Vademecum zatrudniania niepełnosprawnych

Transkrypt

1 Vademecum zatrudniania niepełnosprawnych Mateusz Brząkowski doradca prawny Polskiej Organizacji Pracodawców Osób Niepełnosprawnych 1

2 Wstęp Vademecum zawiera przegląd najważniejszych zagadnień dotyczących zatrudniania pracowników niepełnosprawnych oraz pomocy, którą otrzymują w tej materii pracodawcy. W punkcie pierwszym znajdują się zagadnienia dotyczące statusu osoby niepełnosprawnej w Polsce, systemie orzecznictwa o oraz dodatkowych uprawnieniach osób niepełnosprawnych. Drugi punkt opisuję rodzaje pracodawców zatrudniających osoby niepełnosprawne (ZPChr oraz tzw. otwarty rynek) oraz różnice w zakresie przysługującej im pomocy finansowej. W trzecim punkcie omówione zostały podstawowe formy pomocy publicznej oraz zasady jej udzielania pracodawcom przez odpowiednie organy. Natomiast czwarty punkt omawia dofinansowanie do wynagrodzeń pracowników niepełnosprawnych. Punkt piąty poświęcony został zakładowemu funduszowi rehabilitacji osób niepełnosprawnych. Ostatni punkt dotyczy zmian w prawie, które wejdą w życie po 1 stycznia 2012 r. Większość omówionych zagadnień znajduję swoją podstawę prawną w ustawie z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych (t. j. Dz. U r. Nr 127 poz. 721) zwaną w dalszej części niniejszego opracowania ustawą o rehabilitacji. 2

3 Część 1 System orzecznictwa o niepełnosprawności Szczegółowe uregulowanie dotyczące pomocy publicznej dla osób niepełnosprawnych oraz dla zatrudniających ich pracodawców znajduje się w ustawie z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych (t. j. Dz. U r. Nr 127 poz. 721) dalej jako ustawa o rehabilitacji. System orzecznictwa o niepełnosprawności reguluje ustawa o rehabilitacji oraz rozporządzenie ministra gospodarki, pracy i polityki społecznej z dnia 15 lipca 2003 roku w sprawie orzekania o niepełnosprawności i stopniu niepełnosprawności (Dz. U. z 2003 r. Nr 139, poz. 1328). Zgodnie z przepisami art. 2 pkt 10 ustawy o rehabilitacji niepełnosprawność oznacza trwałą lub okresową niezdolność do wypełniania ról społecznych z powodu stałego lub długotrwałego naruszenia sprawności organizmu, w szczególności powodującą niezdolność do pracy. Ponadto ustawa o rehabilitacji w art. 1 definiuje osoby niepełnosprawne jako osoby, których niepełnosprawność została potwierdzona orzeczeniem: 1) o zakwalifikowaniu przez organy orzekające do jednego z trzech stopni niepełnosprawności, lub 2) o całkowitej lub częściowej niezdolności do pracy na podstawie odrębnych przepisów, lub 3) o niepełnosprawności, wydanym przed ukończeniem 16 roku życia. Z powyższego wynika, iż status osoby niepełnosprawnej jest równoznaczny z uzyskaniem jednego z wymienionych powyżej orzeczeń. W obowiązującym obecnie w Polsce systemie orzecznictwa o niepełnosprawności w zasadzie tylko dwie instytucje mogą decydować o tym czy zgodnie z obowiązującymi przepisami prawa ktoś może być zaliczony w poczet osób niepełnosprawnych. Są to mianowicie: powiatowe lub wojewódzkie zespoły orzekające o niepełnosprawności oraz Zakład Ubezpieczeń Społecznych. I. Orzeczenia powiatowych i wojewódzkich zespołów do spraw orzekania o niepełnosprawności 3

4 O niepełnosprawności orzekają: powiatowe zespoły do spraw orzekania o niepełnosprawności jako I instancja; wojewódzkie zespoły do spraw orzekania o niepełnosprawności jako II instancja. Zespoły te orzekają na wniosek osoby zainteresowanej lub jej przedstawiciela ustawowego albo, za ich zgodą, na wniosek ośrodka pomocy społecznej. W zależności od wieku zainteresowanych powiatowe i wojewódzkie zespoły wydają odpowiednio orzeczenia o: 1) niepełnosprawności osób, które nie ukończyły 16 roku życia; 2) stopniu niepełnosprawności osób, które ukończyły 16 rok życia; 3) wskazaniach do ulg i uprawnień. Ustawa o rehabilitacji ustaliła trzy stopnie niepełnosprawności: lekki stopień niepełnosprawności umiarkowany stopień niepełnosprawności znaczny stopień niepełnosprawności Zaliczenie do jednego z nich zależy od stopnia naruszenia sprawności organizmu, zdolności do samodzielnej egzystencji i konieczności pomocy lub opieki ze strony innych osób. Do znacznego stopnia niepełnosprawności zalicza się osobę z naruszoną sprawnością organizmu, niezdolną do pracy albo zdolną do pracy jedynie w warunkach pracy chronionej i wymagającą, w celu pełnienia ról społecznych, stałej lub długotrwałej opieki i pomocy innych osób w związku z niezdolnością do samodzielnej egzystencji. Do umiarkowanego stopnia niepełnosprawności zalicza się osobę z naruszoną sprawnością organizmu, niezdolną do pracy albo zdolną do pracy jedynie w warunkach pracy chronionej lub wymagającą czasowej albo częściowej pomocy innych osób w celu pełnienia ról społecznych. Do lekkiego stopnia niepełnosprawności zalicza się osobę o naruszonej sprawności organizmu, powodującej w sposób istotny obniżenie zdolności do wykonywania pracy, w porównaniu do zdolności, jaką wykazuje osoba o podobnych kwalifikacjach zawodowych z pełną sprawnością psychiczną i fizyczną, lub mająca 4

5 ograniczenia w pełnieniu ról społecznych dające się kompensować przy pomocy wyposażenia w przedmioty ortopedyczne, środki pomocnicze lub środki techniczne. Ważne: Zaliczenie do znacznego lub umiarkowanego stopnia niepełnosprawności, nie wyklucza możliwości zatrudnienia tej osoby u pracodawcy niezapewniającego warunków pracy chronionej, w przypadkach: przystosowania przez pracodawcę stanowiska pracy do potrzeb osoby niepełnosprawnej; zatrudnienia w formie telepracy. Orzeczenie o stopniu niepełnosprawności zawiera m.in: oznaczenie zespołu, który wydał orzeczenie; datę wydania orzeczenia; datę złożenia wniosku; podstawę prawną wydania orzeczenia; datę i miejsce urodzenia osoby zainteresowanej oraz adres zamieszkania lub pobytu; ustalenie lub odmowę ustalenia stopnia niepełnosprawności; symbol przyczyny niepełnosprawności; okres, na jaki orzeczono stopień niepełnosprawności; datę lub okres powstania niepełnosprawności; datę lub okres powstania ustalonego stopnia niepełnosprawności; uzasadnienie; pouczenie o przysługującym odwołaniu; Symbol przyczyny niepełnosprawności oznacza się następująco: 1) 01-U upośledzenie umysłowe; 2) 02-P choroby psychiczne; 3) 03-L zaburzenia głosu, mowy i choroby słuchu; 5

