SYTUACJA DOCHODOWA WYBRANYCH TYPÓW GOSPODARSTW ROLNICZYCH Z UWZGL DNIENIEM KLAS WIELKO CI EKONOMICZNEJ

Transkrypt

1 SYTUACJA DOCHODOWA WYBRANYCH TYPÓW GOSPODARSTW ROLNICZYCH Z UWZGL DNIENIEM KLAS WIELKO CI EKONOMICZNEJ MARIA JOLANTA ORŁOWSKA Uniwersytet Technologiczno-Przyrodniczy w Bydgoszczy Streszczenie Na podstawie danych europejskiego systemu rachunkowo ci FADN dokonano oceny sytuacji dochodowej przeci tnego gospodarstwa w Polsce i Unii Europejskiej oraz w klasach wielko ci ekonomicznej w wybranych typach rolniczych. W tym celu dokonano pogrupowania gospodarstw według typów rolniczych (TF8) i klas wielko ci ekonomicznej (). W opracowaniu zastosowano metody analizy szeregów statystycznych, metody analizy poziomej. Badania potwierdziły, e dochodowo badanych gospodarstw zale ała od obranego kierunku produkcji oraz wielko ci ekonomicznej gospodarstwa. Dochodowo redniego polskiego gospodarstwa mierzona warto ci dodan brutto, warto ci dodan netto w przeliczeniu na osob pełnozatrudnion, dochodem z rodzinnego gospodarstwa rolnego na osob pracy nieopłaconej 1 była znacznie ni sza od przeci tnej w Unii Europejskiej. Najwy sz warto dodan brutto oraz najwy szy dochód z rodzinnego gospodarstwa rolniczego na jednostk pracy nieopłaconej (Family Work Unit) uzyskały gospodarstwa w klasie wielko ci ekonomicznej powy ej 100 ESU specjalizuj ce si w uprawach ogrodniczych. Najbardziej korzystn sytuacj dochodow mierzon warto ci dodan netto w przeliczeniu na osob pełnozatrudnion (Annual Work Unit) miały gospodarstwa mleczne w klasie wielko ci ekonomicznej 40-<100 ESU. Słowa kluczowe: nastawienie produkcyjne, sytuacja dochodowa, wielko ekonomiczna, warto dodana brutto, warto dodana netto, dochód z rodzinnego gospodarstwa rolniczego. 1. Wprowadzenie W komputerowej bazie w zestawie statystycznym Wyniki standardowe FADN poziom 1 publikowanym na stronie internetowej Unii Europejskiej [ gromadzone s dane FADN 2 dotycz ce gospodarstw rolniczych Unii Europejskiej. Pozwalaj one na porównywanie gospodarstw z ró nych krajów niezale nie od ich zró nicowania produkcyjnego i regionalnego [4]. Gromadzone s według jednolitych zasad. Gospodarstwa w bazie stanowi statystycznie reprezentatywn prób gospodarstw towarowych funkcjonuj cych na obszarze Unii Europejskiej. W 2007 r. liczebno gospodarstw Unii Europejskiej b d cych w polu obserwacji FADN wyniosła , natomiast wielko próby to gospodarstw. W Polsce w polu obserwacji FADN w tym samym roku znajdowało si gospodarstw reprezentuj cych 1 Osoba pracy nieopłaconej poj cie przyj te w FADN, stosowane przez IERiG na okre lenie pracy rolnika i jego rodziny. 2 FADN Sie Danych Rachunkowych z Gospodarstw Rolnych (ang. Farm Accountancy Data Network).

