5. GLEBY Wstêp. Wojewódzki Inspektorat Ochrony Œrodowiska w Lublinie w ramach realizowanego programu monitoringu

Transkrypt

1 5. GLEBY Teresa Farjan (Wojewódzki Inspektorat Ochrony Œrodowiska w Lublinie) 5.1. Wstêp Gleba, zdefiniowana jako biologicznie czynna warstwa powierzchniowa skorupy ziemskiej utworzona ze ska³y macierzystej w procesie glebotwórczym, ulega w ostatnim czasie wielu niekorzystnym zmianom. Przyczyn¹ obserwowanych tendencji jest przede wszystkim wp³yw komunikacji samochodowej, przemys³u i rolnictwa. Systematyczne wprowadzanie pierwiastków chemicznych z ró nych Ÿróde³, w powi¹zaniu ze zdolnoœci¹ d³ugotrwa³ego kumulowania ich w wierzchniej warstwie, powoduje trwa³¹ degradacjê œrodowiska glebowego. Wykorzystywanie gleby do produkcji ywnoœci wymaga wnikliwej obserwacji zmian jej w³aœciwoœci fizykochemicznych oraz biologicznych, ze szczególnym uwzglêdnieniem zawartoœci metali ciê kich, których mobilnoœæ w œrodowisku glebowym oraz pobieranie przez roœliny, zale y w g³ównej mierze od odczynu, zawartoœci próchnicy i zdolnoœci sorpcyjnej gleb. Wojewódzki Inspektorat Ochrony Œrodowiska w Lublinie w ramach realizowanego programu monitoringu œrodowiska prowadzi równie monitoring œrodowiska glebowego. W celu oceny stopnia zanieczyszczenia gleb terenów nara onych potencjalnie na negatywny wp³yw czynników antropogenicznych w ramach wspomnianego programu w 1999 r. przeprowadzono badania w rejonach oddzia³ywania wytypowanych obiektów: tras komunikacyjnych, wysypisk odpadów komunalnych (sk³adowisk odpadów przemys³owych). Ponadto badania chemizmu gleb i materia³u roœlinnego u ytków rolnych w sieci krajowej i regionalnej wykonuje Okrêgowa Stacja Chemiczno-Rolnicza w Lublinie pod nadzorem merytorycznym Instytutu Nawo enia i Gleboznawstwa w Pu³awach. Oceny jakoœci chemicznej gleb dokonano w oparciu o obowi¹zuj¹ce normy opracowane przez IUNG Pu³awy, w których zawarta jest szeœciostopniowa (³¹cznie ze stopniem 0 ) skala zanieczyszczenia gleb metalami ciê kimi, przedstawiona w tabeli 1. Skarpa lessowa (okolice Hrubieszowa) Tabela 1. WskaŸniki oceny zanieczyszczenia gleb (warstwy powierzchniowej) metalami ciê kimi Fot. G. Grzywaczewski Stopieñ zanieczyszczenia Metal Gleby gleb [mg/kg] 0 I II III IV V lekkie >2500 O³ów (Pb) œrednie >5000 ciê kie >7000 lekkie >3000 Cynk (Zn) œrednie >5000 ciê kie >8000 lekkie >300 MiedŸ (Cu) œrednie >500 ciê kie >750 lekkie >400 Nikiel (Ni) œrednie >600 ciê kie >1000 lekkie 0, >5 Kadm (Cd) œrednie 0,5 1, >10 ciê kie 1, >20 lekkie >300 Chrom (Cr) œrednie >500 ciê kie >1000 Wyodrêbniono