Metoda in vitro - szansa czy zagrożenie dla życia ludzkiego?

Transkrypt

1 Metoda in vitro - szansa czy zagrożenie dla życia ludzkiego? Rozwój, doskonalenie i wykorzystanie technik sztucznego zapłodnienia u człowieka 1 związany był początkowo tylko ze zjawiskiem niepłodności, bądź też z trudnościami w zajściu w ciążę, które dotyczą coraz większej ilości małżeństw. Obecnie zapłodnienie pozaustrojowe ma szersze zastosowanie i często jest traktowane jako środek do realizacji także innych celów, zwłaszcza badawczych mających zaowocować w przyszłości wytwarzaniem organów przeznaczonych do transplantacji, czy leczeniem różnych chorób, które dzisiaj są trudne do opanowania, a zmniejszają jakość życia, bądź też są przyczyną śmierci wielu istnień ludzkich. Czy jednak cel może uświęcać środki? Jakie są owe środki prowadzące skądinąd do dobrego celu? Zjawisko bezpłodności jest przyczyną tragedii wielu małżeństw i ze względu na jego rozmiary stało się już poważnym problemem społecznym Oblicza się, że w Polsce ok. 1 mln. par małżeńskich cierpi na bezpłodność. Przy czym brak możności poczęcia dziecka w małżeństwie związana może być z niepłodnością jednego z małżonków lub rzadziej obojga. Statystyki wskazują, że u ok. 50 % małżeństw borykających się z problemem niepłodności przyczyny tego stanu są wspólne i dotyczą najczęściej kilku czynników zarówno męskich jak i żeńskich. Przyjmuje się, że w 45-50% przypadków niepłodności w małżeństwie spowodowana jest czynnikiem żeńskim, w męskim, a w pozostałych 10-20% trudno jest wskazać na konkretną przyczynę. Sama zaś niepłodność może być wrodzona, związana z niedorozwojem lub całkowitym brakiem gruczołów płciowych albo wadami rozwojowymi innych części układu płciowego, ale także nabyta w związku z uszkodzeniami samych gruczołów płciowych, czy też narządów układu rozrodczego w wyniku różnego rodzaju chorób, zaburzeń hormonalnych, czy wreszcie promieniowania jonizującego. Te przyczyny mogą mieć też podłoże psychiczne, czy być następstwem zaburzeń w ekosystemie 2. Powstaje jednak zasadnicze pytanie, czy zapłodnienie in vitro, które jest przedmiotem naszych dociekań jest jedyną szansą i jedyną alternatywą dla niepłodnych par na posiadanie dzieci skoro doskonale wiemy, że budzi ona tak wiele zastrzeżeń natury etycznej i moralnej, a także z punktu widzenia iście medycznego jest bardzo skomplikowane i mało skuteczna? Czy pragnienie posiadania dziecka pozwala rodzicom na użycie wszelkich dostępnych środków, by za wszelką cenę mieć dziecko? A co w sytuacji, gdy zastosowanie najnowszych technik wspomaganego rozrodu niesie ze sobą pewne zagrożenia dla samego upragnionego dziecka, dla kobiety, mężczyzny, czy wreszcie dla całej ludzkości? Czy istnieją moralnie godziwe sposoby przyjścia z pomocą parom borykającym się z bardzo bolesnym problemem bezpłodności, który może wpłynąć nie tylko na osłabienie miłości wewnątrz wspólnoty małżeńskiej, ale także być przyczyną tragedii i rozpadu małżeństwa? Kościół katolicki, zatroskany o dobro człowieka, o jego godność i poszanowanie prawa przysługującego każdej osobie ludzkiej od wielu lat pochyla się nad fenomenem ludzkiej seksualności oraz płodności 3. Nauka Kościoła, choć często 1 Por. A. MUSZALA, Sztuczne zapłodnienie, w: Encyklopedia bioetyki. Personalizm chrześcijański. Głos Kościoła, red. A. MUSZALA, Polwen, Radom 2005, s Por. Mała encyklopedia medycyny, t.1, Warszawa 1982, s Por. KONGREGACJA NAUKI WIARY, Donum Vitae. Instrukcja o szacunku dla rodzącego się życia ludzkiego i o godności jego przekazywania (DV), w: W trosce o życie. Wybrane dokumenty

