Analiza sytuacji ekonomicznej gospodarstw mniejszych obszarowo w wietle wyników Polskiego FADN w latach

Transkrypt

1

2 Analiza sytuacji ekonomicznej gospodarstw mniejszych obszarowo w wietle wyników Polskiego FADN w latach Opracowa zespó w sk adzie: dr in. in. mgr in. Stanis aw Ma ko Irena Miko ajczyk Alicja Wituszy ska Warszawa 2012

3 Projekt ok adki Joanna Szmigiel ISBN: Instytut Ekonomiki Rolnictwa i Gospodarki ywno ciowej - Pa stwowy Instytut Badawczy Zak ad Rachunkowo ci Rolnej Warszawa, ul. wi tokrzyska 20, skr. poczt. nr 984 Tel.: (0 22) Tel./faks: (0 22) portal@fadn.pl Internet:

4 SPIS TRE CI 1. WST P POTENCJA EKONOMICZNY Wielko ekonomiczna Ziemia Praca Wybrane sk adniki maj tku gospodarstw PRODUKCJA Organizacja produkcji Produkcja ro linna Produkcja zwierz ca Wyniki produkcyjne KOSZTY KOSZTOCH ONNO PRODUKCJI WYNIKI FINANSOWE...33 PODSUMOWANIE...39 BIBLIOGRAFIA...41 SPIS TABEL Tabela 1. Rozk ad badanych gospodarstw rolnych wed ug typów rolniczych i powierzchni u ytków rolnych... 8 Tabela 2. Wielko ekonomiczna (w ESU) gospodarstw obj tych rachunkowo ci PL FADN wed ug typów rolniczych... 9 Tabela 3. Wielko ekonomiczna (w ESU) gospodarstw obj tych rachunkowo ci PL FADN wed ug grup obszarowych...10 Tabela 4. rednia powierzchnia u ytków rolnych (w ha) wed ug grup obszarowych...12 Tabela 5. rednia powierzchnia u ytków rolnych (w ha) wed ug typów rolniczych...13 Tabela 6. Udzia powierzchni dodzier awionej w u ytkach rolnych ogó em (w procentach) wed ug grup obszarowych...13 Tabela 7. Udzia powierzchni dodzier awionych u ytków rolnych w u ytkach rolnych ogó em (w procentach) wed ug typów rolniczych...14 Tabela 8. Nak ady pracy w gospodarstwach rolnych o pow. do 10 ha wed ug grup obszarowych...14 Tabela 9. Nak ady pracy w gospodarstwach rolnych o pow. do 10 ha wed ug typów rolniczych...15 Tabela 10. Aktywa ogó em w z na gospodarstwo (stan na koniec roku) wed ug typów rolniczych...16 Tabela 11. Aktywa ogó em w z na gospodarstwo (stan na koniec roku) wed ug grup obszarowych...16 Tabela 12. Warto budynków i budowli w z na gospodarstwo (stan na koniec roku) wed ug typów rolniczych...17 Tabela 13. Warto budynków i budowli w z na gospodarstwo (stan na koniec roku) wed ug grup obszarowych...17 Tabela 14. Warto maszyn i urz dze w z na gospodarstwo (stan na koniec roku) wed ug typów rolniczych...17

5 Tabela 15. Warto maszyn i urz dze w z na gospodarstwo (stan na koniec roku) wed ug grup obszarowych...18 Tabela 16. Techniczne uzbrojenie pracy warto aktywów ogó em w z na 1 osob pe nozatrudnion wed ug typów rolniczych...18 Tabela 17. Techniczne uzbrojenie pracy warto aktywów ogó em w z na 1 osob pe nozatrudnion wed ug grup obszarowych...19 Tabela 18. Techniczne uzbrojenie pracy warto maszyn i urz dze w z na 1 osob pe nozatrudnion wed ug typów rolniczych...19 Tabela 19. Techniczne uzbrojenie pracy warto maszyn i urz dze w z na 1 osob pe nozatrudnion wed ug grup obszarowych...19 Tabela 20. Warto produkcji wybranych produktów ro linnych w z na gospodarstwo wed ug grup obszarowych...21 Tabela 21. Warto produkcji wybranych produktów zwierz cych w z na gospodarstwo wed ug grup obszarowych...22 Tabela 22. Warto produkcji ogó em w z na gospodarstwo wed ug typów rolniczych...23 Tabela 23. Warto produkcji ogó em w z na gospodarstwo wed ug grup obszarowych...23 Tabela 24. Warto produkcji ogó em w z na 1 osob pe nozatrudnion wed ug typów rolniczych...23 Tabela 25. Warto produkcji na 100 z aktywów ogó em wed ug typów rolniczych...24 Tabela 26. Warto produkcji na 1 osob pe nozatrudnion w z /AWU wed ug grup obszarowych...24 Tabela 27. Warto produkcji na 100 z aktywów ogó em wed ug grup obszarowych...25 Tabela 28. Koszty ogó em w z na gospodarstwo wed ug typów rolniczych...25 Tabela 29. Relacje kosztów bezpo rednich, kosztów ogó em i produkcji ogó em wed ug typów rolniczych...26 Tabela 30. Koszty bezpo rednie w z na gospodarstwo wed ug typów rolniczych...27 Tabela 31. Udzia kosztów ogó em w warto ci produkcji ogó em wed ug typów rolniczych...29 Tabela 32. Intensywno produkcji w z /ha wed ug typów rolniczych...29 Tabela 33. Intensywno produkcji w z /ha wed ug grup obszarowych...29 Tabela 34. Koszty nasion i sadzonek ogó em w z wed ug typów rolniczych...30 Tabela 35. Udzia w asnego materia u siewnego w nasionach i sadzonkach ogó em wed ug typów rolniczych (w procentach)...30 Tabela 36. Koszty ogólnogospodarcze i koszty czynników zewn trznych w z wed ug typów rolniczych...31 Tabela 37. Ekonomiczna wydajno pracy (warto dodana brutto na 1 osob pe nozatrudnion ) wed ug typów rolniczych...33 Tabela 38. Ekonomiczna wydajno pracy (warto dodana brutto na 1 osob pe nozatrudnion ) wed ug grup obszarowych...34 Tabela 39. Warto dodana netto na 1 osob pe nozatrudnion w porównaniu z przeci tnym rocznym wynagrodzeniem netto w gospodarce narodowej wed ug typów rolniczych w procentach (przeci tne roczne wynagrodzenie netto w gospodarce narodowej = 100%)..34 Tabela 40. Warto dodana netto na 1 osob pe nozatrudnion w porównaniu z przeci tnym rocznym wynagrodzeniem netto w gospodarce narodowej wed ug grup obszarowych w procentach (przeci tne roczne wynagrodzenie netto w gospodarce narodowej = 100%)..35 Tabela 41. Dochód z rodzinnego gospodarstwa rolnego na osob pe nozatrudnion rodziny w porównaniu z przeci tnym rocznym wynagrodzeniem netto w gospodarce narodowej wed ug typów rolniczych w procentach (przeci tne roczne wynagrodzenie netto w gospodarce narodowej = 100%)...35 Tabela 42. Dochód z rodzinnego gospodarstwa rolnego na osob pe nozatrudnion rodziny w porównaniu z przeci tnym rocznym wynagrodzeniem netto w gospodarce narodowej wed ug grup obszarowych w procentach (przeci tne roczne wynagrodzenie netto w gospodarce narodowej = 100%)...36 Tabela 43. Relacja dop at do dzia alno ci operacyjnej do dochodu z rodzinnego gospodarstwa rolnego wed ug typów rolniczych (w procentach)...36

