Edukacja remedium na biedę?

Transkrypt

1 Edukacja remedium na biedę? Prof. dr hab. Wielisława Warzywoda-Kruszyńska Instytut Socjologii Uniwersytetu Łódzkiego Koordynatorka projektu WZLOT

2 W prezentacji odwołuję się do wyników: 1. projektu Wzmocnić szanse i osłabić transmisję biedy wśród mieszkańców miast województwa łódzkiego WZlOT, realizowanego w latach przez Katedrę Socjologii Stosowanej i Pracy Socjalnej UŁ w ramach POKL przedstawionych w publikacji Beneficjenci pomocy społecznej i świadczeń rodzinnych w 2008 r. 3. prezentowanych przez Eurostat

3 Tezy: 1. Istnieje zaleŝność między poziomem wykształcenia a zasięgiem biedy. Zatem, zwiększenie dostępu do edukacji uznawane jest za główny mechanizm przeciwdziałania biedzie 2. W Polsce występuje zjawisko juwenilizacji biedy Zatem, rola systemu edukacji w przeciwdziałaniu skutkom biedy w dzieciństwie jest szczególnie znacząca 3.Dorastanie w biedzie ogranicza dostęp do edukacji Zatem, konieczne jest tworzenie zintegrowanego systemu wsparcia dla dzieci i młodzieŝy dorastającej w biedzie zwiększającego szanse na ich sukces szkolny

4 Struktura ludności i beneficjentów pomocy społecznej w Polsce w 2008 r. w wieku 13 lat i więcej Wyszczególnienie Ludność ogółem Beneficjenci pomocy społ. ogółem Ogółem 100,0 100,0 wyŝsze Średnie i policealne Zas. Zaw. gimnazjum 16,8 34,1 22,9 5,4 1,3 14,1 28,5 9,3 Źródło: Beneficjenci pomocy Społecznej i świadczeń rodzinnych 2008: 83 podstawowe 20,8 46,8

5 Im wyŝszy poziom wykształcenia, tym zasięg biedy mniejszy Absolwenci szkół co najwyŝej zasadniczych zawodowych stanowią mniej niŝ 50% ludności Polski, ale aŝ 85% ludności biednej (otrzymującej pomoc społeczną)* Absolwenci szkół wyŝszych stanowią 17% ogółu ludności Polski i tylko 1% ludności biednej * Trzeba jednak pamiętać, Ŝe w tej kategorii jest liczna grupa uczniów, dlatego porównanie jest

6 Zatem przekonanie, Ŝe edukacja stanowi remedium na biedę znajduje mocne potwierdzenie w faktach

7 Cechą szczególną biedy w Polsce jest jej juwenilizacja Juwenilizacja biedy oznacza, Ŝe: nasilenie biedy wśród dzieci i młodzieŝy (0-17 lat) jest większe niŝ wśród dorosłych i ta kategoria wiekowa jest nadreprezentowana wśród ludności biednej w stosunku do jej udziału wśród ludności Polski

8 Ludność ogółem i w grupach wiekowych w gospodarstwach domowych o dochodach poniŝej 60% mediany ekwiwalentnych dochodów (%) EUROSTAT Ludność w wieku 2005 UE25 PL 2006 UE27 PL 2007 UE27 PL 2008 UE27 PL Mniej niŝ Ogółem

9 Ludność w grupach wiekowych w Polsce ogółem i wśród beneficjentów pomocy społecznej przedprod prod. niem Źródło: Beneficjenci pomocy społecznej s.80 Polska og beneficjenci Grupy wieku: Przedprodukcyjny Prod. Mobilny Prod. Niemobilny poprodukcyjny

10 W roku 2008 wśród beneficjentów pomocy społecznej w Polsce dzieci i młodzieŝ stanowiły 38%. Udział tej grupy wiekowej wśród ludności Polski wynosił 19% Zatem, dziecko spotyka się wśród ludności biednej dwa razy częściej niŝ wśród ogółu mieszkańców Polski

11 Prawie Co trzecia osoba Ŝyjąca w gospodarstwie domowym utrzymującym się z zasiłków i świadczeń z pomocy społecznej (31%) jest uczniem lub studentem. Zatem szkoła moŝe odegrać wielką rolę w procesie przeciwdziałania skutkom biedy w dzieciństwie i, w konsekwencji, w przerwaniu zaklętego kręgu biedy!!!