2 2 krytykowana jako nienadążająca za najnowszymi osiągnięciami nauki i techniki uwzględnia przede wszystko dobro człowieka i prawdę o nim samym, dlatego też jej wskazania nie mają nic z koniunkturalnych prób przypodobania się komukolwiek. Błędem jest jednak twierdzenie, że poszukiwanie prawdy i głoszona przez Kościół nauka w dziedzinie przekazywania życia jest w opozycji do najnowszych osiągnięć nauki. Wręcz przeciwnie Kościół akceptuje te poszukiwania, które nie godzą w naturalny proces przekazywania życia, ale go wspomagają z poszanowaniem godności małżonków, którzy są powołani do współpracy z Bogiem Stwórcą 4. Dotyczy to wielu rozwiązań technicznych m.in. metody naprotechnologii, ale także metody LTOT (Low Tubal Ovum Transfer) pomocnej w przypadku niepłodności spowodowanej zrostami lub uszkodzeniami jajowodów. W świecie naukowym pojawiają się coraz częściej przeciwnicy wykorzystania niektórych najnowszych osiągnięć biotechnologii, ponieważ stanowią one poważne zagrożenie dla współcześnie żyjącego człowieka, ale także stwarzają trudne do przewidzenia skutki dla następnych pokoleń. I choć niektórzy z wielką radością przyjęli informację o zezwoleniu na tworzenie w Wielkiej Brytanii hybryd ludzkozwierzęcych, czy ustawy wielu państw pozwalające na wykorzystaniu embrionów ludzkich do prac badawczych w pracach nad komórkami macierzystymi pozyskiwanymi z embrionów ludzkich, to dla wielu naukowców, ale także dla laików w tej materii mających jednak zdrowy zmysł etyczny ta sama informacja wywołała przerażenie. Bo przecież wszystko na to wskazuje, że są alternatywne rozwiązania jak w przypadku komórek macierzystych, które mogą być przecież pobierane z komórek somatycznych? Dlaczego więc nie zaangażować całej energii w badania naukowe, które nie budzą zastrzeżeń natury etycznej? Sztuczne zapłodnienie wyjaśnienie pojęć, określenie problemu Sam problem sztucznego zapłodnienia pozaustrojowego in vitro nie może być rozpatrywany jako problem teoretyczny, czy jako przedmiot akademickich sporów, bo ma on odniesienie do konkretnych faktów i praktyki. Oblicza się, że od momentu, gdy na świat przyszło pierwsze dziecko z probówki tzn. w 1978 roku urodziło się już około 1 mln. takich dzieci. W samych Stanach Zjednoczonych przy wykorzystaniu metody zapłodnienia in vitro rodzi się rocznie ok. 60 tys. dzieci w wyniku zapłodnienia homologicznego, a 1 tys. dzięki kontraktom zawartym z matkami zastępczymi tzw. surrogatkami 5. W Niemczech liczba ta oscyluje wokół 8 tys., a w Polsce ok. 1 tys. W roku 1987 miało już być według szacunkowych danych ok. 5 tys. dzieci z probówki, pod koniec lat 80-tych ok. 20 tys., zaś w 1993 r. 112 tys., a na początku roku 2000 już 300 tys 6. Obecnie zaś przyjmuje się, że przekroczony został już próg 1 miliona. Widać Stolicy Apostolskiej, red. K. SZCZYGIEŁ, Biblos, Tarnów 1998, s ; JAN PAWEŁ II, Evangelium Vitae. O wartości i nienaruszalności życia ludzkiego (EV), M, Kraków Badania naukowe, które zmierzają do zmniejszenia ludzkiej bezpłodności, zasługują na poparcie pod warunkiem, że będą «służyć osobie ludzkiej, jej niezbywalnym prawom oraz jej prawdziwemu i integralnemu dobru, zgodnie z zamysłem i wolą Boga» (DV 2). KKK U. SCHNABEL, Kinder nach Mass. Interview mit US-Ethikrechtlerin Lori B. Andrews, «Zeitpunkte» 3(2001), s J. ORZESZYNA, Teologiczno-maralny aspekt niepłodności w małżeństwie, WN PAT, Kraków 2005, s. 107.