2 232 POLSKIE STOWARZYSZENIE ZARZ DZANIA WIEDZ Seria: Studia i Materiały, nr 33, gospodarstwa towarowe. Zmienne w bazie FADN s szczegółowo opisane. Okre lone s odpowiednimi symbolami. Jednoznacznie zdefiniowane s te algorytmy ich obliczania. Celem pracy była ocena sytuacji dochodowej gospodarstw rolniczych z wykorzystaniem tych danych. Gospodarstwa rolnicze pa stw Unii Europejskiej ró ni si pod wzgl dem uzyskiwanych dochodów. Ró nice te wyst puj nie tylko mi dzy poszczególnymi krajami, ale równie w obr bie poszczególnych pa stw. Sytuacja taka mo e by spowodowana wahaniami cen i wydajno ci, na które wpływ maj czynniki pogodowe (susze, znaczne opady deszczu, mróz). Du y wpływ na ró nice dochodów maj równie czynniki wewn trzne takie jak umiej tno zarz dzania i zdolno adaptacji do konkretnych warunków [6]. Tak e sytuacja dochodowa gospodarstw polskich jest bardzo zró nicowana. Od lat uzyskiwały one ni sze dochody ni gospodarstwa w pozostałych krajach europejskich. Po integracji z Uni Europejsk Polska została obj ta Wspóln Polityk Roln, której jednym z fundamentalnych elementów jest zapewnienie dochodów umo liwiaj cych rolnikom godziwe ycie [2]. Uzyskany zatem dochód z rodzinnego gospodarstwa rolnego powinien zapewni opłat pracy rolnika oraz rodki na rozwój gospodarstwa. Do oceny sytuacji dochodowej gospodarstw mo na stosowa nadwy k bezpo redni, warto dodan brutto, warto dodan netto, dochód z rodzinnego gospodarstwa rolnego. Pierwsz kategori dochodow jest nadwy ka bezpo rednia, która jest u ywana w procesach decyzyjnych w gospodarstwach rolniczych. Okre la si j odejmuj c od warto ci produkcji koszty bezpo rednie. Warto dodana charakteryzuje przyrost warto ci dóbr w gospodarstwie. Warto dodana brutto przedstawia nowo wytworzon warto w gospodarstwie rolnym w okresie obrachunkowym przez wszystkie trzy czynniki wytwórcze (ziemi, prac, kapitał), niezale nie od tego kto jest ich wła cicielem. Warto dodana netto jest miar dochodu uzyskanego przez wła cicieli czynników wytwórczych gospodarstwa. Odzwierciedla ona zrealizowan opłat wszystkich czynników produkcji: ziemi, kapitału oraz pełnych nakładów pracy i zarz dzania. Według metodologii FADN wynikiem finansowym gospodarstwa rolnego jest dochód z rodzinnego gospodarstwa rolnego [3]. Wysoko uzyskiwanego dochodu w warunkach gospodarki rynkowej uzale niona jest od wielu czynników. Zwi kszenia dochodów nie gwarantuje poprawa struktury agrarnej, zwi kszenie skali produkcji i unowocze nienie technologii [7]. W pracy przyj to zało enie, e dochód gospodarstwa zale y mi dzy innymi od obranego kierunku produkcji i jego wielko ci ekonomicznej. Dlatego badano sytuacj dochodow wybranych typów rolniczych gospodarstw (TF8 3 ) wyspecjalizowanych w uprawach ogrodniczych, krowach mlecznych i zwierz tach ziarno ernych w klasach wielko ci ekonomicznej ( 4 ) [1]. 2. Materiał i metody bada ródłem danych do bada były wyniki FADN z 2007 r. Baza danych FADN pozwala na grupowanie gospodarstw. Realizuj c prac pogrupowano gospodarstwa według wybranych trzech typów rolniczych (TF8). Typ rolniczy jest okre lany na podstawie udziału poszczególnych działalno ci w tworzeniu ogólnej warto ci standardowej nadwy ki bezpo redniej (SGM 5 ) 3 Zestawienie typow rolniczych TF8 jest kombinacj typów podstawowych, pochodz cych z ró nych typów szczegółowych, tworz c w rezultacie osiem grup gospodarstw rolnych. 4 klasyfikacja ta obejmuje 6 klas wielko ci ekonomicznej gospodarstw rolnych (bardzo małe, małe, rednio małe, rednio du e, du e, bardzo du e) opracowanych na podstawie Wspólnotowej Typologii Gospodarstw Rolnych. 5 SGM - (ang. Standard Gross Margin).

