Finansowanie celów Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata ze środków polityki spójności. Propozycje pod rozwagę.

Transkrypt

1 Prof. dr hab. Andrzej Czyżewski, prof. zw. UEP Poznań Dr Sebastian Stępień Uniwersytet Ekonomiczny w Poznaniu Katedra Makroekonomii i Gospodarki Żywnościowej Finansowanie celów Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata ze środków polityki spójności. Propozycje pod rozwagę. W wyniku ustaleń przywódców państw UE z lutego 2013r. Polsce przyznano łączną kwotę wsparcia w wysokości 106 mld euro (w cenach stałych z 2011r. 1 ), w tym 72,9 mld euro stanowić mają pieniądze w ramach polityki spójności, 28,5 mld euro wspólna polityka rolna. W porównaniu z okresem zwiększa się udział funduszy polityki spójności i dopłat bezpośrednich, spada natomiast z 13,4 do 9,8 mld euro (ponad 25%) wielkość środków na rozwój obszarów wiejskich (II filar WPR). Jednocześnie na programy rolnośrodowiskowe kraj musi zarezerwować minimum 30% funduszy II filara (niecałe 3 mld euro), zobowiązania wynikające z umów podpisanych w okresie wynoszą 1,36 mld euro, rezerwa na wykonanie celu Inwestycje na rzecz wzrostu gospodarczego i zatrudnienia 0,7 mld euro (tj. 7% Europejskiego Funduszu Rolnego Rozwoju Obszarów Wiejskich, zgodnie z wytycznymi Wspólnych Ram Strategicznych) i środki w programie Leader 0,5 mld euro (5% PROW). Dodatkowo dokonuje się przesunięcia części pieniędzy z II do I filara (25%) na rzecz zwiększenia dopłat bezpośrednich. Tym samym możliwości alokacji środków w ramach Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich są mocno ograniczone. Nawet po uzupełnieniu z budżetu krajowego kwota budżetu PROW (w cenach bieżących) jest o prawie 4 mld euro niższa aniżeli w okresie (por. tabela 1). W cenach stałych różnica ta sięga nawet 5 mld euro. Tym samym, w celu pokrycia brakujących środków pieniężnych, niezbędne jest przesunięcie ich części z polityki spójności. Wsparcie obszarów wiejskich w jej ramach ułatwia zintegrowane podejście, umożliwiające łączenie różnych interwencji z wielu funduszy unijnych na danym terytorium. Tam gdzie jest to uzasadnione, realizacja celów rozwoju obszarów wiejskich może być finansowana zarówno z Europejskiego Funduszu Rolnego Rozwoju Obszarów Wiejskich, jak i funduszów polityki spójności. Poza tym, na poziomie krajowym, wśród pięciu podstawowych priorytetów Krajowej Strategii Rozwoju 1 Przyjęcie cen z 2011 roku wynika z terminu opublikowania wstępnej propozycji Komisji Europejskiej w zakresie budżetu na lata

2 Regionalnego znalazły się obszary wiejskie, szczególnie te z wyraźnymi barierami o charakterze infrastrukturalnym, społecznym i ekonomicznym. W Umowie Partnerstwa określającej wzajemne relacje między wszystkimi funduszami europejskimi oraz powiązania z unijnymi i krajowymi celami strategicznymi, wymienia się działania, które mają wzmocnić konkurencyjność i spójność obszarów wiejskich i które mogą być realizowane w ramach polityki spójności. Za najważniejsze z nich można uznać: wsparcie przedsiębiorczości na obszarach wiejskich i działania na rzecz rynku pracy (dotacje na tworzenie pozarolniczej działalności, aktywizacja zawodowa); zwiększenie dostępu do technologii informacyjnych, wsparcie systemu edukacji (np. finansowanie edukacji przedszkolnej i wczesnoszkolnej), zwiększenie dostępu do usług zdrowotnych i społecznych; budowa infrastruktury technicznej (drogi lokalne, systemy wodno-ściekowe, gospodarka odpadami, sieci gazowe i energetyczne). Na te obszary gminy wiejskie i miejsko-wiejskie planują przeznaczyć w najbliższych latach 70% wydatków inwestycyjnych; w zakresie ochrony środowiska i dostosowania do zmian klimatu - za kluczowe uważa się systemy melioracji i retencji oraz energię odnawialną. Tabela 1. Budżet WPR dla Polski na lata i w cenach bieżących I filar: I filar: 15,2 mld euro 21,2 mld euro Wkład krajowy = 4,5 mld euro Wkład krajowy 0,2 mld Przeniesienie 25% z II filara 2,3 mld euro Razem = 19,7 mld euro Razem = 23,7 mld euro II filar: II filar: 13,4 mld euro 10,9 mld euro wkład krajowy 4 mld euro 25% do I filara 2,3 mld euro Zostaje 8,6 mld euro Dofinansowanie krajowe = 4,9 mld euro Razem = 17,4 mld euro Razem = 13,5 mld euro Suma = 37,1 mld euro Suma = 37,2 mld euro Źródło: Opracowanie własne. Konieczność współfinansowania wymienionych wyżej zadań z polityki spójności wynika z dwóch ważnych przesłanek. Po pierwsze, od 2010 r. systematycznie spada udział wydatków na rozwój wsi w budżecie krajowym (w samym tylko 2015 r. o 23,6%). Szczególnie wyraźne obniżenie finansowania dotyczy stosunków wodnych, prac 2

