CZYNSZE NA RZECZ SZPITALA ŒWIÊTEGO DUCHA W LUBLINIE W PO OWIE XVI W.

Transkrypt

1 Teka Kom. Hist. OL PAN, 2004, 1, CZYNSZE NA RZECZ SZPITALA ŒWIÊTEGO DUCHA W LUBLINIE W PO OWIE XVI W. Dariusz Prucnal Instytut Historii Katolicki Uniwersytet Lubelski e-mali: darpruc@wp.pl Streszczenie. Praca analizuje zapisy dochodów szpitala œwiêtoduskiego w Lublinie z lat odnotowane w lubelskich ksiêgach finansowych. Oprócz liczby i po³o enia nieruchomoœci obci¹- onych czynszem na rzecz szpitala przeanalizowano wysokoœæ i œci¹galnoœæ czynszów oraz p³eæ i rotacjê wœród w³aœcicieli nieruchomoœci. Wiêkszoœæ sta³ych dochodów szpitala pochodzi³a z obci¹ enia nieruchomoœci miejskich, ale nieliczne nieruchomoœci w mieœcie przynosi³y znacz¹ce dochody (ok. 35%), liczne domy i ogrody na przedmieœciu (65%), a po³o one na Czwartku poni ej 5%. Ze 101 czynszów dwa najwy sze maj¹ niemal 18% udzia³ w dochodach, podczas gdy 86 czynszów najmniejszych o wysokoœci do pó³ grzywny tylko 63%. Na wysok¹ œci¹galnoœæ czynszów (96,5%) nie rzutowa³ obrót nieruchomoœciami, g³ównie tanimi ogrodami na przedmieœciu. Autor stara³ siê równie pokazaæ, e tylko dla czêœci szpitalnych czynszów mo na odnaleÿæ potwierdzenie transakcji w ksiêgach miejskich. S³owa kluczowe: Lublin XVI w., czynsze, szpitale lubelskie, szpital Œwiêtego Ducha w Lublinie Wœród zgromadzonych w Archiwum Pañstwowym w Lublinie ksi¹g finansowych miasta Lublina dwie zawieraj¹ wszyte w nie roczne zapisy dochodów szpitala miejskiego. Obejmuj¹ one lata i Analiza czynszów i ich p³atników na rzecz szpitala mo liwa jest wy³¹cznie na podstawie zapisów dochodów z lat W przeciwieñstwie do XVI-wiecznych zapisy XVII-wieczne s¹ Ÿle zachowane, a adne roczne sprawozdanie nie jest pe³ne. Lista XVII-wiecznych p³atników jest nie do odtworzenia lub odczytania, bowiem uniemo liwia to znaczne zniszczenie, szczególnie na rogach, czyli akurat w miejscach, w których wpisywano dane personalne czêœci p³atników. Mankamentem jest tak e wszycie lub przyciêcie kart uniemo liwiaj¹ce stwierdzenie faktu p³acenia czy niep³acenia nale noœci. Nie by³oby to przeszkod¹, bowiem przyjêliœmy, i interesuje nas teoretyczna wysokoœæ œwiadczeñ, a nie fakt 1 Archiwum Pañstwowe w Lublinie, Akta miasta Lublina [dalej cyt. APL KmL] 267 ( ); APL KmL 268 k ( ).

2 50 Dariusz Prucnal ich regulowania, jednak e w XVII-wiecznych ksiêgach brakuje kwot nale noœci lub pozostaje wiele w¹tpliwoœci co do wysokoœci poszczególnych œwiadczeñ. Zapisy obu ksi¹g porz¹dkuj¹ nale noœci wed³ug typu i po³o enia nieruchomoœci, ale w ich ramach kolejnoœæ zapisów nie zawsze dok³adnie zachowuje ich przestrzenne rozlokowanie. 2 Zapisy XVI-wiecznej ksiêgi dotycz¹ wszystkich dochodów szpitala, ale analizie poddajemy wy³¹cznie dochody sta³e pochodz¹ce z u ytkowania maj¹tku lubelskiego szpitala œwiêtoduskiego, pomijaj¹c niezale ne od szpitala incydentalne dochody pochodz¹ce g³ównie z darowizn zbieranych do szpitalnej skarbony. 3 Interesuj¹ nas wiêc dochody gotówkowe z posiadanych przez szpital nieruchomoœci lub placów czy budynków obci¹ onych na jego rzecz czynszem, a tak e nale noœci z kasy miejskiej bêd¹ce odsetkami od po yczonego miastu kapita³u 4 i tzw. czynsz wodny bêd¹cy sta³¹ op³at¹ za wykorzystanie gruntów szpitalnych pod przebiegaj¹cy przez nie wodoci¹g miejski. 5 Kompleks szpitalny posiada³ grunty (tzw. jurydykê szpitaln¹) po³o one przed bram¹ miejsk¹, które s¹siadowa³y z kompleksem zabudowañ szpitalnych. 2 W przypadku nieruchomoœci miejskich kryterium porz¹dkuj¹cym jest wielkoœæ czynszu (wyj¹tkiem jest zapisywana jako ostatnia nale noœæ z jatki), w pozosta³ych przypadkach wiele wskazuje, e uporz¹dkowano je wed³ug rozmieszczenia terytorialnego. Bardzo rzadko informacje podawane w zapisach ksi¹g miejskich wymieniaj¹ identycznych s¹siadów (zob. przypis. 51, 69), ale wynika to nie tyle z czêstej zmiany s¹siedztwa, ile podawania tylko dwóch z s¹siadów. Zmiany p³atników czynszów odtworzyliœmy na podstawie kolejnoœci zapisów w kolejnych rocznych wykazach oraz wysokoœci p³aconych czynszów. 3 W sporze toczonym w 1608 r. z prowizorem Lichañskim M. Elercholz stwierdzi³, e usytuowanie szpitala przy drodze nie mia³o wp³ywu na wysokoœæ ja³mu n, bowiem gdyby tak za ka dym jechaniem ubogim dawano mog³oby byæ [wy ywionych] kilka tysiêcy ubogich [APL KmL 23 k. 365]. 4 Miasto Lublin od 1438 r. obci¹ one by³o w miejsce d³ugu 110 grzywien nale nych szpitalowi wieczyst¹ rent¹ niewykupn¹ w wysokoœci 4 grzywien (3,6%) Zbiór Dokumentów Ma³opolskich, wyd. E. Kuraœ, t. 2, Wroc³aw 1963, nr 524. Dokument oblatowany jako czwarty w 1629 r. Archiwum Archidiecezjalne w Lublinie, Akta konsystorza lubelskiego Rep. 60, A [dalej cyt: AAL] 21 k. 262v 263. A. Wadowski, Koœcio³y lubelskie, Kraków 1907, s. 360; Z. Góralski, Szpitale na LubelszczyŸnie w okresie przedrozbiorowym, Warszawa 1982, s Wspomina o nim K. Myœliñski, Wójt dziedziczny i rada miejska w Lublinie , Lublin 1962, s. 67. Okolicznoœæ zaci¹gniêcia po yczki przez rajców wraz z cechmistrzami B. Nowak (Rzemios³o Lublina od XIV do po³owy XVI wieku, Lublin 1991, s. 145) interpretuje jako przejaw wzajemnego porozumienia kupieckiej rady i rzemieœlników. 5 Umowê z 1509 r. ustanawiaj¹c¹ cotygodniowy 6-groszowy czynsz pro usu et victu pauperum hospitalis p³atny co pi¹tek in manus dispensatorum de manu consulari oblatowano w 1629 r. jako dziesi¹t¹ (AAL 21 k. 64v 265). Lustracja województwa lubelskiego z 1661 r. (wyd. H. Oprawko, K. Szuster, Warszawa 1962, s. 103) wskazuje, e 6 groszy czynszu p³acili miastu piwowarzy i warz¹cy miód, bowiem mieszczanie wielki nak³ad w ka dym roku na poprawê rur podejmuj¹. By³ on równy wysokoœci czynszu p³aconego szpitalowi przez miasto wzglêdem gruntu, przez który wodê tê prowadz¹. R. Szczygie³ (Skarbowoœæ miejska, [w:] Dzieje Sandomierza XVI XVIII w., red. F. Kiryk, t. 2, cz. 2, Warszawa 1993, s ) notuje dla Sandomierza identyczn¹ wysokoœæ op³aty od waru na rzecz miasta. Odp³ata taka obowi¹zywa³a od 1559 r., ale po 1585 r. podniesiono j¹ do 8 groszy. O op³atach za dostawy wody do poznañskich browarów wspomina J. K¹dzio³ka (Finanse miasta Poznania , Poznañ 1960, s. 61). O op³atach rurnego po wybudowaniu browaru wspomina w przypadku Krakowa S. Kutrzeba (Finanse Krakowa w wiekach œrednich, Rocznik Krakowski 1900, 3, s. 48).