3 Maria Jolanta Orłowska Sytuacja dochodowa wybranych typów gospodarstw rolniczych z uwzgl dnieniem klas wielko ci ekonomicznej 233 w gospodarstwie. Gospodarstwa, w których adna z działalno ci nie przekracza 1/3 SGM s okre lane jako mieszane. Gospodarstwa w których udział dwóch działalno ci zawiera si w przedziale od 1/3 do 2/3 SGM to gospodarstwa dwukierunkowe. Je eli udział jednej działalno ci przekracza 2/3 SGM to gospodarstwa s uwa ane za specjalistyczne. Wyznaczony według tego kryterium typ rolniczy gospodarstwa odzwierciedla jego system produkcji [4]. Do bada wybrano gospodarstwa specjalizuj cew si w uprawach ogrodniczych, krowach mlecznych, zwierz tach ziarno ernych (odpowiednio symbole typów: C, F, H) w klasach wielko ci ekonomicznej. W opracowaniu zastosowano metody analizy szeregów statystycznych, metody analizy pionowej i poziomej. 3. Potencjał badanych gospodarstw Przeci tne polskie gospodarstwo, b d ce w polu obserwacji polskiego FADN, o nastawieniu produkcyjnym uprawy ogrodnicze, krowy mleczne, zwierz ta ziarno erne, było mniejsze od odpowiadaj cego mu w Unii Europejskiej. Ze wzrostem wielko ci ekonomicznej wzrastała wielko obszarowa redniego gospodarstwa zarówno w Polsce jak i w UE. Spo ród badnych typów gospodarstw, najwi ksz powierzchni u ytków rolnych charakteryzowały si gospodarstwa z krowami mlecznymi, nast pnie wyspecjalizowane w zwierz tach ziarno ernych, najmniejsze były z uprawami ogrodniczymi, zarówno w Polsce jak i w Unii Europejskiej. Analizuj c wielko obszarow w klasach wielko ci ekonomicznej mo na stwierdzi, e gospodarstwa polskie, specjalizuj ce si w uprawach ogrodniczych do 100 ESU 6, z krowami mlecznymi do 4 ESU i od 16 do 100 ESU oraz ze zwierz tami ziarno ernymi niezale nie od wielko ci ekonomicznej, były wi ksze od analogicznych gospodarstw UE (tab. 1). Nakłady pracy mierzone liczb osób pełnozatrudnionych (AWU 6 ) w roku 2007 były ni sze w rednim gospodarstwie w Polsce, prowadz cym rachunkowo unijn, w porównaniu z analogicznym w Unii Europejskiej. Najwi ksze nakłady pracy obserwuje si w Polsce i w krajach Wspólnoty w gospodarstwach specjalizuj cych si w uprawach ogrodniczych, ni sze w gospodarstwach z krowami mlecznymi. Najni szymi nakładami pracy mierzonymi liczb pełnozatrudnionych ogółem charakteryzowały si w Polsce gospodarstwa ze zwierz tami ziarno ernymi (tab. 2). Przeci tne zatrudnienie wzrastało wraz ze wzrostem wielko ci ekonomicznej gospodarstwa. Jednak analizuj c zatrudnienie w klasach wielko ci ekonomicznej mo na stwierdzi, e w przeci tnym gospodarstwie powy ej 4 ESU (w gospodarstwach specjalizuj cych si w uprawach ogrodniczych), powy ej 8 ESU (w gospodarstwach z krowami mlecznymi) i powy ej 16 ESU (w gospodarstwach z ziarno ernymi) było ono ni sze w krajach UE ni w analogicznych w Polsce (tab. 2). 6 AWU jednostka przeliczeniowa pracy ogółem (ang. Annual Work Unit).

