DYREKCJA GENERALNA DS. POLITYK WEWNĘTRZNYCH DEPARTAMENT TEMATYCZNY C: PRAWA OBYWATELSKIE I SPRAWY KONSTYTUCYJNE KWESTIE PRAWNE

Transkrypt

1 DYREKCJA GENERALNA DS. POLITYK WEWNĘTRZNYCH DEPARTAMENT TEMATYCZNY C: PRAWA OBYWATELSKIE I SPRAWY KONSTYTUCYJNE KWESTIE PRAWNE Wybór prawa w przypadku transgranicznych wypadków drogowych: rozporządzenie Rzym II, konwencja haska oraz dyrektywa w sprawie ubezpieczeń komunikacyjnych ja NOTATKA PE PL

2 Niniejszy dokument przygotowano na wniosek Komisji Prawnej Parlamentu Europejskiego. AUTOR Jenny PAPETAS Organizacja Adres WŁAŚCIWY ADMINISTRATOR Vesna NAGLIC Departament Tematyczny C: Prawa Obywatelskie i Sprawy Konstytucyjne Parlament Europejski B-1047 Bruksela Adres poczty elektronicznej: vesna.naglic@europarl.europa.eu WERSJE JĘZYKOWE Oryginał: EN Tłumaczenie: BG/CS/DA/DE/EL/ES/ET/FR/IT/LV/LT/HU/MT/NL/PL/PT/RO/SK/SL/FI/SV O WYDAWCY W celu skontaktowania się z departamentem tematycznym lub zaprenumerowania jego comiesięcznego biuletynu prosimy pisać na adres: poldep-citizens@europarl.europa.eu Parlament Europejski, dokument ukończono w listopadzie 2012 r. Unia Europejska, 2012 r. Niniejszy dokument jest dostępny w internecie na stronie: SPROSTOWANIE Opinie wyrażone w niniejszym dokumencie są jedynie opiniami autorów i niekoniecznie odzwierciedlają oficjalne stanowisko Parlamentu Europejskiego. Powielanie i tłumaczenie do celów niehandlowych jest dozwolone pod warunkiem wskazania źródła oraz wcześniejszego poinformowania wydawcy i wysłania mu egzemplarza.

3 STRESZCZENIE Transgraniczny wypadek samochodowy, który zdarzył się na terenie UE, może potencjalnie wiązać się z zastosowaniem trzech systemów prawnych, z których każdy posiada przepisy o wyborze prawa. Systemy te zawarte są w rozporządzeniu Rzym II 1, konwencji haskiej o prawie właściwym dla wypadków drogowych 2 oraz dyrektywie w sprawie ubezpieczeń komunikacyjnych 3. Ta ostatnia ma znaczenie w tej dziedzinie prawa, ponieważ większość roszczeń powstających w wyniku wypadków drogowych pokrywają ubezpieczyciele, nie zaś sam sprawca 4. W Europie ubezpieczyciele muszą postępować zgodnie z zasadami określonymi w dyrektywie w sprawie ubezpieczeń komunikacyjnych. Jedną z takich zasad jest to, że ochrona ubezpieczeniowa powinna być oferowana zgodnie z prawem miejsca wypadku lub prawem miejsca, w którym pojazd ma zwykłe miejsce postoju, zależnie od tego, gdzie ochrona ubezpieczeniowa jest większa. Jeżeli oferowanie ochrony odnosi się nie tylko do maksymalnej kwoty, jaka zostanie wypłacona z polisy, ale także do rodzaju i zakresu szkody, będzie ono wspierało cel dyrektywy, którym jest ochrona interesów poszkodowanych, niezależnie od tego, w którym miejscu Unii doszło do wypadku, jednak może ono również stać w sprzeczności z przepisami rozporządzenia Rzym II. Stosowanie przepisów rozporządzenia Rzym II doprowadzi prawdopodobnie do stosowania prawa miejsca wypadku 5 lub prawa wspólnego miejsca zamieszkania dla stron zdarzenia 6. W wyjątkowych przypadkach może prowadzić do zastosowania innych przepisów prawa, jeżeli jest to prawo obowiązujące w państwie, które jest w oczywisty sposób bliżej związane ze zobowiązaniem pozaumownym niż państwo, w którym doszło do wypadku lub państwo wspólnego miejsca zamieszkania 7. Istnieją dowody na to, że zastosowanie prawa innego niż prawo miejsca zamieszkania poszkodowanego umożliwia wypłacenie mu zbyt wysokiego lub zbyt niskiego odszkodowania, może mieć ono również wady i zalety pod względem okresów przedawnienia 8. Jednakże reguły te mogą również podlegać zasadzie wyboru prawa zawartej w dyrektywie w sprawie ubezpieczeń komunikacyjnych. Można dyskutować, czy zasadę tę można uznać za nadrzędną zasadę obowiązującą do celów art. 16 rozporządzenia Rzym II lub za przepis prawa wspólnotowego określający wybór prawa w odniesieniu do konkretnej kwestii do celów art. 27 rozporządzenia Rzym II. Choć można zrozumieć zależność pomiędzy tymi dwoma instrumentami w ten sposób, oznacza to również, że właściwe prawo jest podatne na fragmentaryzację, a zatem jedno prawo może odnosić się do kwestii odpowiedzialności i przedawnienia, zaś inne do kwestii rodzaju i zakresu szkody. Może to skutkować niepożądanymi konsekwencjami i znacznie pogorszyć kwestię nadmiernego lub niewystarczającego odszkodowania dla poszkodowanego. Rozporządzenie Rzym II, za pośrednictwem art. 28, pozwala na stałe stosowanie konwencji haskiej przez państwa członkowskie będące jej sygnatariuszami 9 w czasie, gdy rozporządzenie Rzym II weszło w życie. Przepisy obu instrumentów mogą wiązać się z 1 Rozporządzenie (WE) nr 864/2007 w sprawie prawa właściwego dla zobowiązań pozaumownych. 2 4 maja 1971 r. 3 Dyrektywa 2009/103/WE 4 Compensation of Victims of Cross-border Road Traffi c Accidents in the EU: Comparison of National Practices, Analysis of Problems and Evaluation of Options for Improving the Position of Cross-border Victims, sprawozdanie przygotowane przez firmę prawniczą Demolin Brulard Barthélémy dla Komisji Europejskiej, które można znaleźć pod następującym adresem: 5 art. 4 ust. 1 6 art. 4 ust. 2 7 art. 4 ust. 3 8 Patrz sprawozdanie Komisji, przypis 4 powyżej, strona i Państwa członkowskie UE będące również sygnatariuszami konwencji haskiej to: Austria, Belgia, Czechy, Francja, Łotwa, Litwa, Luksemburg, Holandia, Polska, Słowenia, Słowacja i Hiszpania. 3

