowane. Dokonano pogrupowania gospodarstw wed ug typów rolniczych (TF8). Typ rolniczy jest okre lany na podstawie udzia u poszczególnych dzia alno ci w tworzeniu ogólnej warto ci standardowej nadwy ki bezpo redniej (SGM 3 ) w gospodarstwie. Gospodarstwa, w których adna dzia alno nie przekracza 1/3 SGM s okre lane jako mieszane. Gospodarstwa, w których udzia dwóch rodzajów dzia alno ci zawiera si w przedziale od 1/3 do 2/3 SGM to gospodarstwa dwukierunkowe. Je eli udzia jednej dzia alno ci przekracza 2/3 SGM, to gospodarstwa s uwa ane za specjalistyczne. Wyznaczony wed ug tego kryterium typ rolniczy gospodarstwa odzwierciedla jego system produkcji. W opracowaniu zastosowano metody analizy szeregów statystycznych, metody analizy pionowej i poziomej. WYNIKI I DYSKUSJA Wielko obszarowa przeci tnego indywidualnego gospodarstwa rolnego w Polsce obj tego polem obserwacji FADN systematycznie wzrasta a. Przeci tna powierzchnia u ytków rolnych badanego gospodarstwa wynosi a w 2004 r. 15,1 ha, natomiast w 2007 r. 17,3 ha. Wzrasta a tak e powierzchnia u ytków rolnych w grupach gospodarstw wydzielonych w zale no ci od kierunku produkcji (szczególnie w gospodarstwach o nastawieniu krowy mleczne i zwierz ta ywione w systemie wypasowym). Najwi ksz powierzchni u ytków rolnych w 2007 r. charakteryzowa y si gospodarstwa z uprawami polowymi (23,3 ha), krowami mlecznymi (20,0 ha) oraz zwierz tami ywionymi w systemie wypasowym (19,7 ha). Powierzchnia u ytków rolnych gospodarstw ze zwierz tami ziarno ernymi i mieszanych by a zbli ona (odpowiednio 14,6 i 14,9 ha). Najmniej u ytków rolnych posiada y gospodarstwa o kierunku uprawy trwa e i uprawy ogrodnicze (odpowiednio 7,8 i 4,2 ha) (tab. 1). W krajach Unii Europejskiej powierzchnia u ytków redniego gospodarstwa w 2007 r. wynios a 30,5 ha. By a wi c znacznie wy sza ni w Polsce. Najwi ksz powierzchni posiada y gospodarstwa ze zwierz tami ywionymi w systemie wypasowym, z uprawami polowymi oraz krowami mlecznymi (odpowiednio: 49,2, 41,2 i 36,8 ha). Spo ród gospodarstw ze zwierz tami ywionymi w systemie wypasowym najwi kszym przeci tnym obszarem charakteryzowa y si S owacja (687,9 ha), Wielka Brytania (203,6 ha) oraz Czechy (196,3 ha), w ród gospodarstw z uprawami polowymi: Czechy (241,6 ha), Wielka Brytania (174,3 ha) oraz Estonia, Szwecja i Francja (odpowiednio: 116,7, 101,2 i 100,6 ha). Najwi ksz redni powierzchni u ytków rolnych z gospodarstw o kierunku krowy mleczne prezentowa y S owacja (808,5 ha), Czechy (199,7 ha), Estonia (192,2 ha) oraz Wielka Brytania i Szwecja (odpowiednio 103,6 i 100,8 ha). Najmniejsze obszarowo, z nieznacznie tylko wy sz powierzchni u ytków rolnych ni w rednim gospodarstwie w Polsce, by y gospodarstwa z uprawami ogrodniczymi (4,9 ha) oraz uprawami trwa ymi (8,4 ha) (tab. 1). 3 SGM standardowa nadwy ka bezpo rednia (ang. Standard Gross Margin). Oeconomia 9 (2) 2010