6 4) 04-O choroby narządu wzroku; 5) 05-R upośledzenie narządu ruchu; 6) 06-E epilepsja; 7) 07-S choroby układu oddechowego i krążenia; 8) 08-T choroby układu pokarmowego; 9) 09-M choroby układu moczowo-płciowego; 10) 10-N choroby neurologiczne; 11) 11-I inne, w tym schorzenia: endokrynologiczne, metaboliczne, zaburzenia enzymatyczne, choroby zakaźne i odzwierzęce, zeszpecenia, choroby układu krwiotwórczego; 12) 12-C - całościowe zaburzenia rozwojowe. Orzeczenie może zawierać więcej niż jeden symbol przyczyny niepełnosprawności, nie więcej niż trzy symbole schorzeń, które w porównywalnym stopniu wpływają na zaburzenie funkcji organizmu. Jeżeli orzeczenie wydane przez powiatowy zespół nie spełnia oczekiwań wnioskodawcy powinien on w ciągu 14 dni od dnia doręczenia orzeczenia o niepełnosprawności lub stopniu niepełnosprawności złożyć odwołanie do wojewódzkiego zespołu do spraw orzekania o niepełnosprawności za pośrednictwem powiatowego zespołu, który wydał orzeczenie. Natomiast od orzeczenia wojewódzkiego zespołu do spraw orzekania o niepełnosprawności służy odwołanie do sądu pracy i ubezpieczeń społecznych w terminie 30 dni od dnia doręczenia orzeczenia. Uwaga! Od orzeczeń o wskazaniach do ulg i uprawnień nie przysługuje odwołanie do wojewódzkiego zespołu do spraw orzekania o niepełnosprawności. To postępowanie jest jednoinstancyjne. 6

7 II. Orzeczenia innych organów Orzeczenia o niezdolności do pracy Zgodnie z art. 5 ustawy o rehabilitacji wydane przez lekarza orzecznika ZUS: orzeczenie o całkowitej niezdolności do pracy i samodzielnej egzystencji traktowane jest na równi z orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności; orzeczenie o niezdolności do samodzielnej egzystencji traktowane jest na równi z orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności; orzeczenie o całkowitej niezdolności do pracy traktowane jest na równi z orzeczeniem o umiarkowanym stopniu niepełnosprawności; orzeczenie o częściowej niezdolności do pracy traktowane jest na równi z orzeczeniem o lekkim stopniu niepełnosprawności. Orzeczenia o inwalidztwie Zgodnie z art. 62 ustawy o rehabilitacji osoby, które przed 1 stycznia 1998 r. zostały zaliczone do jednej z grup inwalidów, są osobami niepełnosprawnymi w rozumieniu ustawy, jeżeli przed tą datą orzeczenie o zaliczeniu do jednej z grup inwalidów nie utraciło mocy. I tak: orzeczenie o zaliczeniu do I grupy inwalidów traktowane jest na równi z orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności; orzeczenie o zaliczeniu do II grupy inwalidów traktowane jest na równi z orzeczeniem o umiarkowanym stopniu niepełnosprawności; orzeczenie o zaliczeniu do III grupy inwalidów traktowane jest na równi z orzeczeniem o lekkim stopniu niepełnosprawności. Orzeczenia o niezdolności do pracy w gospodarstwie rolnym Osoby, które przed 1 stycznia 1998 r. zostały uznane za osoby o stałej lub długotrwałej niezdolności do pracy w gospodarstwie rolnym, którym przysługuje zasiłek pielęgnacyjny: traktowane są na równi z osobami zaliczonymi do znacznego stopnia niepełnosprawności, pozostałe osoby traktowane są na równi z osobami zaliczonymi do lekkiego stopnia niepełnosprawności. 7

8 Orzeczenia służb mundurowych (MON, MSWiA) Ważne orzeczenie o zaliczeniu do jednej z grup inwalidztwa, wydane przed 1 stycznia 1998 r. przez komisje lekarskie podległe MON lub MSWiA na podstawie odrębnych przepisów dotyczących niezdolności do służby, przekłada się na następujące stopnie niepełnosprawności: orzeczenie o zaliczeniu do I grupy inwalidztwa traktowane jest na równi z orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności, orzeczenie o zaliczeniu do II grupy inwalidztwa traktowane jest na równi z orzeczeniem o umiarkowanym stopniu niepełnosprawności, orzeczenie o zaliczeniu do III grupy inwalidztwa w związku ze służbą z jednoczesnym orzeczeniem inwalidztwa III grupy z ogólnego stanu zdrowia traktowane jest na równi z lekkim stopniem niepełnosprawności. Wyroki sądowe Wyroki sądu pracy i ubezpieczeń społecznych wydane w postępowaniu odwoławczym od orzeczeń wojewódzkich zespołów do spraw orzekania o niepełnosprawności oraz decyzji ZUS, stanowią podstawę do zaliczenia danej osoby do osób niepełnosprawnych. Czy uzyskanie orzeczenia o niezdolności do pracy oznacza "zakaz pracy"? Nie, nie istnieje zakaz pracy dla osób, które uzyskały orzeczenie o niezdolności do pracy (lub o niezdolności do pracy oraz samodzielnej egzystencji). Osoby takie mogą pracować zarówno w systemie pracy chronionej, jak i na otwartym rynku pracy. Jedyne ograniczenie, dotyczące osób, które pobierają świadczenie rentowe i jednocześnie podejmują pracę zarobkową, polega na zmniejszeniu lub zawieszeniu świadczenia w przypadkach określonych ustawą. Dodatkowe uprawnienia pracownicze osób niepełnosprawnych Pracownicy niepełnosprawni na podstawie przepisów ustawy o rehabilitacji korzystają z dodatkowych uprawnień pracowniczych, których nie posiada pracownik pełnosprawny. W zależności od posiadanego stopnia niepełnosprawności uprawnienia te dotyczą: skróconego czasu pracy, zakazu pracy w porze nocnej oraz w godzinach nadliczbowych, dodatkowej przerwy w pracy, dodatkowego urlopu wypoczynkowego oraz płatnego zwolnienia z pracy. Ważne!!! 8

9 Od 1 czerwca 2011 r. obowiązuje przepis art. 20c ustawy o rehabilitacji, który stanowi, iż osobie niepełnosprawnej przysługują uprawnienia pracownicze odpowiednio od dnia, od którego osoba niepełnosprawna została wliczona do stanu zatrudnienia osób niepełnosprawnych na podstawie art. 2a. Obowiązujący także od 1 stycznia br. przepis art. 2a opisuje zasady wliczania pracownika do stanu zatrudnienia pracowników niepełnosprawnych. W przypadku pierwszego orzeczenia osobę niepełnosprawną wlicza się do stanu zatrudnienia osób niepełnosprawnych począwszy od dnia przedstawienia pracodawcy orzeczenia potwierdzającego niepełnosprawność. W przypadku przedstawienia pracodawcy kolejnego orzeczenia potwierdzającego niepełnosprawność, osobę niepełnosprawną wlicza się do stanu zatrudnienia osób niepełnosprawnych począwszy od dnia złożenia wniosku o wydanie orzeczenia, jeżeli z orzeczenia wynika, że w tym okresie osoba ta była niepełnosprawna, a wniosek o wydanie orzeczenia został złożony nie później niż w dniu następującym po dniu, w którym upłynął termin ważności poprzedniego orzeczenia potwierdzającego niepełnosprawność, Bez względu na datę złożenia wniosku o wydanie kolejnego orzeczenia potwierdzającego niepełnosprawność, osobę niepełnosprawną wlicza się do stanu zatrudnienia osób niepełnosprawnych również w okresie do 3 miesięcy poprzedzających dzień przedstawienia pracodawcy kolejnego orzeczenia, jeżeli z treści tego orzeczenia wynika, że w tym okresie osoba ta była niepełnosprawna. Pracownika niepełnosprawnego wlicza się do stanu zatrudnienia osób niepełnosprawnych ze schorzeniem specjalnym wyłącznie w przypadku, gdy schorzenie (choroby psychiczne, upośledzenie umysłowe, epilepsja, całościowe zaburzenia rozwojowe oraz schorzenia narządu wzroku w przypadku znacznego lub umiarkowanego stopnia niepełnosprawności) wynika z orzeczenia. Powyższe oznacza, że jeżeli np. pracodawca zatrudni nową osobę niepełnosprawną, to prawo do dodatkowych uprawnień pracowniczych przysługuje takiej osobie od dnia przedstawienia pracodawcy orzeczenia o niepełnosprawności (wyjątki dotyczą m.in. prawa do dodatkowego urlopu wypoczynkowego, które przysługuje po przepracowaniu jednego roku od dnia zaliczenia do umiarkowanego lub znacznego stopnia niepełnosprawności). Uprawnienia pracownika niepełnosprawnego są następujące: 9