6 Tabela 44. Relacja dop at do dzia alno ci operacyjnej do dochodu z rodzinnego gospodarstwa rolnego w wed ug grup obszarowych (w procentach)...37 Tabela 45. Relacja dochodu z rodzinnego gospodarstwa rolnego do warto ci produkcji ogó em wed ug typów rolniczych (w procentach)...37 Tabela 46. Relacja dochodu z rodzinnego gospodarstwa rolnego do warto ci produkcji ogó em wed ug grup obszarowych (w procentach)...38 Tabela 47. Relacja dochodu z rodzinnego gospodarstwa rolnego do warto ci aktywów ogó em wed ug typów rolniczych (w procentach)...38 Tabela 48. Relacja dochodu z rodzinnego gospodarstwa rolnego do warto ci aktywów ogó em w wed ug grup obszarowych (w procentach)...38 Tabela 49. Relacja dochodu z rodzinnego gospodarstwa rolnego do warto ci kapita u w asnego w wed ug typów rolniczych (w procentach)...39 Tabela 50. Relacja dochodu z rodzinnego gospodarstwa rolnego do warto ci kapita u w asnego wed ug grup obszarowych (w procentach)...39 SPIS WYKRESÓW Wykres 1. Wielko ekonomiczna (w ESU) gospodarstw w zale no ci od typu rolniczego w latach Wykres 2. Wielko ekonomiczna w zale no ci od powierzchni u ytków rolnych w ESU...10 Wykres 3. Zmiany w liczebno ci badanych gospodarstw w zale no ci od wielko ci ekonomicznej w latach Wykres 4. Struktura obszarowa badanej grupy gospodarstw w roku Wykres 5. Zmiany struktury obszarowej gospodarstw w latach Wykres 6. Zmiany nastawienia produkcyjnego, charakteryzowanego za pomoc typu rolniczego (TF8), badanych gospodarstw...20 Wykres 7. Koszty ogó em w z na gospodarstwo wed ug typów rolniczych...26

7

8 1. WST P W powszechnym przekonaniu gospodarstwa, które prowadz dzia alno rolnicz na obszarze nie wi kszym ni 10 ha s to ma e lub rednio ma e gospodarstwa rodzinne, które w wi kszo ci zajmuj si tylko produkcj na potrzeby w asne, przy niewielkim udziale w rynku produktów ywno ciowych. Ponadto podstaw unijnego systemu wspomagania gospodarstw rolnych dotacjami jest jednolita p atno obszarowa, w którym powierzchnia u ytków rolnych (UR) gospodarstwa wp ywa bezpo rednio na wysoko dotacji. Gospodarstwa ma e obszarowo w niewielkim stopniu korzystaj z tego typu pomocy. Rola, jak niew tpliwie spe niaj gospodarstwa o ma ym areale u ytków rolnych, to zapewnianie rodków utrzymania sporej rzeszy ludzi, co chroni ich przed ubóstwem. Gospodarstwa ma e obszarowo stanowi równie podstaw ró norodno ci i elastyczno ci produkcji rolnej. W strukturze agrarnej gospodarstwa ma e s cz sto uwa ane za niepo dany element, który hamuje rozwój rolnictwa danego kraju i negatywnie wp ywa na jego konkurencyjno. Z drugiej strony gospodarstwa takie cenione s jako ród o dostaw produktów wysokiej jako ci, zdrowej ywno ci produkowanej z wykorzystaniem tradycyjnych technologii przyjaznych dla rodowiska, jak równie produktów charakterystycznych dla danego regionu. Dzi ki niewielkim obszarom takich gospodarstw rolnych mog by zachowane walory krajobrazowe i kulturowe danego regionu. Z danych Powszechnego Spisu Rolnego przeprowadzonego w 2010 r. wynika, e struktura polskich gospodarstw rolnych jest rozdrobniona. Z ogólnej liczby tys. gospodarstw rolnych funkcjonuj cych w Polsce,1 578 tys. posiada mniej ni 10 ha u ytków rolnych, co stanowi 69% ogó u. Najwi ksz dynamik spadku liczebno ci w odniesieniu do 2002 r. (poprzedni powszechny spis rolny) odnotowano w ród gospodarstw w najmniejszych grupach obszarowych do 1 ha oraz od 1 do 5 ha u ytków rolnych, których liczebno zmniejszy a si odpowiednio o 26,8% i 24,8%. Zasady Wspólnej Polityki Rolnej na lata preferuj ce model gospodarstwa wielofunkcyjnego, w którym liczy si nie tylko produkcja, ale te troska o rodowisko i krajobraz rolniczy, pozwalaj na utrzymanie produkcji rolniczej w ma ych, aktywnych rolniczo gospodarstwach i funkcjonowanie ich na odpowiednim poziomie dochodowym. Celem tego opracowania jest zbadanie zmian w sytuacji ekonomicznej gospodarstw rolnych, znajduj cych si w próbie Polskiego FADN (PL FADN), prowadz cych uprawy w latach na powierzchni do 10 ha, w zale no ci od typu rolniczego i wielko ci ekonomicznej. Do analizy wybrano gospodarstwa, które prowadzi y nieprzerwanie rachunkowo w systemie PL FADN w latach , a jednocze nie w których powierzchnia u ytków rolnych nie przekracza a 10 ha, a wielko ekonomiczna nie by a ni sza ni 2 ESU. Analiz przeprowadzono na grupie 1180 gospodarstw rolnych z ca ej Polski. Gospodarstwa pogrupowano wed ug typów rolniczych (klasyfikacja TF8, z tym, e w ramach typu zwierz ta ziarno erne wyodr bniono dwa podtypy: trzoda chlewna i drób), oraz wed ug wielko ci obszarowej. W klasyfikacji wed ug powierzchni u ytków rolnych dominowa y gospodarstwa posiadaj ce od 7 do 10 ha u ytków rolnych 647 (55%), natomiast wg typów rolniczych gospodarstwa z produkcj mieszan 431 (37%). Najmniej by o w próbie PL FADN gospodarstw posiadaj cych area do 1 ha 69 (6%) i zajmuj cych si chowem drobiu 45 gospodarstw (4%) (patrz: Tabela 1). 7

