Poszerzanie kompetencji z zakresu prawa handlowego w państwach członkowskich

Transkrypt

1 Poszerzanie kompetencji z zakresu prawa handlowego w państwach członkowskich BADANIE Sporządzono na wniosek Komisji Prawnej STRESZCZENIE Treść Niniejsze badanie, zlecone przez Departament Tematyczny ds. Praw Obywatelskich i Spraw Konstytucyjnych Parlamentu Europejskiego na wniosek Komisji Prawnej Parlamentu Europejskiego (JURI), rzuca światło na kwestię transgranicznych umów handlowych i ich funkcjonowanie w teorii i w praktyce. W badaniu opisano ramy prawne funkcjonowania umów handlowych i przeanalizowano obecne praktyki handlowe pod względem wyboru prawa właściwego i wyboru sądu właściwego. Wykazano, że prawa i sądy w niektórych państwach cieszą się większą popularnością niż w innych państwach i zaproponowano przyjęcie szeregu środków służących usprawnieniu rozstrzygania sporów międzynarodowych w UE. W badaniu zaproponowano między innymi wprowadzenie trybu przyspieszonego dla transgranicznych spraw handlowych i ustanowienie wyspecjalizowanych sądów lub izb na potrzeby transgranicznych spraw handlowych w każdym państwie członkowskim. Ponadto zaproponowano ustanowienie Europejskiego Sądu Gospodarczego. PE

2 Departament Tematyczny ds. Praw Obywatelskich i Spraw Konstytucyjnych O PUBLIKACJI Niniejsze badanie przeprowadzone na wniosek Komisji Prawnej Parlamentu Europejskiego zlecił, nadzorował i opublikował Departament Tematyczny ds. Praw Obywatelskich i Spraw Konstytucyjnych. Departamenty tematyczne dostarczają niezależnych opinii eksperckich, zarówno w Parlamencie Europejskim, jak i poza nim, celem wspierania komisji parlamentarnych i innych organów parlamentarnych w kształtowaniu prawodawstwa i sprawowaniu kontroli demokratycznej nad polityką wewnętrzną i zagraniczną UE. W celu skontaktowania się z Departamentem Tematycznym ds. Praw Obywatelskich i Spraw Konstytucyjnych lub zaprenumerowania jego comiesięcznego biuletynu prosimy pisać na adres: poldepcitizens@europarl.europa.eu WŁAŚCIWY ADMINISTRATOR BADANIA Udo BUX Departament Tematyczny ds. Praw Obywatelskich i Spraw Konstytucyjnych Parlament Europejski B-1047 Bruksela poldep-citizens@europarl.europa.eu POMOC REDAKCYJNA Monika Laura LAZARUK AUTOR Prof. dr Giesela RÜHL, LL.M. (Berkeley), Uniwersytet w Jenie (Niemcy) WERSJE JĘZYKOWE Oryginał: EN Dokument ukończono we wrześniu 2018 r. Unia Europejska, 2018 Niniejszy dokument jest dostępny w internecie na stronie: ZASTRZEŻENIE PRAWNE Opinie wyrażone w niniejszym dokumencie są jedynie opiniami autorów i niekoniecznie odzwierciedlają oficjalne stanowisko Parlamentu Europejskiego. Powielanie i tłumaczenie do celów niehandlowych jest dozwolone pod warunkiem wskazania źródła oraz wcześniejszego poinformowania wydawcy i wysłania mu egzemplarza. 2