4 różnymi skutkami prawnymi wynikającymi z różnych celów i dążeń. Konwencja w głównej mierze wskaże prawo miejsca wypadku lub miejsce rejestracji pojazdu. Nie wyjaśniono jeszcze dokładnej zależności pomiędzy rozporządzeniem Rzym II a konwencją haską. Przykładowo art. 1 rozporządzenia oraz art. 1 konwencji haskiej mówią o zakresie odnośnych instrumentów i odnoszą się do odpowiedzialności z tytułu zobowiązań pozaumownych. Można dyskutować, czy interpretacja sformułowania w art. 1 konwencji będzie inna w związku z jego stosowaniem w poszczególnych państwach członkowskich UE w taki sposób, że będzie odzwierciedlać autonomiczne i wzajemnie się wykluczające definicje terminów zobowiązania umowne i zobowiązania pozaumowne stosowane w rozporządzeniu Rzym I 10 i Rzym II. Ten punkt nie jest całkowicie bezdyskusyjny. Poza tym nie jest jasne, czy argumenty dotyczące wyboru przepisów prawnych dozwolonych na mocy rozporządzenia Rzym II będą dozwolone na mocy konwencji. Nawet jeżeli brak pewności dotyczący zależności pomiędzy rozporządzeniem Rzym II a konwencją haską zostanie rozwiązany, sytuacja najprawdopodobniej będzie nadal skomplikowana i będzie zachęcała do tzw. forum shopping z uwagi na różne możliwości rozstrzygnięcia sprawy w zależności od tego, w której jurysdykcji dana sprawa będzie rozpatrywana. Nie pomaga to osobom pragnącym rozstrzygnąć spory bez udziału sądu, ponieważ nie będzie można z absolutną pewnością stwierdzić, w oparciu o które przepisy należałoby to uczynić. Jeżeli chodzi o konwencję haską i dyrektywę w sprawie ubezpieczeń komunikacyjnych, wydaje się oczywiste, że nie można pozwolić, by stosowanie konwencji odbywało się ze szkodą dla stosowania dyrektywy. Sama Unia nie jest związana konwencją, a jej sygnatariuszami jest mniej niż połowa jej państw członkowskich. Zezwolenie na to, aby konwencja wpływała na funkcjonowanie prawa unijnego, doprowadziłoby do nierównomiernego stosowania tego prawa przez państwa członkowskie, co z kolei stałoby w sprzeczności z podstawową zasadą jednolitości. Jednak stosowanie dyrektywy wiąże się z możliwością fragmentaryzacji prawa właściwego, w ten sam sposób, jak miałoby to miejsce w przypadku rozporządzenia Rzym II. Aktualna sytuacja jest zatem niezadowalająca. Jest złożona i niespójna oraz posiada wiele wątpliwych aspektów. Większość roszczeń powstających w wyniku wypadków drogowych zaspokaja się poza salą sądową bezpośrednio pomiędzy poszkodowanymi a ubezpieczycielami 11. W tej sytuacji przepisy dyrektywy w sprawie ubezpieczeń komunikacyjnych są korzystne dla poszkodowanego. Uznają one jego słabszą pozycję w zaistniałej sytuacji oraz stwarzają system, w którym poszkodowany może wystąpić z roszczeniem z państwa pochodzenia i w swym języku ojczystym. Uzasadnienia te nie mają zastosowania w stosunkach pomiędzy poszkodowanym a sprawcą, gdzie strony mają taką samą pozycję. Jednak w przypadku bezpośredniego działania w stosunku do ubezpieczenia, istnieją już ramy, na których można się oprzeć, aby rozwiązać pozostałe trudności, z jakimi borykają się poszkodowani. Zaproponowano już szereg opcji w celu ulepszenia aktualnej sytuacji. Harmonizacja prawa materialnego odnoszącego się do odszkodowań i okresów przedawnienia rozwiązałaby aktualne trudności związane z prawem właściwym. Jednak ponieważ byłaby pewna możliwość osiągnięcia w niedalekiej przyszłości porozumienia w kwestii okresów przedawnienia, stwierdza się, że harmonizacja prawa dotyczącego odszkodowań jest celem nierealistycznym, zarówno w krótkiej jak i średniej perspektywie czasowej. Osiągnięcie w tej kwestii porozumienia będzie nieosiągalne w najbliższej przyszłości. Przekazywanie informacji dotyczących okresów przedawnienia nie rozwiązałoby złożoności wyboru przepisów prawnych w tej dziedzinie i zdaniem autora nie byłoby prawdopodobne, aby mogło rozwiązać aktualną sytuację trudności, z jakimi borykają się poszkodowani. 10 Rozporządzenie (WE) nr 593/2008 w sprawie prawa właściwego dla zobowiązań pozaumownych. 11 Patrz w odniesieniu do systemu obowiązującego w Anglii, R. Lewis Insurance and the Tort System 25 LS (2005) 85 s. 88. Patrz również ogólne sprawozdanie E. W. Essena z Haskiej Konferencji Prawa Prywatnego Międzynarodowego "Actes et Documents de la XIN Session," 1970, t.iii, 200 w. 206 w kwestii dowodów przedstawionych przez delegację szwajcarską na 11. sesji konferencji haskiej, które pokazują, że z 1000 wypadków drogowych ubezpieczyciele rozstrzygają 995 pozasądownie. 4