3 CZYNSZE NA RZECZ SZPITALA ŒWIÊTEGO DUCHA W LUBLINIE Ich powierzchnia jest trudna do oszacowania, ale w porównaniu z zaledwie siedmiohektarow¹ powierzchni¹ miasta w murach by³a stosunkowo du a. 6 W 1609 r. w sporze prowizora Lichañskiego o plac M. Elercholza ten zdesperowany stwierdzi³, e gdyby Dominikanie i fara chcia³a naœladowaæ [prowizora szpitala] ca³e miasto Lublin by³oby ksiê e, a na przedmieœciu krakowskim szpitalne. 7 W porównaniu ze 100-³anowym obszarem lokacyjnego miasta Lublina kompleks szpitalny posiada³ znaczne nieruchomoœci ziemskie: prócz trzy- ³anowego folwarku szpitalnego na podlubelskich Rurach 8,trzy³anyso³ectwawe wsi Konopnica 9 oraz ³an na Czwartku. 10 Ksiêga dochodów pozwala oszacowaæ wielkoœæ obci¹ onych nieruchomoœci. Nawet gdyby przyj¹æ, e obci¹ enie ogrodów przedmiejskich wynosi³o 2 grzywny za ³an powierzchni, to i tak uzyskiwane czynsze (w 1548 r. 971 gr) musiano pobieraæ z ponad 10 ³anów gruntu, a na Czwartku (1548 r. 105 gr) tak e z nieco ponad jednego ³anu. W przypadku XVI-wiecznej ksiêgi finansowej problemem jest okreœlenie, jak¹ czêœæ dochodów stanowi³y czynsze od kapita³u lokowanego na nieruchomoœciach, a jak¹ czêœæ przynosi³a dzier awa nieruchomoœci stanowi¹cych w³asnoœæ kompleksu szpitalnego. Ksiêga notuje dochody, podaj¹c nieruchomoœæ lub p³atnika z pominiêciem ewentualnej kwoty lokowanego kapita³u. Niew¹tpliwie 6 H. Gawarecki, Cz. Gawdzik, Lublin, s. 20. S. Siwkowa, A. Hunicz (Lublin w œwietle badañ archeologicznych, Lublin 1987, s. 3) powierzchniê miasta w murach szacuje na ok. 8 ha. Teren szpitalny ogranicza³a od pó³nocy p³yn¹ca do mniejszego stawu pod zamkiem rzeczka Czechówka, od wschodu mury miejskie, od po³udnia ulica prowadz¹ca od Bramy Krakowskiej (a do rozwidlenia z goœciñcem prowadz¹cym do wsi Czechów), zaœ od zachodu linia od murowanej szubienicy a do rzeki Czechówki. 7 APL KmL 158 k. 584 (1609 r.). 8 an Stanis³awa Bartka zapisano w 1438 (Katalog nr 11 s. 27; ZDM t. 5, nr 1439 s /na podstawie oblaty z 1629 roku AAL 21 k v/, A. Wadowski, Koœcio³y..., s. 360) a dwa ³any wójta kraœnickiego Piotra Siostrzeñca i jego ony Ma³gorzaty jako dziedziców prepozyta szpitalnego Marcina zapisano w 1453 roku (testament prepozyta Marcina z 1451 r. oblatowano w 1629 r. AAL 21 k. 263v 264; AAL 23 k. 178v 179v, A. Wadowski, Koœcio³y..., s ). 9 Wieœ Konopnicê sprzeda³ 26 VII 1400 mieszczanom lubelskim Piotr W³odkowic z Charbinowic (AAL 22 k ; Katalog dokumentów miasta Lublina , oprac. M. Trojanowska, Lublin 1996, nr 173 s J. Riabinin, Materia³y do historii miasta Lublina , Lublin 1938, s. 6. Zob. K. Myœliñski, Wójt..., s ) so³ectwo kupi³ od wójta Janusza Pieczenia prepozyt szpitalny Stefan (AAL 22 k v, A. Wadowski, Koœcio³y..., s. 361). Lubelskie w³adze miejskie dzier awi³y wieœ Konopnicê w ca³oœci, a z uzyskanych od dzier awcy dochodów op³aca³y czynsz na rzecz szpitala œwiêtoduskiego. 10 A. Berdecka (Wielkoœæ i parcelacja gruntów miast zak³adanych w latach w Ma³opolsce, KHKM 1976, 24, z 4, s. 554) wskazuje, e wprawdzie tylko w 11 przypadkach na 37 miast królewskich za³o onych w badanym przez ni¹ okresie w Ma³opolsce znamy wielkoœæ lokacji, ale spoœród owej 11 a 6 miastom nadano 100 ³anów ziemi. Autorka (tam e s. 558) pisze jednak, e czêœæ gruntów tracono zapewne dobrowolnie lub pod presj¹ na rzecz Koœcio³a (parafii, szpitali, klasztorów) czy starostów. Niefortunnie u yto s³owa tracono w odniesieniu do czêœci gruntów lokacyjnych trafiaj¹cej pod zarz¹d Koœcio³a, skoro niemo liwe by³o, by w³adze miasta (a nie miasto jako takie) mog³o zachowaæ dla siebie ca³oœæ przyznanych sobie gruntów. Od XVI w. w³adze miejskie i tak ponownie skomunalizowa³y owe grunty, poddaj¹c je zarz¹dowi œwieckich prowizorów. H. Gawarecki i Cz. Gawdzik (Lublin, s. 18) szacuj¹ obszar przyznany miastu na 5385 hektarów.

4 52 Dariusz Prucnal Podstawa p³atnoœci Tabela 1. Procentowy udzia³ poszczególnych dochodów sta³ych Rok Œrednia roczna niemal ca³oœæ dochodów z kamienic miejskich i niewielk¹ czêœæ z przedmieœcia nale y traktowaæ jako dochody czerpane z kapita³u, tj. prywatnych darowizn (g³. zapisów testamentowych). 11 Analiza dochodów sta³ych zapisanych w zachowanej ksiêdze dochodów z lat szpitala dotyczy nie realnej, ale teoretycznej wysokoœci dochodów. 12 Ze wzglêdu na bardzo wysok¹ œci¹galnoœæ œwiadczeñ (œredniookresowo 94,8%) realny poziom sta³ych dochodów nie odbiega znacz¹co od teoretycznego. 13 Ksiêga rachunkowa nie notuje adnych zaleg³oœci zarówno w p³atnoœciach pochodz¹cych od w³adz miasta (czynsz z ratusza, czynsz wodny, so³ectwa w Konopnicy czy ³anów szpitalnych), jak i czynszów z nieruchomoœci na przedmieœciu. Zaleg³oœci dotycz¹ zaœ czynszów z nieruchomoœci miejskich, pól na Czwartku i ogrodów przedmiejskich. 14 Oczywiœcie inny wymiar mia³y zaleg³oœci mocno obci¹ onych nieruchomoœci w mieœcie, a inne wielu s³abo obci¹ onych drobnych nieruchomoœci ziemskich. Najdobitniej ilustruje to fakt zalegania z piêcioz³otowym czynszem z nieruchomoœci miejskiej przez najwiêk- Czynsz z ratusza od kwoty 110 grzywien 6,54 6,55 6,52 6,52 6,69 6,46 6,63 6,56 6,53 6,56 Czynsz wodny (6 gr przez 52 tygodnie) 10,63 10,65 10,59 10,60 10,87 10,51 10,77 10,66 10,62 10,65 So³ectwo w Konopnicy 11,45 11,47 11,41 11,41 11,71 11,31 11,59 11,48 11,43 11,47 Czynszeznieruchomoœci w mieœcie* 25,36 25,39 25,25 25,27 25,92 25,05 25,67 25,41 25,31 25,41 Czynszeznieruchomoœci na przedmieœciu 9,34 9,35 9,30 9,31 9,55 10,03 8,42 9,36 9,32 9,33 Czynsze z ogrodów 33,09 33,41 33,77 33,80 32,02 33,50 33,71 33,37 33,21 33,32 CzynszezCzwartku 3,58 3,17 3,16 3,09 3,24 3,13 3,21 3,18 3,57 3,26 *Wliczamy tu zaliczon¹ do tej kategorii grzywnê czynszu z jatki miejskiej. 11 Zob. przypis 39 i Uwzglêdniamy wiêc wszystkie kwoty odnotowane w ksiêgach, bez wzglêdu na w¹tpliwoœci z regulacj¹ p³atnoœci czy nawet pewnoœci, e nie by³y one regulowane. Przyk³adowo ksiêga notuje p³atnoœci czynszów, mimo zapisanych w ksiêgach miejskich zarzutów o zaleganie z ich p³aceniem, np prowizor Milianowski zaprotestowa³ przeciw Jakubowi Bassalikowi, Stanis³awowi Zawiszy, Albertowi Rzepce, Mateuszowi Pierzchale, El biecie Gruthczinie i innym przedmieszczaninom, którzy nie chcieli p³aciæ z ogrodów czynszów szpitalnych przypadaj¹cych na œw. Marcina. Za ¹da³ zwrotu ogrodów, aby mo na by³o na nich lokowaæ nowych dzier awców (APL KmL 9 s. 578). 13 W 1548 roku (œci¹galnoœæ 99,7%), 1549 (94,8%), 1550 (94%), 1551 (93,9%), 1552 (93,5%), 1553 (93,7%), 1554 (94%), 1555 (97,9%), 1556 (91,9%). 14 Nie wiemy, czy wp³yw na œci¹galnoœæ dochodów mia³o po³o enie nieruchomoœci w szpitalnej czêœci miasta. Tego typu zale noœæ sugeruje M. S³oñ (Szpitale..., s. 101).