4 124 M.J. Or owska Tabela 1. Powierzchnia u ytków rolnych (SE025) przeci tnego indywidualnego gospodarstwa w Polsce i UE w 2007 r. w zale no ci od nastawienia produkcyjnego [ha] Table 1. The total utilised agricultural area (SE025) of an average individual farm in Poland and the European Union in 2007 with regards to the direction of production [ha] [Country] Polska [Poland] Unia Europejska [European Union] Razem TF8 Total TF8 Grouping polowe ogrodnicze trwa e Krowy mleczne ywione w systemie wypasowym Other grazing ziarno- erne 17,3 23,3 4,2 7,8 20,0 19,7 14,6 14,9 30,5 41,2 4,9 8,4 36,8 49,2 18,9 29,8 ród o: Opracowanie w asne na podstawie FADN Source: Self-study based on FADN Wraz ze wzrostem wielko ci obszarowej w latach wzrasta a wielko ekonomiczna 4 przeci tnego indywidualnego gospodarstwa w Polsce. Wyj tkiem by y gospodarstwa z uprawami trwa ymi oraz ze zwierz tami ywionymi w systemie wypasowym, w których systematycznie mala a (odpowiednio: z 8,1 do 7,5 ESU 5 i z 12,2 do 9,9 ESU). Wyra ny jej wzrost obserwuje si w gospodarstwach z uprawami ogrodniczymi (z 16,0 do 19,7 ESU) i krowami mlecznymi (z 9,7 do 12,4 ESU). Nieznacznie zwi kszy a si w gospodarstwach z uprawami polowymi (z 8,4 do 9,1 ESU), zwierz tami ziarno ernymi (z 17,4 do 18,0 ESU) i mieszanych (z 7,0 do 8,3 ESU). W 2007 r. najwi ksze pod wzgl dem wielko ci ekonomicznej by y gospodarstwa z uprawami ogrodniczymi oraz zwierz tami ziarno ernymi (odpowiednio 19,7 i 18,0 ESU) zaliczane do gospodarstw rednio du ych pod wzgl dem klas wielko ci ekonomicznej. Gospodarstwa pozosta ych kierunków to gospodarstwa ma e. Wielko ekonomiczna przeci tnego gospodarstwa w Unii Europejskiej by a blisko trzykrotnie wi ksza ni analogicznego gospodarstwa w Polsce (wynosi a 28,5 ESU). Spo ród gospodarstw Unii Europejskiej w 2007 r. najwi ksz wielko ci ekonomiczn charakteryzowa y si gospodarstwa ze zwierz tami ziarno ernymi (77,8 ESU) oraz z uprawami ogrodniczymi (64,5 ESU). Ze wzgl du na wielko ekonomiczn by y to gospodarstwa du e (tab. 2). Najwi ksze gospodarstwa (bardzo du e pod wzgl dem klas wielko ci ekonomicznej) o kierunku zwierz ta ziarno erne posiada y W ochy (348,3 ESU) i otwa (257,9 ESU), natomiast z uprawami ogrodniczymi Holandia (400,2 ESU), 4 Wielko ekonomiczna gospodarstwa rolnego jest okre lana na podstawie sumy warto ci standardowych nadwy ek bezpo rednich (SGM) wszystkich rodzajów dzia alno ci wyst puj cych w gospodarstwie. Stanowi jedno z kryteriów u ywanych dla charakteryzowania gospodarstwa rolnego we Wspólnotowej Typologii Gospodarstw Rolnych. 5 ESU Europejska Jednostka Wielko ci parametr s u cy do okre lania wielko ci ekonomicznej gospodarstwa rolnego ustalonej na podstawie standardowych nadwy ek bezpo rednich gospodarstwa. Jedno ESU odpowiada równowarto ci 1200 euro. Acta Sci. Pol.