9 Tabela 1. Rozk ad badanych gospodarstw rolnych wed ug typów rolniczych i powierzchni u ytków rolnych Rodzaj klasyfikacji Liczba gosp. % Rodzaj klasyfikacji Liczba gosp. % Ogó em ,0 Ogó em ,0 polowe ,0 Do 1 ha UR 69 5,8 ogrodnicze ,7 1-3 ha UR 90 7,6 trwa e ,9 3-5 ha UR ,4 Krowy mleczne 64 5,4 5-7 ha UR ,3 Zwierz. yw. w syst. wypasowym 56 4, ha UR ,8 Trzoda chlewna 93 7,9 Drób 45 3,8 Mieszane ,5 Próba gospodarstw zosta a wybrana na podstawie wielko ci obszarowej i klasyfikacji z 2004 roku. W nast pnych latach gospodarstwa by y analizowane nadal w tych samych grupach, do których zosta y zaliczone w pierwszym roku bada, nawet je li zmieni y obszar i przesz y do innej klasy. Pozwoli o to na obserwacj rzeczywistych zmian, jakie zasz y w badanych grupach gospodarstw. Ze wzgl du na sposób i kryteria wyodr bnienia analizowanej grupy gospodarstw wyniki mog by odnoszone do próby, nie jest za mo liwe przenoszenie wniosków na ogó gospodarstw do 10 ha UR. 2. POTENCJA EKONOMICZNY 2.1. Wielko ekonomiczna Wielko ekonomiczna wyra ona w ESU pozwala wyznaczy mo liwo ci produkcyjne i dochodowe gospodarstw rolnych. W latach wielko ekonomiczna ros a we wszystkich typach obserwowanych gospodarstw, ale w ró nym tempie. W badanym okresie w ród gospodarstw Polskiego FADN o powierzchni u ytków rolnych poni ej 10 ha, najwi ksz wielko ci ekonomiczn charakteryzowa y si gospodarstwa specjalizuj ce si w produkcji ogrodniczej (od 30 ESU w 2004 r. do prawie 45 ESU w 2009 r.), oraz gospodarstwa zajmuj ce si chowem drobiu (ok. 19 ESU dla ca ego badanego okresu). Natomiast najmniejsze pod wzgl dem ekonomicznym by y gospodarstwa typu mieszanego, a tak e zajmuj ce si chowem krów mlecznych w granicach 5 6 ESU (patrz: Tabela 2 i Wykres 1). 8

10 Tabela 2. Wielko ekonomiczna (w ESU) gospodarstw obj tych rachunkowo ci PL FADN wed ug typów rolniczych ROK Lata Skala zmian polowe 5,2 5,2 7,9 7,8 7,1 7,3 138,3 ogrodnicze 30,2 32,1 33,6 40,3 44,6 44,7 148,0 trwa e 7,1 7,8 8,9 10,5 10,5 10,2 144,2 Krowy mleczne 4,9 5,2 5,5 5,8 6,0 6,2 125,8 Zwierz. yw.w syst.wypas. 6,4 6,1 6,2 6,6 6,6 6,5 101,9 Trzoda chlewna 12,0 12,8 13,7 15,0 13,5 14,1 117,6 Drób 19,2 19,0 18,8 17,4 18,9 19,9 103,6 Mieszane 5,2 5,2 5,8 5,9 5,5 5,6 108,2 Wykres 1. Wielko ekonomiczna (w ESU) gospodarstw w zale no ci od typu rolniczego w latach ,0 40,0 35,0 30,0 25,0 20,0 15,0 10,0 5,0 ogrodnicze Drób Trzoda chlewna trwa e polowe 0, Krowy mleczne Mieszane Zwierz. yw.w syst.wypas. Warto zwróci uwag, e najsilniejsze ekonomicznie (o wielko ci nawet ponad 30 ESU) by y gospodarstwa uprawiaj ce najwy ej 3 ha u ytków rolnych. Wraz ze wzrostem wielko ci obszarowej nast powa spadek wielko ci ekonomicznej. St d mo na wnioskowa, e ma a powierzchnia u ytków rolnych nie oznacza, i gospodarstwa maj niski potencja produkcyjny. 9

11 Dla tej grupy gospodarstw zasadnicze znaczenie mia o nastawienie produkcyjne ogrodnictwo, drób, trzoda chlewna. W najtrudniejszej sytuacji by y gospodarstwa nastawione na chów byd a oraz z produkcj mieszan (wielokierunkowe). Najwi kszy przyrost wielko ci ekonomicznej w omawianym okresie odnotowa y gospodarstwa o powierzchni u ytków rolnych od 3 do 5 ha. (patrz: Tabela 3 i Wykres 2). Tabela 3. Wielko ekonomiczna (w ESU) gospodarstw obj tych rachunkowo ci PL FADN wed ug grup obszarowych Rodzaj lata klasyfikacji Skala zmian Do 1 ha UR 18,6 22,7 23,7 26,5 28,6 27,6 148,4 1-3 ha UR 26,1 25,9 27,0 31,2 32,7 31,9 122,2 3-5 ha UR 9,2 9,8 10,8 12,7 14,4 14,3 155,4 5-7 ha UR 8,0 8,3 9,5 10,7 10,8 12,1 151, ha UR 7,2 7,2 8,3 8,6 8,3 8,3 115,3 Wykres 2. Wielko ekonomiczna w zale no ci od powierzchni u ytków rolnych w ESU 35,0 30,0 25,0 20,0 15,0 10,0 5,0 Do 1 ha UR 1-3 ha UR 0, ha UR 5-7 ha UR 7-10 ha UR W latach obj tych badaniami ( ) liczebno gospodarstw w poszczególnych klasach wielko ci ekonomicznej nieznacznie si zmienia a. Analizuj c dane (patrz: Wykres 3). zauwa amy, e wzros a liczebno gospodarstw najmniejszych (poni ej 4 ESU) i najwi kszych ekonomicznie (powy ej 100 ESU), z tym, e tych drugich w stopniu najwi kszym. Zmniejszy a si natomiast grupa gospodarstw o wielko ci ekonomicznej od 4 do 8 ESU. 10

12 Wykres 3. Zmiany w liczebno ci badanych gospodarstw w zale no ci od wielko ci ekonomicznej w latach % 90% 80% 70% 60% 100 ESU i wi cej 40 do 100 ESU 16 do 40 ESU 50% 40% 8 do 16 ESU 30% 20% 10% 4 do 8 ESU do 4 ESU 0% Ziemia Oko o 55% ogó u badanych gospodarstw posiada o powierzchni 7 10 ha, podczas, gdy gospodarstwa o powierzchni poni ej 1 ha stanowi y zaledwie 6 % próby (patrz: Wykres 4). Wykres 4. Struktura obszarowa badanej grupy gospodarstw w roku (6%) 90 (8%) 135 (11%) 647 (55%) 239 (20%) Do 1 ha UR 1-3 ha UR 3-5 ha UR 5-7 ha UR 7-10 ha UR 11

