0 cen a dorobku naukowego doktor Joanny Gierowskiej-Kallaur

Transkrypt

1 Prof. dr hab. Tomasz Schramm Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu Instytut Historii 0 cen a dorobku naukowego doktor Joanny Gierowskiej-Kallaur Pani doktor Joanna Gierowska-KaHaur nalezy do warszawskiego srodowiska historycznego poczynajac od studiow i uzyskania w 1979 r. tytulu magistra na Uniwersytecie Warszawskim. Wkrotce po ukonczeniu studiow rozpoczela prace w Instytucie Historii PAN i z tym osrodkiem zwiazanajest calajej droga naukowa. Pierwsze lata jej dziatalnosci w Instytucie Historii PAN przyniosty plon w postaci drobnych publikacji takichjak komunikaty, wskazowki bibliograficzne czy elementy aparatu naukowego towarzyszacego pracy Andrzeja Ajnenkiela Historia Sejmu polskiego. Niewielkie rozmiary tych pierwocin nalezy wiazac z charakterem jej pracy okreslonym przez nazw? jednostid, w ktorej byla zatrudniona (Pracownia Bibliografii Polski XIX I XX w.), jak tez z kilkuletnia, przerwa^ urlopowq_ spowodowana. okolicznosciami rodzinnymi. Warto jednak dodac, ze ten okres przyniosi tez wieksze wyzwania. Jednym z nich bylo opracowanie biogramu Stefana Radziminskiego dia Polskiego Slownika Biograficznego - tyiko zorientowani w specyfice tego typu poszukiwan wiedza, jakiego nakladu pracy wymaga, mimo skromnych rozmiarow, publikacja tego typu. Obok tego nalezy wspomniec o wspolpracy redakcyjnej z profesorem Andrzejem Garlickim przy wydawaniu pamietnikow Hemiana Liebermana - udzial pani Joanny Gierowskiej-KaHaur wyrazal sie opracowaniem przypisow i poszerzonego indeksu osobowego. Ponowne podjecie aktywnosci w Instytucie Historii PAN po wspomnianym wyzej uriopie przynioslo wkroczenie pani Gierowskiej-KaHaur na droge systematycznego rozwoju naukowego, co znalazlo wyraz m.in. w uzyskaniu przez nia^ w 2002 r. stopnia doktorskiego pod kierunkiem naukowym profesora Andrzeja Ajnenkiela. Zajela sie ona lezaca, dotad niemal calkowicie odtogiem problematyka^ ksztahowania sie wladzy polskiej na ziemiach bylego Wielkiego Ksiestwa Litewskiego w poczatkach Dnigiej Rzeczypospolitej. Plonem 1

2 tych badan staly sie dwie publikacje ksiazkowe oraz referaty przedstawiane na licznych sesjach naukowych; wiekszosc z nich byta nastepnie ogtoszona w materiatach pokonferencyjnych, innych wydawnictwach zbiorowych lub w roznych czasopismach naukowych ze,,studiami z Dziejow Rosji i Europy Srodkowo-Wschodniej" na czele. Ksiazki to rozprawa doktorska Zarzqd Cyvvilny Ziem Wschodnich (19 lutego wrzesnia 1920) (Warszawa 2003) oraz poprzedzajacajej ukazanie sie Straz Kresowa a Zarzqd Cyw'ilny Ziem Wschodnich. Wspoldzialanie czy jywalizacja? (Warszawa 1999). Ta druga, liczaca niespehia 70 stron tekstu oraz 50 stron aneksow - materialow zrodlowych i zestawien - okreslona zostata we wprowadzeniu jako,,znacznie rozszerzona wersja jednego z rozdzialow zamierzonej monografii". W rzeczywistosci trudno znalezc jej odpowiednik w strukturze zapowiadanej monografii, czyli wspomnianej wyzej opublikowanej wersji rozprawy doktorskiej. Takze zawartosc obu ksiazek jest rozna, co pozwala uznac pierwsza, z nich za pozycje calkowicie samodzielna^. Dzialalnosc Zarza^du Cywilnego Ziem Wschodnich zanalizowana zostata przez doktor Gierowska^-KaHaur w wielu aspektach, ktorym poswiecone jest osiem rozdziatow wspomnianej monografii (nie liczac rozdzialu pierwszego, wprowadzaja^cego), druga z wymienionych ksiazek, w jakq_ przeksztalcit sie planowany jeszcze jeden rozdzial, wreszcie niektore sposrod kilkunastu opublikowanych oddzielnie artykulow; imie, odchodza^c od tematyki okreslonej przed chwila, traktuja.o innych skladowych owczesnej sytuacji na terenie dawnego Wielkiego Ksiestwa Litewskiego. Catosc daje nie tyiko bogaty obraz owej sytuacji, ale stanowi podstawe do wysnucia przez autorke wnioskow wyartykutowanych w zakonczeniu glownej z owych publikacji. Te ukazuja, odmienne zaiozenia i cele polityczne roznych srodowisk polskich, a takze innych stron toczacej sie rozgrywki, tacznie z Niemcami i Rosja^. Ich punkt ciezkosci lezy w ocenie polityki prowadzonej przez Jozefa Pitsudskiego i jej rezultatow. W sumie ten dorobek doktor Gierowskiej-KaHaur nalezy ocenie wysoko zarowno od strony rozmiarow jak i - przede wszystkim - od strony merytorycznej: zbudowala ona, w oparciu o rozlegte i skrupulatne badania, korpus wiedzy tyczacy waznego, a do tego czasu zupelnie niemal zapoznanego tematu, a ponadto zajeta wyraziste stanowisko w dyskusji nad ksztaltowaniem sie odrodzonej Rzeczypospolitej. Powstata w ten sposob kompetencje spozytkowala badaczka przygotowujac imponujaca, edycje zrodel zatytulowana. Raporty Strazy Kresowej Ziem Polnocno- Wschodnich opisanie (Warszawa-PuItusk 2011), wydana^ w serii,,0 Niepodlegla. i granice". Zasluguje ona na szczegolna, uwage z paru wzgledow. Pierwszy z nich to same rozmiary: 1121 stron druku, nie liczac indeksu osob i streszczenia. Druga to,,ratunkowy" charakter 2