5 Nie istnieje idealne rozwiązanie trudności w tej dziedzinie. W niniejszym opracowaniu sugeruje się wybór takiego rozwiązania prawnego, zgodnie z którym prawo kraju pochodzenia poszkodowanego powinno mieć zastosowanie do roszczeń zgłaszanych bezpośrednio ubezpieczycielowi i które zostały zgłoszone zgodnie z dyrektywą w sprawie ubezpieczeń komunikacyjnych. Rozwiązanie to wspierałoby zarówno swobodny przepływ osób przez granice na terenie UE, a także dążenia Komisji Europejskiej do wzmocnienia praw poszkodowanych 12. Jednak należy dokonać wyboru politycznego pomiędzy pełnym zastosowaniem tego prawa a poddaniem zachowania kierowcy regułom państwa, w którym nie podejmował działań w czasie wypadku lub podzielenia prawa w taki sposób, aby odpowiedzialność podlegałaby prawu miejsca wypadku, zaś wszystkie pozostałe aspekty roszczenia podlegałyby prawu państwa miejsca zamieszkania poszkodowanego. Jak stwierdzono powyżej rozdzielenie prawa właściwego w ten sposób można krytykować z uwagi na niekonsekwentne rezultaty, które mogą skutkować wypłatą nadmiernego lub niewystarczającego odszkodowania poszkodowanemu. Z tego też powodu, a także ponieważ ubezpieczyciele podlegają już prawu obowiązującemu w każdym państwie członkowskim w oparciu o przepisy zawarte w dyrektywie w sprawie ubezpieczeń komunikacyjnych, w rozporządzeniu Rzym II lub w postanowieniach konwencji haskiej, stwierdza się, że możliwe jest uzasadnienie pełnego stosowania prawa państwa zamieszkania poszkodowanego z zastrzeżeniem, że składający roszczenie może musieć być zobowiązany do dokonania wyboru pomiędzy wszczęciem postępowania przeciwko ubezpieczycielowi lub przeciwko sprawcy, aby uniknąć trudności związanych ze sprawami powiązanymi. 12 Patrz komunikat Komisji Europejskiej Wzmacnianie praw ofiar w UE (COM(2011)0274 final) 5