13 Obserwuj c zmiany zachodz ce na przestrzeni lat w wielko ci obszarowej badanych gospodarstw, mo na stwierdzi, e w próbie zwi kszy si udzia gospodarstw najwi kszych od 7 do 10 ha, jak równie nieznacznie najmniejszych o powierzchni do 1 ha, natomiast w pozosta ych grupach odnotowujemy spadek liczebno ci gospodarstw (patrz: Wykres 5). Mo na wi c stwierdzi, e mimo niezbyt du ych ró nic pod wzgl dem wielko ci obszarowej, daje si zauwa y zjawisko polaryzacji gospodarstw. Wykres 5. Zmiany struktury obszarowej gospodarstw w latach % 90% 80% 70% 60% 50% 40% 7 do 10 ha 5 do 7 ha 3 do 5 ha 1 do 3 ha do 1 ha 30% 20% 10% 0% rednia powierzchnia u ytków rolnych we wszystkich badanych grupach obszarowych mia a w latach tendencj wzrostow, najs abiej widoczn w ród gospodarstw najmniejszych, poni ej 1 ha (patrz: Tabela 4). Tabela 4. rednia powierzchnia u ytków rolnych (w ha) wed ug grup obszarowych Do 1 ha UR 0,2 0,3 0,4 0,4 0,5 0,5 1-3 ha UR 1,9 2,3 3,0 2,8 3,4 3,6 3-5 ha UR 4,1 4,6 4,7 4,9 5,3 5,4 5-7 ha UR 6,1 6,5 7,0 7,2 7,5 7, ha UR 8,6 8,9 9,1 9,4 9,6 9,8 Bior c pod uwag typy rolnicze, mo emy zauwa y, i najwi ksz powierzchni u ytków rolnych dysponowa y gospodarstwa prowadz ce produkcj zwierz c, a wi c utrzymuj ce krowy mleczne i zwierz ta ywione w systemie wypasowym, a tak e trzod chlewn. Najmniejsz powierzchni u ytków rolnych charakteryzowa y si gospodarstwa specjalizuj ce si w uprawach ogrodniczych oraz w chowie drobiu. Oznacza to, e rolnicy 12

14 w miar mo liwo ci staraj si dostosowa kierunek produkcji do wielko ci obszarowej swych gospodarstw. Rozpatruj c badane gospodarstwa pogrupowane wg typów rolniczych zauwa amy, e w analizowanym okresie, niezale nie od rodzaju prowadzonej dzia alno ci, rednia powierzchnia gospodarstwa zwi ksza a si (patrz: Tabela 5). Zwi kszenie obszaru u ytków rolnych w gospodarstwie jest naj atwiejszym sposobem poprawy zdolno ci produkcyjnych gospodarstw rolnych. Zmiana kierunku produkcji wi e si najcz ciej z konieczno ci opanowania nowych technologii produkcji i zmian wyposa enia technicznego gospodarstw rolnych. Tabela 5. rednia powierzchnia u ytków rolnych (w ha) wed ug typów rolniczych polowe 7,3 7,7 7,9 8,2 8,4 8,5 ogrodnicze 2,7 2,8 2,9 3,1 3,2 3,4 trwa e 6,2 6,6 7,2 7,4 7,8 8,3 Krowy mleczne 7,8 8,6 9,0 9,3 9,4 9,7 Zwierz. yw. w syst. wypas. 7,8 8,7 9,0 9,3 9,5 9,6 Trzoda chlewna 7,3 7,9 8,4 9,0 9,1 9,2 Drób 2,9 3,0 4,2 3,4 4,8 5,2 Mieszane 7,5 7,8 7,9 8,2 8,3 8,4 Zdecydowana wi kszo u ytkowanej ziemi stanowi a w asno gospodarstwa, udzia gruntów dodzier awionych si ga, w przypadku gospodarstw najwi kszych (7 10 ha) - 16%, natomiast w grupie gospodarstw najmniejszych nie stanowi nawet 1% u ytkowanych u ytków rolnych. Udzia ziemi dodzier awianej pomi dzy rokiem 2004 a 2009 zmniejszy si tylko w przypadku gospodarstw najmniejszych. W pozosta ych grupach obszarowych powierzchnia dodzier awianych u ytków rolnych wzros a o ok. 5 do 6 punktów procentowych (patrz: Tabela 6). Dodzier awianie gruntów jest najta szym sposobem zwi kszenia powierzchni gospodarstwa rolnego, nie wymaga dodatkowych rodków na inwestycje. Tabela 6. Udzia powierzchni dodzier awionej w u ytkach rolnych ogó em (w procentach) wed ug grup obszarowych Do 1 ha UR 0,4 3,3 0,2 0,2 0,2 0,1 1-3 ha UR 1,6 3,3 3,3 6,3 5,5 6,7 3-5 ha UR 6,5 10,4 10,2 10,4 11,7 12,8 5-7 ha UR 9,8 12,0 14,2 15,6 15,8 15, ha UR 11,0 12,4 13,5 14,9 15,7 16,1 Najwi cej ziemi dodzier awia y gospodarstwa prowadz ce chów krów mlecznych, chów zwierz t ywionych w systemie wypasowym i trzody, a tak e gospodarstwa mieszane. Specyfika produkcji w tych gospodarstwach zmusza rolników do szukania sposobów powi kszenia powierzchni paszowej. Najbardziej zauwa alny jest przyrost udzia u ziemi dodzier awionej w grupie gospodarstw specjalizuj cych si w chowie krów mlecznych. Jedynie w przypadku gospodarstw drobiarskich udzia procentowy dodzier awionych u ytków rolnych systematycznie spada. 13