5 CZYNSZE NA RZECZ SZPITALA ŒWIÊTEGO DUCHA W LUBLINIE szego p³atnika czynszu rajcê Lubomelskiego. Kwota 5 z³ wielokrotnie przekracza pozosta³e zaleg³oœci kilku pozosta³ych opiesza³ych p³atników. Œci¹galnoœæ dochodów by³a wyj¹tkowo wysoka i gdyby nie przypadek Lubomelskiego wynosi³aby w 7 na 9 lat ponad 98%, a nigdy nie spad³aby poni ej 96,5%. Dok³adnoœæ danych ksiêgi dochodów pozwala wyznaczyæ œredni udzia³ poszczególnych sk³adników w dochodach sta³ych (tab. 1). Œredniorocznie udzia³ dochodów wyp³acanych bezpoœrednio przez miasto (czynsz z ratusza, czynsz wodny, so³ectwo w Konopnicy) jako u ytkownika maj¹tku szpitalnego wynosi³ 28,7%. Prowizor szpitala otrzymywa³ je z r¹k edwie 3,3%. Gdyby pomin¹æ dochody p³acone przez w³adze miejskie, wówczas proporcje te ulegn¹ zmianie i wynios¹: miasto w murach 35,6%, przedmieœcie 59,8%, Czwartek 4,5%. ¹cznie szpitalowi nale a³o siê 21 czynszów z nieruchomoœci zabudowanych i 91 czynszów z nieruchomoœci ziemskich ( ). Prowizor mia³ wiêc obs³ugiwaæ 112 czynszów. Wydaje siê, e prepozyt szpitala nie odbiera³ czynszów zterenumiastaw murach. Prawdopodobnie œci¹gali je za niego prowizorzy miejscy. 15 Odbiera³ nale noœci szpitala tylko z przedmieœcia, choæ nie mo na wykluczyæ, e równie tutaj móg³ byæ wyrêczany przez s³u bê miejsk¹. Przyjmuj¹c wyrêczanie prowizora szpitalnego w œci¹ganiu czynszów z terenu miasta, ³anów szpitalnych i Czwartku, do obs³ugi przez prowizora szpitala pozostawa³o 90 czynszów. 16 Uwzglêdniaj¹c owe zakusy w³adz miejskich do kontroli egzekucji œwiadczeñ i tak wiêkszoœæ czynszów obs³ugiwa³ prowizor szpitala. Oczywiœcie ich udzia³ finansowy by³ odwrotnie proporcjonalny do ich liczby. Miasto kontrolowa³o bowiem nieliczne, ale najbardziej dochodowe szpitalne czynsze. Ksiêga dochodów sugeruje (pomija bowiem czasem w³aœcicieli budynków), i najwiêksza rotacja dzier awców (tab. 2) mia³a miejsce wœród dzier awców ogrodów przedmiejskich. Przyjêcie ró nych kryteriów oznaczaj¹cych zmianê w³aœciciela powoduje znacz¹ce ró nice w wynikach. Zawê enie kryterium zmiany przez domniemanie identycznoœci osób dodatkowo zmienia ten obraz (kolumna z prawej). Wœród p³atników czynszu z przedmieœcia na szeœæ zmian dwie s¹ w¹tpliwe, podczas gdy w przypadku czterech mo na doszukiwaæ siê dziedziczenia w obrêbie rodziny (z ojca na syna). Wœród w³aœcicieli ogrodów z 43 dzia³ek osiem, jak siê wydaje, nie zmieni³o ich 15 Zob. przypis Oczywiœcie wykluczywszy wielokrotne wystêpowanie posiadaczy wielu nieruchomoœci (zob. tab. 2) ich liczba zmniejszy³aby siê ze 112 o 13 do 99. Wobec tego prowizorowi szpitalnemu pozosta³oby równie proporcjonalnie mniej, bo nie 90, ale 78 p³atników. Formalnie to na p³atnikach spoczywa³ obowi¹zek regulowania czynszów, a wiêc to oni mieli dostarczyæ czynsz prowizorowi. Problemem jest sposób œci¹gania czynszów w mieœcie, skoro w 1590 r. zapisano s³ugom miejskim za ich pilnoœæ, któr¹ czynili oko³o wybierania czynszów z aczkami którzy z nimi chodzili 1 z³ (APL KmL 298 s. 725). Inny zapis z 1608 r. wskazuje, e to p³atnicy nosili czynsz na ratusz: s³udze co wo³a³ w mieœcie i na przedmieœciu eby czynsz nosili 5 gr (APL KmL 299 s. 1064).

6 54 Dariusz Prucnal wcale (zmiana wynika z alternatywnych metod zapisu p³atników), w obrêbie rodziny zaœ zmieni³o w³aœciciela dodatkowo cztery. 17 Zredukowa³oby to liczbê dzia³ek w obrocie o 12 (z 43 na 31), natomiast zmian w³aœcicieli a o 16 (z 52 na 36). 18 Tabela 2. Liczba czynszów i zmiany w³asnoœci Nieruchomoœci % Liczba % Liczba % Liczba zmian zmian zmian B zmian p³atników C zmian czynszów zmian p³atników A ^ W mieœcie Na przedmieœciu ,7 6 54,5 2 18,2 Ogrody przedmiejskie , , ,2 any szpitalne ,6 1 33,3 Pola na Czwartku ,3 2 22,2 1 11,1 A ka da zmiana zapisu identyfikuj¹cego (mimo identycznoœci) w³aœciciela, B liczba nieruchomoœci o zmieniaj¹cym siê w³aœcicielu, C liczba nieruchomoœci o zmieniaj¹cym siê w³aœcicielu (z wy³¹czeniem rodziny) Nie wchodz¹c wiêc w dalsze szczegó³y utrudnionej identyfikacji 19,stwierdzamy, e procent nieruchomoœci ziemskich pozostaj¹cych w obrocie, a wiêc zmieniaj¹cych w³aœciciela, by³, ponad 3-krotnie wy szy od zmian w dziedziczeniu nieruchomoœci miejskich czy przedmiejskich. Oddaje to inny charakter czynszów z nieruchomoœci zwi¹zanych z dziedziczeniem dom(k)ów, a pozostaj¹cych w sta³ym obrocie gruntów u ytkowych rolniczych. Uwypukla to równie pozycjê dóbr czwartkowskich, które by³y czymœ poœrednim miêdzy nieruchomoœci¹ stricte rolnicz¹ a nieruchomoœci¹ zabudowan¹, mieszkaln¹. Zapewne zarówno wœród ogrodów podmiejskich, jak i na Czwartku zauwa alny stawa³ siê ju proces zabudowy owych dzia³ek rolniczych P³ynnoœæ obrotu zauwa alna w ma³ej stabilnoœci dzier awców ogrodów wynika³a niew¹tpliwie z niewysokiej ceny parceli i charakteru samej dzier awy. 17 Rodzina (dzieci?): El bieta Solniczna Eliza Solniczna; Feliks Laweczki Stanis³aw Laweczki; Andrzej Bogatka Stanis³aw Bogatty; Stanis³aw Olejownik Andrzej Olejownik. To sami (?): Bar(bara) Kaletniczka Barbara K(a)letni(czka); gener Otr¹pka Tomasz Otr¹pka; Kie³basczina Zessch de Kie³(b)ascz; Bli¹dowskie Marcin Bli¹do; Gruda de Rachan ogród Rachañ(ski) Gruda; Stanis³aw Sad³owicz Sad³o Stanis³aw Sad³o; Leonard Rimer (Rymer) Leonard Rimer Kaspro(wicz) Kasprowicz; Rotifarka de Snopko(w) Rothwisar Rothwisar de Snop(ków) Snopkowski. 18 Wœród pozosta³ych równie wystêpuje dziedziczenie (Jakub Konopnica Jan Thomassowicz Piotr Thomassowicz) lub nie mo na wykluczyæ to samoœci osób (Jan Frenifex de subcast(tro) Jan Nossalik de Garb[ow?]). 19 Nale y pozostawiæ na uboczu problem dziedziczenia, bardzo trudno bowiem okreœliæ wiêzi rodzinne ³¹cz¹ce kolejnych w³aœcicieli. Z grubsza jednak widaæ, e nieruchomoœci przechodzi³y w inne rêce zapewne w drodze sukcesji, co poœwiadcza zmiana imion przy braku zmian przydomków, b¹dÿ te wykonywanie identycznego zawodu. W³aœciciele o odmiennych nazwiskach nie musieli byæ jednak dla siebie osobami obcymi, tak jak pomimo znacznych zbie noœci nie mo na wykluczyæ braku pokrewieñstwa miêdzy kolejnymi w³aœcicielami.