5 Sytuacja dochodowa gospodarstw o ró nym kierunku produkcji 125 Tabela 2. Wielko ekonomiczna (SE005) przeci tnego indywidualnego gospodarstwa w Polsce i UE w 2007 r. w zale no ci od nastawienia produkcyjnego Table 2. The economic size (SE005) of an average individual farm in Poland and the European Union in 2007 with regards to the direction of production [Country] Polska [Poland] Unia Europejska [European Union] Razem TF8 Total TF8 Grouping polowe ogrodnicze trwa e Krowy mleczne ywione w systemie wypasowym Other grazing ziarno- erne 9,9 9,1 19,7 7,5 12,4 9,9 18,0 8,3 28,5 26,1 64,5 18,5 40,3 23,6 77,8 21,4 ród o: Opracowanie w asne na podstawie FADN Source: Self-study based on FADN Dania (330,3 ESU), Wielka Brytania (269,3 ESU), Niemcy (160,2 ESU), Belgia (144,9 ESU) i Szwecja (112,0 ESU). Zatrudnienie w przeci tnym gospodarstwie polskim obj tym obserwacj FADN wynosi o w 2007 r. 1,7 osoby pe nozatrudnionej (AWU 6 ) i by o nieznacznie ni sze ni w latach W wi kszo ci typów rolniczych nie przekracza o 2. Wyj tkiem by y gospodarstwa z uprawami ogrodniczymi (3,0 AWU). Wielko zatrudnienia wp ywa na zró nicowanie mo liwo ci produkcyjnych gospodarstw w poszczególnych krajach [Ma ko 2009]. Nak ady pracy ogó em w przeci tnym indywidualnym gospodarstwie w Unii Europejskiej w 2007 r. by y tylko nieznacznie ni sze ni w analogicznym gospodarstwie polskim i wynosi y 1,7 AWU. Podobnie jak w Polsce, w wi kszo ci wyodr bnionych typów rolniczych przeci tne zatrudnienie nie przekracza o 2 AWU. Jedynie w gospodarstwach z uprawami ogrodniczymi i ze zwierz tami ziarno ernymi by o wy sze (odpowiednio 3,2 i 2,0 AWU). Z bada Ma ko wynika, e w wi kszo ci krajów europejskich wraz ze wzrostem wielko ci ekonomicznej poziom zatrudnienia w gospodarstwie maleje. Najni sze przeci tne zatrudnienie w ca ej Unii Europejskiej wyst puje w gospodarstwach o wielko ci ekonomicznej ESU [Ma ko 2009] (tab. 3). Zatrudnienie nieop aconej si y roboczej (cz onków rodziny rolnika) w przeci tnym polskim gospodarstwie zmniejszy o si w 2007 r. nieznacznie w porównaniu z 2004 r. (do 1,5 FWU 7 ). Kszta towa o si od 1,3 FWU (w gospodarstwach z uprawami trwa ymi) do 1,7 FWU (w gospodarstwach z krowami mlecznymi). W gospodarstwach specjalizuj cych si w uprawach ogrodniczych i ze zwierz tami ywionymi w systemie wypasowym by o zbli one (1,6 AWU). Zbli one by o równie w gospodarstwach o kierunku zwierz ta 6 AWU jednostka przeliczeniowa pracy ogó em (ang. Annual Work Unit). 7 FWU jednostka przeliczeniowa pracy cz onków rodziny (ang. Family Work Unit). Oeconomia 9 (2) 2010