3 3 więc, że jest to zjawisko dotyczące poważnej grupy ludzi i ze względu na swój rozmiar nie jest ono obojętne dla całego społeczeństwa. Na czym zatem polega sztuczne zapłodnienie? Sztuczne zapłodnienie polega na zapłodnieniu komórki jajowej kobiety nasieniem męskim i doprowadzeniu do powstania nowego życia w sposób inny niż poprzez stosunek seksualny, będący naturalnym sposobem przekazywania życia. Wśród metod sztucznego zapłodnienia występują: metody zapłodnienia pozaustrojowego in vitro 7 oraz metody zapłodnienia wewnątrzustrojowego in vivo (sztuczna inseminacja) 8. Sztuczne zapłodnienie pozaustrojowe in vitro dzieli się w zależności na dawców materiału genetycznego na homologiczne jeżeli materiał genetyczny pochodzi od małżonków lub heterologiczne, jeżeli do zapłodnienia używa się gamet przynajmniej jednego dawcy, który nie jest małżonkiem. Zapłodnienie in vitro polega na doprowadzeniu do zapłodnienia komórki jajowej kobiety poza jej organizmem, a następnie przeniesieniu embrionów do organizmu kobiety i umieszczeniu ich w jej narządach rodnych w celu dalszego rozwoju. Dokonuje się tego przy użyciu jednej z wielu metod (PROST, ZIFT, TET, TV-TEST) wspomaganego rozrodu (FIVET), które są procesem bardzo skomplikowanym pod względem technicznym i przebiegają w czterech etapach: pobranie komórek jajowych, przygotowanie nasienia, połączenie gamet i przeniesienie embrionu. Sztuczne zapłodnienie zaś wewnątrzustrojowe in vivo polega na wprowadzeniu nasienia męskiego w drogi rodne kobiety w celu doprowadzenia do zapłodnienia komórki jajowej. Najczęściej stosowaną metodą zapłodnienia in vivo jest metoda GIFT lub na jej bazie wypracowane metody (FREDI, POST lub TOAST). 7 KKK 2376 Techniki, które powodują oddzielenie rodzicielstwa wskutek interwencji osoby spoza małżeństwa (oddawanie spermy lub jaja, macierzyństwo zastępcze), są głęboko niegodziwe. Techniki te (sztuczna inseminacja i sztuczne zapłodnienie heterologiczne) naruszają prawo dziecka do urodzenia się z ojca i matki, których zna i którzy połączeni są węzłem małżeńskim. Techniki te pozostają w sprzeczności z wyłącznym prawem małżonków do "stania się ojcem i matką wyłącznie dzięki sobie DV II, 1. KKK 2377 Techniki te praktykowane w ramach małżeństwa (sztuczna inseminacja i sztuczne zapłodnienie homologiczne) są być może mniej szkodliwe, jednakże pozostają one moralnie niedopuszczalne. Powodują oddzielenie aktu płciowego od aktu prokreacyjnego. Akt zapoczątkowujący istnienie dziecka przestaje być aktem, w którym dwie osoby oddają się sobie nawzajem. "Oddaje (on) życie i tożsamość embrionów w ręce lekarzy i biologów, wprowadza panowanie techniki nad pochodzeniem i przeznaczeniem osoby ludzkiej. Tego rodzaju panowanie samo w sobie sprzeciwia się godności i równości, które winny być uznawane zarówno w rodzicach, jak i w dzieciach" DV II, 5, "przekazywanie życia jest jednak pozbawione z moralnego punktu widzenia właściwej sobie doskonałości, jeśli nie jest chciane jako owoc aktu małżeńskiego, to jest specyficznego aktu zjednoczenia małżonków... Tylko poszanowanie związku, który istnieje między znaczeniami aktu małżeńskiego, i szacunek dla jedności istoty ludzkiej umożliwia rodzicielstwo zgodne z godnością osoby ludzkiej" DV II, 4. 8 Sztuczna inseminacja zastępująca akt małżeński jest niegodziwa z powodu dobrowolnego rozdzielenia dokonanego między dwoma znaczeniami aktu małżeńskiego. Masturbacja, dzięki której osiąga się spermę, jest innym znakiem takiego rozdziału. Również wtedy, gdy jest podjęty w celu przekazywania życia, akt ten jest pozbawiony swojego znaczenia jednoczącego: brakuje mu stosunku płciowego wymaganego przez porządek moralny, stosunku, który urzeczywistnia się w kontekście prawdziwej miłości, integralnego sensu wzajemnego oddania i rodzicielstwa ludzkiego" (DV II, B. 6)