7 CZYNSZE NA RZECZ SZPITALA ŒWIÊTEGO DUCHA W LUBLINIE Zachowana ksiêga dochodów, w której notowano przez 9 lat wszystkich p³atników szpitalnych czynszów, jest bardzo pomocna, wrêcz niezast¹piona w ustalaniu sk³adu maj¹tku i liczby nieruchomoœci. W porównaniu z zapisami ksiêgi finansowej, skrupulatna kontrola zapisów odnotowanych w ksiêgach miejskich tylko w pewnym stopniu pozwala uchwyciæ liczbê nieruchomoœci obci¹ onych czynszem na rzecz szpitala. Oczywiœcie wœród zapisów naj³atwiej odnaleÿæ informacje o nieruchomoœciach najbardziej charakterystycznych i o czêsto zmieniaj¹cych siê w³aœcicielach. 20 Najwiêksz¹ przeszkod¹ jest czêstotliwoœæ takich transakcji, gdy w³aœciciele notowani w 1548 r. zawierali transakcje nawet w latach , a wiêc ponad 20 lat wczeœniej. 21 Niewykluczone wiêc, e du a czêœæ osób mog³a posiadaæ tytu³y prawne sprzed 1526, a mo e nawet z czasów tu po po arze miasta w 1515 r. 22 W ksiêgach miejskich mo emy potwierdziæ notowanych w roku 1548 r. posiadaczy ³anów miejskich, ale z dwóch zmian w³aœcicieli umykaj¹ nam obie, tzn. pocz¹tek i koniec 7-letniej dzier awy ³anu szpitalnego przez Chrzana. 23 Zaskakuj¹ce, e tylko dla trzech z dziesiêciu nieruchomoœci w mieœcie uda³o siê odnaleÿæ informacje potwierdzaj¹ce istnienie obci¹ eñ na rzecz szpitala (30%). W przypadku nieruchomoœci na przedmieœciu obci¹ enia potwierdziæ mo na tylko dla jednej z jedenastu nieruchomoœci (9%). Spoœród 79 ogrodów przedmiejskich potwierdzenie posiadania w 1548 r. nieruchomoœci znajdujemy dla co najmniej 16 (20%), a przypuszczalnie dla 18 w³aœcicieli (23%), a ponadto ksiêgi miejskie notuj¹ szeœæ transakcji dotycz¹cych tych nieruchomoœci. W przypadku pól na Czwartku odnotowano transakcje dotycz¹ce dwóch spoœród dziewiêciu nieruchomoœci (22%) i jedn¹ z co najmniej dwóch zmian w³aœcicieli. 20 Na trudnoœci tego typu obliczeñ wskazuj¹ k³opoty M. S³onia (Szpitale œredniowiecznego Wroc³awia, Warszawa 2000, s ) z obliczeniem liczby obci¹ onych nieruchomoœci i wysokoœci czynszów szpitalnych we Wroc³awiu. K³opoty polegaj¹ nie tylko na kontroli przybywania nowych i sprzeda y starych nieruchomoœci, ale równie charakteru ksi¹g finansowych. W przypadku obliczeñ M. S³onia liczba notowanych w aktach miejskich nieruchomoœci, w porównaniu do nieruchomoœci wymienianych w rachunkach, spada z 57% w 1428 r. do 42% w 1437 r. i 33% w latach 1500 i Wysokoœæ czynszów spada z 47% w 1428 r., do 32 w 1437, 26 w 1500 i 23% w 1515 r. Podobne trudnoœci z identyfikacj¹ nieruchomoœci spowodowa³y, e A. aboklicka (Zad³u enie hipoteczne domów w Nowym S¹czu w koñcu XVI wieku, Przegl¹d Historyczny, 53, 1962, z. 4, s. 785) ograniczy³a swoje badania nad Nowym S¹czem do obszaru miasta w murach. M. S³oñ (tam e s ) wskazuje na przyk³adzie wroc³awskiego szpitala Œwiêtej Trójcy, e w 1486 r. wed³ug akt miejskich szpital ten posiada³ 109 nieruchomoœci, gdy tylko 66 z nich dokumentuje szpitalny kopiariusz (49 z akt miejskich), rachunki szpitalne zaœ notuj¹ zaledwie 36 nieruchomoœci (tylko 19 w tym udokumentowanych i wiadomo, e pobierano z nich czynsze). 2/3 czynszów nie by³o wiêc uiszczanych i nie próbowano ich egzekwowaæ. 21 Z 1526 r. (zob. przypis 36, 62), z 1527 (zob. przypis 56, 60, 61, 65). 22 W 1515 r. sp³onê³y nawet akta miejskie. H. Gawarecki, S. Paulowa, M. Stankowa, Klêski po arów w Lublinie, Rocznik Lubelski, 16, 1973, s. 214, 217. Katalog dokumentów miasta Lublina , oprac. M. Trojanowska, Lublin 1996, nr 42 s J. Riabinin, Materia³y do historii miasta Lublina , Lublin 1938, nr Znamy jednak transakcjê zbycia ³anu w 1558 r. (zob. przypis 34).

8 56 Dariusz Prucnal Mimo nieÿle zachowanej podstawy Ÿród³owej osi¹gniête wyniki s¹ przypadkowe 24, nie tyle z powodu braku zapisu transakcji w ksiêgach, ile wypierania z formularza transakcji kupna-sprzeda y informacji o obci¹ eniach nieruchomoœci, w tym czynszami na rzecz szpitala. Tabela 3. Liczba czynszów w zale noœci od ich wysokoœci Kwota (gr) Rok Liczba czynszów Stratyfikacja widoczna jest nie tylko w rozpiêtoœci samych czynszów mieszcz¹cych siê od 2 groszy po 5 z³otych (75-krotnoœæ najni szego czynszu), 24 Braku czystopisów ksi¹g wójtowsko-³awniczych z lat 1546, 1553, czy radzieckich z lat , 1556, nie uzupe³niaj¹ ksiêgi zapisów wieczystych z lat

9 CZYNSZE NA RZECZ SZPITALA ŒWIÊTEGO DUCHA W LUBLINIE ale tak e w wysokoœci czynszów p³aconych przez poszczególnych p³atników. Posiadanie wielu nieruchomoœci nie œwiadczy³o o bogactwie ich w³aœciciela, bowiem chc¹c rozpoznaæ stratyfikacjê finansow¹, nale a³oby uszeregowaæ p³atników nie wed³ug liczby nieruchomoœci, ale wysokoœci p³aconego przez nich czynszu (tab. 3 i 4). Tabela 4. Liczba czynszów w zale noœci od ich wysokoœci (w przedzia³ach) Kwota (gr) Liczba czynszów Przedzia³ czynszu (gr) Liczba czynszów Kwota czynszu (gr) Tabela 5. Czynsze szpitalne z 1548 r. Czynsze (%) Kwota czynszu (%) Liczba czynszów Kwota czynszu (gr) Czynsze (%) Kwota czynszu (%) ,98 17, ,98 17, ,99 5, ,99 5, ,98 8, ,99 3, ,99 2, ,95 9, ,96 13, ,97 4, ,07 63, ,69 25, ,46 23,54 Razem Najni szy czynsz pokrywa siê z doln¹ granic¹ 2 gr, najwy szy zaœ ³¹czny czynsz (p³acony przez Jana Lubomelskiego) wynosi³ 5 z³ 12 gr (81-krotnoœæ najni szego czynszu). 25 Lubomelski jako posiadacz zaledwie dwu nierucho- 25 Gdyby zsumowaæ czynsz Adama Krzimeckiego z ³anu (2 grzywny) i kamienicy miejskiej (5 z³), to w 1548 r. wynosi³ on ³¹cznie 8 z³ 6 gr, ale w nastêpnych latach nie dzier awi³ Krzemecki szpitalnych ³anów.