nastêpuj¹ce stopnie zanieczyszczenia chemicznego gleb: 0 zawartoœæ naturalna gleby nadaj¹ce siê pod wszystkie uprawy ogrodnicze i rolnicze, a zw³aszcza pod uprawy roœlin przeznaczonych dla dzieci i niemowl¹t. I zawartoœæ podwy szona gleby mog¹ byæ przeznaczone do pe³nego wykorzystania rolniczego, z wy³¹czeniem uprawy roœlin do produkcji ywnoœci o szczególnie ma³ej zawartoœci pierwiastków i substancji szkodliwych. II s³abe zanieczyszczenie na glebach tych nale- y wykluczyæ uprawê warzyw, zaœ dozwolona 130

2 jest uprawa roœlin zbo owych, okopowych i pastewnych oraz u ytkowanie pastwiskowe. III œrednie zanieczyszczenie dopuszczalna jest uprawa roœlin zbo owych, okopowych i pastewnych, pod warunkiem okresowej kontroli poziomu metali w konsumpcyjnych czêœciach roœlin, zalecane s¹ natomiast uprawy roœlin przemys³owych i traw nasiennych. IV silne zanieczyszczenie gleby te, a zw³aszcza gleby lekkie, powinny byæ wy³¹czone z produkcji rolniczej i przeznaczone pod zadarnianie lub zadrzewianie, dopuszcza siê uprawê roœlin przemys³owych (np. len, konopie, wiklina), materia- ³u siewnego zbó i traw oraz ziemniaków dla przemys³u spirytusowego i rzepaku na olej techniczny. V bardzo silne zanieczyszczenie gleby te powinny byæ wy³¹czone z produkcji rolniczej i u ytkowania pastwiskowego Badania gleb Ogó³em pobrano 208 prób gleby w 40 punktach pomiarowo-kontrolnych, a zakres oznaczeñ dostosowany by³ do wystêpuj¹cych zagro eñ specyficznych dla ka dego z omawianych przypadków. Wp³yw tras komunikacyjnych na jakoœæ gleb Wojewódzki Inspektorat Ochrony Œrodowiska w Lublinie w 1999 r. przeprowadzi³ badania gleb w 29 ppk., pobieraj¹c do analizy 174 próby w dwóch profilach glebowych. Próby pobrane zosta³y w trzech odleg³oœciach od krawêdzi jezdni: 20 m, 80 m i 150 m, na g³êbokoœci 0-30 cm oraz cm. Uzyskane wyniki zestawiono w tabeli 2. Spoœród 29 ppk. wytypowanych i przebadanych w 1999 r., jedynie w 4 ppk. (co stanowi 14%) odnotowano wystêpowanie I stopnia zanieczyszczenia gleb. W pozosta³ych ppk. poziom stwierdzonych stê eñ poszczególnych metali ciê kich zamyka³ siê w granicach przewidzianych dla 0 stopnia jakoœci, który reprezentuje gleby nie zanieczyszczone, o naturalnej zawartoœci pierwiastków. W miejscowoœci Marynin przy trasie Che³m-Lublin oraz Krzy ówki Wojs³awickie przy trasie Che³m-Hrubieszów zarejestrowano stê enia kadmu nieznacznie przekraczaj¹ce wartoœæ dopuszczaln¹ dla I stopnia zanieczyszczenia. Podobnie przedstawia³a siê sytuacja w Starym Zamoœciu oraz przy ul. Lubelskiej w Zamoœciu, gdzie zarejestrowano stê enia cynku charakterystyczne