15 W gospodarstwach drobiarskich, ziemia nie stanowi a wi c g ównego czynnika produkcyjnego (patrz: Tabela 7). Tabela 7. Udzia powierzchni dodzier awionych u ytków rolnych w u ytkach rolnych ogó em (w procentach) wed ug typów rolniczych polowe 11,8 12,2 13,0 14,9 15,3 15,6 ogrodnicze 5,2 6,7 6,4 6,1 6,1 6,3 trwa e 4,0 5,3 4,7 4,8 6,0 8,0 Krowy mleczne 12,4 17,9 18,7 20,3 22,0 23,4 Zwierz. yw. w syst. wypas. 13,1 17,2 17,7 21,2 21,7 22,1 Trzoda chlewna 9,4 12,8 18,0 18,8 17,9 16,5 Drób 8,1 8,1 5,7 6,1 5,6 4,3 Mieszane 11,1 12,3 13,7 15,1 16,3 16, Praca We wszystkich grupach obszarowych oraz typach rolniczych, nak ady pracy w asnej kszta towa y si na poziomie oko o 1,5 FWU (patrz: Tabela 8 i Tabela 9). Nak ady pracy ogó em w gospodarstwach o powierzchni u ytków rolnych powy ej 3 ha wynosi y od 1,7 do 2,6 AWU. W gospodarstwach mniejszych (do 3 ha u ytków rolnych) nak ady pracy ogó em by y wy sze (2,9 4,6 AWU) patrz: Tabela 8. Wielko nak adów pracy wskazuje, e gospodarstwa z grupy powy ej 3 ha opiera y swoj dzia alno przede wszystkim na pracy cz onków rodziny, natomiast w gospodarstwach do 3 ha, nastawionych na pracoch onne dzia alno ci produkcyjne, istnia o znacznie wi ksze zapotrzebowanie na najemn si robocz. W tej grupie znalaz y si przede wszystkim gospodarstwa zajmuj ce si produkcj ogrodnicz i chowem drobiu (patrz: Tabela 9). Warto równie zwróci uwag, e tylko w gospodarstwach ogrodniczych liczba pe nozatrudnionych pracowników najemnych w latach wyra nie wzros a. W wszystkich typach rolniczych z wyj tkiem upraw ogrodniczych i chowu drobiu, zaanga owanie obcej si y roboczej nie przekracza o w badanym okresie 1 AWU (patrz: Tabela 8 i Tabela 9). Tabela 8. Nak ady pracy w gospodarstwach rolnych o pow. do 10 ha wed ug grup obszarowych Wyszczególnienie Rok Do 1 ha 1-3 ha 3-5 ha 5-7 ha 7-10 ha Liczba osób pe nozatrudnionych ogó em (AWU) Liczba pe nozatrudnionych osób pracy nieop aconej (FWU) ,9 3,8 2,4 1,9 1, ,0 4,0 2,5 1,9 1, ,3 4,0 2,5 2,1 1, ,3 4,4 2,4 2,0 1, ,2 4,6 2,6 2,1 1, ,2 4,4 2,6 2,1 1, ,6 1,7 1,4 1,4 1, ,6 1,6 1,4 1,4 1, ,6 1,6 1,4 1,4 1, ,6 1,6 1,4 1,4 1, ,6 1,7 1,5 1,4 1, ,6 1,6 1,5 1,4 1,5 14

16 Wyszczególnienie Rok Do 1 ha 1-3 ha 3-5 ha 5-7 ha 7-10 ha Liczba pe nozatrudnionych osób najemnych (AWU) ,3 2,1 1,0 0,4 0, ,4 2,4 1,1 0,5 0, ,7 2,4 1,1 0,6 0, ,7 2,7 1,0 0,6 0, ,7 2,9 1,1 0,7 0, ,6 2,8 1,1 0,7 0,3 Tabela 9. Nak ady pracy w gospodarstwach rolnych o pow. do 10 ha wed ug typów rolniczych Wyszczególnienie Liczba osób pe nozatrudnionych ogó em (AWU) Liczba pe nozatrudnionych osób pracy nieop aconej (FWU) Liczba pe nozatrudnionych osób najemnych (AWU) Rok polowe 1,9 1,8 1,9 1,9 1,8 1,8 1,5 1,5 1,5 1,5 1,5 1,5 0,4 0,3 0,4 0,3 0,3 0,3 ogrodnicze 4,5 4,9 5,2 5,3 5,5 5,4 1,7 1,8 1,8 1,7 1,7 1,7 2,8 3,1 3,4 3,6 3,8 3,7 trwa e 2,1 2,1 2,3 2,1 2,4 2,3 1,4 1,4 1,4 1,4 1,4 1,4 0,7 0,7 0,8 0,7 1,0 0,8 Krowy mleczne 1,5 1,5 1,5 1,6 1,6 1,6 1,5 1,5 1,5 1,5 1,5 1,5 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 Zwierz. yw.w syst. 1,5 1,5 1,5 1,5 1,5 1,5 1,5 1,5 1,5 1,5 1,5 1,5 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 wypas. Trzoda chlewna 1,4 1,4 1,4 1,4 1,4 1,4 1,4 1,4 1,4 1,3 1,3 1,3 0,1 0,1 0,1 0,1 0,1 0,1 Drób 2,9 2,9 3,0 3,2 3,2 3,2 1,5 1,6 1,6 1,6 1,6 1,6 1,4 1,3 1,5 1,6 1,6 1,6 Mieszane 1,4 1,5 1,5 1,4 1,4 1,4 1,4 1,4 1,4 1,4 1,4 1,4 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0, Wybrane sk adniki maj tku gospodarstw Warto aktywów ogó em w przeliczeniu na gospodarstwo utrzymywa a si na zbli onym poziomie przez ca y badany okres dla poszczególnych typów rolniczych. W gospodarstwach prowadz cych uprawy ogrodnicze i chów drobiu mo na zauwa y stosunkowo niewielki wzrost warto ci aktywów ogó em do 2008 r. oraz niewielki spadek w 2009 r. Rozpatruj c zmiany warto ci aktywów ogó em w zale no ci od grup obszarowych, zauwa amy niewielkie wahania. Jedynie w grupie gospodarstw 1-3 ha warto aktywów ogó em ros a systematycznie do 2008 roku. Warto aktywów ogó em na gospodarstwo wykazywa a du e zró nicowanie w zale no ci od wielko ci obszarowej. W gospodarstwach mniejszych (do 3 ha) by a ona nawet czterokrotnie wy sza ni w gospodarstwach wi kszych obszarowo (patrz: Tabela 11). By y to gospodarstwa najwi ksze pod wzgl dem ekonomicznym. Mo liwo ci produkcyjne gospodarstw mniejszych obszarowo uzale nione s wi c od nastawienia produkcyjnego i zwi zanego z tym poziomu zainwestowania. Aktywa stanowi tu istotny czynnik substytuuj cy ziemi. 15

17 Nie rozpatrywano warto ci aktywów na hektar, ze wzgl du na to, e analizowana próba obejmowa a gospodarstwa o niezbyt zró nicowanej wielko ci (nie wi ksze, ni 10 ha u ytków rolnych) a tak e w sk ad rozpatrywanej próby wchodzi y gospodarstwa o powierzchni mniejszej ni 1 hektar (patrz: Tabela 10 i Tabela 11). Tabela 10. Aktywa ogó em w z na gospodarstwo (stan na koniec roku) wed ug typów rolniczych Typ rolniczy polowe ogrodnicze trwa e Krowy mleczne Zwierz. yw. w syst. wypas Trzoda chlewna Drób Mieszane Tabela 11. Aktywa ogó em w z na gospodarstwo (stan na koniec roku) wed ug grup obszarowych Powierzchnia UR Do 1 ha UR ha UR ha UR ha UR ha UR Warto budynków i budowli w gospodarstwach ogrodniczych i drobiarskich przewy sza a wielokrotnie warto budynków w pozosta ych typach rolniczych. W tych gospodarstwach obserwujemy równie niewielki, ale zauwa alny wzrost warto ci budynków w latach Prowadzenie produkcji na wi ksz skal w tych gospodarstwach nie jest mo liwe bez odpowiedniego wyposa enia w te rodki produkcji. Budynkami i budowlami o najwy szej warto ci dysponuj gospodarstwa o powierzchni do 3 ha u ytków rolnych. Warto budynków w analizowanym okresie wzrasta a nieznacznie dla gospodarstw o powierzchni od 1 do 7 ha (patrz: Tabela 12 i Tabela 13). 16