10 Prawo do skróconego czasu pracy Uprawnienie do dodatkowej przerwy w pracy Prawo do dodatkowego urlopu wypoczynkowego Prawo do korzystania ze zwolnienia od pracy 1. Prawo do skróconego czasu pracy Na podstawie art. 15 ustawy o rehabilitacji czas pracy osoby niepełnosprawnej nie może przekraczać 8 godzin na dobę i 40 godzin tygodniowo. Natomiast czas pracy osoby niepełnosprawnej zaliczonej do znacznego lub umiarkowanego stopnia niepełnosprawności nie może przekraczać 7 godzin na dobę i 35 godzin tygodniowo. Wymiar czasu pracy ustalony zgodnie z powyższymi przepisami obowiązuje od dnia następującego po przedstawieniu pracodawcy orzeczenia o niepełnosprawności. Jak stanowi art. 18 ustawy o rehabilitacji, stosowanie norm czasu pracy, o których mowa powyżej nie powinno powodować obniżenia wysokości wynagrodzenia wypłacanego w stałej miesięcznej wysokości. Ponadto godzinowe stawki wynagrodzenia zasadniczego, odpowiadające osobistemu zaszeregowaniu lub zaszeregowaniu wykonywanej pracy, przy przejściu na skrócone normy czasu pracy, ulegają podwyższeniu w stosunku, w jakim pozostaje dotychczasowy wymiar czasu pracy do tych norm. Wyjątek!!! Zgodnie z art. 16 ustawy o rehabilitacji skróconych norm czasu pracy nie stosuje się: do osób zatrudnionych przy pilnowaniu oraz gdy, na wniosek osoby zatrudnionej, lekarz przeprowadzający badania profilaktyczne pracowników lub w razie jego braku lekarz sprawujący opiekę nad tą osobą wyrazi na to zgodę. Ważne!!! Zmiana prawa od 1 stycznia 2012 r. Zgodnie z nowym brzmieniem przepisu art. 15 ustawy o rehabilitacji, które zacznie obowiązywać od 1 stycznia 2012 r. czas pracy osoby niepełnosprawnej zaliczonej do znacznego lub umiarkowanego stopnia niepełnosprawności nie może przekraczać 7 godzin na dobę i 35 godzin tygodniowo, jeżeli lekarz przeprowadzający badania profilaktyczne pracowników lub w razie jego braku lekarz sprawujący opiekę nad osobą niepełnosprawną wyda w odniesieniu do tej osoby zaświadczenie o celowości stosowania skróconej normy czasu pracy. 10

11 Oznacza to, że od nowego roku korzystanie ze skróconego czasu pracy będzie możliwe tylko i wyłącznie w przypadku legitymowania się przez pracownika z umiarkowanym lub znacznym stopniem niepełnosprawności zaświadczeniem o celowości stosowania skróconej normy czasu pracy (szerzej: część 6 vademecum). Nowe normy czasu pracy należy stosować od dnia przedstawienia pracodawcy zaświadczenia o celowości stosowania skróconej normy czasu pracy. Koszty badań związane z ustaleniem celowości stosowania skróconej normy czasu pracy poniesie natomiast pracodawca. Ważne! Należy pamiętać, że każda osoba niepełnosprawna nie może być zatrudniona w porze nocnej i w godzinach nadliczbowych. 2. Dodatkowa przerwa w pracy Zgodnie z art. 134 ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy (t. j. Dz. U. z 1998 r. nr 21, poz. 94 z późn. zm.) jeżeli dobowy wymiar czasu pracy pracownika wynosi co najmniej 6 godzin, to pracownik ma prawo do przerwy w pracy trwającej co najmniej 15 minut, wliczanej do czasu pracy. Oprócz tego, zgodnie z art. 17 ustawy o rehabilitacji, osoba niepełnosprawna ma prawo do dodatkowej przerwy w pracy, którą wykorzystać może na gimnastykę usprawniającą lub wypoczynek. Czas takiej dodatkowej przerwy wynosi 15 minut i jest wliczany do czasu pracy. 3. Dodatkowy urlop wypoczynkowy Zgodnie z art. 19 ustawy o rehabilitacji osobie zaliczonej do znacznego lub umiarkowanego stopnia niepełnosprawności przysługuje dodatkowy urlop wypoczynkowy w wymiarze 10 dni roboczych w roku kalendarzowym. Niepełnosprawny pracownik posiadający orzeczenie o lekkim stopniu niepełnosprawności nie może skorzystać z dodatkowego uprawnienia urlopowego. Dodatkowy urlop dodaje się do urlopu wypoczynkowego przysługującego na podstawie ogólnych przepisów Kodeksu Pracy. Wymiar urlopu dla pracownika, który jest uprawniony do urlopu dodatkowego ustala się poprzez obliczenie łącznego wymiaru tego urlopu. Tak więc w przypadku osoby 11

12 zaliczonej do znacznego lub umiarkowanego stopnia niepełnosprawności łączny wymiar urlopu wypoczynkowego będzie wynosił odpowiednio: 30 dni - jeżeli pracownik jest zatrudniony krócej niż 10 lat, 36 dni - jeżeli pracownik jest zatrudniony co najmniej 10 lat. Prawo do pierwszego urlopu dodatkowego uprawniona osoba niepełnosprawna nabywa po przepracowaniu jednego roku po dniu zaliczenia jej do znacznego lub umiarkowanego stopnia niepełnosprawności. Dodatkowy urlop wypoczynkowy udzielany jest na takich samych zasadach, jak zwykły urlop wypoczynkowy. Wymiar urlopu dla pracownika zatrudnionego w niepełnym wymiarze czasu pracy ustala się proporcjonalnie do wymiaru czasu pracy tego pracownika. Urlop dodatkowy w wymiarze 10 dni roboczych nie przysługuje osobie uprawnionej do urlopu wypoczynkowego w wymiarze przekraczającym 26 dni roboczych (np. nauczycielom) lub do urlopu dodatkowego na podstawie odrębnych przepisów (np. sędziom). Przykład Pani Marlena posiada orzeczenie o umiarkowanym stopniu niepełnosprawności. Jest nauczycielką biologii w Liceum Ogólnokształcącym. Na podstawie ustawy z dnia 26 stycznia 1982 r. Karta Nauczyciela, ma prawo do urlopu wypoczynkowego w wymiarze znacznie przekraczającym 26 dni roboczych. Dlatego też nie nabywa ona prawa do dodatkowego urlopu w wymiarze wskazanym przepisami ustawy o rehabilitacji. Udzielając urlopu wypoczynkowego pracownikom zaliczonym do znacznego bądź umiarkowanego stopnia niepełnosprawności należy pamiętać, że jeden dzień urlopu odpowiada 7 godzinom pracy (po 1 stycznia 2012 r. tylko w przypadku posiadania przez pracownika zaświadczenia o celowości stasowania skróconej normy czasu pracy). W sprawach nieuregulowanych przepisami ustawy o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych, np. związanych z nabywaniem prawa do kolejnych urlopów dodatkowych bądź związanych z wykorzystaniem urlopu, stosuje się przepisy Kodeksu pracy. 12