4 4 Dylematy moralne i próba oceny Postarajmy się teraz przyjrzeć zapłodnieniu pozaustrojowemu in vitro homologicznemu i heterologicznemu i zastanówmy nad jego oceną moralną, odpowiadając na pytanie czy wykorzystanie jej stwarza dla człowieka szanse czy mu zagraża? Problematyka ta ma charakter wielowymiarowy i dotyka potencjalnego ojca i matkę mającego urodzić się dziecka, samego dziecka, które przecież od momentu poczęcia jest już człowiekiem, ale także ma odniesienie społeczne. Prawo rodziców do poczęcia i wychowania potomstwa, a prawo do dziecka Rodzice złączeni węzłem małżeńskim mają do spełnienia wyjątkowe zadanie wskazane im przez Stwórcę. Polega ono na budowaniu wspólnoty miłości, otwartej na nowe życie. Stąd można powiedzieć, że rodzice mają prawo ale i obowiązek podjęcia współpracy z Bogiem w dziele przekazywania nowego życia. Kościół katolicki naucza, że Małżeństwo i miłość małżeńska z natury swej skierowane są ku płodzeniu i wychowywaniu potomstwa. Dzieci też są najcenniejszym darem małżeństwa i rodzicom przynoszą najwięcej dobra. Bóg sam to powiedział: "Nie jest dobrze człowiekowi być samemu" (Rdz 2,18), i "uczynił człowieka od początku jako mężczyznę i niewiastę" (Mt 19,14). chcąc dać mu pewne specjalne uczestnictwo w swoim własnym dziele stwórczym, pobłogosławił mężczyźnie i kobiecie mówiąc: "bądźcie płodni i rozmnażajcie się" (Rdz 1,28). Dlatego prawdziwy szacunek dla miłości małżeńskiej i cały sens życia rodzinnego zmierzają do tego, żeby małżonkowie nie zapoznając pozostałych celów małżeństwa, skłonni byli mężnie współdziałać z miłością Stwórcy i Zbawiciela, który przez nich wciąż powiększa i wzbogaca swoją rodzinę 9. Dlatego też małżonkowie, związani sakramentem małżeństwa są powołani do tego by stać się ojcem i matką. Oni zaś jako rodzice znajdują w dziecku potwierdzenie i uzupełnienie ich wzajemnego oddania. Ono jest żywym obrazem ich miłości, trwałym znakiem ich jedności małżeńskiej, nierozerwalnym i żywym związkiem wymiaru ich ojcostwa i macierzyństwa 10. Nie wolno jednak zapomnieć, że dziecko nie jest czymś należnym, ale jest darem 11 i to darem samego Stwórcy. Rodzice nie mogą więc żądać od Stwórcy tego daru, ani traktować dziecka za przedmiot własności, do którego mają prawo. Pragnienie posiadania dziecka ze strony rodziców, jakkolwiek szczere i głębokie nie usprawiedliwia stosowania technik, które stoją w sprzeczności z prawdą o ludzkiej prokreacji i godnością nowej ludzkiej istoty. Pragnienie posiadania dziecka nie stwarza żadnego prawa do dziecka. Dziecko jest osobą obdarzoną podmiotową godnością. Jako takie nie może być chciane jako przedmiot prawa. Jest ono raczej podmiotem prawa: istnieje prawo dziecka do tego, by począć się w pełnym szacunku wobec faktu, że jest ono osobą KDK DV II, A.1 11 KKK PAPIESKA RADA DS. DUSZPASTERSTWA SŁUŻBY ZDROWIA, Karta pracowników służby zdrowia, 25, w: W trosce o życie. Wybrane dokumenty Stolicy Apostolskiej, red. K. Szczygieł, Biblos, Tarnów 1998, s. 565.