18 Tabela 12. Warto budynków i budowli w z na gospodarstwo (stan na koniec roku) wed ug typów rolniczych polowe ogrodnicze trwa e Krowy mleczne Zwierz. yw. w syst. wypas Trzoda chlewna Drób Mieszane Tabela 13. Warto budynków i budowli w z na gospodarstwo (stan na koniec roku) wed ug grup obszarowych Do 1 ha UR ha UR ha UR ha UR ha UR Najwy sza warto maszyn i urz dze wyst pi a w gospodarstwach ogrodniczych i drobiarskich, w tych te typach gospodarstw najbardziej widoczny by przyrost warto ci tych rodków w badanym okresie (patrz: Tabela 14). Warto maszyn i urz dze zdecydowanie ros a w grupie obszarowej 1 5 ha, najwy sze warto ci przybieraj c dla gospodarstw o powierzchni do 3 ha (patrz: Tabela 15). Tabela 14. Warto maszyn i urz dze w z na gospodarstwo (stan na koniec roku) wed ug typów rolniczych polowe ogrodnicze trwa e Krowy mleczne Zwierz. yw. w syst. wypas Trzoda chlewna Drób Mieszane

19 Tabela 15. Warto maszyn i urz dze w z na gospodarstwo (stan na koniec roku) wed ug grup obszarowych Do 1 ha UR ha UR ha UR ha UR ha UR Z powy szego zestawienia wynika, e w grupie gospodarstw najmniejszych obszarowo (do 3 ha) najwy sza by a zarówno warto aktywów ogó em, jak i warto budynków, budowli, maszyn i urz dze przypadaj ca na 1 gospodarstwo. Oznacza to, e mamy do czynienia ze zjawiskiem substytucji ziemi maj tkiem gospodarstwa. Zgodnie z za o eniami wspomniane gospodarstwa dysponuj ziemi w ograniczonych ilo ciach. Poziom technicznego uzbrojenia pracy mierzony warto ci aktywów przypadaj cych na 1 osob pe nozatrudnion (AWU) by najwy szy w gospodarstwach prowadz cych produkcj drobiu i uprawy ogrodnicze (patrz: Tabela 16). Jednak ró nice pomi dzy typami nie s tak du e, jak to ma miejsce w przypadku warto ci aktywów na gospodarstwo (patrz: Tabela 10). Wyj tek stanowi gospodarstwa drobiarskie, w których warto aktywów na osob pe nozatrudnion by a o ok. 1/3 wy sza, ni w pozosta ych typach gospodarstw. W badanym okresie warto aktywów na 1 osob pe nozatrudnion podlega a pewnym wahaniom, niewielki przyrost zauwa alny by w gospodarstwach prowadz cych chów trzody chlewnej (patrz: Tabela 16). Tabela 16. Techniczne uzbrojenie pracy warto aktywów ogó em w z na 1 osob pe nozatrudnion wed ug typów rolniczych polowe ogrodnicze trwa e Krowy mleczne Zwierz. yw. w syst. wypas Trzoda chlewna Drób Mieszane Poziom technicznego uzbrojenia pracy najwy szy by w gospodarstwach najmniejszych i nie podlega znacz cym zmianom w ci gu badanego okresu, natomiast najni szy by w gospodarstwach dysponuj cych 7 10 ha u ytków rolnych (patrz: Tabela 17). 18

20 Tabela 17. Techniczne uzbrojenie pracy warto aktywów ogó em w z na 1 osob pe nozatrudnion wed ug grup obszarowych Do 1 ha ha ha ha ha Z kolei poziom technicznego uzbrojenia pracy mierzony warto ci maszyn i urz dze przypadaj cych na 1 osob pe nozatrudnion by najwy szy w gospodarstwach prowadz cych produkcj drobiarsk, wysoki by równie w uprawach ogrodniczych i trwa ych, a tak e w gospodarstwach o najmniejszym areale UR tj. do 1 ha. Ma to niew tpliwy zwi zek z rodzajem produkcji prowadzonym przez te gospodarstwa wysoki stopie specjalizacji wymusza wyposa enie gospodarstwa w specjalistyczny, drogi sprz t. W okresie warto tego wska nika równie podlega a pewnym wahaniom, ale nie ulega a zasadniczym zmianom. Wyj tkiem s gospodarstwa o powierzchni 1-3 ha, w których poziom technicznego uzbrojenia pracy rós w ci gu ca ego badanego okresu i w roku by wy szy o niemal 1/3 ni w (patrz: Tabela 18 i Tabela 19). Tabela 18. Techniczne uzbrojenie pracy warto maszyn i urz dze w z na 1 osob pe nozatrudnion wed ug typów rolniczych polowe ogrodnicze trwa e Krowy mleczne Zwierz. yw. w systemie wypasowym Trzoda chlewna Drób Mieszane Tabela 19. Techniczne uzbrojenie pracy warto maszyn i urz dze w z na 1 osob pe nozatrudnion wed ug grup obszarowych Do 1 ha UR ha UR ha UR

21 5-7 ha UR ha UR PRODUKCJA 3.1. Organizacja produkcji W latach, które obejmowa y badania ( ) liczebno gospodarstw w poszczególnych typach rolniczych zmienia a si w niewielkim zakresie. Mo na jednak zauwa y, e najliczniejsza grupa gospodarstw o mieszanym typie produkcji powoli ale systematycznie zmniejsza a si, natomiast wzrasta a liczba gospodarstw ogrodniczych, prowadz cych uprawy trwa e oraz chów zwierz t ywionych w systemie wypasowym. Nie by y to du e zmiany, ale ich kierunek daje si wyra nie zauwa y jako d enie do specjalizacji gospodarstw. Mo na wi c s dzi, e rolnicy prowadz cy ma e obszarowo gospodarstwa upatruj szanse poprawy sytuacji finansowej poprzez odpowiednie ukierunkowanie produkcji, rezygnuj c z mniej ryzykownej, lecz mniej dochodowej produkcji wielostronnej (patrz: Wykres 6). Wykres 6. Zmiany nastawienia produkcyjnego, charakteryzowanego za pomoc typu rolniczego (TF8), badanych gospodarstw 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% Mieszane Zwierz ta ziarno erne Zwierz ta ywione w syst. wypasowym Krowy mleczne trwa e ogrodnicze polowe 30% 20% 10% 0% Produkcja ro linna Analizuj c warto produkcji wybranych produktów ro linnych zauwa amy, e w gospodarstwach najmniejszych, do 3 ha, zdecydowanie dominuje produkcja warzywnicza 20