4 234 POLSKIE STOWARZYSZENIE ZARZ DZANIA WIEDZ Seria: Studia i Materiały, nr 33, 2010 Tabela 1. Powierzchnia u ytków rolnych w ha (SE025) redniego gospodarstwa w Polsce i w Unii Europejskiej w wybranych typach rolniczych według klas wielko ci ekonomicznej w 2007 r Wielko ekonomiczna [ESU 7 ] 0-<4 4 -<8 8 -<16 16-< >= 100 Kraj TF8 Powierzchnia u ytkowanych u ytków rolnych (SE025) Uprawy ogrodnicze 1,87 2,39 3,82 5,87 8,34 10,71 4,20 Polska Krowy mleczne 7,05 11,89 19,32 34,71 72,27-20,01 Zwierz ta ziarno erne 3,41 6,59 11,51 23,43 40,41 92,64 14,62 Uprawy ogrodnicze 1,02 1,92 2,21 3,63 6,26 17,03 4,90 UE Krowy mleczne 4,31 14,52 19,94 32,52 60,37 125,23 36,83 Zwierz ta ziarno erne 2,55 5,59 10,09 16,02 26,22 49,86 18,89 Tabela 2. Nakłady pracy ogółem w AWU (SE010) w rednim gospodarstwie w Polsce i w Unii Europejskiej w wybranych typach rolniczych według klas wielko ci ekonomicznej w 2007 r Wielko ekonomiczna [ESU] 0-<4 4 -<8 8 -<16 16-< >= 100 Kraj TF8 Nakłady pracy ogółem w AWU (SE010) Uprawy ogrodnicze 1,52 1,97 2,22 3,56 6,03 17,44 2,96 Polska Krowy mleczne 1,44 1,62 1,84 2,09 2,97-1,80 Zwierz ta ziarno erne 1,42 1,49 1,64 1,91 2,23 4,79 1,71 Uprawy ogrodnicze 1,84 1,75 1,91 2,41 3,69 8,86 3,19 UE Krowy mleczne 1,60 1,87 1,78 1,63 1,83 3,46 1,88 Zwierz ta ziarno erne 1,22 1,51 1,69 1,69 1,78 4,23 2,05 4. Produkcja i koszty bezpo rednie badanych gospodarstw Produkcja ogółem z przeci tnego gospodarstwa w Polsce w badanych typach rolniczych była znacznie ni sza ni z analogicznego gospodarstwa w UE. Analiza gospodarstw w klasach wielko ci ekonomicznej pokazuje, e spo ród gospodarstw z uprawami ogrodniczymi produkcj wi ksz ni w rednim gospodarstwie UE osi gn ły gospodarstwa małe, rednio du e i du e. W gospodarstwach z krowami mlecznymi tylko gospodarstwa małe charakteryzowały si wi ksz produkcj, natomiast w gospodarstwach du ych pod wzgl dem wielko ci ekonomicznej była ona zbli ona w Polsce i UE. Ze specjalizuj cych si w ziarno ernych, podobnie jak z krowami mlecznymi, tak e tylko gospodarstwa małe miały w Polsce produkcj wi ksz ni podobne w UE (tab. 3). Koszty bezpo rednie s kosztami maj cymi decyduj cy wpływ na wielko uzyskiwanej produkcji. Obejmuj one koszty nasion i sadzonek, nawozów, rodków ochrony ro lin. W roku 2007 koszty bezpo rednie ponoszone przez przeci tne gospodarstwo w Polsce (b d ce w polu obserwacji polskiego FADN), były znacznie ni sze ni w analogicznym gospodarstwie UE. Stanowiły one 45,2% ponoszonych przez gospodarstwo w UE z uprawami ogrodniczymi, 28,6% z krowami mlecznymi i 37,7% ze zwierz tami ziarno ernymi. Najwy sze koszty bezpo rednie 7 ESU - europejska jednostka wielko ci (ang. European Size Unit).

5 Maria Jolanta Orłowska Sytuacja dochodowa wybranych typów gospodarstw rolniczych z uwzgl dnieniem klas wielko ci ekonomicznej 235 zarówno w Polsce jak i Unii Europejskiej poniosły gospodarstwa specjalizuj ce si w zwierz tach ziarno ernych. Tabela 3. Produkcja ogółem w EUR8 (SE131) przeci tnego gospodarstwa w Polsce i w Unii Europejskiej w wybranych typach rolniczych według klas wielko ci ekonomicznej w 2007 r Wielko ekonomiczna [ESU] 0-<4 4 -<8 8 -<16 16-< >= 100 Kraj TF8 Produkcja ogółem (SE131) Uprawy ogrodnicze Polska Krowy mleczne Zwierz ta ziarno erne Uprawy ogrodnicze UE Krowy mleczne Zwierz ta ziarno erne W ród