OSZUSTWA W SPRAWACH DOTYCZĄCYCH STANU CYWILNEGO

Transkrypt

1 DYREKCJA GENERALNA DS. POLITYKI WEWNĘTRZNEJ DEPARTAMENT TEMATYCZNY C: PRAWA OBYWATELSKIE I SPRAWY KONSTYTUCYJNE KWESTIE PRAWNE OSZUSTWA W SPRAWACH DOTYCZĄCYCH STANU CYWILNEGO STRESZCZENIE PE PL

2 Niniejszy dokument został przygotowany na wniosek Komisji Prawnej Parlamentu Europejskiego. AUTOR Duncan MACNIVEN, były dyrektor Generalnego Urzędu Stanu Cywilnego dla Szkocji, przewodniczący Międzynarodowej Komisji Stanu Cywilnego (MKSC) WŁAŚCIWY ADMINISTRATOR Vesna Naglic Departament Tematyczny C: Prawa Obywatelskie i Sprawy Konstytucyjne Parlament Europejski B-1047 Bruksela Adres elektroniczny: vesna.naglic@europarl.europa.eu WERSJE JĘZYKOWE Oryginał: FR Tłumaczenie: BG/ES/CS/DA/DE/EN/ET/EL/IT/LV/LT/HU/MT/NL/PL/PT/RO/SK/SL/FI/SV O REDAKCJI W celu skontaktowania się z departamentem tematycznym lub zaprenumerowania jego comiesięcznego biuletynu prosimy pisać na adres: poldep-citizens@europarl.europa.eu Parlament Europejski, dokument ukończono w listopadzie 2012 r. Unia Europejska, 2012 Niniejszy dokument jest dostępny w internecie na stronie: UWAGA Opinie wyrażone w niniejszym dokumencie są jedynie opiniami autorów i niekoniecznie odzwierciedlają oficjalne stanowisko Parlamentu Europejskiego. Powielanie i tłumaczenie do celów niehandlowych jest dozwolone pod warunkiem wskazania źródła oraz wcześniejszego poinformowania wydawcy i wysłania mu egzemplarza. 2

3 STRESZCZENIE Międzynarodowa Komisja Stanu Cywilnego (MKSC) to organizacja międzyrządowa, w której skład wchodzą zarówno państwa członkowskie UE, jak i państwa, które do UE nie należą. Zadaniem istniejącej od ponad 60 lat MKSC jest ułatwianie współpracy międzynarodowej w sprawach dotyczących stanu cywilnego i wymiany informacji między urzędnikami zajmującymi się tą dziedziną. Wiarygodność informacji zapisanych w rejestrach stanu cywilnego jest przedmiotem szczególnej uwagi MKSC, nic więc dziwnego, że organizacja ta pochyliła się nad problemem oszustw w sprawach dotyczących stanu cywilnego. Specjalna stała grupa robocza przygląda się nowym tendencjom w tej materii i ocenia środki, jakie państwa zamierzają wprowadzić, by przeciwdziałać oszustwom. Prace MKSC w dziedzinie oszustw w sprawach dotyczących stanu cywilnego zaowocowały w szczególności dwiema analizami z zakresu prawa porównawczego i jednym zaleceniem skierowanym do władz państwowych. ANALIZA Z 1996 R., UAKTUALNIONA W 2000 R. Pierwszą analizę, zatytułowaną Oszustwa w sprawach dotyczących stanu cywilnego w państwach należących do MKSC, opublikowano w 1996 r. Poświęcona jest oszustwom polegającym na pośrednim spowodowaniu błędu urzędnik stanu cywilnego wpisuje do rejestrów fakt niezgodny z prawdą lub niezaistniały, lub też przepisuje do rejestrów niewiarygodne akty zagraniczne. W analizie opisano w pierwszej kolejności rodzaje oszustw oraz przedstawiono sposoby walki z nimi stosowane w poszczególnych państwach należących do MKSC, a następnie przeanalizowano zalety i niedostatki tych środków. Analizę uaktualniono w 2000 r. i uzupełniono ją o notę dotyczącą zgodności z europejską konwencją praw człowieka przepisów ustawodawczych i wykonawczych przyjętych przez państwa w celu zwalczania oszustw w sprawach dotyczących stanu cywilnego. Z odpowiedzi państw należących do MKSC wyłania się obraz ogólnych wspólnych tendencji, np. powszechności będących w obiegu fałszywych zagranicznych aktów stanu cywilnego, liczby małżeństw pozornych czy pojawienia się formy oszustwa polegającej na uznaniu faktów z zakresu stanu cywilnego na podstawie oświadczenia niezgodnego z prawdą. W większości przypadków urzędnik stanu cywilnego może zwrócić się do przedstawicieli swojego państwa za granicą o sprawdzenie podanych informacji i odmówić wpisania aktu do rejestru lub skierować do właściwych organów wniosek o unieważnienie wadliwego aktu. Podczas tych czynności napotyka jednak niezwykle silną ochronę swobody zawierania małżeństw, co często prowadzi do odstąpienia z braku dowodów od wniesienia sprawy mającej na celu zwalczanie procederu zawierania małżeństw pozornych bądź jeszcze przed zawarciem związku, bądź też post factum. Kolejna powszechna tendencja to niejednakowy stopień organizacji państw w obliczu problemu oszustw: ewentualna koordynacja działań poszczególnych służb, zainicjowanie wspólnej refleksji, wprowadzenie międzynarodowej wymiany informacji w tej dziedzinie. W tym kontekście powołać się można tylko na 3