dla I stopnia zanieczyszczenia. Lokalizacjê ppk. oraz stopieñ zanieczyszczenia gleb metalami ciê kimi przedstawiono na mapie 11. Podsumowuj¹c nale y zaznaczyæ, e nie stwierdza siê nigdzie wyst¹pienia stê eñ o³owiu, które odbiega³yby od wartoœci charakteryzuj¹cych gleby 5. GLEBY w stanie naturalnym (stopieñ 0). Powszechne stosowanie benzyn bezo³owiowych przynosi wymierne efekty ograniczania emisji, zanieczyszczania i w konsekwencji kumulacji szkodliwych substancji w glebach otaczaj¹cych szlaki komunikacyjne. Zanieczyszczenie gleb cynkiem i kadmem na poziomie zawartoœci podwy szonych (I stopieñ) zwi¹zane jest z mechanik¹ zu ycia opon samochodowych. Zwi¹zki tych pierwiastków wykorzystywane s¹ w technologii produkcji opon, które œcieraj¹c siê podczas jazdy, powoduj¹ emisjê œladowych iloœci tych zwi¹zków do atmosfery, sk¹d trafiaj¹ w postaci opadu do gleby, co znajduje potwierdzenie w wynikach przeprowadzonych badañ. Badania wp³ywu tras komunikacyjnych na jakoœæ chemiczn¹ gleb prowadzone w ramach kilkuletniego cyklu badawczego pozwalaj¹ zauwa yæ poprawê stanu jakoœci chemicznej gleb na podstawie zawartoœci metali ciê kich w glebach pasa przydro - nego. Zawartoœæ cynku (Zn) na przestrzeni lat objêtych badaniami ulega³a skokowym zmianom. Stê enia charakterystyczne dla gleb silnie zanieczyszczonych (IV stopieñ) stwierdzono w 1994 r. w Wólce Okopskiej, po³o onej na trasie Che³m Dorohusk. W latach nastêpnych odnotowywano podwy szone zawartoœci tego pierwiastka w badanych glebach na pograniczu I i II stopnia zanieczyszczenia. W 1999 r. we wszystkich przebadanych ppk. stwierdzono zawartoœci na poziomie stopnia 0 (odpowiadaj¹cego stanowi naturalnemu). Podobne tendencje mo na zauwa yæ w zmiennoœci stê eñ kadmu (Cd), którego podwy szone zawartoœci charakterystyczne dla œredniego zanieczyszczenia (stopieñ III) zarejestrowano w 1994 i 1995 r., po czym w kolejnych latach odnotowano spadek stê eñ do poziomu I i II stopnia zanieczyszczenia. Zauwa alne s¹ œcis³e korelacje pomiêdzy stê eniami cynku i kadmu, których wzajemne zale - noœci zosta³y opisane powy ej (tabela 3). Wysypiska odpadów komunalnych i sk³adowiska przemys³owe Wysypiska odpadów komunalnych, w równym stopniu jak sk³adowiska odpadów przemys³owych, w szczególnoœci zaœ obiekty starego typu bez odpowiednich zabezpieczeñ, stanowi¹ powa ne zagro- enie dla œrodowiska. Opady atmosferyczne omywaj¹c bry³ê sk³adowiska, wyp³ukuj¹ z niego toksyczne substancje, które w postaci odcieków mog¹ stanowiæ Ÿród³o ska enia zarówno dla gleb, wód gruntowych, jak i w konsekwencji wód podziemnych. Do badañ przewidzianych w 1999 r. wytypowano 11 obiektów: 2 sk³adowiska odpadów przemys³owych, 1 komunalno-przemys³owe i 8 wysypisk komunalnych. Objête badaniami tereny, znajduj¹ce siê w strefie bezpoœredniego oddzia³ywania wysy- 131