13 Ważne!!! Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej w dodatkowych wyjaśnieniach na stronie internetowej wskazuje na dodatkowe cechy urlopu wypoczynkowego, o których powinni pamiętać pracodawcy: 1. Pracownik nabywa prawo do urlopu nawet jeżeli nie wykonywał pracy z powodu choroby i pobierał w tym czasie zasiłek chorobowy (dot. także świadczenia rehabilitacyjnego). Znaczenie bowiem ma pozostawanie w stosunku pracy, a nie jej świadczenie. Wyjątki: urlop bezpłatny, zdrowotny, wychowawczy, nieświadczenie pracy w związku z odbywaniem kary pozbawienia wolności, odbywaniem służby wojskowej. 2. Pierwszy dodatkowy urlop osoba niepełnosprawna nabywa w całości, nawet jeżeli uzyska do niego prawo dopiero w grudniu danego roku. Wynika to z brzmienia art. 19 ust. 1 ustawy o rehabilitacji: Prawo do pierwszego urlopu dodatkowego osoba ta nabywa po przepracowaniu jednego roku po dniu zaliczenia jej do jednego z tych stopni niepełnosprawności. Prawo do kolejnego dodatkowego urlopu wypoczynkowego osoba zaliczona do znacznego lub umiarkowanego stopnia niepełnosprawności nabywa z dniem 1 stycznia każdego roku kalendarzowego, o ile pozostaje w zatrudnieniu. 3. Jeżeli osoba zaliczona do znacznego lub umiarkowanego stopnia niepełnosprawności utraci status osoby niepełnosprawnej lub też zostanie zaliczona do lekkiego stopnia niepełnosprawności, nie traci prawa do urlopów, do których nabyła prawo przed utratą tego statusu lub zmianą stopnia niepełnosprawności na lekki (zarówno zaległych jak i bieżących). W takim przypadku brak jest podstaw do zastosowania zasady urlopu w wymiarze proporcjonalnym. Utrata bądź zmiana stopnia niepełnosprawności powoduje utratę prawa do kolejnego dodatkowego urlopu wypoczynkowego. 4. Prawo do dodatkowego urlopu wypoczynkowego przysługuje pracownikowi zaliczonemu do znacznego lub umiarkowanego stopnia niepełnosprawności, chociażby nie wystąpił do pracodawcy o przyznanie takiego urlopu (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 29 czerwca 2005 r. sygn. II PK 339/04). Ani przepisy ustawy o rehabilitacji, ani przepisy Kodeksu pracy nie uzależniają prawa do urlopu 13

14 wypoczynkowego od wniosku osoby do urlopu uprawnionej. Nieuzyskanie przez pracodawcę wiadomości o przysługującym pracownikowi z mocy prawa prawie do dodatkowego urlopu wypoczynkowego może w konkretnych okolicznościach - oznaczać tylko tyle, że pracodawcy nie można zarzucić zawinionego niewykonywania zobowiązania do udzielenia urlopu zgodnie z przepisami prawa pracy. 5. Dodatkowy urlop wypoczynkowy przechodzi na rok następny. Urlopu dodatkowego niewykorzystanego w terminie ustalonym zgodnie z planem urlopów na dany rok należy pracownikowi udzielić najpóźniej do końca pierwszego kwartału następnego roku kalendarzowego. 6. Roszczenia ze stosunku pracy, w tym dotyczące udzielenia dodatkowego urlopu wypoczynkowego ulegają przedawnieniu z upływem 3 lat od dnia, w którym roszczenie stało się wymagalne. Trzyletni termin przedawnienia prawa do urlopu rozpoczyna się najwcześniej w ostatnim dniu roku kalendarzowego, w którym pracownik nabył to prawo. 4. Prawo do korzystania ze zwolnienia z pracy Zgodnie z art. 20 ustawy o rehabilitacji, osoba o znacznym lub umiarkowanym stopniu niepełnosprawności ma prawo do zwolnienia od pracy z zachowaniem prawa do wynagrodzenia: 1) w wymiarze do 21 dni roboczych w celu uczestniczenia w turnusie rehabilitacyjnym, nie częściej niż raz w roku, 2) w celu wykonania badań specjalistycznych, zabiegów leczniczych lub usprawniających, a także w celu uzyskania zaopatrzenia ortopedycznego lub jego naprawy, jeżeli czynności te nie mogą być wykonane poza godzinami pracy. Wynagrodzenie za czas zwolnień od pracy oblicza się jak ekwiwalent pieniężny za urlop wypoczynkowy. Szczegółowe zasady udzielania zwolnień od pracy określone zostały w rozporządzeniu Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki społecznej z dnia 22 maja 2003 r. w sprawie szczegółowych zasad udzielania zwolnień od pracy osobom o znacznym lub umiarkowanym stopniu niepełnosprawności w celu uczestniczenia w turnusie rehabilitacyjnym (Dz. U. z 2003 r., Nr 200, poz. 927) Wskazane w przepisach uprawnienia podlegają jednak łączeniu w ograniczonym zakresie, gdyż na podstawie art. 20 ust. 3 ustawy o rehabilitacji łączny wymiar dodatkowego urlopu wypoczynkowego oraz zwolnienia na turnus rehabilitacyjny nie 14

15 może przekroczyć 21 dni roboczych w roku kalendarzowym. Jeżeli więc pracownik niepełnosprawny w danym roku uczestniczy w turnusie rehabilitacyjnym, który trwa np. 18 dni (w tym 14 dni roboczych), to nie może tym samym skorzystać z dodatkowego urlopu wypoczynkowego w jego pełnym wymiarze. Może tylko wykorzystać pozostające mu w tym przypadku 7 dni dodatkowego urlopu. 15