5 5 Prawo dziecka do poczęcia w akcie zjednoczenia miłosnego małżonków i prawo do posiadania rodziców Kościół wskazuje, że tak jak małżonkowie mają prawo do poczęcia dziecka, które będzie naturalnym owocem ich miłosnego zjednoczenia, tak dziecko ma prawo do poczęcia, ale w sposób odpowiadający jego godności. Nie zaś przy współudziale osób trzecich i przy zastosowaniu biotechnologii. Osoba ludzka powinna być przyjęta w akcie jedności i miłości swoich rodziców; dlatego zrodzenie dziecka powinno być owocem ich wzajemnego oddania się, które realizuje się w akcie małżeńskim, przez który małżonkowie współpracują z dziełem miłości Stwórcy jako słudzy, a nie władcy 13. Nie bez znaczenia jest także fakt, że człowiek nie jest tylko istotą złożoną z ciała, ale że jest istotą obdarzoną pierwiastkiem duchowym. Pochodzenie istoty ludzkiej jest wynikiem przekazywania życia związanego nie tylko z jednością biologiczną, lecz również duchową rodziców złączonych węzłem małżeńskim" 14. Dziecko ma prawo znać swoich rodziców i współpracując z nimi kształtować swoją tożsamość i dojrzewać we wspólnocie osób z którymi tworzy relacje interpersonalne. Dziecko ma prawo do tego, by było kochane i by mieć możliwość kochać swoich rodziców, ojca i matkę. To jednak prawo w przypadku zastosowania metod zapłodnienia in vitro heterologicznego może pozostać tylko martwą literą. Bo kto będzie jego prawdziwym ojcem i matką? Zamiast bowiem biologicznego ojca przychodzące na świat dziecko może mieć za ojca, anonimowego dawcę spermy, a za matkę anonimową dawczynię gamet. Jeszcze inna osoba może być matką zastępczą, która wynajmuje, czy użycza macicy, by następnie urodzić dziecko dla wyczekującej je pary małżeńskiej. W najbardziej ekstremalnym przypadku dziecko może być dzieckiem pięciorga rodziców 15. A co z prawem do posiadania ojca i matki? Prawo dziecka do życia i integralności cielesnej Kolejnym ważnym zagadnieniem, które jest skutkiem stosowania metod zapłodnienia in vitro jest sprawa związana z naruszaniem prawem do życia i do integralności cielesnej dziecka. Okazuje się, że techniki zapłodnienia in vitro niosą ze sobą poważne niebezpieczeństwo dla samego dziecka. Panuje powszechne przekonanie potwierdzone danymi empirycznymi, że skuteczność zapłodnienia metodami in vitro jest bardzo niska 16. W tej materii istnieje wielka rozbieżność co do danych. Oscylują one pomiędzy % a 25-30%. Nawet te najbardziej optymistyczne szacunki budzą przerażenie. Ile bowiem musi zginąć embrionów, by urodziło się jedno dziecko. A pamiętajmy, że każde z nich jest istotą ludzką: Owoc przekazywania życia ludzkiego od pierwszej chwili swojego istnienia, a więc od utworzenia się zygoty, wymaga bezwarunkowego szacunku, który moralnie należy się każdej istocie ludzkiej w jej integralności cielesnej i duchowej. Istota ludzka powinna być szanowana i traktowana jako osoba od chwili swojego poczęcia i dlatego od tej samej chwili należy jej przyznać prawa osoby, a wśród nich nade wszystko DV II, B Tamże. 15 Por. T. ŚLIPKO, Granice życia. Dylematy współczesnej bioetyki, Warszawa 1994, s Por. W. GUBAŁA, Sztuczna prokreacja. Ocena moralna, Warszawa 2000, s.14.