3 wydawnictwa. Jak pisze jego autorka:,,prowadzac (po dziesiecioletniej przerwie) nowa kwerende w raportach Strazy Kresowej przechowywanych w Bibliotece Publicznej m.st. Warszawy, ze zgroza, stwierdzilam, iz liliowy atrament odbitek hektograficznych i plowiejacy atrament oryginalow znikaja^ w sposob niepozwalajacy juz czestokroc na odczytanie tekstu. Nie jest to wina_ biblioteki, ktora przechowuje te materialy w optymalnych warunkach, tyiko wina_ uptywu czasu i fatalnej jakosci papieru i tuszy. Z kolei przebitka kopii przechowywanych w Centralnym Archiwum Wojskowymjest czesto w tak ztym stanie, ze - bywa - kruszy sie w palcach." (s. 40). Wzglad trzeci i najwazniejszy to zawartosc opublikowanych raportow, przynoszaca obfitosc faktow nieznanych lub znanych o tyie, o ile znalazty sie one we wspomnianych wyzej publikacjach Joanny Gierowskiej-KaHaur. Udostepnienie ich tresci, a w niejednym wypadku wrecz jej zachowanie dia uzytku innych badaczy poprzez omawiana^tu publikacje godnejest wielkiej pochwaly. Zawarta w tym miejscu ocena winnajednak skupic sie nie na wartosci samych zrodel - nieznanego materialu ukazuja^cego malo znana, rzeczywistosc - lecz na autorskim, naukowym wkladzie doktor Gierowskiej-KaHaur w te publikacje. Wklad ten wyraza sie z jednej strony przez aparat edytorski, z drugiej polega na zredagowaniu wstepu oraz towarzyszacych dokumentom omowien i komentarzy wyroznionych szarym tiem. Jak wynika ze spisu tresci, wstep zawarty jest na stronach Trzeba jednak zauwazyc, ze o ile od s. 77 zaczynaja. sie, jak glosi tytut tej czesci,,,dokumenty z 01<reg6w", o tyie charakter dokumentowy maja^juz strony wstepu - tajego czesc zatyturowanajest,,aneksy" i zawiera cztery sprawozdania z dziatalnosci Strazy Kj-esowej/Towarzystwa Strazy Kresowej oraz protokoty czterech zebran. Uklad ten wyjasniony jest tyiko w czesci i w sposob malo wyeksponowany (,,0sobna^ grupe stanowia, sprawozdania Wydzialu Organizacyjnego i sprawozdania poszczegomych wydzialow. Inna jest wiarygodnosc tych zrodel pisanych nie na uzytek wewnetrzny, ale «na zewnatrz» - czesto w celu uzyskania wiekszych dotacji. I diatego SE), one wykorzystane w niniejszej dotacji w sposob posilkowy tyiko jako materialy pomocnicze." - s. 23). Tak wiec autorska czesc wstepu liczy 40 stron. Omowienia i komentarze towarzysza^ce dokumentom z poszczegolnych okregow, nie liczac krotkich objasnien redakcyjnych, maja,rozmiary od kilkunastu wierszy do kilku stron. Razem ich objetosc wynosi okolo 40 stron. Lacznie wiec wy^dawnictxvo liczy okolo 80 stron opracowania bedacego dzielem autorskim. Poswiecone roznym obszarom Ziem Wschodnich oraz roznym aspektom polskiej na nich obecnosci, koresponduje swa^ zawartoscia, z omowionymi wyzej opracowaniami, uzupelniajac stan wiedzy o nich, ktora^ mozna nazwac,,syntetyczna^". Ujete w cudzyslow olcreslenie, chociaz nie calkiem sciste, zostalo tu 3