6 126 M.J. Or owska Tabela 3. Nak ady pracy ogó em w AWU (SE010) w przeci tnym indywidualnym gospodarstwie w Polsce i UE w 2007 r. w zale no ci od nastawienia produkcyjnego Table 3. The Total Labour Input in AWU (SE010) of an average individual farm in Poland and the European Union in 2007 with regards to the direction of production [Country] Polska [Poland] Unia Europejska [European Union] Razem TF8 Total TF8 Grouping polowe ogrodnicze trwa e Krowy mleczne ywione w systemie wypasowym Other grazing ziarno- erne 1,7 1,8 3,0 2,0 1,8 1,9 1,7 1,6 1,7 1,6 3,2 1,3 1,9 1,7 2,0 1,8 ród o: Opracowanie w asne na podstawie FADN Source: Self-study based on FADN ziarno erne i uprawy mieszane (1,5 FWU). W gospodarstwach z uprawami polowymi wynios o 1,4 FWU. W krajach Unii Europejskiej zatrudnienie nieop aconej si y roboczej by o nieco ni sze ni w Polsce ( rednio 1,3 FWU). Podobne wyniki uzyska Ma ko wykonuj c analiz dla 2005 r. [Ma ko 2009]. Wy sze od przeci tnego by o w gospodarstwach z krowami mlecznymi (1,6 FWU) i w gospodarstwach mieszanych (1,5 FWU). W gospodarstwach ze zwierz tami ywionymi w systemie wypasowym i z uprawami ogrodniczymi by o zbli one (1,4 FWU) (tab. 4). W badanym przeci tnym gospodarstwie w Polsce systematycznie wzrasta a w latach warto dodana brutto (z 10,1 do 15,3 tys. EUR 8 ). Kategoria ta nadaje si do porównywania gospodarstw niezale nie od struktury w asno ciowej maj tku, wielko ci zatrudnienia pracy najemnej oraz zad u enia gospodarstwa [Goraj, Ma ko 2009]. Jest najbardziej oczyszczon kategori wynikow wykazywan w raportach porównawczych gospodarstw uczestnicz cych w Polskim FADN. Nie okre la ona wyniku nansowego gospodarstw, ale przyrost warto ci dóbr wytworzonych w danym gospodarstwie [Ma ko 2006]. Warto dodana brutto z przeci tnego indywidualnego gospodarstwie w Polsce by a zró nicowana w poszczególnych typach gospodarstw. Najwy sz osi gn y w 2007 r. gospodarstwa wyspecjalizowane w uprawach ogrodniczych (29,7 tys. EUR), na zbli onym poziomie gospodarstwa z uprawami trwa ymi, zwierz tami ywionymi w systemie wypasowym, krowami mlecznymi, zwierz tami ziarno ernymi (odpowiednio 20,2, 20,6, 19,8 i 19,7 tys. EUR), nieco ni sz gospodarstwa z uprawami polowymi (17,4 tys. EUR), najni sz mieszane (9,9 tys. EUR) Ma ko robi c analiz w 2006 r. stwierdzi, e najwy sz warto dodan brutto uzyska y gospodarstwa nastawione na chów zwierz t ziarno- ernych. Wy sz od przeci tnej warto ci uzyska y tak e gospodarstwa wyspecjalizowa- 8 EUR oznaczenie systemowe jednostki monetarnej o nazwie euro. Acta Sci. Pol.

7 Sytuacja dochodowa gospodarstw o ró nym kierunku produkcji 127 Tabela 4. Nak ady pracy w asnej w FWU (SE015) w przeci tnym indywidualnym gospodarstwie w Polsce i UE w 2007 r. w zale no ci od nastawienia produkcyjnego Table 4. The Unpaid Labour Input in FWU (SE015) of an average individual farm in Poland and the European Union in 2007 with regards to the direction of production [Country] Polska [Poland] Unia Europejska [European Union] Razem TF8 Total TF8 Grouping polowe ogrodnicze trwa e Krowy mleczne ywione w systemie wypasowym Other grazing ziarno- erne 1,5 1,4 1,6 1,3 1,7 1,6 1,5 1,5 1,3 1,2 1,4 1,0 1,6 1,4 1,4 1,5 ród o: Opracowanie w asne na podstawie FADN Source: Self-study based on FADN ne w uprawach ogrodniczych oraz uprawach trwa ych. Najni sz warto ci tej kategorii charakteryzowa y si gospodarstwa z produkcj mieszan [Ma ko 2008]. Warto dodana brutto, jak osi gn o w 2007 r. rednie gospodarstwo Unii Europejskiej (36,3 tys. EUR) by a przesz o 2 razy wi ksza od tej w gospodarstwie polskim. Najwy sz uzyska y gospodarstwa z uprawami ogrodniczymi (75,7 tys. EUR), na zbli- onym poziomie gospodarstwa ze zwierz tami ziarno ernymi i z krowami mlecznymi (odpowiednio 57,2 i 55,7 tys. EUR), na poziomie redniej wyspecjalizowane w uprawach polowych (36,5 tys. EUR), nieco ni sz od redniej ze zwierz tami ywionymi w systemie wypasowym (31,6 tys. EUR) i najni sz mieszane (25,7 tys. EUR). Spo ród gospodarstw wyspecjalizowanych w uprawach ogrodniczych najwi ksz warto dodan brutto osi gn y gospodarstwa holenderskie (458,7 tys. EUR) i du skie (326,3 tys. EUR), ze zwierz tami ziarno ernymi gospodarstwa w oskie (297,4 tys. EUR), otewskie (252,6 tys. EUR) i brytyjskie (193,5 tys. EUR), z krowami mlecznymi s owackie (458,1 tys. EUR) i du skie (244,7 tys. EUR) (tab. 5). W latach obserwowano si tak e systematyczny wzrost warto ci dodanej netto przeliczonej na osob pe nozatrudnion z przeci tnego indywidualnego gospodarstwa w Polsce (z 4,1 do 6,7 tys. EUR AWU 1 ). Tendencja taka wyst puje we wszystkich typach gospodarstw. Najwi ksz warto ci dodan netto na osob pe nozatrudnion uzyska y w 2007 r. gospodarstwa ze zwierz tami ziarno ernymi (8,9 tys. EUR AWU 1 ), z krowami mlecznymi (8,8 tys. EUR AWU 1 ) i zwierz tami ywionymi w systemie wypasowym (8,7 tys. EUR AWU 1 ), nieco ni sz wyspecjalizowane w uprawach ogrodniczych (7,8 tys. EUR AWU 1 ), uprawach polowych (7,6 tys. EUR AWU 1 ) i uprawach trwa ych (7,1 tys. EUR AWU 1 ), najni sz mieszane (4,6 tys. EUR AWU 1 ) (tab. 6). Warto dodana netto na osob pe nozatrudnion w przeci tnym indywidualnym gospodarstwie Unii Europejskiej w 2007 r. by a 2,5 razy wi ksza od uzyskanej w analogicznym gospodarstwie polskim i wynosi a 16,7 tys. EUR AWU 1. Najwy sz warto Oeconomia 9 (2) 2010