6 6 nienaruszalne prawo każdej niewinnej istoty ludzkiej do życia 17. Przyjmuje się, że statystycznie, że w najlepszym przypadku co piąta, a według mniej optymistycznych danych co dziesiąta kobieta poddana bardzo skomplikowanej procedurze, kilkakrotnie powtarzanej urodzi dziecko. Ta procedura polega przecież na kuracji hormonalnej, pobraniu komórek jajowych i całego szeregu cyklów transferu embrionów 18. Do tego dochodzi jeszcze niebezpieczeństwo selekcji negatywnej i eliminacja embrionów u których stwierdzono wady rozwojowych. Przeprowadzana diagnostyka preinplantacyjna ma bowiem, pomóc w wyeliminowaniu embrionów zdeformowanych, czy też odznaczających się niepożądanymi cechami. Taką niepożądaną cechą może być np. płeć dziecka. Jeżeli rodzice oczekują narodzenia chłopca, a ma to miejsce w wielu krajach Azji, to embriony dziewczynek już w fazie diagnostyki preinplatacyjnej są wykluczane z dalszego wyścigu o przyjście na świat i możliwość znalezienia w macicy matki odpowiednich warunków do dalszego rozwoju. Embriony wyeliminowane, są albo niszczone, albo też tak jak oczekujące na implantacje w następnych cyklach transferu do macicy jako tzw. embriony nadliczbowe poddane procesowi kriokonserwacji, polegającemu na schłodzeniu ich do temperatury -195 o C i przechowywane w ciekłym azocie. Mniej niż 50% embrionów nadliczbowych ma szansę na to by przeżyć wszystkie niedogodności związane z procesem zamrażania i rozmrażania i nie ulec uszkodzeniu. Proces ten wyraźnie osłabia embriony co skutkuje zwiększoną ilością samoistnych poronień w trakcie implantacji i dalszego rozwoju. Jak do tej brak jest odpowiedzi na pytanie dotyczące negatywnych skutków natury psychicznej na człowieka, który przed narodzeniem był przez jakiś czas, a może to być nawet wiele lat przechowywany w ciekłym azocie w temperaturze -195 o C. Okazuje się, że ilość zamrożonych embrionów, przechowywanych w bankach embrionów jest dość pokaźna. W samych Stanach Zjednoczonych obecnie znajduje się ok. 500 tys. zamrożonych embrionów czekających na implantacje i na możliwość dalszego rozwoju 19. Według zaś Human Fertylisation and Embryo Autority, która zajmuje się rejestracją produkcji i wykorzystania embrionów w Wielkiej Brytanii. W latach wyprodukowano tam embrionów, z czego embrionów transferowano do macic kobiet, dalszych zachowano dla dalszych prób transferu. Pokaźną liczbę embriony zniszczono jako nieprzydatne, bądź w wyniku respektowania ustawy zabraniającej przechowywanie embrionów dłużej niż przez okres 5 lat. Z wymienionej liczby zostało przeznaczonych do eksperymentów naukowych, a 118 zostało użytych w celu doskonalenia metody in vitro. Dane z ostatniego okresu wskazują, że w latach zostało w Wielkiej Brytanii wyhodowanych prawie 1 mln embrionów 20. Jak widzimy prawdopodobieństwo, że dziecko które zostało poczęte metodą in vitro ujrzy wreszcie światło dzienne i znajdzie kochających się rodziców nie jest zbyt duże. Jeżeli tak to rodzi się pytanie o kondycję psychofizyczną i o jego zdrowie? 17 DV I Por. M. MACHINEK, Życie w dyspozycji człowieka. Wybrane problemy etyczne u początku ludzkiego życia, Hosianum, Olsztyn 2004, s Por. G. J. SULLIVAN, The scourge of in vitro fertilization, «Ethics & Medics» Vol. 32, N. 9, September 2007, s Por. M. MACHINEK, Życie w dyspozycji człowieka, art. cyt., s. 121.