4 wprowadzone dia odroznienia tej wiedzy od bezmiaru faktowjednostkowych, jakie przynosza^ publikowane dokumenty. Praca naukowa doktor Gierowskiej-KaHaur nad omawian^tu edycja^ miata takze, rzecz prosta, postac opracowania przypisow - licznych, wyczerpujacych i kompetentnych. Zatozeniem przedkladanej recenzji nie jest omowienie kazdego elementu publikowanego dorobku habilitantki, przedstawionego w przygotowanej przez nia, dokumentacji w sposob wieice szczegolowy. Poza obrebem tego omowienia znajda_ sie wiec takie elementyjak wywiady, zdjecia czy sekretarzowanie redakcji,,przegladu Wschodniego". Nalezy natomiast uwzglednic trzy inne kategorie. Jedna z nich to czteroczesciowa publikacja zatytulowana Historia. Teksty zrodlowe, powstala we wspolpracy z Eleonora^ Jankowska- Poleganow, a wydana w latach Jej cztery czesci odpowiadaja, wielkim epokom historycznym (starozytnosc i sredniowiecze ujete sa, w jednym tomiku), faktycznie jednak o ukladzie tym zadecydowal program nauczania historii w owczesnym czteroklasowym liceum. Podtytui Zeszyt dia uczniow z gory zapowiada charakter tego wydawnictwa. Wyborowi zrodet towarzysze _ bowiem cwiczenia wprowadzaja^ce uczniow w umiejetnosci spozytkowania przekazu zrodlowego: znalezienia w nim okreslonych informacji, ewentualnie takze ich zinterpretowania. Rezultat tego interesujacego ekskursu w dziedzine odmienna_od zasadniczo uprawianej, beda^cy owocem przyniesionej przez okolicznosci przygody Joanny Gierowskiej- KaHaur z praktyka, dydaktyczna. na szczeblu szkolnym, ocenie wypada jaico pomyslowy i wartosciowy. Natomiast chociaz watpliwosci moze budzic okreslenie trzynastu tabel towarzysza^cych wspomnianemu wyzej II tomowi Historii Sejmu polskiego slowami,,na prawach artykulu", niewatpliwie opracowanie ich wymagalo odpowiednich kompetencji zarownojesli chodzi o wiedze.jak i o umiejetnosci warsztatowe. Odnotowac wreszcie nalezy, ze dorobek habilitantki zawiera trzy publikacje recenzyjne. Pierwsza z nich, datujaca sie z poczatkow jej pracy, ma charakter sprawozdawczy, natomiast dwie nastepne, mimo ze odmienne w tonacji (jedna krytyczna, druga pochwalna) wykazuja^ umiejetnosc wnikliwej analizy ocenianych tekstow - a takze uwidaczniajacy sie i przy innych okazjach temperament: Joanna Gierowska-Kallaur nie unika wyraznego artykutowania sadow czy to przy prezentacji wynikow swoich badan, czy w dyskusjach z kolegami po fachu. Obraz habilitantki dopemiaja. dwa pola jej aktywnosci nie majace wprost charakteru naukowego, jednak z praca^ naukowa zwiazane blisko, chociaz posrednio. Mowa o dzialalnosci dydaktycznej prowadzonej od 2004 r. na Uniwersytecie Warszawskim w ramach Studium Europy Wschodniej i obejmujacej kilka przedmiotow na czele z koronnym wykladem,,wezlowe zagadnienia dziejow regionu: historia ", ponadto zas o 4