gospodarstw specjalizuj cych si w uprawach ogrodniczych tylko gospodarstwa rednio małe i bardzo du e, poniosły koszty bezpo rednie mniejsze ni odpowiadaj ce im gospodarstwa w UE. W pozostałych klasach wielko ci ekonomicznej sytuacja była odwrotna. Spo ród gospodarstw z krowami mlecznymi, tylko gospodarstwa małe miały koszty bezpo rednie wi ksze ni analogiczne UE, natomiast z gospodarstw ze zwierz tami ziarno ernymi małe i rednio małe (tab. 4). Tabela 4. Koszty bezpo rednie w EUR (SE281) przeci tnego gospodarstwa w Polsce i w Unii Europejskiej w wybranych typach rolniczych według klas wielko ci ekonomicznej w 2007 r Wielko ekonomiczna [ESU] 0-<4 4 -<8 8 -<16 16-< >= 100 Kraj TF8 Koszty bezpo rednie (SE281) Uprawy ogrodnicze Polska Krowy mleczne Zwierz ta ziarno erne Uprawy ogrodnicze UE Krowy mleczne Zwierz ta ziarno erne Dochodowo badanych gospodarstw specjalizuj cych si w uprawach ogrodniczych, krowach mlecznych i zwierz tach ziarno ernych Dochodowo badanych gospodarstw zmierzono warto ci dodan brutto, dochodem z rodzinnego gospodarstwa rolnego oraz warto ci dodan netto na osob pełnozatrudnion ogółem i dochodem z rodzinnego gospodarstwa rolnego na osob pełnozatrudnion rodziny.warto dodana brutto jest nadwy k ekonomiczn odzwierciedlaj c nowo wytworzon warto w gospodarstwie w okresie obrachunkowym przez wszystkie trzy czynniki produkcji (ziemi, prac, kapitał) niezale nie od tego czyj s własno ci [3]. Warto dodana brutto była 8 EUR oznaczenie jednostki monetarnej o nazwie euro.

6 236 POLSKIE STOWARZYSZENIE ZARZ DZANIA WIEDZ Seria: Studia i Materiały, nr 33, 2010 w 2007 r. znacznie ni sza w przeci tnym gospodarstwie w Polsce, od uzyskanej przez rednie gospodarstwo UE w badanych typach gospodarstw. Warto dodana brutto z przeci tnego gospodarstwa wzrastała wraz ze wzrostem jego wielko ci ekonomicznej zarówno w Polsce jak i w Unii Europejskiej. Analizuj c gospodarstwa w klasach wielko ci ekonomicznej mo na stwierdzi, e tylko polskie gospodarstwa z uprawami ogrodniczymi do 4 ESU, z krowami mlecznymi od 0- <4 ESU i 40<100 ESU, a tak e specjalizuj ce si w zwierz tach ziarno ernych do 16 ESU uzyskały warto dodan brutto wi ksz ni gospodarstwa o tej samej wielko ci ekonomicznej UE (tab. 5). Tabela 5. Warto dodana brutto w EUR (SE410) z przeci tnego gospodarstwa w Polsce i w Unii Europejskiej w wybranych typach rolniczych według klas wielko ci ekonomicznej w 2007 r Wielko ekonomiczna [ESU] 0-<4 4 -<8 8 -<16 16-< >= 100 Kraj TF8 Warto dodana brutto (SE410) Uprawy ogrodnicze Polska Krowy mleczne Zwierz ta ziarno erne Uprawy ogrodnicze UE Krowy mleczne Zwierz ta ziarno erne Dochód z rodzinnego gospodarstwa rolnego jest nadwy k ekonomiczn, która pozostaje na opłacenie nakładów pracy rolnika i jego rodziny oraz za zaanga owanie własnego kapitału w działalno ci operacyjnej gospodarstwa [4]. Dochód jaki uzyskało przeci tne gospodarstwo rolne, w badanych typach gospodarstw, w Polsce wyniósł około 50% tego jaki uzyskało analogiczne gospodarstwo UE (56,1% uzyskanego przez specjalizuj ce si w uprawach ogrodniczych, 46,2% z krowami mlecznymi i 51,7% ze zwierz tami ziarno ernymi). Analiza w klasach wielko ci ekonomicznej pokazała, e dochód przekraczaj cy redni dochód gospodarstwa w UE uzyskały spo ród specjalizuj cych si w uprawach ogrodniczych gospodarstwa małe, du e