3 Tabela 2. Wyniki badañ gleb przy wybranych trasach komunikacyjnych (1999 r.) Lp. Punkt poboru gleby Zakres zarejestrowanych stê eñ [mg/kg s. m.] Zn Pb Cu Cd Ni Cr Trasy wylotowe z Lublina 1. Ul. Zemborzycka 24,5-96,3 4,0-11,2 3,1-10,5 0,09-0,35 2,1-5,5 4,7-16,7 2. Ul. Abramowicka 25,9-49,0 12, ,8-23,2 0,11-1,0 9,7-20,6 19,5-33,3 3. Droga Mêczenników Majdanka 20,9-58,1 7,2-34,9 4,7-11,8 0,07-0,28 5,5-12,5 9,8-29,1 4. Al. Wincentego Witosa 18,9-36,7 6,9-12,2 4,6-8,0 0,09-0,23 7,1-9,0 15,6-21,0 5. Al. Warszawska 21,8-32,2 6,9-11,2 7,0-9,8 0,12-0,22 8,1-13,0 8,1-23,3 6. Ul. Na³êczowska 21,1-43,9 7,1-13,7 6,9-15,9 0,10-0,56 7,8-11,1 11,8-26,4 7. Al. Kraœnicka 28,8-53,0 7,8-12,6 9,3-17,6 0,09-0,30 6,9-14,0 11,8-25,1 8. Ul. Me³giewska 30,3-43,7 9,8-12,9 8,5-12,4 0,13-0,31 10,9-13,9 27,8-40,9 9. Al. Spó³dzielczoœci Pracy 15,3-42,4 10,4-12,6 10,0-25,3 0,18-0,22 8,2-12,5 13,1-28,6 10. Ul. Turystyczna 34,2-64,4 4,0-13,0 4,3-10,7 0,08-0,28 6,1-11,4 26,1-34,0 Trasa Che³m - Lublin 11. Marynin 41,8-75,4 4,5-13,5 7,1-13,6 <0,5-1,65 21,1-27,0 20,0-42,5 12. Janów 16,7-59,8 5,2-10,7 2,7-11,4 0,17-0,8 3,2-28,6 5,6-21,6 Trasa Che³m - Dorohusk 13. Srebrzyszcze s. lewa 23,0-27,4 10,0-14,0 1,4-2,2 0,37-0,56 3,1-3,9 5,5-6,2 14. Srebrzyszcze s. prawa 18,3-30,6 8,7-14,0 2,1-3,4 0,35-0,55 3,7-4,2 6,5-7,1 15. Berdyszcze s. lewa 20,3-22,1 11,0 1,1-1,7 0,37-0,40 2,3-2,5 3,7 16. Berdyszcze s. prawa 13,7-47,8 4,0-15,7 1,1-6,6 0,17-0,57 2,3-4,3 4,0-6,5 Trasa Che³m - Hrubieszów 17. Krzy. Wojs³awickie 50,9-70,7 24,0-39,0 11,2-18,3 1,3-1,82 19,1-23,1 13,9-22,3 18. Kamieñ 14,4-68,7 1,0-7,5 3,2-9,9 <0,05-0,45 4,0-6,9 5,1-9,2 19. Bia³opole 9,5-53,6 3,0-16,2 3,6-16,5 0,15-0,87 4,0-20,0 6,1-21,8 Droga miêdzynarodowa E-30 Warszawa-Moskwa 20. Zalesie 15,7-37,2 3,9-10,2 5,3-9,0 0,1-0,3 5,6-11,5 4,6-13,4 Trasa Lublin - Bia³ystok 21. Turów 17,6-28,9 3,8-8,3 2,9-5,1 <0,1-0,1 2,3-10,8 1,8-5,5 Trasa Bia³a Podlaska - Zamoœæ 22. Wisznice 9,8-32,7 0,8-11,0 2,1-5,4 0,0-0,2 2,2-6,3 0,0-3,6 Trasa Lublin - Zamoœæ (droga krajowa nr 17) 23. Stary Zamoœæ 25, ,0-18,4 12,3-30,9 0,1-0,32 6,3-11,7 10,7-21,6 stopieñ zanieczyszczenia gleby 0 - I Ulice przelotowe miasta Zamoœæ (droga krajowa nr 17) 24. ul. Lubelska 36, ,2-16,6 9,6-16,1 0,2-0,38 10,8-14,0 13,7-50,8 25. ul. Legionów 38,7-46,3 12,7-40,9 11,6-17,2 0,2 10,5-15,2 13,2-17,0 