10 58 Dariusz Prucnal moœci: domu w mieœcie i ogrodu na przedmieœciu p³aci³ najwy szy 5 z³ czynsz z kamienicy. Jak istotna przy tym by³a nie tyle liczba nieruchomoœci, ile ich wartoœæ pokazuje przyk³ad Andrzeja Kozaka, który mimo i by³ w³aœcicielem trzech nieruchomoœci, uiszcza³ tylko 72 gr (grzywnê z kamienicy plus 2 12 gr z ogrodów). Posiadaj¹ca tak e trzy nieruchomoœci Kie³basczina p³aci³a zaledwie 33 gr (9 gr z Czwartku plus 2 12 gr z ogrodów), podczas gdy pozostali (prócz Lubomelskiego) w³aœciciele dwóch nieruchomoœci uiszczali czynsze od 14 do 72 gr (najwiêcej Wojciech Serifex posiadacz kamienicy w mieœcie i domu na przedmieœciu). Tak wiêc nie wszyscy spoœród posiadaczy wielu nieruchomoœci stanowili elitê finansow¹. Kilka ma³o wartoœciowych, choæ odrêbnych, nieruchomoœci nie mog³o konkurowaæ z jedn¹ bardzo wartoœciow¹. 26 Niew¹tpliwie wysokoœæ czynszu na rzecz szpitala skorelowana by³a z ich szacunkow¹ wartoœci¹. Chyba nie wszystkie nieruchomoœci by³y obci¹ one czynszem w jednakowym stopniu. Korelacja miêdzy wysokoœci¹ czynszu a wartoœci¹ nieruchomoœci jest zapewne skrzywiona w przypadku ³anów szpitalnych, które z powodu nierównoœci prawnej (libertacji) dzier awiono za diametralnie ró ne stawki (jedn¹ lub dwie grzywny za ³an w 1548 i grzywnê, pó³torej lub dwie grzywny w latach póÿniejszych). Liczba nale nych szpitalowi czynszów waha siê w w¹skim paœmie od 96 do 101. Zaskakuj¹ce jest bardzo du e zró nicowanie kwotowe œwiadczeñ zale nie od roku czynsze mia³y a wysokoœci (tab. 3). Najwy sze czynsze uiszczano w³aœnie z nieruchomoœci w mieœcie od jednego 27 do piêciu z³. Zdecydowanie ni sze by³y czynsze z nieruchomoœci przedmiejskich (mieszcz¹ce siê w przedziale gr), ogrodów przedmiejskich (2 48 gr) czy Czwartku (6 12 gr). 28 Roz³o enie wysokoœci czynszów (tab. 4) wskazuje na zdecydowana przewagê iloœciow¹ czynszów niewielkich (do 24 gr) stanowi¹cych ok % ca³oœci, przy czym najwiêcej czynszów mieœci siê w przedziale 7 12 gr (tak e liczbowo najwiêcej jest czynszów 12 gr). Wysokoœæ wiêkszoœci czynszów jest wielokrotnoœci¹ podstawowej jednostki obrachunkowej 6 gr. Od strony finansowej (tab. 5) przewa aj¹ liczebnie bardzo liczne drobne czynsze (do 24 gr), które maj¹ jednak nieco mniejsz¹ wartoœæ ni czynsze du e (wiêkszych od pó³ grzywny). Przyk³adowa analiza czynszów z 1548 r. (tab. 5) wskazuje, e 86 z nich (85,1%) oznacza³o jedynie 49,1% dochodów uzyskiwanych przez szpital z czynszów. Pozosta³e 15 czynszów (14,9%) pokrywa³o ponad po³owê (50,9%) wszyst- 26 Posiadanie kilku obci¹ onych na rzecz szpitala nieruchomoœci wskazuje na powszechnoœæ tego typu obci¹ enia albo na zjawisko koncentracji w³asnoœci. T. Lalik (Struktura miasta póÿnoœredniowiecznego. Jej geneza i zmiany, Kwartalnik Historyczny 82,1975, z. 4, s. 787) zauwa y³ zjawisko posiadania gruntów rolnych przez najzamo niejszych mieszczan, cz³onków w³adz miejskich. 27 W³aœciwie od 15 gr, ale liczymy wspólnie ma³ eñstwo (?) Mê yków. 28 Pozosta³e czynsze pochodz¹ce z czynszu wodnego czy czynszów z ratusza by³y znacz¹ce, ale nie mog¹ s³u yæ do jakichkolwiek porównañ.

11 CZYNSZE NA RZECZ SZPITALA ŒWIÊTEGO DUCHA W LUBLINIE kich dochodów czynszowych. Jednak e tylko dwóch najwiêkszych p³atników czynszów (Adam Krzimecki i Jan Lubomelski) wp³aca³o a 17,75% ca³oœci dochodów. Gdyby przyj¹æ za granicê wysokoœæ grzywny (48 gr) wówczas 94 czynsze (tj. 93% ich liczby) równa³o siê zaledwie 63,2% wartoœci czynszów (czyli nawet nie 2/3 ca³oœci), 4 czynsze (4%) oznacza³y 13,8% czynszów, gdy pozosta³e trzy najwiêksze czynsze (3%) resztê tzn. niemal 1/4 wartoœci wszystkich czynszów (23%). Analiza zapisów ksiêgi dochodów ukazuje, w jak znacz¹cym stopniu finansowanie szpitala spoczywa³o na rajcach miejskich, nie tylko jako przedstawicielach w³adz, ale jako osobach prywatnych, p³atnikach szpitalnych czynszów. Wskazuje na to dominuj¹cy udzia³ dochodów czerpanych przez szpital z nieruchomoœci w murach czy wysokoœæ œwiadczeñ wnoszonych przez p³atników najwy szych czynszów. 29 Dok³adna analiza udzia³u rajców w finansowaniu szpitala jest trudna z uwagi na problemy zwi¹zane z identyfikacj¹ p³atników i brakiem jasnych kryteriów przyporz¹dkowuj¹cych poszczególnych p³atników do tej grupy. Tabela 6. P³atnicy szpitalnych czynszów wed³ug p³ci Nieruchomoœci Liczba w³aœcicieli Mê czyÿni % Kobiety % W mieœcie ,9 1 11,1 Na przedmieœciu Ogrody przedmiejskie (60) 88,6 (75,9) 9 (19) 11,4 (24,1) any szpitalne ,7 1 33,3 Pola na Czwartku 9 6 (7) 66,7 (77,8) 3 (2) 33,3 (22,2) W mêskim spo³eczeñstwie niewiele kobiet uzyska³o finansow¹ samodzielnoœæ, by wystêpowaæ jako p³atniczki czynszów na rzecz szpitala (tab. 6). Ze wzglêdu na niewielk¹ reprezentacjê trudno zauwa yæ lepsz¹ pozycjê materialn¹ kobiet wywodz¹cych siê spoœród patrycjatu miasta. 30 Wœród kobiet dysponuj¹cym w³asnym maj¹tkiem najwiêcej dzier awi³o pola na Czwartku czy ogrody przedmiejskie. Tutaj ich udzia³ przekracza³ 20% p³atników i nie by³ jak w przypadku nieruchomoœci w mieœcie czy ³anów szpitalnych tylko wyj¹tkiem. 29 B. Nowak (Rzemios³o Lublina od XIV do po³owy XVI wieku, Lublin 1991, s i Liczebnoœæ i specjalizacja rzemios³a w Lublinie w pierwszej æwierci XVI wieku, Rocznik Lubelski 23 24, , s. 26) obliczy³a, e w 1524 r. na 209 wszystkich rzemieœlników 105 mieszka³o poza murami miasta, z tego a 101 mieszka³o na Krakowskim Przedmieœciu. W latach (Rzemios³o..., s ) na przedmieœciach mieszka³o 75 spoœród 223 rzemieœlników. Autorka, analizuj¹c strukturê maj¹tkow¹ p³atników (Tam e s , ), uwypukla, e zarówno przedmieœcie, jak i w znacznym stopniu samo miasto zamieszkiwali biedniejsi rzemieœlnicy, jednak e to w³aœnie w mieœcie w murach zamieszkiwa³a elita finansowa. 30 Jak np. Zofia Mê ykowa, zapewne ona rajcy Melchiora Mê yka, wspó³wystêpuj¹ca wœród p³atników czynszów z nieruchomoœci miejskich).