16 Część 2 PRACODAWCY - ZPChr i OR Zgodnie z przepisem art. 28 ust. 1 ustawy o rehabilitacji o status prowadzącego zakład pracy chronionej (ZPChr) może ubiegać się każdy pracodawca, który: prowadzi działalność gospodarczą przez okres co najmniej 12 miesięcy, zatrudnia nie mniej niż 25 pracowników w przeliczeniu na pełny wymiar czasu pracy, osiąga przez okres minimum 6 miesięcy wskaźnik zatrudnienia osób niepełnosprawnych w wysokości: - co najmniej 40%, w tym co najmniej 10% ogółu zatrudnionych stanowić muszą osoby zaliczone do znacznego lub umiarkowanego stopnia niepełnosprawności; - co najmniej 30% w przypadku gdy pracodawca zatrudnia osoby niewidome lub psychicznie chore, albo upośledzone umysłowo zaliczone do znacznego albo umiarkowanego stopnia niepełnosprawności. A ponadto: obiekty i pomieszczenia użytkowane przez zakład pracy chronionej odpowiadają przepisom i zasadom bezpieczeństwa i higieny pracy oraz uwzględniają potrzeby osób niepełnosprawnych w zakresie przystosowania stanowisk pracy oraz pomieszczeń higienicznosanitarnych i ciągów komunikacyjnych oraz spełniać wymagania dostępności do nich (okoliczności te stwierdza na wniosek pracodawcy Państwowa Inspekcja Pracy); jest zapewniona doraźna i specjalistyczna opieka medyczna, poradnictwo i usługi rehabilitacyjne. Zgodnie ze stanowiskiem Biura Pełnomocnika Rządu Do Spraw Osób Niepełnosprawnych z dnia 10 lutego 2009 r. (BON-I IKW/08) przez zapewnienie doraźnej opieki medycznej należy rozumieć m.in. pomoc w nagłych urazach i wypadkach przede wszystkim na miejscu zdarzenia do czasu przybycia lekarza. Pomoc taka powinna być świadczona wyłącznie przez wykwalifikowany personel medyczny tj. lekarza lub pielęgniarkę. Obowiązek zapewnienia doraźnej opieki medycznej będzie spełniony także poprzez zawarcie umowy o świadczenie doraźnej opieki medycznej z zakładem opieki zdrowotnej. Przykład 1: Pracodawca zatrudnia 100 pracowników w przeliczeniu na etaty, w tym 50 osób niepełnosprawnych. Natomiast 10 osób zatrudnionych posiada znaczny stopnień niepełnosprawności, a 5 umiarkowany stopień niepełnosprawności. Spółka prowadzi 16

17 działalność gospodarczą od 3 lat, a wskaźnik zatrudnienia w wysokości powyżej 40% (w tym co najmniej 10% osób ze znacznym lub umiarkowanym stopniem) utrzymuje od 12 miesięcy. Biorąc pod uwagę wymagania zawarte w przepisach ustawy pracodawca ten spełnia warunki dotyczące prowadzenia działalności gospodarczej oraz posiadania odpowiedniego wskaźnika zatrudnienia osób niepełnosprawnych, które są jedną z przesłanek uzyskania statusu ZPChr. Uwaga! Zmiana prawa Z dniem 1 stycznia 2012 r. pracodawca prowadzący zakład pracy chronionej będzie musiał osiągać wskaźnik zatrudnienia osób niepełnosprawnych w wysokości co najmniej 50%, w tym co najmniej 20% ogółu zatrudnionych stanowić muszą osoby zaliczone do znacznego lub umiarkowanego stopnia niepełnosprawności. Jednakże zgodnie z przepisami ustawy z dnia 29 października 2010 r. o zmianie ustawy o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. z 2010 r. Nr 226, poz. 1475) pracodawcy, którzy przed dniem 31 grudnia 2010 r. uzyskali status zakładu pracy chronionej mają czas do zwiększenia wskaźnika zatrudnienia osób niepełnosprawnych do 50 i 20% w terminie do dnia 30 czerwca 2012 r. (szerzej: część 6 vademecum). Jeżeli pracodawca spełnia wskazane w art. 28 ust. 1 ustawy o rehabilitacji warunki to może wystąpić do właściwego miejscowo wojewody z wnioskiem o przyznanie statusu pracodawcy prowadzącego zakład pracy chronionej. Wojewoda wydaje decyzję w sprawie przyznania statusu, która potwierdza spełnianie warunków uprawniających do posiadania przez przedsiębiorcę statusu ZPChr. Na podstawie art. 30 ust. 4 ustawy o rehabilitacji pracodawca prowadzący zakład pracy chronionej obowiązany jest m.in. poinformować wojewodę o każdej zmianie dotyczącej spełnienia warunków i realizacji obowiązków dotyczących ZPChr. Status zakładu pracy chronionej przyznawany jest podmiotowo, co do całości prowadzonej przez danego pracodawcę prowadzącego działalność gospodarczą (por. wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego z dnia 14 września 2010 r., VI SA/Wa 980/10, wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 23 lutego 2010 r., II GSK 389/09). Z posiadaniem statusu zakładu pracy chronionej wiążą się liczne udogodnienia, które przysługują przedsiębiorcy. Zalicza się do nich m.in: możliwość otrzymania dofinansowania do wynagrodzeń pracowników niepełnosprawnych w pełnej wysokości, zwolnienie z podatków i opłat wymienionych w ustawie, 17

18 zakład pracy chronionej może także korzystać z tych samych refundacji, które przysługują przedsiębiorcom nieposiadającym statusu zakładu pracy chronionej (szerzej: część 3 vademecum) Zakład pracy chronionej ma obowiązek utworzenia zakładowego funduszu rehabilitacji osób niepełnosprawnych (ZFRON). Środki ZFRON przeznaczane są na finansowanie rehabilitacji zawodowej, społecznej i leczniczej pracowników niepełnosprawnych (szerzej: część 5 vademecum). Od 1 stycznia 2011 r. nie każdy pracodawca posiadający status może korzystać ze zwolnień podatkowych. Na mocy zmienionego przepisu art. 31 ust. 1 ustawy tylko pracodawcy prowadzący zakład pracy chronionej spełniający warunek, o którym mowa w art. 28 ust. 1 pkt 1 lit. b ustawy, w stosunku do tego zakładu są zwolnieni z podatków i opłat. Oznacza to, że od 1 stycznia 2011 r. prawo do powyższych zwolnień mają tylko te ZPChr-y, które posiadają wskaźnik zatrudnienia osób niepełnosprawnych w wysokości co najmniej 30 % niewidomych lub psychicznie chorych, albo upośledzonych umysłowo zaliczonych do znacznego albo umiarkowanego stopnia niepełnosprawności. Na podstawie stanowiska Biura Pełnomocnika Rządu Do Spraw Osób Niepełnosprawnych z dnia 11 lutego 2011 r. (BON-I PM/11) przy obliczaniu wskaźnika zatrudnienia osób niepełnosprawnych rodzaje niepełnosprawności można traktować łącznie lub rozłącznie. Dlatego też zgodne z prawem będzie uwzględnianie przy obliczaniu wskaźnika równocześnie osób niepełnosprawnych niewidomych (znaczny lub umiarkowany stopień z symbolem 04-O), chorych psychicznie (niezależnie od stopnia niepełnosprawności) i upośledzonych umysłowo w stopniu umiarkowanym lub znacznym. W swoim stanowisku Biuro stwierdziło ponadto, iż wskaźnik zatrudnienia osób niepełnosprawnych należy liczyć w stosunku do wszystkich zatrudnionych. Przykład: Spółka X zatrudniająca 100 pracowników w przeliczeniu na etaty, w tym 50 osób niepełnosprawnych, która nie posiada pracowników ze schorzeniami szczególnymi, nie może korzystać od 1 stycznia 2011 r. ze zwolnień m.in. z podatku od nieruchomości. Natomiast Spółka Y, która zatrudnia 100 pracowników w przeliczeniu na etaty, w tym 80 osób niepełnosprawnych, z których 75 osób to osoby niewidome lub psychicznie chore może nadal korzystać ze zwolnień z podatków, ponieważ osiągany przez nią wskaźnik zatrudnienia osób niepełnosprawnych wynosi co najmniej 30% niewidomych lub psychicznie chorych. Zakłady aktywności zawodowej 18