3 Poszerzanie kompetencji z zakresu prawa handlowego w państwach członkowskich STRESZCZENIE Transgraniczne umowy handlowe podlegają mozaice norm i przepisów prawnych. Aby wyeliminować lub choćby zmniejszyć wynikającą z tego faktu niepewność prawa, podmioty gospodarcze na szczeblu międzynarodowym i w UE często określają prawo właściwe i sąd właściwy. W takich przypadkach szczególną popularnością cieszą się prawo angielskie i szwajcarskie oraz angielskie i szwajcarskie sądy: w wielu badaniach empirycznych wykazano, że prawa i sądy tych dwóch państw są częściej wybierane niż prawa i sądy innych państw, w szczególności innych państw członkowskich. Parlament Europejski wezwał zatem do debaty na temat możliwości poszerzenia kompetencji z zakresu prawa handlowego w UE. Niniejsze badanie, zlecone przez Komisję Prawną Parlamentu Europejskiego, ma stanowić wkład w tę debatę przez przeanalizowanie transgranicznych umów handlowych i ich funkcjonowania w teorii i w praktyce. W badaniu opisano obowiązujące ramy prawne i przeanalizowano praktyki handlowe pod względem klauzuli wyboru prawa właściwego i klauzuli prorogacyjnej. Ponadto omówiono niektóre konsekwencje nierównego podziału kompetencji w zakresie prawa handlowego w UE. Przedstawiono również szereg sugestii dotyczących zwiększenia atrakcyjności rozstrzygania międzynarodowych sporów handlowych w UE. Poniżej podsumuję najważniejsze ustalenia badania (pkt 1) i zalecenia (pkt 2) oraz przedstawię zwięzłą prognozę (pkt 3). 1. Ustalenia 1.1. Transgraniczne umowy handlowe funkcjonują w złożonym środowisku prawnym (ppkt 2.1). Podlegają mozaice przepisów krajowych, europejskich i międzynarodowych w zależności od tego, czy przedmiotem sprawy są kwestie związane z prawem materialnym (ppkt 2.1.1), wyborem prawa właściwego (ppkt 2.1.2) czy rozstrzyganiem sporów (ppkt 2.1.3). Aby wyeliminować niepewność prawa wynikającą z tej mozaiki obowiązujących norm i przepisów prawnych, podmioty gospodarcze, na szczeblu międzynarodowym i w UE, bardzo często określają prawo właściwe i sąd właściwy za pomocą klauzuli wyboru prawa właściwego i klauzuli prorogacyjnej (ppkt 2.2). W takich przypadkach szczególną popularnością cieszą się prawo angielskie i szwajcarskie oraz angielskie i szwajcarskie sądy: w wielu badaniach empirycznych wykazano, że prawa i sądy tych dwóch państw są częściej wybierane niż prawa i sądy innych państw, w szczególności innych państw członkowskich (ppkt i 2.2.2). Przykładowo w Zjednoczonym Królestwie Sąd Gospodarczy w Londynie stał się forum uznanym na szczeblu międzynarodowym, przyciągającym podmioty gospodarcze nie tylko z UE, ale z całego świata. Sądy w innych państwach członkowskich nie są natomiast równie popularne Fakt, iż niektóre prawa i sądy są bardziej popularne od innych świadczy o nierównym podziale kompetencji z zakresu prawa handlowego między państwami, a w szczególności w UE. Ustalenie to nie jest problemem per se. Problemy mogą jednak pojawić się w sytuacji, gdy nie wszystkie podmioty gospodarcze mają możliwość wyboru prawa i sądów powszechnie uważanych za najlepsze. Na przykład wiele podmiotów nie może wnieść skargi do sądów angielskich, ponieważ koszty postępowania w Anglii są szczególnie wysokie. Podmioty te decydują się na skorzystanie z innych rozwiązań dostępnych w swoim kraju pochodzenia lub w kraju pochodzenia drugiej strony umowy. Biorąc jednak pod uwagę systemy wymiaru sprawiedliwości w sprawach cywilnych w państwach członkowskich jasne jest, że nie wszystkie z tych rozwiązań spełniają oczekiwania podmiotów gospodarczych (ppkt 3.1). 3