7 7 Tak naprawdę nie ma wystarczających danym o kondycji psychosomatycznej dzieci poczętych metodą in vitro. A przecież od pierwszego zapłodnienia in vitro w 1978 i narodzenia Luise Brown w Royal Hospital w Oldham k. Menchesteru upłynęło już 30 lat. Urodziło się już około 1 mln dzieci. Czyżby takie badania nie były przeprowadzanie? A może ich wyniki są tak niepokojące, że lepiej nie informować opinię publiczną? Szczątkowe dane, którymi dysponujemy pozwalają na stwierdzanie, że wbrew powszechnemu przekonaniu, że metoda zapłodnienia in vitro nie wpływa negatywnie na zdrowie dzieci okazuje się jednak, że tak nie jest. Dzieci 3.7 razy więcej wymagają terapii neurologiczne związanej z ich stanem zdrowia. Częściej też występują u nich schorzenia związane z paraliżem mózgu, czy z niedorozwojem mózgu 4 razy 21. Niebezpieczeństwa związane z zapłodnieniem in vitro dla matki i ojca Zapłodnienie i cała procedura z nią związana bez wątpienia dotyczą także samej matki. Narażona jest na ona na poważne niebezpieczeństwa odbijające się na jej zdrowiu, ale mogące prowadzić także do jej śmierci. Wśród następstw zapłodnienia in vitro należy wskazać: syndrom nadowulacji (spowodowany symulacją hormonalną), problemy związane z anestezją generalną, konieczną przy zastosowaniu laparoskopii w celu pobrania komórek jajowych z organizmu kobiety, samoistne poronienia oraz ciąże mnogie, ale także niebezpieczeństwa z rozregulowaną gospodarką hormonalną w organizmie, groźba zatorów, zakrzepów. Nie mówiąc już o sferze psychiki i przeżyciach frustracji z nieudanych kolejnych prób zajścia w ciążę oraz poczuciem winy u osób mających świadomość, że aby narodziło się jedno dziecko trzeba poświęcić życie wielu istnień ludzkich. Niektórzy autorzy podaję, że nawet do 90 zarodków 22. Także nie bez znaczenia są same okoliczności pobierania materiału genetycznego od rodziców ojca i matki. Najczęściej od ojca pobiera się przy użyciu masturbacji, co jest niezgodne z właściwym wykorzystaniem organów płciowych i ma charakter nadużycia moralnego, ale także przy użyciu nakłuć, która mogą odbić się niekorzystnie na zdrowiu przyszłego ojca. Wykorzystanie embrionów do celów badawczych Z zapłodnieniem in vitro wiąże się jeszcze cała gama spraw, które z punktu widzenia moralnego budzą zastrzeżenia bo otwierają furtkę dla praktyk, które są przeciwne dobru człowieka i mogą wpłynąć na przyszłe losy ludzkości. Następstwa wykorzystania metod wspomaganego rozrodu in vitro są prowadzone badania prenatalne, które często prowadzą do stosowania zasad eugeniki i selektywnej aborcji niepożądanych embrionów. Niepokój budzą także badania na embrionach i wykorzystywanie ich w celu poszukiwania komórek macierzystych, podejmowane próby sklonowania człowieka, tworzenie hybryd ludzko-zwierzęcych itd. 21 Por. B. STRÖMBERG, G. DAHLQUIST, A. ERICSON, O. FINNSTRÖM, M. KÖSTNER, K. STJERNQVIST, Neurological Sequelae in Children Born after in vitro fertilization: A population based study, «Lancet» 359 (February 9, 2002), s Por. A. MUSZALA, Sztuczne zapłodnienie, dz. cyt., s. 432.