19 Przepisy ustawy o rehabilitacji zawierają także przepisy dotyczące zakładów aktywności zawodowej (ZAZ). Zgodnie z art. 29 ustawy o rehabilitacji zakład aktywności zawodowej jest wyodrębnioną organizacyjnie i finansową jednostką tworzoną w celu zatrudnienia osób niepełnosprawnych zaliczonych do znacznego stopnia niepełnosprawności i osób zaliczonych do umiarkowanego stopnia niepełnosprawności, u których stwierdzono autyzm, upośledzenie umysłowe lub chorobę psychiczną. Podmiotami uprawnionymi do utworzenia zakładu aktywności zawodowej są powiat, gmina, fundacja, stowarzyszenia oraz inna organizacja społeczna, której statutowym zadaniem jest rehabilitacja zawodowa i społeczna osób niepełnosprawnych. Decyzję w sprawie przyznania statusu zakładu aktywności zawodowej, potwierdzającą spełnianie wszystkich warunków, wydaje wojewoda. Podobnie jak ZPChr organizator zakładu aktywności zawodowej tworzy zakładowy fundusz aktywności na który przeznacza m.in. środki pochodzące ze zwolnień z podatków lokalnych. Szczegóły dotyczące zakładów aktywności zawodowej oraz warunków jakie musi spełnić organizator w celu uzyskania statusu znajdują się w rozporządzeniu Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 14 grudnia 2007 r. w sprawie zakładów aktywności zawodowej (Dz. U. Nr 242, poz. 1776). Otwarty rynek pracy (OR) Pozostali przedsiębiorcy, tzw. pracodawcy z otwartego rynku pracy (OR), nie posiadają wskazanych powyżej przywilejów. Ustawodawca nie nałożył na nich także dodatkowych obowiązków. Jedynie przepis art. 4 ust. 5 i 6 ustawy stanowi, że zaliczenie do znacznego albo umiarkowanego stopnia niepełnosprawności nie wyklucza możliwości zatrudnienia tej osoby u pracodawcy niezapewniającego warunków pracy chronionej, w przypadkach: 1) przystosowania przez pracodawcę stanowiska pracy do potrzeb osoby niepełnosprawnej; 2) zatrudnienia w formie telepracy. Uchwalona dnia 8 stycznia 2010 r. nowelizacja ustawy o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych (Dz.U. nr 40, poz. 223) zniosła obowiązek uzyskania przez pracodawcę otwartego runku pracy zamierzającego przyjąć do pracy osobę niepełnosprawną zaliczoną do znacznego lub umiarkowanego stopnia niepełnosprawności pozytywnej opinii inspektora pracy o przystosowaniu stanowiska pracy do potrzeb niepełnosprawnego pracownika. Z dniem 31 marca 2010 r. (data wejścia w życie nowelizacji) przestał zatem istnieć 19

20 obowiązek uzyskiwania opinii PIP. Jednakże nadal na pracodawcy ciąży obowiązek dostosowania stanowiska pracy do potrzeb osoby niepełnosprawnej, gdyż kontrolę w tym zakresie przeprowadza Państwowa Inspekcja Pracy. W przypadku stwierdzenia uchybień w tym zakresie na pracodawcę mogą być nałożone stosowne grzywny. Wymogi związane z przystosowaniem stanowisk pracy dla potrzeb osób niepełnosprawnych określone zostały w przepisach szczególnych. Wpłaty na PFRON Jeden z obowiązków wskazanych w ustawie o rehabilitacji dotyczy zatrudniania osób niepełnosprawnych. Pracodawcy, którzy nie osiągają odpowiedniego wskaźnika zatrudnienia niepełnosprawnych obowiązani są co miesiąc dokonywać obowiązkowych wpłat na PFRON. Podmioty zobowiązane do wpłat: - pracodawca, który zatrudnia co najmniej 25 pracowników w przeliczeniu na pełny wymiar czasu pracy, u których wskaźnik zatrudnienia osób niepełnosprawnych wynosi poniżej 6%, - państwowe i samorządowe jednostki organizacyjne będące jednostkami budżetowymi, zakładami budżetowymi albo gospodarstwami pomocniczymi, instytucje kultury oraz jednostek organizacyjnych zajmujących się statutowo ochroną dóbr kultury uznanych za pomnik historii, u których wskaźnik zatrudnienia osób niepełnosprawnych wynosi poniżej 6 %, - państwowe i niepaństwowe szkoły wyższe, wyższe szkoły zawodowe, publiczne i niepubliczne szkoły, zakłady kształcenia nauczycieli oraz placówki opiekuńczowychowawczych i resocjalizacyjne, u których wskaźnik zatrudnienia osób niepełnosprawnych wynosi poniżej 2 %. Wysokość wpłat stanowi iloczyn 40,65% przeciętnego wynagrodzenia i liczby pracowników odpowiadającej różnicy między zatrudnieniem zapewniającym osiągnięcie wskaźnika zatrudnienia osób niepełnosprawnych w wysokości 6% a rzeczywistym zatrudnieniem osób niepełnosprawnych. Przykład: Przedsiębiorca zatrudnia 100 pracowników, w tym 4 pracowników to osoby niepełnosprawne. Stanowią oni 4% ogółu zatrudnionych. W związku z tym, że przedsiębiorcy do osiągnięcia wymaganego wskaźnika zatrudnienia osób niepełnosprawnych w wysokości 6% brakuje 2 pracowników niepełnosprawnych, wyliczając kwotę obowiązkowej wpłaty na PFRON musi on pomnożyć 40,65% przeciętnego wynagrodzenia przez 2 (liczba brakujących pracowników 20

21 niepełnosprawnych do osiągnięcia 6% wskaźnika) oraz przez kwotę przeciętnego wynagrodzenia w danym kwartale. Przyjmując za podstawę wyliczenia przeciętne wynagrodzenie w II kwartale 2011 r. (3366,11 zł) kwota wpłaty na PFRON wyniesie 2736,65 zł 40,65% x 3366,11 x 2 = 2736,65 zł Do liczby pracowników nie wlicza się osób niepełnosprawnych przebywających na urlopach bezpłatnych oraz osób niebędących osobami niepełnosprawnymi zatrudnionych: na podstawie umowy o pracę w celu przygotowania zawodowego; przebywających na urlopach wychowawczych; nieświadczących pracy w związku z odbywaniem służby wojskowej albo służby zastępczej; będących uczestnikami Ochotniczych Hufców Pracy; nieświadczących pracy w związku z uzyskaniem świadczenia rehabilitacyjnego; przebywających na urlopach bezpłatnych, których obowiązek udzielenia określają odrębne ustawy. Nie mają obowiązku dokonywania wpłat: pracodawcy zatrudniający mniej niż 25 pracowników w przeliczeniu na pełny wymiar czasu pracy, pracodawcy osiągający wymagane przez ustawę (lub obniżone) wskaźniki zatrudniania osób niepełnosprawnych, publiczne i niepubliczne jednostki organizacyjne niedziałające w celu osiągnięcia zysku, których wyłącznym przedmiotem prowadzonej działalności jest rehabilitacja społeczna i lecznicza, edukacja osób niepełnosprawnych lub opieka nad osobami niepełnosprawnymi, pracodawcy prowadzący zakłady pracy będące w likwidacji albo co do których ogłoszono upadłość, placówki dyplomatyczne i urzędy konsularne, przedstawicielstwa i misje zagraniczne. Pracodawcy na podstawie rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 18 września 1998 r. w sprawie rodzajów schorzeń uzasadniających obniżenia wskaźnika zatrudnienia osób niepełnosprawnych oraz sposobu jego obniżania (Dz. U. Nr 124, poz. 820) mogą także obniżyć wymagany wskaźnik zatrudnienia osób 21