26. ul. Lwowska 47,4-55,5 16,6-37,5 11,6-19,5 0,2 10,5-15,2 13,2-17,0 Stopieñ zanieczyszczenia gleby 0 - I Ulice przelotowe miasta Tomaszów Lub. (droga krajowa nr 17) 27. ul. Zamojska 40,3-57,2 10,1-15,7 13,4-26,0 0,2 6,1-8,9 6,8-12,6 28. ul. Lwowska 23,4-56,6 3,9-19,9 5,72-8,34 0,1-0,26 2,5-5,4 8,6-13,9 Trasa Tomaszów Lub. - Hrebenne (droga krajowa nr 17) 29. Lubycza Królewska 18,9-43,2 3,1-10,9 3,7-14,3 0,1-0,21 1,7-9,3 7,1-12,0 132

4 Tabela 3. Zmiennoœæ zanieczyszczenia gleb w rejonie tras komunikacyjnych na przestrzeni lat Lp. Rok badañ Zakres zarejestrowanych stê eñ [mg/kg s. m.] Zn Pb Cu Cd Ni Cr Trasa Che³m Lublin ,0-108,0 10,8-54,9 6,5-43,1 1,3-6,0-5,1-27,1 Stopieñ zanieczyszczenia gleb 0-I 0 0-I I-III , ,5-48,0 2,0-9,5 0,5-5,5-11,3-41,6 Stopieñ zanieczyszczenia gleb 0-I III ,8-64,8 1,5-25,5 3,4-9,7 0,35-1,1-7,1-40,2 Stopieñ zanieczyszczenia gleb I ,6-62,5 6,0-13,5 3,0-7,5 0,1-0,95 6,1-19,8 11,1-41, ,9-119,1 <1,5-29 3,4-8,3 <0,05-3,5 5,2-17,7 7,6-53 Stopieñ zanieczyszczenia gleb 0-II III 0 0-I ,7-75,4 4,5-13,5 2,7-13,6 <0,5-1,65 3,2-28,6 5,6-42,5 Trasa Che³m Dorohusk ,8-832,3 6,2-45,3 2,6-169,1 0,3-5,5-2,7-26,7 Stopieñ zanieczyszczenia gleb 0-IV 0-I 0-IV 0-III ,0-140,0 0-57,5 0-19,5 n.w.-3,0-0-34,0 Stopieñ zanieczyszczenia gleb 0-I I ,7-97,0 4,5-30,0 1,1-14,7 0,05-1,1 - <2,5-14,0 Stopieñ zanieczyszczenia gleb I ,0-93,5 <1,5-20,5 1,1-11,2 <0,05-1,5 1,4-19,2 2,9-19,6 Stopieñ zanieczyszczenia gleb 0-I II ,7-159,9 <1,5-30,4 0,9-12,6 <0,05-3,06 1,4-14,6 <2,5-22,4 Stopieñ zanieczyszczenia gleb 0-II III ,7-47,8 4,0-15,7 1,1-6,6 0,17-0,57 2,3-4,3 3,7-7,1 Trasa Che³m Hrubieszów , ,4-41,2 1,5-16,5 0,16-3,88 1,5-15,2 3,3-22,8 Stopieñ zanieczyszczenia gleb 0-II III ,5-70,7 1,0-39,0 3,2-18,3 <0,05-1,82 4,0-23,1 5,1-22,3 Trasy wylotowe z Lublina , ,7-29,2 3,7-17,0 0,05-2,4 4, ,3-45,4 Stopieñ zanieczyszczenia gleb 0-I I 0-III ,3-96,3 4,0-34,9 3,1-25,3 0,07-1,0 2,1-20,6 4,7-40,9 pisk, charakteryzowa³y siê w wiêkszoœci przypadków raczej zadowalaj¹cym stanem czystoœci. W tabelach 4 i 5 przedstawiono zakresy wykonanych oznaczeñ oraz wielkoœci stwierdzonych stê eñ. Badania przeprowadzone w otoczeniu wysypisk wykaza³y, e gleby charakteryzowa³y siê naturaln¹ zawartoœci¹ pierwiastków (stopieñ 0) niezale nie od 5. GLEBY zró nicowanych w³aœciwoœci fizykochemicznych, jak sk³ad granulometryczny czy odczyn. Wyj¹tkiem jest wysypisko dla miasta Che³ma zlokalizowane w Srebrzyszczu. Jest to obiekt starego typu, dla którego min¹³ okres eksploatacji, lecz z powodu braku innego, wysypisko jest nadal eksploatowane. Wysypisko znacznie przepe³nione, o pod³o u bez ekranizacji jest Ÿród³em emisji substancji silnie toksycz- 133