i bardzo du e pod wzgl dem wielko ci ekonomicznej, z krowami mlecznymi małe, rednio du e i du e, ze zwierz tami ziarno ernymi małe, rednio małe, rednio du e i du e. Dochód z rodzinnego gospodarstwa rolnego wzrastał wraz ze wzrostem wielko ci ekonomicznej badanych gospodarstw niezale nie od nastawienia produkcyjnego. Wyj tkiem były gospodarstwa specjalizuj ce si w zwierz tach ziarno ernych rednio małe, które w Polsce osi gn ły ni szy dochód ni gospodarstwa małe. Okre lenie przyczyny takiej sytuacji powinno by przedmiotem bardziej szczegółowych analiz (tab. 6). Warto dodana netto w przeliczeniu na osob pełnozatrudnion tak e była znacznie ni sza w przeci tnym polskim gospodarstwie (b d cym w polu obserwacji polskiego FADN) specjalizuj cym si w uprawach ogrodniczych, z krowami mlecznymi, ze zwierz tami ziarno ernymi ni w podobnym gospodarstwie w UE. Wyniosła ona około 40% uzyskanej przez gospodarstwa UE (odpowiednio: z uprawami ogrodniczymi 40,6%, z krowami mlecznymi 38,6% i ze zwierz tami ziarno ernymi 42,4%). Warto dodana netto na osob pełnozatrudnion była jedynie wy sza w polskich gospodarstwach z uprawami ogrodniczymi małych pod wzgl dem

7 Maria Jolanta Orłowska Sytuacja dochodowa wybranych typów gospodarstw rolniczych z uwzgl dnieniem klas wielko ci ekonomicznej 237 wielko ci ekonomicznej, oraz w gospodarstwach ze zwierz tami ziarno ernymi małych i rednio małych. Tabela 6. Dochód z rodzinnego gospodarstwa rolnego w EUR (SE420) z przeci tnego gospodarstwa w Polsce i w Unii Europejskiej w wybranych typach rolniczych według klas wielko ci ekonomicznej w 2007 r Wielko ekonomiczna [ESU] 0-<4 4 -<8 8 -<16 16-< >= 100 Kraj TF8 Dochód z rodzinnego gospodarstwa rolnego (SE420) Uprawy ogrodnicze Polska Krowy mleczne Zwierz ta ziarno erne Uprawy ogrodnicze UE Krowy mleczne Zwierz ta ziarno erne Warto dodana netto na osob pełnozatrudnion wzrastała wraz ze wzrostem wielko ci ekonomicznej badanych gospodarstw niezale nie od kierunku produkcji produkcji, zarówno w Polsce jak i w UE. Tutaj równie wyj tkiem były gospodarstwa rednio małe wyspecjalizowane w zwierz tach ziarno ernych (tab. 7). Tabela 7. Warto dodana netto na osob pełnozatrudnion w EUR/AWU (SE425) z przeci tnego gospodarstwa w Polsce i w Unii Europejskiej w wybranych typach rolniczych według klas wielko ci ekonomicznej w 2007 r Wielko ekonomiczna [ESU] 0-<4 4 -<8 8 -<16 16-< >= 100 Kraj TF8 Warto dodana netto na osob pełnozatrudnion (SE425) Uprawy ogrodnicze Polska Krowy mleczne Zwierz ta ziarno erne Uprawy ogrodnicze UE Krowy mleczne Zwierz ta ziarno erne Dochód z rodzinnego gospodarstwa rolnego na osob pełnozatrudnion rodziny wyniósł w przeci tnym gospodarstwie w Polsce, prowadz cym rachunkowo unijn, wyspecjalizowanym w uprawach ogrodniczych, krowach mlecznych i zwierz tach ziarno ernych niespełna 50% dochodu uzyskanego przez analogiczne gospodarstwa UE (odpowiednio w gospodarstwach ogrodniczych 10 tys. EUR/FWU 9, z krowami mlecznymi: 8,4 tys. EUR/FWU, ze zwierz tami ziarno ernymi 8,9 tys. EUR/FWU). W przeci tnym gospodarstwie UE wyspecjalizowanym w produkcji ogrodniczej osi gn ł 20,3 tys. EUR/FWU, z krowami mlecznymi 19,2 tys. EUR/FWU, ze zwierz tami ziarno ernymi 18,9 tys. EUR/FWU. W Polsce jedynie bardzo du e 9 FWU - jednostka przeliczeniowa pracy członków rodziny (ang. Family Work Unit).