4 Departament Tematyczny ds. Praw Obywatelskich i Spraw Konstytucyjnych 1.3. Dodatkowym problemem jest perspektywa brexitu: jako że Zjednoczone Królestwo najprawdopodobniej utraci dostęp do europejskiej przestrzeni sądowej, w postępowaniach sądowych w Anglii nie będzie już można korzystać z wielu europejskich przepisów ułatwiających współpracę sądową w sprawach cywilnych. Przede wszystkich wyroki wydane przez sądy angielskie nie będą już bezpośrednio wykonywane zgodnie z rozporządzeniem Bruksela Ia. Nawet podmioty gospodarcze, które dotychczas chętnie korzystały z możliwości rozstrzygania sporów w Zjednoczonym Królestwie, mogą ponownie rozważyć swój wybór i szukać innych rozwiązań w pozostałych państwach członkowskich (ppkt 3.2). 2. Zalecenia W świetle powyższych ustaleń prawodawca Unii powinien podjąć szereg środków, aby zwiększyć atrakcyjność rozstrzygania transgranicznych sporów handlowych w UE (pkt 4). Środki te powinny dotyczyć z jednej strony wyboru prawa właściwego, a z drugiej strony rozstrzygania sporów Jeśli chodzi o wybór prawa właściwego, prawodawca Unii powinien wprowadzić zmiany do art. 3 rozporządzenia Rzym I i art. 14 rozporządzenia Rzym II (ppkt i 4.2.2). W szczególności powinien umożliwić podmiotom gospodarczym wybranie prawa innego niż prawo krajowe, takiego jak Zasady międzynarodowych kontraktów handlowych UNIDROIT lub Zasady europejskiego prawa umów (ppkt ). Ponadto ograniczenia określone w art. 3 ust. 2 i 3 rozporządzenia Rzym I oraz art. 14 ust. 2 i 3 rozporządzenia Rzym II należy skreślić w celu umożliwienia podmiotom gospodarczym wybrania prawa krajowego innego państwa lub państwa trzeciego w sprawach krajowych i europejskich bez konieczności stosowania przepisów prawa krajowego lub europejskiego (ppkt ). Wprowadzenie powyższych zmian zapewni podmiotom gospodarczym większą swobodę wyboru prawa właściwego oraz sprawi, że wybór sądu w jednym z państw członkowskich stanie się bardziej atrakcyjny Jeśli chodzi o rozstrzyganie sporów, prawodawca Unii powinien dążyć do usprawnienia rozstrzygania sporów transgranicznych na szczeblu państw członkowskich (ppkt 4.3) i na szczeblu UE (ppkt 4.4) Na szczeblu państw członkowskich prawodawca Unii powinien wprowadzić tryb przyspieszony dla transgranicznych spraw handlowych, podobny do trybu obowiązującego w przypadku transgranicznych drobnych roszczeń (ppkt 4.3.1). Dzięki temu w każdym państwie członkowskim byłaby dostępna szybka i skuteczna procedura rozstrzygania sporów międzynarodowych. Zapewniłoby to również wykonywanie umów handlowych w rozsądnym terminie. Z wielu powodów wprowadzenie europejskiego trybu przyspieszonego nie byłoby jednak cudownym panaceum. Po pierwsze, szybkość to nie wszystko; liczy się również wynik. Europejski tryb przyspieszony umożliwiłby zatem tylko osiągnięcie lepszych rezultatów w raczej prostych sprawach; w bardziej złożonych sprawach stanowiłby niewielką pomoc. Po drugie, nawet najlepsza procedura nie pomoże, jeśli sąd lub sędziowie nie mają kompetencji, wiedzy fachowej ani doświadczenia w zakresie transgranicznych spraw handlowych. W istocie Sąd Gospodarczy w Londynie zawdzięcza swoją popularność nie tylko szybkiej i skutecznej procedurze rozstrzygania sporów, ale również sędziom, którzy są bardzo szanowani i uważani za ekspertów w dziedzinie prawa handlowego Wprowadzenie europejskiego trybu przyspieszonego dla transgranicznych spraw handlowych może być zatem tylko pierwszym krokiem na drodze do poszerzenia ogólnych 4