8 8 Inne zastrzeżenia natury moralnej Zastrzeżenia budzi także sposób pozyskiwania gamet męski i żeńskich w przypadku zapłodnienia heterologicznego oraz tzw. matka zastępcza, która jak pokazuje praktyka nie zawsze godzi się na oddanie dziecka, z którym przez 9 miesięcy zdążyła nawiązać szczególną relację. W wielu przypadkach go pokochała i uważa, że ma do niego prawo, a czasami dodatkowo przemawia za tym argument, że jest jego biologiczną matką. A co z zrobić z poczętymi embrionami, które choć zamrożone to po narodzeniu się wyczekiwanego przez rodziców ich braciszka, czy siostrzyczki także mają prawo do ujrzenia światła dziennego i narodzenia. A co z embrionami, których rodzice umarli, bądź też jedno z nich nie wyraża zgody na jego implantację i narodzenie. Tych wątpliwości i zastrzeżeń jest jeszcze bogata gama. Przemawiają one jednak za tym, by jednak szanować prawa ustalone przez Stwórcę i nie zdegradować człowieka do roli przedmiotu, który można będzie w zakładzie produkującym na zamówienie dzieci wybrać odpowiednią płeć, kolor oczu, typ urody, kolor włosu, oczu i poziom inteligencji i w razie nieudanego egzemplarza w ramach reklamacji oddać niechciane dziecko. Bądź też wyprodukować je jako bank organów zastępczych, przeznaczonych do transplantacji ze świadomością, że pochodzą one od dzieci, które w wyniku eksperymentów medycznych straciły, to co miały najcenniejsze swoje życie. Zakończenie Najbardziej przeraża w poruszanych kwestiach to sprawa technicyzacji ludzkiego rozrodu oraz brak szacunku dla poczętego człowieka. Dziecko staje się produktem działań, które nie mają nic wspólnego z troską o poszanowanie godności człowieka. W świetle przedstawionej powyżej złożonej problematyki zapłodnienia in vitro, należy stwierdzić, że zagrożenia zdecydowanie przewyższają pozytywy wykorzystania metody wspomaganego rozrodu. Pomoc w uzyskaniu dziecka, nie może być nadrzędnym celem, który przysłania obraz negatywnych skutków działania, które jest wymierzone przeciw poczynającemu się dziecku, ale także małżonkom pragnącym zrealizować powołanie do macierzyństwa i ojcostwa. Już sama Nie wolno nam jednak zapomnieć, że obok wysiłków zmierzających do posiadania dzieci za wszelką cenę istnieją zjawiska temu wysiłkowi całkowicie przeciwne, a polegające na unicestwianiu życia ludzkiego rozwijającego się w łonie matek, które poczęły się w wyniku aktu intymnego zjednoczenia kobiety i mężczyzny. To zjawisko jest haniebnym procederem, wymierzonym przeciw istotom najbardziej bezbronnym 23, ale także niszczącym tych, którzy się jej dopuszczają bądź ją przeprowadzają. To przejaw cywilizacji, która winna ustąpić cywilizacji życia, respektującej prawo do życia każdej osoby ludzkiej od momentu poczęcia, aż do naturalnej śmierci. 23 Por. J. POWELL, Abortion: the silent holocaust, Argus Communications, Allen 1981; J. KOWALSKI, Aborcja, w: Encyklopedia bioetyki. Personalizm chrześcijański. Głos Kościoła, red. A. MUSZALA, Polwen, Radom 2005, s ; B. PIECHA, Od zamachu na życie do obrony życia. Świadectwa lekarzy, w: Psychologiczne następstwa straty dziecka. Przyczyny leczenie zapobieganie, red. J. DZIERŻANOWSKI, Wydział Teologiczny UO, Opole 2000, s