5 Tabela 4. Ocena zawartoœci metali ciê kich w glebach przebadanych w 1999 r. w rejonie wysypisk odpadów komunalnych Lp. Sk³adowisko/ lokalizacja Metale [mg/kg] Pb Cd Ni Cu Zn Cr 1. Dorohucza sk³. odp. przem. 6,9-8,1 n.w.-0,1 1,2-3,1 8, ,2-4,4 2. Serniki sk³. odp. przem. 17,6-19,2 0,12-0,22 8,6-9,6 4,8-6,2 26,0-31,0 16,2-19,3 3. Jawidz/Spiczyn 7,9-9,8 0,11-0,18 10,5-12,0 4,3-5,6 18,0-23,0 5,7-9,9 4. Zamoœæ/Dêbowiec 4,7-276,2 0,30 4,6-48,4 3,54-17,6 17,7-82,8 3,21-9,7 Stopieñ zanieczyszczenia gleby 0 - II Tomaszów Lubelski 8,4-10,3 0,30 4,4-5,2 7,68-10,33 19,3-23 0,26-3,16 6. Bi³goraj/Korczów 8,3-11,1 0,30 1,3-1,5 1,84-2,38 11,9-12 2,02-2,63 7. Hrubieszów 6,3-9,3 0,30 10,1-11,2 8,41-13,17 26,5-47,1 14,65-17,53 8. Szczebrzeszyn/B³onie 9,7-10,2 0,30 8,4-11,1 11,07-11,8 31,3-31,9 5,77-12,72 9. Horod³o/Kopy³ów 5,8-6,9 0,2-0,3 2,0-2,4 3,71-6,62 16,5-33,7 0,79-0, ukowa/podsoœnina 14,6-17,8 0,20 1,3-2,1 2,67-5,78 11,7-17,1 1,66-2, Che³m/Srebrzyszcze <0,5-3, Stopieñ zanieczyszczenia gleby 0 - I 0 - II 0 - I 0 - I I - II 0 - II nych, trafiaj¹cych bezpoœrednio do gleby. Próby pobrane z warstwy powierzchniowej, w punktach rozmieszczonych na kierunku sp³ywów powierzchniowych z wysypiska, zawiera³y metale ciê kie w zakresie 0 II stopnia zanieczyszczenia. II stopieñ stwierdzono w 17% zbadanych prób: kadm 1, cynk 3, chrom 1 próba. Wiêkszoœæ uzyskanych wyników odpowiada³a I stopniowi (57%). Naturaln¹ zawartoœæ pierwiastków (0 stopieñ zanieczyszczenia) stwierdzono w 8 próbach (26%) w odniesieniu do 30 pobranych prób. Kilkuletnie badania prowadzone wokó³ tego obiektu potwierdzaj¹ koniecznoœæ jego wy³¹czenia z eksploatacji, jak równie przyst¹pienia do procesu rekultywacji wysypiska. W przypadku wysypiska odpadów komunalnych w Dêbowcu (Zamoœæ) stwierdzono w porównaniu do roku 1998 wzrost zawartoœci niektórych pierwiastków: niklu (Ni), o³owiu (Pb), kadmu (Cd) oraz cynku (Zn). Znacznie podwy szona zawartoœæ o³owiu (II stopieñ zanieczyszczenia) oraz niklu (na pograniczu 0 i I stopnia zanieczyszczenia) w otoczeniu wysypiska odpadów komunalnych w Dêbowcu, mog³a byæ wynikiem wczeœniejszego odprowadzania osadów œciekowych na teren wysypiska. Lokalizacjê ppk. oraz stopieñ zanieczyszczenia gleb metalami ciê kimi przedstawiono na mapie 11. Zanieczyszczenie gleb pestycydami z grupy wêglowodorów chlorowanych scharakteryzowane na podstawie czêstotliwoœci ich wystêpowania w próbach i wyników ze stê eñ dodatnich porównano z wynikami badañ prowadzonymi na terenach typowo