3 melioracyjnych i geodezyjno-urządzeniowych na potrzeby rolnictwa. Spadek ten kompensowany był do tej pory zwiększonymi wpływami funduszy unijnych w II filarze, jednak przy okrojonych środkach na PROW w części unijnej kompensacja ta jest istotnie niższa. Po drugie, budżet polskiego PROW został tak skonstruowany, że kładzie nacisk na działania związane z modernizacją rolnictwa i wzrostem jego konkurencyjności, kosztem zadań dotyczących rozwoju obszarów wiejskich. W sumie na 18 działań Programu praktycznie tylko 3 realizują cele wykraczające poza rolnictwo, sektor żywnościowy i ochronę środowiska. Są to: premie na rozpoczęcie działalności pozarolniczej, podstawowe usługi i odnowa wsi na obszarach wiejskich oraz program LEADER. Dodatkowo, budżet tych zadań w obecnej perspektywie został mocno zredukowany (por. tabela 2). Tabela 2. Budżet działań PROW w latach i Działanie (mln euro) (mln euro) (ceny stałe 2011) Modernizacja gospodarstw Młody rolnik Grupy producentów Przywracanie potencjału produkcji rolnej ONW Pr. Rolnośrodowiskowy/rolnośrodowiskowoklimatyczny + ekologiczne Zalesianie + odtwarzanie potencjału/zalesianie Różnicowanie + mikroprzedsiębiorstwa/premie na rozpoczęcie dział. gospodarczej Podstawowe usługi, odnowa i rozwój wsi LEADER Źródło: Opracowanie własne na podstawie Zbiorcze sprawozdanie bieżące tygodniowe z realizacji Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata narastająco od uruchomienia Programu na dzień 30 stycznia 2015 r., Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi, Warszawa 2015 oraz Program Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata (PROW ), Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi, Warszawa

4 Co do możliwości realizacji wspomnianych działań wątpliwości budzi fakt, iż wymienione w Umowie Partnerskiej cele priorytetowe obejmują zadania, o których finansowanie ubiegać się mogą zarówno jednostki miejskie, jak i wiejskie. Nie ma zatem gwarancji co do podziału funduszy między te dwa typy obszarów. Dlatego zasadne byłoby wydzielenie odrębnej puli pieniędzy z polityki spójności na finansowanie ściśle określonych zadań. Oznacza to konieczność określenia reguł dostępności do funduszy unijnych, które będą przewidywać limity dla gmin wiejskich. Ważne jest też stworzenie katalogu przedsięwzięć mogących uzyskać wsparcie z poszczególnych programów. W obecnym stanie szacowane 5,2 mld euro, które miałyby być adresowane na obszary wiejskie, jest niepewne. Tym bardziej, że dysponentem tych funduszy będą w dużej części samorządy województw, które w swoich strategiach i programach operacyjnych preferują miasta jako kluczowe czynniki rozwoju lokalnego. Poza tym, punktem odniesienia powinien być obecny podział środków z polityki spójności pomiędzy obszary miejskie i wiejskie. Przyjętą kwota wsparcia obszarów wiejskich należy traktować jako dodatkowe środki ponad obecną alokację. Tylko wtedy uda się zrekompensować spadek funduszy w ramach II filara. Wystarczy wspomnieć, że w okresie około 10% środków finansowych w ramach polityki spójności przeznaczono na finansowanie projektów ukierunkowanych na rozwój obszarów wiejskich. W latach udział ten wzrósł do 15%. Poza tym, ok. 60% środków przeznaczono na działania, które oddziałują zarówno na obszary wiejskie, jak i miejskie. Tymczasem przyjęty poziom 5,2 mld euro to niewiele ponad 6% łącznego budżetu polityki spójności! Niemniej w zakresie polityki spójności możliwe jest wsparcie zarówno działań w programach na poziomie krajowym, jak i regionalnym, dotyczących rozwoju obszarów wiejskich, które dotychczas były realizowane ze środków z budżetu centralnego, bądź budżetów wojewodów. Znacząco odciążyłoby to wspomniane budżety, a zaoszczędzone w ten sposób środki można byłoby skierować na inne istotne cele. I tak: 1. jeśli idzie o zadania z zakresu gospodarki wodnej na poziomie województw wsparcie powinno objąć melioracje wodne, utrzymanie urządzeń melioracji wodnych, spółki wodne, zabezpieczenie przeciwpowodziowe; 2. wsparcie zadań związanych ze szkoleniami zawodowymi dla rolników i członków ich rodzin, mających na celu ułatwienie podjęcia dodatkowej działalności pozarolniczej lub reorientację zawodową oraz szkolenia dla doradców w zakresie pozarolniczym, mogłoby zostać skierowane w szczególności do ODR. 4