5 bogatej i zroznicowanej dzialalnosci organizacyjnej, starannie przedstawionej w autoreferacie. Badania pani doktor Gierowskiej-KaHaur tycza^ przede wszystkim obszaru odpowiadajacego Wilenszczyznie oraz mniej wiecej dwu trzecim terenu dzisiejszej Bialorusi. Sama okresia go mianem Ziem Wschodnich, przyjmujac jako nazwe wlasna. tennin zastosowany przy powolaniu Zarzadu Cywilnego, badz tez - tu rowniez idac za terminologia. uzytq, przez Jozefa Pilsudskiego - jako ziemie bytego Wielkiego Ksiestwa Litewskiego. Koncentruja, sie one na ziozonym okresie otwierajacym sie wraz z koncowym etapem, nastepnie zas zakonczeniem pierwszej wojny swiatowej. Oparte o szerokie i staranne kwerendy archiwalne, prasowe i literaturowe, przyniosly bogata_ panorame tych ziem w szczegolnym czasie, kiedy to wylanial sie ich nowy ksztalt polityczny, rozny me tyiko od stanu dotychczasowego, ale i od tradycji Wielkiego Ksiestwa. Ten wazny rozdzial dziejow owego jalcze specyficznego obszaru byl zarazem jednym z istotnych elementow okreslania ksztaitu odrodzonego panstwa polskiego. Poczynione ustalenia tralttuje ona sama jako punkt wyjscia do dalszych badan, chociazby na etapie kwerendy archiwalnej. We wstepie do wydawnictwa Raporty Strazy Kresowej Ziem Polnocno- Wschodnich opisanie pisze:,,mam swiadomosc, ze podjelam sie pracy przekraczajacej silyjednego czlowieka, ale - ktos przeciez musi zaczac.". Istotnie, mimo wczesniejszych prac takich autorow jak Piotr Lossowski, Jan Jurkiewicz, Krystyna Gomolka czy Nina Zielinska, dopiero prace Joanny Gierowskiej-Kallaur uznac mozna za daja^ce w tej materii mozliwie rozlegly obraz w aspekcie tak faktograficznym, jak i interpretacyjnym. Tak wiec w odniesieniu do trzonujej dorobku, charakteryzujacego sie duza_ zwartoscia^ tematyczna, z pewnoscia^ spelniony jest ustawowy warunek znacznego wkladu w rozwoj uprawianej przez habilitantke dyscypliny naukowej. Natomiast pojawiaja, si? w tym wypadku inne watpliwosci wywodzace sie rowniez z przytoczonego zapisu ustawy o stopniach naukowych i tytule naukowym, ktory mowi o osiagnieciach uzyskanych po otrzymaniu stopnia doktora. Tematyke, ktorej badania przyniosly pani Joannie Gierowskiej- KaHaur stopien doktorski zglebia ona nadal. Niewatpliwie edycja pt. Raporty Strazy Kresowej Ziem Polnocno-Wschodnich opisanie powstata dzieki kompetencji i wielkiemu naldadowi pracy autorki i zasluguje na uznanie jej za znaczny wklad w rozwoj wiedzy historycznej, Jednak odautorska czesc wydawnictwa w ograniczonym jedynie stopmu pozwala ocenie rozwoj naukow)/ habilitantki. Pod tym wzgledem wieksze znaczenie nalezy przypisac ksia^zce Zarzqd Cywilny Ziem Wschodnich (19 lutego wrzesnia 1920) i

6 artykutom, przy czym uznanie niektorych z nich za,,osiagniecia uzyskane po stopniu doktora" uzasadnic by moznajedynie fomialnym kryterium daty publikacji. Dajac wyraz swoim watpliwosciom nizej podpisany wyraza ubolewanie, ze obecna procedura habilitacyjna nie daje mozliwosci poddania kandydatki do osiagniecia samodzielnosci naukowej takiemu sprawdzianowi, jaki umozliwiala procedura dotychczasowa. Odpowiedz na zasadnicze pytanie o podstawy uzyskania samodzielnosci badawczej, przede wszystkim zas o kwalifikacje do kierowania rozwoj em miodej kadry naukowej i jego oceny musi bye wiec oparta o jedno tyiko kryterium: zanalizowanie mozliwosci w dziedzinie poszukiwan oraz krytyki i interpretacji materialu, a tal<ze w dziedzinie pisarstwa historycznego. Poddany takiej ocenie caly dorobek habilitantki pozwala na odpowiedz pozytywna, a tym samym na sformulowame wniosku o dopuszczenie pani doktor Joanny Gierowskiej-KaHaur do koncowego etapu przewodu habilitacyjnego. Poznan, 1 listopada2012 r. Prof. drjiab. Tomasz Schramm