22 niepełnosprawnych, jeżeli zatrudnią osoby niepełnosprawne ze schorzeniami szczególnie utrudniającymi wykonywanie pracy. Zaliczamy do nich: chorobę Parkinsona, stwardnienie rozsiane, paraplegię, tetraplegię, hemiplegię, znaczne upośledzenie widzenia (ślepotą) oraz niedowidzenie, głuchotę i głuchoniemotę, nosicielstwo wirusa HIV oraz chorobę AIDS, epilepsję, przewlekłe choroby psychiczne, upośledzenie umysłowe, miastenię, późne powikłania cukrzycy. Ulgi we wpłatach na PFRON Zgodnie z przepisami ustawy o rehabilitacji pracodawcy zatrudniający co najmniej 25 pracowników w przeliczeniu na pełne etaty, są obowiązani do dokonywania comiesięcznych wpłat na Państwowy Fundusz Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych, jeżeli wskaźnik zatrudnienia osób niepełnosprawnych nie osiąga wysokości co najmniej 6%. Jednakże taki pracodawca, na mocy art. 22 ustawy o rehabilitacji, jednocześnie może dokonać obniżenia powyższych wpłat z tytułu zakupu produkcji lub usługi Obowiązkowe wpłaty na PFRON ulegają obniżeniu z tytułu zakupu usługi (z wyłączeniem handlu) lub produkcji pracodawcy (tzw. sprzedający) zatrudniającego co najmniej 25 pracowników w przeliczeniu na pełny wymiar czasu pracy i osiągającego wskaźnik zatrudnienia osób niepełnosprawnych będących: 1) osobami niepełnosprawnymi zaliczonymi do znacznego stopnia niepełnosprawności lub 2) osobami niewidomymi, psychicznie chorymi lub upośledzonymi umysłowo lub osobami z całościowymi zaburzeniami rozwojowymi lub epilepsją - zaliczonymi do umiarkowanego stopnia niepełnosprawności, - w wysokości co najmniej 30 % Ważne!!! Aby pracodawca mógł udzielać ulg we wpłatach na PFRON nie musi posiadać statusu zakładu pracy chronionej. 22

23 Przykład: Pani Elżbieta zatrudnia 70 pracowników w przeliczeniu na pełne etaty, w tym 30 niepełnosprawnych, gdzie 6 niepełnosprawnych posiada umiarkowany stopień niepełnosprawności. Żaden z pracowników niepełnosprawnych nie posiada schorzenia wymienionego w ustawie (upośledzenie umysłowe, choroby psychiczne, choroby narządu wzroku, epilepsja, całościowe zaburzenia rozwojowe). Oznacza to, że pani Elżbieta jako pracodawca nie będzie mogła udzielać ulg we wpłatach na PFRON ponieważ nie osiąga wskazanego w przepisie wskaźnika. Pracodawca spełniający powyższe kryteria może wystawić nabywcy informację o kwocie obniżenia wpłat obowiązkowych w oparciu o poniższy algorytm: KO=(SW/LP)*(ZR-Z6%)*(PSP/PSO) Gdzie: KO kwota obniżenia SW - sumy wynagrodzeń pracowników niepełnosprawnych ze znacznym lub umiarkowanym stopniem niepełnosprawności, pomniejszonych o należne od nich składki na ubezpieczenia społeczne LP liczba pracowników niepełnosprawnych ogółem w przeliczeniu na pełny wymiar pracy ZR rzeczywiste zatrudnienie wszystkich pracowników niepełnosprawnych Z6% - zatrudnienie pracowników niepełnosprawnych zapewniające osiągnięcie wskaźnika w wysokości 6% PSP przychód ze sprzedaży własnych usług (z wyłączeniem handlu) lub produkcji, zrealizowanych w danym miesiącu na rzecz pracodawcy zobowiązanego do wpłat PSO przychód ogółem uzyskany w tym miesiącu ze sprzedaży własnej produkcji lub usług, z wyłączeniem handlu. Przykład: Pan Zbigniew zatrudnia 60 pracowników w przeliczeniu na pełne etaty, w tym 30 niepełnosprawnych, wszyscy ze znacznym stopniem niepełnosprawności. Współpracuje on z Spółką X, która obowiązana jest do comiesięcznych wpłat na PFRON z tytułu niezatrudniania odpowiedniej liczby osób niepełnosprawnych. W miesiącu wrześniu 2011 r. pan Andrzej sprzedał Spółce X 3 komputery. Wyliczając wskaźnik udziału przychodów wziął pod uwagę PSP - łączną kwotę sprzedanych komputerów (3000 zł) oraz PSO łączną kwotę przychodów uzyskanych w tym miesiącu ze sprzedaży produkcji własnej ( zł). Kwoty te podaje się bez uwzględniania podatku VAT. 23

24 Pan Zbigniew musi wziąć jeszcze pod uwagę iloraz: SW - kwot wynagrodzeń osób o znacznym lub umiarkowanym stopniu niepełnosprawności (pomniejszonych o należne składki na ubezpieczenie społeczne po stronie pracownika) zł i LP liczbę pracowników niepełnosprawnych ogółem (30 osób). Ponadto Pan Zbigniew musi od liczby osób niepełnosprawnych (ZR) odjąć te osoby, które zapewniają mu osiągnięcie 6% wskaźnika zatrudnienia osób niepełnosprawnych (Z6%). SW zł LP 30 ZR 30 Z6% - 0,06 x 60 PSP 3000 zł PSO zł Biorąc pod uwagę wszystkie wskaźniki, kwota obniżenia wyniesie 1584 zł /30 x (30 0,06 x 60) x 3000/ = 1584 zł Warunkiem obniżenia wpłaty jest terminowe uregulowanie należności za zrealizowaną produkcję lub usługę oraz otrzymanie informacji o kwocie obniżenia. Ponadto informację o kwocie obniżenia sprzedający przekazuje nabywcy niezwłocznie po uregulowaniu należności w terminie określonym na fakturze. W przypadku płatności realizowanych za pośrednictwem banku - za datę uregulowania należności uważa się datę obciążenia rachunku bankowego nabywcy na podstawie polecenia przelewu. Obniżenie wpłat na PFRON ograniczone jest pewnymi dodatkowymi warunkami, które pracodawca musi wziąć pod uwagę dokonując obniżenia swoich wpłat. Polegają one na tym, iż w przypadku gdy kwota obniżenia przewyższa: 1) wartość zrealizowanej produkcji lub usługi, obniżenie wpłaty przysługuje tylko do wysokości kwoty określonej na fakturze; 2) wysokość 80 % wpłaty na Fundusz, do której obowiązany jest nabywca w danym miesiącu, różnicę zalicza się na obniżenie wpłaty z tego tytułu w następnych miesiącach. Przykład 24

25 Spółka X, która dokonała zakupu komputerów od pana Zbigniewa obowiązana jest do wpłaty na PFRON w wysokości 1200 zł. Wynika to z tego, że w tym przypadku kwota obniżenia przewyższa kwotę 80% wpłaty (0,8 x 1200 zł = 960 zł). Dlatego też Spółka X wykorzysta w ramach obniżenia wpłaty tylko 960 zł, natomiast pozostałą część tej kwoty ( = 624 zł) będzie mogła wykorzystać w kolejnym miesiącu. Przysługująca, a niewykorzystana kwota obniżenia może być uwzględniana we wpłatach na Fundusz przez okres nie dłuższy niż 12 miesięcy, licząc od dnia uzyskania informacji o kwocie obniżenia. 25