5 Poszerzanie kompetencji z zakresu prawa handlowego w państwach członkowskich kompetencji z zakresu prawa handlowego w UE. Powinien temu towarzyszyć szereg dalszych środków, obejmujących przede wszystkim ustanowienie wyspecjalizowanych sądów lub izb na potrzeby transgranicznych spraw handlowych w każdym państwie członkowskim (ppk t 4.3.2). Sądy lub izby te byłyby właściwe do rozpoznawania transgranicznych spraw handlowych i mogłyby szybko poszerzyć kompetencje i wiedzę fachową, ponieważ częściej miałyby do czynienia z tym samym rodzajem spraw. Jeśli chodzi o tryb rozstrzygania sporów, wyspecjalizowane sądy lub izby powinny stosować europejski tryb przyspieszony. Powinny także umożliwiać przeprowadzenie postępowania w języku angielskim, aby uwzględnić szczególne potrzeby stron z zagranicy Dalsze środki, które należy podjąć, powinny obejmować 1) lepsze szkolenie sędziów i prawników w zakresie europejskiego prawa prywatnego międzynarodowego i międzynarodowych postępowań cywilnych (ppkt ); 2) zapewnienie lepszego dostępu do prawa europejskiego i obcego przez ustanowienie centralnej bazy danych oraz wprowadzenie trybu prejudycjalnego między państwami członkowskimi (ppkt ); oraz 3) lepsze kształcenie prawnicze w UE podnoszące poziom ogólnej wiedzy w zakresie europejskiego prawa prywatnego międzynarodowego i międzynarodowych postępowań cywilnych (ppkt ) Na szczeblu UE prawodawca Unii powinien dążyć do ustanowienia Europejskiego Sądu Gospodarczego (ppkt 4.4). Sąd ten stanowiłby uzupełnienie sądów państw członkowskich oraz byłby dodatkowym międzynarodowym sądem właściwym do rozstrzygania sporów transgranicznych. Rozwiązanie to przyniosłoby wiele korzyści. Po pierwsze, w Europejskim Sądzie Gospodarczym mogliby zasiadać sędziowie ze wszystkich państw członkowskich, mający doświadczenie w obszarze prawa handlowego. Dzięki temu sąd ten miałby niezbędną wiedzę fachową i niezbędne doświadczenie. Po drugie, Europejski Sąd Gospodarczy byłby sądem o prawdziwie międzynarodowym charakterze, ponieważ zasiadaliby w nim sędziowie reprezentujący różne wymiary sprawiedliwości i o różnym pochodzeniu kulturowym. Mógłby on w wiarygodny sposób prawdopodobnie lepiej niż jakikolwiek inny sąd krajowy sygnalizować swoją neutralność i bezstronność. Po trzecie, Europejski Sąd Gospodarczy mógłby również ponownie lepiej niż jakikolwiek inny sąd krajowy stanąć do rywalizacji na szczeblu globalnym w zakresie rozstrzygania międzynarodowych sporów handlowych, która nasiliła się w ostatnich latach, powodując ustanowienie międzynarodowych sądów gospodarczych na całym świecie. Dzięki temu rozwiązaniu Unia Europejska stałaby się na szczeblu globalnym atrakcyjnym miejscem rozstrzygania sporów międzynarodowych, co z kolei korzystnie wpłynęłoby na europejskie przedsiębiorstwa pod względem ich stosunków zarówno z innym europejskimi przedsiębiorstwami, jak i z podmiotami z państw trzecich. 3. Prognoza Zaproponowane środki, jeśli zostaną wdrożone, całkowicie odmienią i usprawnią możliwości rozstrzygania sporów w UE. Zapewni to podmiotom gospodarczym dostęp do wysokiej jakości sądownictwa i procedur we wszystkich państwach członkowskich, bez względu na ich wielkość i zasoby. W rezultacie podmioty gospodarcze będą mogły uzyskać zaufanie, że mogą dochodzić swoich roszczeń za granicą, niezależnie od miejsca pochodzenia drugiej strony umowy i bez względu na fakt, czy strony wybrały sąd właściwy. Ponadto sama UE stanie się atrakcyjnym miejscem rozstrzygania transgranicznych sporów handlowych. Będzie mogła konkurować z niektórymi wiodącymi ośrodkami rozstrzygania sporów na świecie, co z kolei powinno zwiększyć atrakcyjność UE jako miejsca do prowadzenia działalności gospodarczej. 5

6

7

8