22 i kwiaciarska. Produkcja ta osi ga najwy sze warto ci we wszystkich grupach obszarowych. W gospodarstwach o powierzchni 3 7 ha znaczenia nabiera równie produkcja owoców, nie osi ga ona jednak takiego poziomu jak warzywniczo-kwiaciarska. W gospodarstwach 5 10 ha znacz ce warto ci osi ga równie produkcja zbó i ziemniaków, jednak warto produkcji ogrodniczej, zw aszcza w gospodarstwach najmniejszych, wielokrotnie przewy sza warto produkcji pozosta ych produktów ro linnych (patrz: Tabela 20). Tabela 20. Warto produkcji wybranych produktów ro linnych w z na gospodarstwo wed ug grup obszarowych Area UR Lata Zbo a Okopowe Ro liny oleiste i przemys owe. Warzywa i kwiaty Owoce Inne produkty ro linne Do 1 ha ha ha ha ha Produkcja zwierz ca Z danych przedstawionych poni ej (patrz: Tabela 21) wynika, e w gospodarstwach o areale u ytków rolnych do 10 ha w wi kszej skali rozwija a si g ównie produkcja mi sa drobiowego i osi ga a najwy sze warto ci w gospodarstwach najmniejszych tj. do 1 ha UR. Warto produkcji drobiu w gospodarstwach o areale u ytków rolnych 7 10 ha by a ni sza 21

23 prawie dziesi ciokrotnie. Inne rodzaje produkcji zwierz cej nie odgrywa y istotnej roli w tej grupie gospodarstw. Tabela 21. Warto produkcji wybranych produktów zwierz cych w z na gospodarstwo wed ug grup obszarowych Powierzchnia UR Lata Mleko krowie i przetwory z mleka Wo owina i ciel cina Wieprzowina Mi so drobiowe Jaja Inne produkty zwierz ce Do 1 ha ha ha ha ha Wyniki produkcyjne Pod wzgl dem warto ci produkcji ogó em, przypadaj cej na gospodarstwo, zdecydowanie wyró niaj si gospodarstwa prowadz ce chów drobiu oraz uprawy ogrodnicze. W gospodarstwach ogrodniczych warto produkcji na gospodarstwo by a 5-12 razy wi ksza ni w pozosta ych typach, natomiast w gospodarstwach drobiarskich nawet do 27 razy wi ksza. W wi kszo ci typów gospodarstw, w ci gu omawianego okresu, warto produkcji ros a do 2007 roku, w latach nieznacznie spad a. Zwi zane by o to niew tpliwie 22

24 z ogóln koniunktur w rolnictwie. Wyj tek stanowi gospodarstwa ogrodnicze, w których wyst pi ci g y przyrost produkcji przez ca y omawiany okres (patrz: Tabela 22 i Wykres 7). Tabela 22. Warto produkcji ogó em w z na gospodarstwo wed ug typów rolniczych polowe ogrodnicze trwa e Krowy mleczne Zwierz. yw. w syst. wypas Trzoda chlewna Drób Mieszane Warto produkcji ogó em zwi ksza a si we wszystkich grupach obszarowych osi gaj c najwi ksze warto ci w grupie gospodarstw do 1 ha (patrz: Tabela 23). Tabela 23. Warto produkcji ogó em w z na gospodarstwo wed ug grup obszarowych Do 1 ha UR ha UR ha UR ha UR ha UR Ekonomiczna wydajno pracy (czyli warto produkcji przypadaj ca na jedn osob pe nozatrudnion ) by a dla gospodarstw drobiarskich oko o 4-krotnie wy sza ni w innych typach dzia alno ci (patrz: Tabela 24). Podobnie jak warto produkcji, ekonomiczna wydajno pracy zwi ksza a si do 2007 roku we wszystkich typach gospodarstw, a w latach nieznacznie si obni y a. Jedynie w gospodarstwach ogrodniczych i drobiarskich ekonomiczna wydajno pracy, podobnie jak warto produkcji, ros a systematycznie w ci gu badanego okresu. Tabela 24. Warto produkcji ogó em w z na 1 osob pe nozatrudnion wed ug typów rolniczych polowe ogrodnicze

25 trwa e Krowy mleczne Zwierz. yw. w syst. wypas Trzoda chlewna Drób Mieszane Produktywno maj tku (warto produkcji na 100 z aktywów ogó em) by a zdecydowanie najwy sza w gospodarstwach specjalizuj cych si w produkcji drobiarskiej (patrz: Tabela 25). Tabela 25. Warto produkcji na 100 z aktywów ogó em wed ug typów rolniczych polowe ogrodnicze trwa e Krowy mleczne Zwierz. yw. w syst. wypas Trzoda chlewna Drób Mieszane Zarówno ekonomiczna wydajno pracy czyli warto produkcji na 1 osob pe nozatrudnion, jak i produktywno maj tku wyra ona warto ci produkcji przypadaj c na 100 z aktywów ogó em, w gospodarstwach najmniejszych (do 1 ha) by y wy sze ni w pozosta ych grupach obszarowych (patrz: Tabela 26 i Tabela 27). Tabela 26. Warto produkcji na 1 osob pe nozatrudnion w z /AWU wed ug grup obszarowych Do 1 ha UR ha UR ha UR ha UR ha UR

26 Tabela 27. Warto produkcji na 100 z aktywów ogó em wed ug grup obszarowych Do 1 ha UR ha UR ha UR ha UR ha UR KOSZTY Wysoko kosztów ogó em by a zró nicowana, w zale no ci od rodzaju dzia alno ci, prowadzonej przez gospodarstwa. Najwy sze koszty ogó em odnotowano w gospodarstwach drobiarskich i ogrodniczych. Nale y zauwa y, e w gospodarstwach specjalizuj cych si w tych typach produkcji odnotowano równie najwy sze warto ci produkcji ogó em (patrz: Tabela 22). Koszty ogó em wzrasta y w badanym okresie we wszystkich typach gospodarstw (patrz: Tabela 28 oraz Wykres 7). Tabela 28. Koszty ogó em w z na gospodarstwo wed ug typów rolniczych polowe ogrodnicze trwa e Krowy mleczne Zwierz. yw. w syst. wypas Trzoda chlewna Drób Mieszane

27 Wykres 7. Koszty ogó em w z na gospodarstwo wed ug typów rolniczych Koszty ogó em polowe ogrodnicze trwa e Krowy mleczne Zwierz. yw.w syst.wypas. Trzoda chlewna Drób Mieszane Koszt wytworzenia 100 z produkcji ogó em nie wykazywa ju takiego zró nicowania, mo na jednak stwierdzi, e w gospodarstwach prowadz cych chów zwierz t ziarno ernych, czyli drobiu i trzody chlewnej oraz w gospodarstwach o mieszanym typie produkcji by on najwy szy. Udzia kosztów bezpo rednich w kosztach ogó em by zdecydowanie najwy szy w gospodarstwach prowadz cych chów trzody chlewnej i drobiu. Zwi zane jest to z wysokim kosztem pasz tre ciwych, na których bazuj gospodarstwa zaliczane do tych typów. Niski udzia kosztów bezpo rednich w kosztach ogó em w gospodarstwach ogrodniczych oraz prowadz cych uprawy trwa e mo na wyja ni specyfik organizacji produkcji. W gospodarstwach tych typów znacz c pozycj kosztów stanowi wynagrodzenia pracowników najemnych. Jeszcze wyra niej wida to w zestawieniu kosztów bezpo rednich na 100 z produkcji ogó em (patrz: Tabela 29). Tabela 29. Relacje kosztów bezpo rednich, kosztów ogó em i produkcji ogó em wed ug typów rolniczych Rok polowe ogrodnicze trwa e Krowy mleczne Zwierz. yw. w syst. wypas. Trzoda chlewna Drób Mieszane Koszt wytworzenia 100 z produkcji ogó em w z ,1 79,2 74,3 71,5 81,3 73,7 88,1 80, ,8 74,7 74,8 69,3 76,1 79,7 81,0 83, ,9 73,7 71,5 66,1 74,0 77,9 79,6 79, ,4 76,6 64,4 62,4 72,4 86,1 80,7 77, ,2 82,0 76,6 76,1 79,0 84,6 86,7 88, ,2 78,2 81,5 84,4 89,6 84,5 80,8 89,2 26