rolniczych. W oparciu o dane literaturowe nale- y stwierdziæ, e by³y one na poziomie zbli onym do podawanych wyników pozosta³oœci pestycydów w polskich glebach. Badania sk³adu biologicznego gleby wokó³ sk³adowisk w aspekcie zagro enia bakteriologicznego poprzez okreœlenie wskaÿników: miana Coli typu fekalnego oraz miana Clostridium perfringens (bakterii przetrwalnikuj¹cych) wykaza³y du e zró nicowanie poziomu sanitarnego gleby. W oparciu o literaturê mo na wnioskowaæ, e o zanieczyszczeniu mikrobiologicznym gleby mog³y œwiadczyæ wyniki: miano Coli 0,001; 0,0001 i miano Clostridium perfingensa 0,001. Tereny oko³owysypiskowe w sposób szczególny zagro one sanitarnie mog¹ byæ miejscem okresowego lub sta³ego zanieczyszczenia mikrobiologicznego gleby. 134

6 Zanieczyszczenie gleb metalami ciê kimi w województwie lubelskim Bia³a Podl. uków Radzyñ Podl. Parczew Ryki W³odawa Lubartów Pu³awy êczna Lublin Œwidnik Opole Lub. Che³m Krasnystaw Kraœnik Hrubieszów Zamoœæ Janów Lub. Bi³goraj Stopnie zanieczyszczenia Tomaszów Lub. zawartoœæ naturalna (0) zawartoœæ podwy szona (I) s³abe zanieczyszczenie (II) Mapa 11. Zanieczyszczenie gleb metalami ciê kimi w województwie lubelskim 5. GLEBY 135

7 Tabela 5. Mikrobiologiczne zanieczyszczenie gleb oraz zawartoœæ pestycydów w glebach przebadanych w 1999 r. w rejonie wysypisk odpadów komunalnych Lp. Sk³adowisko/ lokalizacja Fenole Pestycydy [mg/kg] Bakteriologia mg/kg ghch DDT DMDT M.Coli M.Clost. 1. Zamoœæ/Dêbowiec 0,49 0,006 0,008 0, Tomaszów Lubelski 1,16 0,0063 0,01 0, Bi³goraj/Korczów 0,27 0,0065 0,019 0,08 4. Hrubieszów 0,33 0,003 0,005 0, Szczebrzeszyn/B³onie 0,27 0,003 0,007 0, Horod³o/Kopy³ów 0,33 0,0006 0,005 0, ukowa/podsoœnina 0,34 0,0074 0,044 0,0128 0,04 0,04 0,025 0,004 0,001 0,004 0,01 0,001 0,006 0,04 0,2 0,0001 0,1 0,01 0,04 0,004 0,01 0,04 0,002 0,004 0,001 0,2 0,04 0,04 0,001 0,04 0, Wnioski Wyniki badañ gleb przeprowadzonych w 1999 r., podobnie jak w roku ubieg³ym, nie wykaza³y w sposób jednoznaczny i zdecydowany ujemnego wp³ywu na œrodowisko obiektów o zró nicowanych warunkach gruntowych i eksploatacyjnych. Wysypiska odpadów komunalnych po³o one na obszarach wiejskich stanowiæ mog¹ powa ne Ÿró- d³a zagro enia dla jakoœci œrodowiska rolniczego, ze wzglêdu na brak kontrolowanego sk³adowania, sta- ³ego nadzoru, specjalistycznego sprzêtu. Wysypiska odpadów komunalnych, jak równie sk³adowiska odpadów przemys³owych, ze wzglêdu na roz³o ony w czasie d³ugotrwa³y proces oddzia³ywania na poszczególne elementy œrodowiska, wymagaj¹ cyklicznego monitorowania w tym zakresie. 136