5 W ramach inwestycji, które do tej pory były finansowane ze środków własnych gminy, kredytów, udziału własnego w postaci robocizny czy gotówki oraz źródeł zewnętrznych, w tym m.in. z UE, można wyróżnić: 1. zaopatrzenie wsi w wodę oraz rozbudowę kanalizacji i budowę oczyszczalni ścieków, co mieściłoby się w ramach polityki spójności w inwestycjach związanych z gospodarką wodno-ściekową. Idzie głównie o przyrost nowych przyłączy oraz stacji uzdatniania wody. Trzeba powiedzieć, iż zaopatrzenie wsi w wodę ma swój wymiar w płaszczyźnie cywilizacyjnej, ale także ekonomicznej np. zaopatrzenie w wodę jest istotnym czynnikiem wpływającym na produkcyjność rolnictwa m.in. zwiększa przyrosty wagi, podnosi efektywność skarmiania; 2. gminne wysypiska śmieci, jak i inne inwestycje z zakresu polityki spójności dotyczące gospodarki odpadami. Uporządkowanie gminnych standardów sanitarnych jest potrzebą chwili, gdyż daleko odstajemy od europejskich norm określonych w unijnych dyrektywach; 3. rozbudowę i modernizację infrastruktury sieciowej, zakładającej rozwój sieci gazowej, elektroenergetycznej, dróg kołowych i technologicznych, łączących obiekty produkcyjne między sobą; 4. infrastrukturę społeczną, oznaczającą ogół instytucji i urządzeń przeznaczonych do świadczenia usług dla ludności w takich dziedzinach, jak: bezpieczeństwo, zdrowie, oświata, kultura i wypoczynek, co wpisuje się w realizację usług publicznych na obszarach wiejskich np. poprzez zapewnienie dostępu do przedszkoli, wspieranie rewitalizacji fizycznej, gospodarczej i społecznej obszarów wiejskich, budowę i rozwój infrastruktury, kultury i turystyki oraz promocję dziedzictwa kulturowego. Źródła: Czyżewski A., Opinia o ustawie budżetowej na 2015 r. w częściach dotyczących rolnictwa, Opinie i Ekspertyzy, Biuro Analiz i Dokumentacji, Kancelaria Senatu, Warszawa, grudzień Guba W., Budżet ogólny UE i WPR na lata po szczycie Rady Europejskiej w dniu 7-8 lutego (prezentacja), Centralna Biblioteka Rolnicza, Warszawa Stan prac nad założeniami Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata , Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi, Departament Rozwoju Obszarów Wiejskich, Warszawa Stępień S., Możliwości finansowania rozwoju obszarów wiejskich w ramach polityki spójności w latach , [w:] Rozwój regionalny i jego determinanty (red. D. Mierzejewski, J. Polcyn), Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa (PWSZ) w Pile, Piła 2014, s

6 Wpływ wspólnej polityki rolnej i polityki spójności na rozwój obszarów wiejskich (raport końcowy), FUNDEKO Korbel, Krok-Baściuk Sp. J., Warszawa Zbiorcze sprawozdanie bieżące tygodniowe z realizacji Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata narastająco od uruchomienia Programu na dzień 30 stycznia 2015 r., Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi, Warszawa Ocena ex-ante Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata (raport końcowy), IRWiR- PAN-IUNG-Ecorys Polska Sp. z o.o., Warszawa, 12 maja