8 Tabela 5. Warto dodana brutto w EUR (SE410) z przeci tnego indywidualnego gospodarstwa w Polsce i w krajach UE w 2007 r. w zale no ci od nastawienia produkcyjnego Table 5. The Gross Farm Income in EUR (SE410) of an average individual farm in Poland and the European Union in 2007 with regards to the direction of production Country Belgia Belgium Bulgaria Bulgaria Cypr Cyprus Czechy Czech Republic Dania Denmark Niemcy Germany Grecja Greece Hiszpania Spain Estonia Estonia Francja France W gry France Irlandia Ireland Razem TF8 Total TF8 Grouping polowe ogrodnicze trwa e Krowy mleczne ywione w systemie wypasowym Other grazing ziarno erne

9 W ochy Italy Litwa Lithuania Luksemburg Luxembourg otwa Latvia Malta Malta Holandia Netherlands Austria Austria Polska Poland Portugalia Portugal Rumunia Romania Finlandia Finland Szwecja Sweden S owacja Slovakia S owenia Slovenia Wielka Brytania United Kingdom Ogó em Total ród o: Opracowanie w asne na podstawie FADN Source: Self-study based on FADN

10 Tabela 6. Warto dodana netto na osob pe nozatrudnion (w EUR AWU 1 ) (SE425) z przeci tnego indywidualnego gospodarstwa w Polsce i w krajach UE w 2007 r. w zale no ci od nastawienia produkcyjnego Table 6. Farm Net Value Added per person working full-time (in EUR AWU 1 ) (SE425) of an average individual farm in Poland and the European Union in 2007 with regards to the direction of production Country Belgia Belgium Bulgaria Bulgaria Cypr Cyprus Czechy Czech Republic Dania Denmark Niemcy Germany Grecja Greece Hiszpania Spain Estonia Estonia Francja France W gry France Irlandia Ireland Razem TF8 Total TF8 Grouping polowe ogrodnicze trwa e Krowy mleczne ywione w systemie wypasowym Other grazing ziarno erne

11 W ochy Italy Litwa Lithuania Luksemburg Luxembourg otwa Latvia Malta Malta Holandia Netherlands Austria Austria Polska Poland Portugalia Portugal Rumunia Romania Finlandia Finland Szwecja Sweden S owacja Slovakia S owenia Slovenia Wielka Brytania United Kingdom Ogó em Total ród o: Opracowanie w asne na podstawie FADN Source: Self-study based on FADN