12 60 Dariusz Prucnal Wskazuje to, e w przeciwieñstwie do patrycjuszek to pozbawione mêskiej opieki ubo sze mieszczki musia³y same zatroszczyæ siê o w³asne utrzymanie. Wœród p³atników czynszów wystêpuje co najmniej 11 osób (w tym 2 kobiety), które posiada³y równoczeœnie wiêcej ni jedn¹ nieruchomoœæ, tzn. byli wielokrotnymi p³atnikami czynszów na rzecz szpitala. Dwie osoby (w tym jedna kobieta) posiadali po 3 nieruchomoœci 31, pozosta³a 9 (w tym jedna kobieta) mia³a ich Wprowadza to niewielkie zmiany w obliczeniach (tab. 7): udzia³ kobiet waha³ siê od 13,5% (1552 r.) do 17,2% (1555 r.) ogó³u p³atników, a ich udzia³ w finansowaniu szpitala waha³ siê od 11,5% (1556 r.) do 13,2% (1549 r.). Tabela 7. Udzia³ kobiet w finansowaniu szpitala Udzia³ kobiet (w %) Rok Liczbowy 16,8 16,8 14,9 15,8 13, ,3 17,2 Finansowy 13,1 13,2 12, , ,9 13,1 Finansowy/liczbowy 0,78 0,78 0,82 0,82 0,86 0,81 0,83 0,76 RozdŸwiêk miêdzy liczb¹ kobiet wœród p³atników, a ich udzia³em finansowym wydaje siê stosunkowo niewielki. Gdy przyrównamy je do siebie, wówczas wyraÿnie widaæ zdecydowanie gorsz¹ pozycjê finansow¹ kobiet ni mê czyzn (tab. 8). Ich udzia³ finansowy by³ od 1/5 do 1/3 mniejszy ni liczebny (potwierdza to tak e œredni czynsz p³acony przez kobiety). Tabela 8. P³atnicy wed³ug p³ci i ich udzia³ w finansowaniu szpitala Mê czyÿni (M) Kobiety (K) Œr. czynsz M 23, ,8 23, , ,5 23,9 Œr. czynsz K 17, ,8 20,3 18,9 19,5 17,8 17,6 Czynsz K/M 0,74 0,75 0,8 0,8 0,85 0,79 0,81 0,73 0,74 Ró nica ta wynika przede wszystkim z uwzglêdniania w obliczeniach mê czyzn p³atników obci¹ onych wysokimi czynszami z nieruchomoœci (kamienic) w mieœcie w murach. Ogólny poziom obci¹ eñ (tab. 9) kobiet jest przeciêtny, tzn. p³acone przez nie czynsze mieszcz¹ siê w najni szym i najpowszechniejszym przedziale (do 24 gr). Jednak e w odró nieniu od mê czyzn 31 Andrzej Kozak (nieruchomoœæ w mieœcie i 2 ogrody), Kie³basczina (nieruchomoœæ na Czwartku i 2 ogrody). 32 Nieruchomoœæ w mieœcie i ogród posiadali Jan Lubomelski i Melchior Mê yk; nieruchomoœæ na przedmieœciu i ogród posiada³ Wojciech Serifex i Adam Sutor, po 2 ogrody na przedmieœciach mieli Andrzej Olejownik, Franciszek Stannifusor, Grzegorz Sutor, Miko³aj Sutor oraz Niklowa.

13 CZYNSZE NA RZECZ SZPITALA ŒWIÊTEGO DUCHA W LUBLINIE najwiêcej jest ich nie w granicach przedzia³u najni szego (do 12 gr), ale w przedziale nastêpnym (13 24 gr). Tabela 9. P³atnicy wed³ug p³ci i wysokoœæ p³aconych przez nich czynszów (w groszach) Przedzia³ Rok wysokoœci czynszu M K M K M K M K M K M K M K M K M K P³atnicy Udzia³ kobiet w grupie najwiêkszych p³atników (ponad 24 gr) nie odbiega od œredniej, choæ ich najbogatsze przedstawicielki nie przekraczaj¹ kwoty 48 gr czynszu. Zapewne wspomniany rozk³ad jest odbiciem pewnej prawid³owoœci, e im kobieta by³a bardziej majêtna tym mog³a byæ bardziej samodzielna, tak e na p³aszczyÿnie finansowej i wartoœci samych nieruchomoœci. Analiza ksiêgi dochodów szpitalnym wskazuje na znaczne rozcz³onkowanie maj¹tku i wielosk³adnikowoœæ dochodów czynszowych przeznaczonych na rzecz instytucji szpitalnej. Ze wzglêdu na istnienie w mieœcie licznych instytucji koœcielnych sugeruje to wielokrotne nak³adanie siê na siebie obci¹ eñ czynszowych. Liczba oczynszowanych nieruchomoœci i znaczna liczba p³atników wskazuje tak e na du y kr¹g osób maj¹cych kontakt z prowizorami, bêd¹cymi przedstawicielami szpitala. Równoczeœnie ³atwo zauwa alny jest znaczny udzia³ w dochodach szpitalnych czynszów pochodz¹cych od nielicznych, ale najwiêkszych p³atników, w³aœcicieli kamienic w mieœcie. Znaczny udzia³ w dochodach szpitalnych czynszów z kamienic miejskich wskazuje skalê prywatnej dobroczynnoœci najbogatszych mieszczan, gdy wysokoœæ czerpanych przez szpital dochodów z nieruchomoœci zale a³a niemal wy³¹cznie od rozmieszczenia szpitalnego maj¹tku, znajduj¹cego siê g³ównie na przedmieœciu. Pomimo jego sta³ego wzrostu wysokoœæ uzyskiwanych dochodów sta³ych nie by³a zbyt wysoka (ok z³) i by³a uzupe³niana dochodami pochodz¹cymi ze zbiórek (skarbony). Niew¹tpliwie w XVI w. spada³ udzia³ w sta³ych dochodach œrodków uzyskiwanych z czêœci maj¹tku szpitalnego, którym dysponowa³y w³adze miejskie (czynsz z ratusza, czynsz wodny, so³ectwo w Konopnicy).

14 62 Dariusz Prucnal Wykaz p³atników i dochodów z lat Podstawa op³aty Podstawa op³aty lub p³atnik Wp³ywy roczne (w groszach) Czynsz z ratusza 1 rata Popielec Czynsz z ratusza 2 rata Zielone Œwi¹tki Czynsz z ratusza 3 rata Krzy a Czynsz z ratusza 4 rata œw. ucji Czynsz wodny (6 gr przez 52 tygodnie) prowizor miasta So³ectwo w Konopnicy prowizor miasta Karczma so³ectwa w Konopnicy prowizor miasta ³any so³ectwa w Konopnicy prowizor miasta Adam Krzimeczki (³an) 1) 96 any szpitalne Czynsz z nieruchomoœci w mieœcie Chrzan wójt rawski 2) Stanis³aw Æwiartka (2 ³any) 3) 96 Æwiartka (2 ³any) ona Mateusza Nizio³ka (1/2 ³anu) 4) Jan Lubomelski 5) Adam Krzimeczki 6) Jan Grzebiennik 7) Maciej Aurifaber Jan Balcerowicz Andrzej Kozak Wojciech Serifex

15 CZYNSZE NA RZECZ SZPITALA ŒWIÊTEGO DUCHA W LUBLINIE Melchior Mê yk Czynsz z nieruchomoœci w mieœcie Zofia Mê ykowa Walenty Susmara z jatki Walek z jatki Szymon Rotificus 8) Marcin Rotifex rotifex de Pacziernik(o) Wojciech Rotifex Koscz(ien) Jakub Currifex 24 Skowronek de Jacobi roti(fex) dom Gêbiñski Czynsz z nieruchomoœci przedmiejskich Czynsz z Czwartku dom Dirkatcziñski 24 Wojciech de Dirka 24 Wojciech Serifex Wojciech de Dobraczin Jan Sapisch 9) Pawe³ de domo Sapisch 24 Aleksy Faber de Clementis Kotlarz Jakub Cyrulik Adam Sutor Jakub Surma 10 Piotr Surma Kie³basczina de Mroskowskie Wawrzyniec Drozdza³ek