28 Rok polowe ogrodnicze trwa e Krowy mleczne Zwierz. yw. w syst. wypas. Trzoda chlewna Udzia kosztów bezpo rednich w kosztach ogó em Drób Mieszane ,1 35,1 25,6 47,1 46,5 66,7 86,2 51, ,0 33,4 23,7 45,0 43,7 65,3 83,2 49, ,9 34,3 22,3 45,4 46,1 66,5 83,0 50, ,0 34,9 23,5 48,8 47,6 70,2 85,5 54, ,2 33,4 23,4 49,1 48,1 68,9 86,6 51, ,6 31,9 23,4 48,4 47,7 66,7 84,3 50,7 Koszty bezpo rednie na 100 z produkcji ogó em w z ,2 27,8 19,0 33,7 37,8 49,1 75,9 41, ,2 25,0 17,7 31,2 33,2 52,1 67,4 41, ,1 25,3 15,9 30,0 34,1 51,8 66,1 40, ,2 26,8 15,1 30,5 34,4 60,5 69,0 41, ,0 27,4 17,9 37,4 38,0 58,3 75,1 45, ,9 24,9 19,1 40,9 42,7 56,4 68,1 45,2 Z zestawienia (Tabela 30) przedstawiaj cego koszty bezpo rednie w gospodarstwach w zale no ci od typu rolniczego wynika, e w gospodarstwach prowadz cych uprawy ogrodnicze i trwa e wydatki na produkcj zwierz c by y na minimalnym poziomie, natomiast koszty ponoszone na produkcj ro linn by y wielokrotnie wy sze, co wskazuje na wysoki stopie specjalizacji. Z kolei dla gospodarstw prowadz cych chów drobiu dominuj cym kosztem by koszt pasz zawarty w kosztach bezpo rednich, a koszty innych dzia alno ci mia y znaczenie marginalne. Tabela 30. Koszty bezpo rednie w z na gospodarstwo wed ug typów rolniczych Rok polowe ogrodn. trwa e Krowy mleczne Zwierz. yw. w syst. wypas. Trzoda chlewna Drób Mieszane Nasiona i sadzonki Nawozy

29 Rok polowe ogrodn. trwa e Krowy mleczne Zwierz. yw. w syst. wypas. Trzoda chlewna Drób Mieszane rodki ochrony ro lin Pozosta e koszty bezpo rednie produkcji ro linnej Pasze zwierz t ywionych systemem wypasowym Pasze dla trzody chlewnej i drobiu Pozosta e koszty bezpo rednie produkcji zwierz cej KOSZTOCH ONNO PRODUKCJI Udzia kosztów ogó em w warto ci produkcji ogó em, w zale no ci od roku oraz od typu produkcji, wynosi od 62 do 90% (patrz: Tabela 31). 28

30 Tabela 31. Udzia kosztów ogó em w warto ci produkcji ogó em wed ug typów rolniczych polowe 76,1 77,8 74,9 67,4 77,2 76,2 ogrodnicze 79,2 74,7 73,7 76,6 82,0 78,2 trwa e 74,3 74,8 71,5 64,4 76,6 81,5 Krowy mleczne 71,5 69,3 66,1 62,4 76,1 84,4 Zwierz. yw. w syst. wypas. 81,3 76,1 74,0 72,4 79,0 89,6 Trzoda chlewna 73,7 79,7 77,9 86,1 84,6 84,5 Drób 88,1 81,0 79,6 80,7 86,7 80,8 Mieszane 80,4 83,7 79,4 77,6 88,1 89,2 Intensywno produkcji mierzona wysoko ci kosztów ogó em na 1 ha u ytków rolnych (patrz: Tabela 32) jest zdecydowanie najwy sza w gospodarstwach prowadz cych chów drobiu, a tak e w gospodarstwach ogrodniczych. Tabela 32. Intensywno produkcji w z /ha wed ug typów rolniczych polowe ogrodnicze trwa e Krowy mleczne Zwierz. yw. w syst. wypas Trzoda chlewna Drób Mieszane Przy podziale wg obszaru u ytków rolnych (patrz: Tabela 33) wska nik intensywno ci produkcji osi gn najwy sze warto ci dla gospodarstw o powierzchni u ytków rolnych do 1 ha i przekroczy warto 1 mln z kosztów ogó em na 1 ha, natomiast w gospodarstwach o areale od 7 do 10 ha na 1 ha u ytków rolnych przypada o tylko ok. 7 tys. z kosztów ogó em. Tabela 33. Intensywno produkcji w z /ha wed ug grup obszarowych Do 1 ha UR ha UR ha UR

31 5-7 ha UR ha UR ród o: opracowanie w asne na podstawie danych FADN Warto zwróci uwag na zestawienie wydatków na materia siewny w poszczególnych typach rolniczych. Najwi ksze koszty materia u siewnego ponosz gospodarstwa ogrodnicze, ponadto jest to materia niemal wy cznie z zakupu. Oznacza to, e gospodarstwa ogrodnicze stosuj nowoczesne metody i technologie produkcji, w których warunkiem uzyskania satysfakcjonuj cych rezultatów jest stosowanie wyselekcjonowanego materia u siewnego najwy szej jako ci (patrz: Tabela 34 i Tabela 35). Tabela 34. Koszty nasion i sadzonek ogó em w z wed ug typów rolniczych Wyszczególnie nie polowe ogrodnicze trwa e Krowy mleczne Zwierz. yw. w syst. wypas. Trzoda chlewna Drób Mieszane Tabela 35. Udzia w asnego materia u siewnego w nasionach i sadzonkach ogó em wed ug typów rolniczych (w procentach) polowe ogrodnicze trwa e Krowy mleczne Zwierz. yw. w syst wypas Trzoda chlewna Drób Mieszane Poza kosztami bezpo rednimi, które mo na przypisa okre lonej dzia alno ci gospodarczej, gospodarstwo rolne ponosi te koszty: ogólnogospodarcze (czyli koszty paliw, 30