12 132 M.J. Or owska dodan netto osi gn y gospodarstwa o kierunku krowy mleczne (22,8 tys. EUR AWU 1 ) i ziarno erne (21 tys. EUR AWU 1 ), nieco ni sz uprawy ogrodnicze i polowe (odpowiednio 19,1 i 18,2 tys. EUR AWU 1 ), na zbli onym poziomie uprawy trwa e i zwierz ta ywione w systemie wypasowym (odpowiednio 14,3 i 14,4 tys. EUR AWU 1 ), najni sz gospodarstwa mieszane (10,5 tys. EUR AWU 1 ). Spo ród krajów Unii specjalizuj cych si w krowach mlecznych najwy sz warto dodan netto na jednego pe nozatrudnionego uzyska y Dania (87,1 tys. EUR AWU 1 ), Holandia (69,0 tys. EUR AWU 1 ), Wielka Brytania (48,9 tys. EUR AWU 1 ), Luksemburg (46,7 tys. EUR AWU 1 ), Niemcy, Irlandia, W ochy, Szwecja (odpowiednio: 45,3, 40,7, 40,2, 33,1 tys. EUR AWU 1 ) (tab. 6). W latach w Polsce systematycznie wzrasta dochód z przeci tnego gospodarstwa indywidualnego b d cego w polu obserwacji FADN (z 6,1 EUR do 9,9 tys. EUR). Najwy szy uzyska y w 2007 r. gospodarstwa specjalizuj ce si w uprawach ogrodniczych (16,4 tys. EUR), z krowami mlecznymi (14,8 tys. EUR) oraz zwierz tami ywionymi w systemie wypasowym (14,6 tys. EUR), nieco ni szy gospodarstwa ze zwierz tami ziarno ernymi (13,3 tys. EUR), uprawami trwa ymi (11,0 tys. EUR), uprawami polowymi (11 tys. EUR), a najni szy gospodarstwa mieszane (6,3 tys. EUR). Przeci tna wielko dochodu z rodzinnego gospodarstwa rolnego w 2007 r. we wszystkich krajach UE wynios a niespe na 20 tys. EUR. Ró nice mi dzy rednimi wielko ciami dla wszystkich krajów s jednak du e. Przeci tne gospodarstwo w Belgii i Luksemburgu osi gn o dochód przekraczaj cy 50 tys. EUR, natomiast w Rumunii nieznacznie wy szy ni 3 tys. EUR. Tak e zró nicowany by dochód osi gany w zale no ci od nastawienia produkcyjnego. Najwy szy osi gn y gospodarstwa z krowami mlecznymi, uprawami ogrodniczymi i zwierz tami ziarno ernymi (odpowiednio: 31,9, 29,3 i 25,7 tys. EUR), ni szy wyspecjalizowane w uprawach polowych (20,2 tys. EUR) i ze zwierz tami ywionymi w systemie wypasowym (18,6 tys. EUR), najni szy z uprawami trwa ymi i mieszane (odpowiednio 14,2 i 12,4 tys. EUR). Zró nicowanie dochodu w poszczególnych typach produkcyjnych te by o bardzo du e. Najwy szy dochód spo ród specjalizuj cych si w krowach mlecznych osi gn y gospodarstwa brytyjskie, w oskie i holenderskie (odpowiednio: 81,5, 74,4 i 68,5 tys. EUR), w uprawach ogrodniczych szwedzkie i holenderskie (odpowiednio 103,4 i 73,0 tys. EUR), ze zwierz tami ziarno ernymi w oskie (236,8 tys. EUR) (tab. 7). W badanym okresie w Polsce wzrasta tak e przeci tny dochód z rodzinnego gospodarstwa rolnego na pe nozatrudnion osob nieop acon (z 3,9 tys. EUR w 2004 r. do 6,5 tys. EUR w 2007r.). Podobna tendencja wyst pi a we wszystkich typach gospodarstw. Najwy szy dochód w 2007 r. na osob pracy nieop aconej uzyska y gospodarstwa z uprawami ogrodniczymi (10,0 tys. EUR), nieco ni szy ze zwierz tami ziarno ernymi (8,9 tys. EUR), z krowami mlecznymi (8,4 tys. EUR), uprawami trwa ymi (8,2 tys EUR), uprawami polowymi (7,4 tys. EUR), a najni szy mieszane (4,2 tys. EUR). Przeci tny dochód z rodzinnego gospodarstwa rolnego na pe nozatrudnion osob nieop acon w Unii Europejskiej wyniós nieca e 15 tys. EUR. Najwy szy dochód uzyska- y gospodarstwa wyspecjalizowane w uprawach ogrodniczych (20,3 tys. EUR FWU 1 ), z krowami mlecznymi (19,2 tys. EUR FWU 1 ), ze zwierz tami ziarno ernymi (18,9 tys. EUR FWU 1 ), ni szy wyspecjalizowane w uprawach polowych (16,9 tys. EUR FWU 1 ), uprawach trwa ych (14,0 tys. EUR FWU 1 ), najni szy ze zwierz tami ywionymi w systemie wypasowym (12,8 tys. EUR FWU 1 ) i mieszane (7,7 tys. EUR FWU 1 ). Ró ni- Acta Sci. Pol.