16 64 Dariusz Prucnal Rafa³owa Jan Prassek Agnieszka Sepietka ) Wilczopolski Czynsz z Czwartku Pu(ch)aczowskie 11) 12 dom Wielopolskiego 12) Wielopolski Stanis³aw Rodzonek 13) Jan muda Marcin Braxator Franciszek Stannifusor Leonard Rimer (Rymer) Leonard Rimer Kaspro(wicz) Kasprowicz 12 Koœció³kowa Andrzej Mensator Czynsz z ogrodów przedmiejskich Piotr Frenifex 14) Kie³basczina Zessch de Kie³ascz 12 Maciej Zesz Marcin Rzythka Feliks Doliator Albertus Serifex 12 Franciszek Stannifusor Niklowa 15)

17 CZYNSZE NA RZECZ SZPITALA ŒWIÊTEGO DUCHA W LUBLINIE Matth (Maciej?) Mas³o 6 Andrzej Kozak Groth de Kudynyo (Kudonowskie, Kudimow) Amro y Sartor 12 El bieta Solniczna Eliza Solniczna Grunda de Rachan 16) ogród Rachañ(ski) Gruda Bartosz Pióro 17) Wiœlic(z)ka Czynsz z ogrodów przedmiejskich Melchior Mê yk Feliks Laweczki Stanis³aw Laweczki 9 Niklowa Mro ek de Rachan 18) Jakub Konopnica Jan Thomassowicz 12 Piotr Thomassowicz 12 Bannsz de Rosol(ko) 19) Andrzej Olejownik 20) Jenkowski Bernath 6 Bernath de Jenko 6 Jakub Sartor Bli¹dowskie 21) Marcin Bli¹do 22) 12

18 66 Dariusz Prucnal Stanis³aw Sad³owicz 6 Sad³o 8 Stanis³aw Sad³o idem (?) de Zeliazow(skie) RzithkadePoganek Miko³aj Surowi[us] [Konopnica] Olexina Kowaliowa 18 Jan Domarath Stanis³aw Saletrnik 24 Andrzej Kozak Czynsz z ogrodów przedmiejskich Sebastian Borzenczki (Borzêcki) Jan Nosek 23) Stanis³aw Iskra Jan Podmurny 24) Andrzej Sartor 25) Jan Mosczenski MaturkadeWiech Miko³aj Sutor 18 Stanis³aw Olejownik 26) Andrzej Olejownik Jan Nizio³ek Stanis³aw Mensator 6 Józef Aromatarius Jan Szczepanek Jan Szczepan 2

19 CZYNSZE NA RZECZ SZPITALA ŒWIÊTEGO DUCHA W LUBLINIE Miko³aj Crumentator 27) 8 Jenek de Bili(czynski) Marcin Portulani Jenek de Mar Por 6 Jenek Szklarz Miko³aj Sutor 28) Bar(bara) Kaletniczka Barbara Kletni Maciej D¹browa Laskosz 10 Czynsz z ogrodów przedmiejskich Grzegorz Sutor Kie³basczina de Postrzi Mateusz Bik de Postrzi 12 Jaœkowa Zdunka Mateusz Bik 12 Wac³awek Textor 29) Liskowa 12 JanFrenifexdesubcast(tro) 30) Jan Nossalik de Garb.(ov) 12 Feliks Laweczki Jan Mosczeñski 6 Jakub Funifex 31) Salietrnik Kluszkowa 6 Tomasz Szczêsny

20 68 Dariusz Prucnal Tomasz Pistor 6 Andrzej gener Mlo(czisz) Grzegorz Dziadek 6 Andrzej Bogatka Stanis³aw Bogatty 12 B³a ej Czop Stanis³aw Sellator Jakub Ziarno Miko³aj Rzithka Adam Sutor de Pastuch Czynsz z ogrodów przedmiejskich Tomek gener Otr¹pka Tomasz Otr¹pka 24 Stacziwka Pelio Miko³aj Pelionis Wac³aw Faber Milianowski 32) 12 Maciej Sellator 33) Wilkowski Jakub Bassalik (Bessalik) 34) Rotifarka de Snopko 12 Rothwisar 12 Rothwisar de Snop Snopkowski 12 Jan Balneator 18

21 CZYNSZE NA RZECZ SZPITALA ŒWIÊTEGO DUCHA W LUBLINIE Rothwisarka Jan Lubomelski 35) Grzegorz Sutor Maciej Mro ek Janusch 15 S(z)czerbina Pannitonsor Czynsz z ogrodów przedmiejskich Gotartowa Kothczieska (Kuthczieska)36) [Jadwiga ona] Walentego Stano 37) ubomelski 15 Lubomelski de mansio(naria) Bartosz Strycharz Klemens Kotlarz Kasprowicz Jakub Kopecz Rosieka (Roficia, Rosieya) Skarbonki / Inne ) rada miejska wydzier awi³a Adamowi Krzywickiemu (!) ³an pola szpitalnego (po³o onego miêdzy ³anem Brygidek a ³anem Krzywickiego) i ogród, z których na œw. Marcina mia³ zap³aciæ 2 grzywny (APL KmL 190 s ). 2) Znamy tylko transakcjê z , kiedy Dorota Rawska zwana Wojtkow¹ przez swojego syna Kaspra wydzier awi³a na 6 lat przedmieszczaninowi Stefanowi Maniek owi ³an, z którego nale a³ siê szpitalowi czynsz p³atny na œw. Marcina (APL KmL 9 s. 178). 3) Zapis dokonany przez ówczesnych prowizorów szpitala dotyczy³ pozbawionego budynków ³anu (po³o onego miêdzy ³anem miejskim a ³anem zmar³ego Gawrona), w którym wymieniono Paw³a Æwiartkê i jego syna oraz okreœlono czynsz 2 grzywien p³atny na œw. Marcina (APL KmL 152 k. 419v 422v).