26 Część 3 Pomoc przy zatrudnianiu pracowników niepełnosprawnych Pracodawcy zatrudniającemu osoby niepełnosprawne na gruncie ustawy o rehabilitacji przysługują następujące rodzaje pomocy finansowej: Zwrot kosztów przystosowania stanowiska pracy Zwrot kosztów wyposażenia stanowiska pracy osoby niepełnosprawnej Zwrot kosztów szkolenia pracownika niepełnosprawnego Zwrot kosztów zatrudnienia pracownika pomagającego pracownikowi niepełnosprawnemu w pracy Miesięczne dofinansowanie do wynagrodzenia pracownika niepełnosprawnego (szerzej: część 4 vademecum) Zwolnienia z podatków i opłat dla zakładów pracy chronionej (szerzej: część 5 vademecum) Pomoc publiczna dla osób niepełnosprawnych charakteryzuję się złożonością charakteru takiej pomocy oraz rodzajami organów, które taką pomoc udzielają. Ze względu na typy jednostek udzielającej pomocy możemy wyróżnić pomoc udzielaną przez: 1. Państwowy Fundusz Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych (PFRON); 2. samorząd województwa i samorząd powiatu; 3. inne jednostki. Ad. 1. Fundusz jest głównym organem udzielającym pomocy zarówno samym niepełnosprawnym, jak i przedsiębiorcom którzy takie osoby zatrudniają. PFRON jest państwowym funduszem celowym, w rozumieniu przepisów o finansach publicznych, który posiada osobowość prawną. Środki na programy finansowane przez Fundusz pochodzą z przychodów PFRON do których można zaliczyć m.in. wpłaty pracodawców, dotacje z budżetu państwa, spadki, zapisy i darowizny, dochody z działalności gospodarczej. 26

27 Instytucja ta realizuje programy pomocowe z posiadanych środków bezpośrednio, czyli na podstawie wniosku złożonego do oddziału PFRON, albo pośrednio poprzez działalność samorządów. Do programów realizowanych bezpośrednio przez Fundusz zaliczamy m.in: a. dofinansowanie do wynagrodzeń pracowników niepełnosprawnych; b. dofinansowanie do oprocentowania kredytów; c. refundację dodatkowych kosztów budowlanych, transportowych i administracyjnych. Ad. 2. Wiele programów pomocy publicznej dla osób niepełnosprawnych jest realizowanych za pośrednictwem samorządów: wojewódzkiego oraz powiatowego. Przepis art. 48 ust. 1 pkt 1 ustawy o rehabilitacji upoważnia Fundusz do przekazywania samorządom środków na realizację określonych zadań lub rodzajów zadań. Szczególna rola przypada tutaj samorządowi powiatowemu, który realizuje takie programy jak: a. refundacja kosztów tworzenia lub przystosowania miejsc pracy; b. refundacja wynagrodzenia asystenta osoby niepełnosprawnej; c. refundacja wyposażenia stanowiska pracy; d. szkolenie osób niepełnosprawnych. Ad. 3. Przepisy ustawy umożliwiają także realizację pomocy publicznej dla osób niepełnosprawnych przez podmioty realizujące zadania zlecone (art. 48 ust. 1 pkt 2 ustawy). Tytułem przykładu zadania z zakresu rehabilitacji zawodowej i społecznej osób niepełnosprawnych mogą być realizowane na zlecenie PFRON przez fundacje oraz inne organizacje pozarządowe. Programy dotyczące wsparcia pracodawców zatrudniających osoby niepełnosprawne 27

28 1) Refundacja kosztów tworzenia lub przystosowania miejsca pracy refundację mogą uzyskać pracodawcy, którzy przez okres co najmniej 36 miesięcy zatrudnią osoby niepełnosprawne, które m.in. mają status osób bezrobotnych lub poszukujących pracy i nie pozostających w zatrudnieniu, skierowanych do pracy przez powiatowy urząd pracy; dofinansowanie obejmuje zwrot kosztów m.in. adaptacji pomieszczeń zakładu pracy, adaptacji i nabycia urządzeń ułatwiających osobie niepełnosprawnej wykonywanie pracy czy też zakupu i autoryzacji oprogramowania na użytek tych pracowników; zwrot kosztów odbywa się na podstawie umowy pracodawcy ze starostą, która poprzedzona jest odpowiednim wnioskiem ze strony pracodawcy; zwrot kosztów nie może przekraczać dwudziestokrotnego przeciętnego wynagrodzenia za każde przystosowane stanowisko pracy osoby niepełnosprawnej; podstawa prawna: art. 26 ustawy o rehabilitacji, Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 11 marca 2011 r. r. w sprawie zwrotu dodatkowych kosztów związanych z zatrudnianiem pracowników niepełnosprawnych (Dz. U. Nr 62, poz. 316). 2) Refundacja kosztów wyposażenia stanowiska pracy refundację mogą uzyskać pracodawcy, którzy przez okres co najmniej 36 miesięcy zatrudnią osobę niepełnosprawną, która jest zarejestrowana w powiatowym urzędzie pracy jako bezrobotna albo poszukująca pracy niepozostająca w zatrudnieniu; zwrot kosztów dotyczy wyposażenia stanowiska pracy osoby niepełnosprawnej; zwrot kosztów odbywa się na podstawie umowy pracodawcy ze starostą, która poprzedzona jest odpowiednim wnioskiem ze strony pracodawcy; zwrotu dokonuję się do wysokości piętnastokrotnego przeciętnego wynagrodzenia; ważne: uzyskana refundacja ma charakter pomocy de minimis; 28

29 podstawa prawna: art. 26e ustawy o rehabilitacji Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 11 marca 2011 r. r. w sprawie zwrotu kosztów wyposażenia stanowiska pracy osoby niepełnosprawnej (Dz. U. Nr 62, poz. 317). 3) Refundacja wynagrodzenia asystenta osoby niepełnosprawnej refundację mogą uzyskać pracodawcy, którzy zatrudniają pracownika niepełnosprawnego; zwrot obejmuje miesięczne koszty zatrudnienia pracowników pomagających pracownikowi niepełnosprawnemu w pracy w czasie czynności ułatwiających komunikowanie się z otoczeniem, a także czynności niemożliwych lub trudnych do samodzielnego wykonania przez pracownika niepełnosprawnego; zwrot kosztów odbywa się na podstawie umowy pracodawcy ze starostą, która poprzedzona jest odpowiednim wnioskiem ze strony pracodawcy; liczba godzin przeznaczonych wyłącznie na pomoc pracownikowi niepełnosprawnemu nie może przekraczać liczby godzin odpowiadających 20% liczby godzin pracy pracownika w miesiącu; podstawa prawna: art. 26d ustawy o rehabilitacji, Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 11 marca 2011 r. r. w sprawie zwrotu dodatkowych kosztów związanych z zatrudnianiem pracowników niepełnosprawnych (Dz. U. Nr 62, poz. 316). 4) Dofinansowanie do oprocentowania kredytów dofinansowanie mogą uzyskać pracodawcy prowadzący zakład pracy chronionej; dofinansowanie można otrzymać w wysokości do 50% oprocentowania zaciągniętych kredytów bankowych pod warunkiem wykorzystania tych kredytów na cele związane z rehabilitacją zawodową i społeczną osób niepełnosprawnych; dofinansowanie otrzymuję się na podstawie stosownego wniosku pracodawcy do PFRON; ważne: uzyskana refundacja ma charakter pomocy de minimis; 29