13 Tabela 7. Dochód z rodzinnego gospodarstwa rolnego (w EUR) (SE420) z przeci tnego indywidualnego gospodarstwa w Polsce i w krajach UE w 2007 r. w zale no ci od nastawienia produkcyjnego Table 7. Farm Net Income (in EUR) (SE420) of an average individual farm in Poland and the European Union in 2007 with regards to the direction of production Country Belgia Belgium Bulgaria Bulgaria Cypr Cyprus Czechy Czech Republic Dania Denmark Niemcy Germany Grecja Greece Hiszpania Spain Estonia Estonia Francja France W gry Hungary Irlandia Ireland Razem TF8 Total TF8 Grouping polowe ogrodnicze trwa e Krowy mleczne ywione w systemie wypasowym Other grazing ziarno erne

14 cd. tabeli 7 Table 7 cont. Country W ochy Italy Litwa Lithuania Luksemburg Luxembourg otwa Latvia Malta Malta Holandia Netherlands Austria Austria Polska Poland Portugalia Portugal Rumunia Romania Finlandia Finland Szwecja Sweden S owacja Slovakia Razem TF8 Total TF8 Grouping polowe ogrodnicze trwa e Krowy mleczne ywione w systemie wypasowym Other grazing ziarno erne

15 S owenia Slovenia Wielka Brytania United Kingdom Ogó em Total ród o: Opracowanie w asne na podstawie FADN Source: Self-study based on FADN Tabela 8. Dochód z rodzinnego gospodarstwa rolnego na osob pe nozatrudnion rodziny (w EUR FWU 1 ) (SE430)z przeci tnego indywidualnego gospodarstwa w Polsce i w krajach UE w 2007 r. w zale no ci od nastawienia produkcyjnego Table 8. Farm Net Income/ FWU per person working full-time (in EUR FWU 1 ) (SE430) ) of an average individual farm in Poland and the European Union in 2007 with regards to the direction of production Country Belgia Belgium Bulgaria Bulgaria Cypr Cyprus Czechy Czech Republic Dania Denmark Niemcy Germany Razem TF8 Total TF8 Grouping polowe ogrodnicze trwa e Krowy mleczne ywione w systemie wypasowym Other grazing ziarno erne

16 cd. tabeli 8 Table 8 cont. Country Grecja Greece Hiszpania Spain Estonia Estonia Francja France W gry Hungary Irlandia Ireland W ochy Italy Litwa Lithuania Luksemburg Luxembourg Razem TF8 Total TF8 Grouping polowe ogrodnicze trwa e Krowy mleczne ywione w systemie wypasowym Other grazing ziarno erne otwa Latvia Malta Malta Holandia Netherlands Austria Austria

17 Polska Poland Portugalia Portugal Rumunia Romania Finlandia Finland Szwecja Sweden S owacja Slovakia S owenia Slovenia Wielka Brytania United Kingdom Ogó em Total ród o: Opracowanie w asne na podstawie FADN Source: Self-study based on FADN