22 70 Dariusz Prucnal 4) prowizorzy szpitala lokowali za zgod¹ rajców Mateusza Nizio³ka na pó³³anku szpitalnym (po³o onym miêdzy polami tego Mateusza Nizio³ka a drog¹ publiczn¹), na którym ci¹ y³ czynsz 24 groszy p³atny na rzecz szpitala w dniu œw. Marcina (APL KmL 2 k. 255v). W nastêpnym roku ( ) prowizorzy szpitala za zgod¹ rajców zrzekli siê ponownie na rzecz Mateusza Nizio³ka owego pó³³anka (APL KmL 2 k. 269v). 5) rajcy i ³awnicy, prowizor Staczywka oraz prepozyt Piotr z Dobrego kwitowali Jana Lubomelskiego z wszystkich sum nale nych szpitalowi lokowanych na jego dobrach w mieœcie i poza nim na podstawie spalonych akt rady, ³awy i duchownych oraz zaleg³ych czynszów (APL KmL C 4 k. 107v) Jan Lubomelski sprzeda³ szpitalowi lokowany na po³owie swoich dóbr w mieœcie i poza miastem czynsz 4 z³ od sumy 50 z³ p³atny rajcom na œw. Marcina (APL KmL 4 k. 107v 108). 6) Czynsz z drewnianej naro nej kamienicy (po³o onej miêdzy kamienicami Andrzeja Kozaka i Mateusza Zeza) pochodzi³ z uczynionego przez rajcê Adama Krzynieckiego (!) i jego onê Katarzynê zapisu 5 z³ czynszu od kapita³u 100 z³ (AAL 10 k ). 7) Czynsz z kamienicy Grzebiennikowskiej wynika³ z zobowi¹zania ³awnika Jana Grzebiennika, który wzi¹³ sumê 80 z³, z której mia³ p³aciæ na œw. Marcina 4 z³ czynszu na rzecz ubogich szpitala (APL KmL 126 k ) rajcy jako patroni i prowizorzy szpitala wykupili na rzecz przebywaj¹cych w szpitalu ubogich czynsz 4 z³ (p³aconynaœw.marcina)odsumy80z³(wziêtejodjanalubomelskiego) i lokowali go na kamienicy, któr¹ zajmowa³ rajca Jan Grzebiennik (APL KmL 126 k ) rajcy jako patroni i prowizorzy szpitala wykupili u Jana Grzebiennika na rzecz przebywaj¹cych w szpitalu ubogich czynsz 4 z³ (p³acony na œw. Marcina) od sumy 80 z³ lokowany na domu prowizora i rajcy Jana Lubomelskiego (APL KmL 126 k ). Umowa ta anulowa³a poprzednie zapisy Jana Lubomelskiego z i (APL KmL 126 k ). 8) Wysokoœæ czynszu i p³atnika notuje APL KmL 2 k. 16 (1517 r.). 9) rajca Jan Lubomelski zrzek³ siê na rzecz Jana Schapisscha i jego ony Anny domu (po³o onego miêdzy domami Birkatczyñskim a Aleksego Fabri) partibus e regione hospitalis lublinensis sittus, na którym ci¹ y³ czynsz 24 groszy na rzecz szpitala (APL KmL 126 k. 157). 10) Zapewne b³¹d miast odnotowania tej kwoty kilka wierszy ni ej przy Stanis³awie Rodzonku. 11) Stanis³aw Wilczopolski z Czwartku zrzek³ siê na rzecz Jana Puchaczowskiego domku z ogrodem (po³o onego obok domku Stanis³awa Wilczopolskiego na górze), na którym ci¹ y³ czynsz na rzecz szpitala (APL KmL 126 s. 342). 12) Benedykt Dzysz z Czwartku zrzek³ siê na rzecz Jana Wielopolskiego domku i po³owy ogrodu, na którym ci¹ y³ czynsz 12 groszy na rzecz szpitala. Sam pozostawi³ sobie po³owê ogrodu, który po œmierci jego i jego ony mia³ zostaæ przekazany szpitalowi (APL KmL 126 k ). 13) Stanis³aw Rodzonek ze S³awina zrzek³ siê na rzecz swej ony Anny ogrodu ze stoj¹cym na nim domkiem (po³o onego pomiêdzy ogrodem Nizio³ka a wygonem), na którym ci¹ y³ czynsz 12 gr na rzecz szpitala p³atny na œw. Marcina (APL KmL 126 k. 116) Stanis³aw Rodzonek ze S³awina zrzek³ siê na rzecz Alberta Liupka czêœci ogrodu po³o onego obok ogrodu ³awnika Marcina Skawinki, na którym ci¹ y³ czynsz 6 groszy na rzecz szpitala (APL KmL 126 s. 449). 14) Piotr Frenifex wraz z opiekunem ony Jadwigi Stanis³awem Gawronkiem zrzekli siê na rzecz dr medycyny Walentyna domu z ogrodem (po³o onego miêdzy domem Anastazji Zessowej i domu Koœció³kowskiej), na którym ci¹ y³ czynsz na rzecz szpitala (APL KmL 126 s. 384). 15) Ambro y Frenifex zrzek³ siê na rzecz Barbary Niklowej ogrodu (po³o onego miêdzy ogrodem Feliksa de prediis a stawem mniejszym), na którym ci¹ y³ czynsz 6 gr na rzecz szpitala (APL KmL 4 k. 17v). 16) rajca Jan Lubomelski jako pe³nomocnik szlachcica Stanis³awa Rachañskiego zwanego Trojan zrzek³ siê na rzecz Stanis³awa Grutha i jego ony Katarzyny ogrodu (po³o onego miêdzy ogrodami notariusza miejskiego Piotra Tomaszowica a Bart³omieja Byka), na którym ci¹ y³ czynsz 12 groszy na rzecz szpitala (APL KmL 126 k. 160). Zob. przypis 12.

23 CZYNSZE NA RZECZ SZPITALA ŒWIÊTEGO DUCHA W LUBLINIE ) Stanis³aw Uchownik z on¹ Barbar¹ zrzekli siê na rzecz Agnieszki ony Bart³omieja Pióro i Ma³gorzaty córki Doroty Bytowskiej ogrodu (po³o onego pomiêdzy ogrodami Stanis³awa Mensatora i Rachañskiej), na którym ci¹ y³ czynsz 12 gr na rzecz szpitala (APL KmL 126 k. 35). 18) rajca Wac³aw Pellio jako pe³nomocnik szlachcica Stanis³awa Rachañskiego zwanego Trojan zrzek³ siê na rzecz Adriana Phizic a ogrodu po zmar³ej Agnieszce Rachañskiej (po³o onego miêdzy ogrodami Jakuba Konopnicy a Nyklowej), na którym ci¹ y³ czynsz 18 groszy na rzecz szpitala (APL KmL 126 k ). 19) Stanis³aw Tessar zrzek³ siê na rzecz Jana Rossolka (Roso³ka) ogrodu (po³o onego miêdzy ogrodami rajcy TomaszaiPaw³aŒwidnickiego),na którym ci¹ y³ czynsz 12 gr na rzecz szpitala (APL KmL 4 k. 9v). 20) Znamy tylko póÿniejsz¹ transakcjê z , kiedy Jadwiga Olejowniczka (wdowa po przedmieszczaninie Andrzeju) przez pe³nomocnika Stanis³awa Kurowskiego zrzek³a siê na rzecz Bart³omieja Sutora i jego ony Agnieszki Moskwinianki ogrodu (po³o onego miêdzy ogrodami Stanis³awa Kurowskiego a Zofii Melikowej), na którym ci¹ y³ czynsz na rzecz szpitala (APL KmL 127 s. 15). 21) Kasper Hamissowicz (textor) zrzek³ siê na rzecz Adama Blando ferifici ogrodu, na którym ci¹ y³ czynsz 12 gr na rzecz szpitala (APL KmL 4 k. 13v). 22) Znamy tylko póÿniejsz¹ transakcjê z , kiedy ³awnik Mateusz Mas³o pe³nomocnik Wawrzyñca i Alberta (synów zmar³ego rymarza Marcina Bliando) zrzek³ siê na rzecz Micha³a Fabro i jego ony Urszuli ogrodu (po³o onego miêdzy ogrodem Jana Noska a Kudinkowskim), na którym ci¹ y³ czynsz na rzecz szpitala (APL KmL 127 s. 182). 23) Jan Tr¹baczek zrzek³ siê na rzecz Marcina Noska i jego ony Doroty ogrodu (po³o onego miêdzy ogrodami Ha³ka i Hannossowskiego), na którym ci¹ y³ czynsz 9 gr na rzecz szpitala (APL KmL 4 k. 6) Margareta Trz¹siwózkowa zrzek³a siê przez swojego opiekuna Stanis³awa Ssurman (?) na rzecz Jana Mrosek a domu z ogrodem (po³o onego miêdzy domami Rawskiej a Banno), na którym ci¹ y³ czynsz 9 gr na rzecz szpitala (APL KmL 4 k. 55). 24) Miko³aj Górski zrzek³ siê na rzecz Jan Podmurnego ogrodu (po³o onego miêdzy ogrodami Stanis³awa Iskry i Mateusza Papidariusa), na którym ci¹ y³ czynsz 12 gr na rzecz szpitala (APL KmL 2 k. 265v). 25) przedmieszczanin Leonard Laterifex zrzek³ siê na rzecz przedmieszczanina Andrzeja Sartora ogrodu (po³o onego miêdzy ogrodami Andrzeja Czopa a Jana Podmurnego), na którym ci¹ y³ czynsz 12 groszy na rzecz szpitala (APL KmL 126 k. 124). 26) Katarzyna Stalina zrzek³a siê na rzecz Grzegorza Olejownika ogrodu (po³o onego miêdzy ogrodami Marcina Rzythka i Nizio³ka), na którym ci¹ y³ czynsz 6 gr na rzecz szpitala (APL KmL 4 k. 8v). 27) Albert Moszeñski jako wykonawca testamentu ³awnika Stanis³awa Aurifabri oraz opiekun jego syna Floriana i wdowy po nim Zofii zrzek³ siê na rzecz Miko³aja Crumentatora i jego ony Anny ogrodu (po³o onego pomiêdzy ogrodem Jana Aromatario a Marcina Javitoris zwanego Byliczyñski), na którym ci¹ y³ czynsz na rzecz szpitala (APL KmL 126 s. 328). 28) Miko³aj Pisarczyk zrzek³ siê na rzecz Miko³aja Sutora genero Byronowej ogrodu (po³o onego miêdzy ogrodami Andrzeja Sutora i Marcina Doliatora), na którym ci¹ y³ czynsz 6 gr na rzecz szpitala (APL KmL 2 k. 265). 29) Anna Korblewa zrzek³a siê przez swojego opiekuna Józefa Institora na rzecz Wac³awa Textora ogrodu (po³o onego miêdzy ogrodami Wita Mensatora a Miko³aja genero D-no Jakuba Byczka), na którym ci¹ y³ czynsz 1 fertona na rzecz szpitala (APL KmL 2 k. 261v). 30) Walentyn Kie³baska zrzek³ siê na rzecz Jan Frenifici z podzamcza i jego ony Katarzyny ogrodu (po³o onego miêdzy ogrodami Jana Ferrifabri i? Frenifici), na którym ci¹ y³ czynsz 12 gr p³atny szpitalowi na œw. Marcina (APL KmL 2 k. 257).