4 nieliczne doświadczenia. Fakt ten skłania to myślenia, jeśli porównać go do rozbudowanych środków wprowadzonych w ostatnim czasie w odniesieniu do wiz. ANALIZA Z 2010 R. Drugą analizę, zatytułowaną Małżeństwa pozorne. Analiza małżeństw zawieranych w celu uzyskania korzyści w państwach należących do MKSC, opublikowano we wrześniu 2010 r. W publikacji tej skoncentrowano się w większej mierze na jednym ze zjawisk ujętych w analizie z 1996 r., które wydaje się narastać, a mianowicie na zjawisku małżeństw pozornych. Trudno podać liczbę takich związków, gdyż niemal żadne państwo nie dysponuje oficjalnymi danymi statystycznymi na ten temat. Związki te są przedmiotem uwagi organów państwowych w większości krajów należących do MKSC. Zdecydowano, że analiza nie będzie we wszystkich przypadkach obejmować zarejestrowanych związków niemałżeńskich, którym również często przysługują warunki korzystniejsze niż w przypadku par żyjących w zwykłym konkubinacie. Trzeba przyznać, że niektóre skutki wynikające z małżeństwa na mocy ustawodawstwa poszczególnych państw mogą być mniej lub bardziej atrakcyjne i skłaniać do tego rodzaju oszustw, dotyczących w szczególności małżeństw zawieranych przez obywatela Unii Europejskiej i osobę spoza UE. Z myślą o zwalczaniu tego zjawiska przyjęto środki zapobiegawcze lub sankcje a posteriori, przy czym jedna z największych trudności polega na tym, by nie naruszać swobody zawierania małżeństw, którą gwarantuje każdej jednostce art. 23 Międzynarodowego paktu praw obywatelskich i politycznych oraz art. 12 europejskiej konwencji praw człowieka. Jest to kwestia politycznie bardzo delikatna, a zakres swobody pozostawiony państwom ograniczony jest przez ich zobowiązania międzynarodowe, żadne z państw należących do MKSC (za wyjątkiem Wielkiej Brytanii) nie zgłasza jednak decyzji ani opinii, zgodnie z którymi ustawodawstwo danego państwa miałoby naruszać te zobowiązania. Ogólnie rzecz ujmując, można uznać, że ryzyko naruszenia prawa do zawarcia małżeństwa jest mniejsze, jeżeli zamiast odmawiać zawarcia związku w razie podejrzenia, że jest to małżeństwo pozorne, unieważnia się post factum korzyści nabyte przez zainteresowanych, jeśli podejrzenie to okaże się uzasadnione. Z ostatniego posiedzenia grupy roboczej MKSC ds. oszustw wynika, że zwalczanie małżeństw lub związków partnerskich zawieranych w celu uzyskania korzyści lub pod przymusem jest nadal przedmiotem głębokiej troski wielu państw, stoją one jednak zarazem wobec konieczności przestrzegania i ochrony prawa do zawarcia małżeństwa. Grupa robocza odnotowała również, że państwa nadal aktywnie zwalczają fałszowanie dokumentów, jednak podczas tych działań natrafiają czasem na przeszkody w postaci konieczności uszanowania wolności osobistych. ZALECENIE MKSC NR 9 Zalecenie (nr 9) dotyczące walki z fałszowaniem dokumentów przyjęto w Strasburgu w dniu 17 marca 2005 r. Autorzy zalecenia wyszli z prostego stwierdzenia: państwa coraz częściej mają do czynienia z zagranicznymi aktami stanu cywilnego poświadczającymi niezgodne z rzeczywistością fakty z zakresu stanu cywilnego. Zalecenie wydano w odpowiedzi 4

5 na apele państw należących do MKSC o usystematyzowanie informacji wymienianych w ramach stałej grupy roboczej. W zaleceniu zwrócono uwagę władz na przesłanki pozwalające wskazać akty stanu cywilnego, które mimo uwierzytelnienia mogą okazać się wadliwe, błędne lub fałszywe. Przypomniano, jakie znaki materialne świadczą o autentyczności wszelkich odpisów i wypisów z rejestru stanu cywilnego (muszą być podpisane i opatrzone datą przez właściwy organ, w stosownym przypadku opatrzone pieczęcią tego organu, a także zawierać informację o rejestrze, z którego pochodzą), i przedstawiono wykaz przesłanek mogących wskazywać, że dany akt stanu cywilnego lub przedłożony dokument jest wadliwy, błędny lub fałszywy, co wynika bądź z warunków sporządzenia aktu lub dokumentu, bądź z czynników zewnętrznych. Zalecenie ma także pobudzać państwa należące do MKSC do współpracy w dziedzinie rozpoznawania tego rodzaju dokumentów. W zależności od sytuacji organ, do którego wpłynie sprawa, odmówi uznania skutków dokumentu lub oceni, czy można uznać skutki, mimo że dokument jest wadliwy lub zawiera błąd. WNIOSKI Oszustwa w sprawach dotyczących stanu cywilnego to temat podejmowany na wszystkich posiedzeniach MKSC; doraźna grupa robocza odbywa regularne nieformalne spotkania, by analizować nowe tendencje występujące w państwach należących do MKSC oraz działania rozważane w celu zapobieżenia tym zjawiskom. Prowadzone obecnie prace dotyczą w szczególności dwóch tematów: nowych technologii i identyfikacji oraz sprawdzania autentyczności aktów wystawionych za granicą. 5