18 138 M.J. Or owska ce mi dzy poszczególnymi krajami w wydzielonych typach rolniczych s jednak du e. Spo ród gospodarstw wyspecjalizowanych w uprawach ogrodniczych najwy szy poziom zarobkowania osi gn li rolnicy w Szwecji i Holandii (odpowiednio 67,8 i 41,8 tys. EUR FWU 1 ), z krowami mlecznymi w Wielkiej Brytanii i Belgii (odpowiednio 49,7 i 45,3 tys. EUR FWU 1 ), w typie rolniczym zwierz ta ziarno erne z W och (13,9 tys. EUR FWU 1 ). Na uwag zas uguje wysoki dochód uzyskany przez gospodarstwa belgijskie, holenderskie, du skie i niemieckie specjalizuj ce si w uprawach trwa ych (odpowiednio: 91,1, 56,4, 46,9, 38,6 tys. EUR FWU 1 ) (tab. 8). WNIOSKI Prezentowane zale no ci dotycz gospodarstw towarowych znajduj cych si w polu obserwacji FADN. Nie istnieje mo liwo ich uogólnie na ca populacj gospodarstw w Polsce. Na podstawie przeprowadzonych bada sformu owano nast puj ce wnioski: 1. Dochodowo badanych gospodarstw zale a a od obranego kierunku produkcji. 2. Gospodarstwa ma e obszarowo najcz ciej specjalizowa y si w uprawach ogrodniczych i uprawach trwa ych, gospodarstwa du e w uprawach polowych, krowach mlecznych, zwierz tach ywionych w systemie wypasowym. 3. Najwi ksz wielko ci ekonomiczn charakteryzowa y si gospodarstwa z uprawami ogrodniczymi i zwierz tami ziarno ernymi, najmniejsz z uprawami trwa ymi i mieszane. 4. Dochodowo redniego polskiego gospodarstwa mierzona warto ci dodan brutto, warto ci dodan netto w przeliczeniu na osob pe nozatrudnion, dochodem z rodzinnego gospodarstwa rolnego na osob pracy nieop aconej wzrasta a w latach we wszystkich typach gospodarstw, jednak by a ni sza od przeci tnej w Unii Europejskiej. 5. Najbardziej dochodowe w badanym okresie by y gospodarstwa specjalizuj ce si w uprawach ogrodniczych, krowach mlecznych i zwierz tach ziarno ernych, najni szy dochód osi gn y gospodarstwa mieszane. PI MIENNICTWO Czy ewski A., Henisz-Matuszczak A., Rolnictwo Unii Europejskiej i Polski. Studium porównawcze struktur wytwórczych i regulatorów rynków rolnych. Wyd. Akademii Ekonomicznej w Poznaniu, Pozna. Goraj L.i in., S ownik poj rachunkowo ci gospodarstwa rolnego. ODR Minikowo. Goraj L., Ma ko S., Rachunkowo i analiza ekonomiczna w indywidualnym gospodarstwie rolnym. Di n, Warszawa. Ma ko S., Wp yw nastawienia produkcyjnego na sytuacj ekonomiczn towarowych gospodarstw rolnych w 2006 r. w wietle wyników Polskiego FADN. IERiG -PIB, Warszawa. Metodyka liczenia nadwy ki bezpo redniej i zasady typologii gospodarstw rolniczych, praca zbiorowa, FAPA, Warszawa. Sobczy ski T., Zmiany poziomu subsydiów gospodarstwach rolniczych UE-12 w latach Journal Agribusiness and Rural Development, 3(13), Acta Sci. Pol.

19 Sytuacja dochodowa gospodarstw o ró nym kierunku produkcji 139 THE INCOME SITUATION OF FARMS WITH DIFFERENT DIRECTIONS OF PRODUCTION Abstract. It has been assumed that the income from a farm depends on the production direction. The income situation of farms has been researched with regards to the direction of the production. Using the data from the European Financial System (FADN) an estimation of the income situation of an average farm in Poland and European Union as well as in speci c farm types has been done. For this purpose farms have been divided according to their farming types (TF8). In the paper, the methods of the statistical series have been implemented, the method of the vertical and horizontal analysis. The research con rmed that the pro tability of the researched farms depended on the direction of production. The pro tability of an average Polish farm calculated on the basis of the gross and net values added calculated per person working full-time, the income from the family agricultural farm per person for unpaid work, was increasing between 2004 and 2007 in all farm types. However, it was far lower then the average in the European Union. The most pro table income situation has been found among these farms which specialized in garden farming, dairy cows and grain-eating farm animals. Key words: direction of production, income situation, Gross Farm Income, Farm Net Value Added, Farm Net Income Zaakceptowano do druku Accepted for print Oeconomia 9 (2) 2010