8 238 POLSKIE STOWARZYSZENIE ZARZ DZANIA WIEDZ Seria: Studia i Materiały, nr 33, 2010 gospodarstwa pod wzgl dem wielko ci ekonomicznej z uprawami ogrodniczymi, małe i du e z krowami mlecznymi a tak e małe i rednio małe ze zwierz tami ziarno ernymi uzyskały dochód z rodzinnego gospodarstwa rolnego na osob pełnozatrudnion pracy rodziny wi kszy ni odpowiadaj ce im gospodarstwa UE. Dochód z rodzinnego gospodarstwa rolnego na osob pełnozatrudnion rodziny wzrastał wraz ze wzrostem wielko ci ekonomicznej gospodarstwa z wyj tkiem gospodarstw ze zwierz tam ziarno ernymi rednio du ych, w których to zarówno w przeci tnym gospodarstwie UE jak i Polski był ni szy ni w gospodarstwie małym. Najwy szy dochód z rodzinnego gospodarstwa rolnego na osob pełnozatrudnion rodziny osi gn ły gospodarstwa polskie specjalizuj ce si w uprawach ogrodniczych oraz zwierz tach ziarno ernych o wielko ci ekonomicznej powy ej 100 ESU (odpowiednio: 63,3 i 35,8 tys. EUR/FWU), a tak e gospodarstwa z krowami mlecznymi o wielko ci ekonomicznej powy ej 40 ESU (31,9 tys. EUR/FWU). W UE natomiast najwi kszym dochodem na osob pracy nieopłaconej charakteryzowały si gospodarstwa bardzo du e (powy ej 100 ESU) z krowami mlecznymi (59,9 tys. EUR/FWU), zwierz tami ziarno ernymi (55,3 tys. EUR/FWU) oraz uprawami ogrodniczymi (54,5 tys. EUR/FWU) (tab. 8). Tabela 8. Dochód z rodzinnego gospodarstwa rolnego na osob pełnozatrudnion rodziny w EUR/FWU (SE430) z przeci tnego gospodarstwa w Polsce i w Unii Europejskiej w wybranych typach rolniczych według klas wielko ci ekonomicznej w 2007 r Wielko ekonomiczna [ESU] 0-<4 4 -<8 8 -<16 16-< >= 100 Kraj TF8 Dochód z rodzinnego gospodarstwa rolnego na osob pełnozatrudnion rodziny (FWU) (SE430) Uprawy ogrodnicze Polska Krowy mleczne Zwierz ta ziarno erne Uprawy ogrodnicze UE Krowy mleczne Zwierz ta ziarno erne Podsumowanie W przedstawionym opracowaniu zasygnalizowano tylko istniej ce zale no ci. Przeprowadzone badania wskazuj na mo liwo zastosowania osi gni tych wyników w dalszych pracach analitycznych. Mog one by przedmiotem bardziej szczegółowych, pogł bionych analiz z wykorzystaniem bazy danych FADN. W opracowaniu analiz ograniczono do trzech typów rolniczych. Kontynuuj c badania, mo na j poszerzy o pozostałe typy TF8: z uprawami polowymi, uprawami trwałymi, zwierz tami ywionymi w systemie wypasowym, gospodarstwami mieszanymi. Wyniki bada mog zosta wykorzystane równie w badaniach modelowych, przy budowaniu modeli produkcji i dochodu z wykorzystaniem metod regresji. Mog one posłu y do wst pnego rozpoznania czynników kształtuj cych produkcj i dochód. Badania wykazały, e dochodowo gospodarstw, b d cych w polu obserwacji FADN, zale ała od obranego kierunku produkcji oraz wielko ci ekonomicznej gospodarstwa. Dochodowo redniego polskiego gospodarstwa b d cego w polu obserwacji FADN mierzona warto ci dodan brutto, dochodem z rodzinnego gospodarstwa rolnego, warto ci dodan netto

9 Maria Jolanta Orłowska Sytuacja dochodowa wybranych typów gospodarstw rolniczych z uwzgl dnieniem klas wielko ci ekonomicznej 239 w przeliczeniu na osob pełnozatrudnion, dochodem z rodzinnego gospodarstwa rolnego na osob pracy nieopłaconej była znacznie ni sza od przeci tnej w Unii Europejskiej. Najwy sz warto dodan brutto oraz najwy szy dochód z rodzinnego gospodarstwa rolniczego na jednostk pracy nieopłaconej (Family Work Unit) uzyskały polskie gospodarstwa w klasie wielko ci ekonomicznej powy ej 100 ESU (bardzo du e) specjalizuj ce si w uprawach ogrodniczych. Najbardziej korzystn sytuacj dochodow mierzon warto ci dodan netto w przeliczeniu na osob pełnozatrudnion (Annual Work Unit) miały gospodarstwa mleczne w klasie wielko ci ekonomicznej 40-<100 ESU (du e) oraz bardzo du e gospodarstwa (powy ej 100 ESU) ze zwierz tami ziarno ernymi. Najwy sze warto dodan brutto i dochód z rodzinnego gospodarstwa rolniczego uzyskało w Unii bardzo du e (powy ej 100 ESU) gospodarstwo specjalizuj ce si w uprawach ogrodniczych. Natomiast najwy sze: warto dodan netto na osob pełnozatrudnion i dochód z rodzinnego gospodarstwa rolnego na osob pełnozatrudnion rodziny osi gn ły bardzo du e gospodarstwa z krowami mlecznymi. Gospodarstwa od 8-<16 ESU ( rednio małe) wyspecjalizowane w zwierz tach ziarno ernych uzyskały warto dodan netto na 1 osob pełnozatrudnion ogółem oraz dochód z rodzinnego gospodarstwa rolnego na osob pełnozatrudnion rodziny mniejsze ni gospodarstwa do 8 ESU (małe). Zale no taka wyst piła w przeci tnym gospodarstwie ze zwierz tami ziarno ernymi w Polsce jak i w Unii Europejskiej. [1] Commission Decision 85/377/EEC: of 7 June 1985 establishing a Community typology for agricultural holdings. [2] Czy ewski A., Henisz-Matuszczak A.: Rolnictwo Unii Europejskiej i Polski. Studium porównawcze struktur wytwórczych i regulatorów rynków rolnych. Wyd. Akademii Ekonomicznej w Poznaniu, Pozna 2004, s [3] Goraj /red./: Słownik poj rachunkowo ci gospodarstwa rolnego. ODR Minikowo [4] Goraj L., Ma ko S.: Rachunkowo i analiza ekonomiczna w indywidualnym gospodarstwie rolnym. Difin, Warszawa [5] [6] Poppe K.J., van Meijl H.: Differences in Farm Performance and Andjustment to Change: A Perspective from the Netherlands. In: Policy Reform and Adjustment in the Agricultural Sectors of Developed Countries (D. Blandford, B. Hill, Eds.). Cabi Publishing [7] Sobczy ski T.: Zmiany poziomu subsydiów gospodarstwach rolniczych UE-12 w latach Journal Agribusiness and Rural Development 2009, 3(13), C.

10 240 POLSKIE STOWARZYSZENIE ZARZ DZANIA WIEDZ Seria: Studia i Materiały, nr 33, 2010 REVENUE SITUATION OF SOME TYPES OF AGRICULTURAL HOLDINGS WITH CONSIDERATION OF THEIR ECONOMIC SIZE Summary On the basis of the European FADN accounting system the situation of the average household income in Poland and the European Union and the economic size classes in selected types of farming was assessed. To this end, the farms have been grouped by type of agricultural holdings (TF8) and economic size classes (). The study used a method of analysis of statistical series, the horizontal method of analysis. Research has shown that the profitability of farms surveyed depended on the direction being the production and the economic size of the farm. Profitability measured by the average Polish farm gross value added, net value added per person employed full time, income from the family farm in the person of unpaid labor was significantly lower than the average in the European Union. The highest value and the highest gross income from farming on the family farm unit of unpaid labor (Family Work Unit) have been holding in a class of economic size of more than 100 ESU specializing in horticultural crops. The most favorable income measured net value added per person employed full time (Annual Work Unit) were dairy farms in economic size class 40 <100 ESU. Keywords: direction of production, income situation, The economic size, The Gross Farm Income, Farm Net Value Added, Farm Net Income. Maria Jolanta Orłowska Katedra Ekonomiki i Doradztwa w Agrobiznesie Wydział Rolnictwa i Biotechnologii Uniwersytet Technologiczno-Przyrodniczy w Bydgoszczy ul. Al. Prof. Kaliskiego 7, bud. 3.1, Bydgoszcz orjol@utp.edu.pl