12 Dorastać w biedzie

13 Dorastanie w biedzie ogranicza szanse edukacyjne Wśród beneficjentów pomocy społecznej nie kontynuuje nauki aŝ 28% młodzieŝy w wieku lat podczas gdy przeciętnie w Polsce 10% młodzieŝy nie kontynuuje nauki po ukończeniu gimnazjum (Beneficjenci pomocy społecznej 2008:83).

14 Powody niekontynuowania nauki są róŝnorodne: 1. Niskie osiągnięcia szkolne 2. Słaba motywacja do nauki 3. Zły stan zdrowia 4. Konieczność podejmowania pracy zarobkowej 5. Przedwczesne rodzicielstwo

15 W szkole dziecko jest przedmiotem zainteresowania przede wszystkim w roli ucznia Przyczyny trudności w nauce lokowane są przede wszystkim w samym uczniu i interpretowane jako wynik jego lenistwa, małej gotowości do wysiłku, braku wytrwałości, braku ambicji itp. Dzieje się tak w pierwszym rzędzie dlatego, Ŝe: 1. Szkoła nie ma moŝliwości oddziaływania na pozaszkolne środowisko ucznia i dlatego moŝe obciąŝać winą albo samą siebie albo ucznia 2. Uczniowie z biednych rodzin Ŝyją często w środowisku społecznym obcym przedstawicielom klasy średniej i dlatego niezrozumiałym dla nauczycieli

16 Większość dzieci jest podobnych do swoich rodziców, poniewaŝ dzieli z nimi geny, oraz środowisko Te dwa czynniki stanowią zasadnicze wewnętrzne i zewnętrzne źródło rozwoju jednostki.

17 Rodzina stanowi dla dzieci najwaŝniejsze środowisko wychowawcze Oznacza to, Ŝe ludzie i inne bodźce z najbliŝszego otoczenia informują je na co powinny zwracać uwagę Jeśli dzieci wychowują się w otoczeniu ludzi o niskich dochodach i wykształceniu, uczą się postrzegaćświat w sposób charakterystyczny dla ludzi o niskich dochodach i wykształceniu

18 Szczególnie zagroŝone niepowodzeniami szkolnymi są dzieci, mieszkające w enklawach biedy, czyli na obszarach, gdzie ma miejsce koncentracja ludności biednej i wykazującej dysfunkcje.

19 W łódzkich enklawach biedy co dziesiąty szóstoklasista mieszka z rodziną w jednym pokoju, nie ma ciepłej wody w mieszkaniu, nie ma własnego łóŝka co piętnasty nie ma ubikacji w mieszkaniu co czwarty nie ma biurka i nie ma dostępu do Internetu w domu co czwarty nie odwiedza koleŝanek i kolegów z klasy co trzeci nie jest odwiedzany przez szkolnych kolegów co trzeci badany uczeń nie mieszka z ojcem co piętnasty nie mieszka z matką ojciec co czwartego i matka co piątego ucznia nie pracuje Co dziesiąty nie chodzi do dentysty

20 W enklawach biedy dzieci mieszkają w warunkach uniemoŝliwiających zachowanie higieny i zdrowia Chorują z biedy, poniewaŝ zagrzybione zawilgocone i niedogrzane mieszkania powodują powroty zapaleń górnych dróg oddechowych i alergii Są hospitalizowane, poniewaŝ nie ma w domu warunków, Ŝeby leŝeć w łóŝku Są odrzucane przez kolegów, poniewaŝ nie ma warunków albo nawyków, Ŝeby ubrania prać

21 Zdarza się, Ŝe dzieci mieszkają w śródmiejskich enklawach biedy bez elektryczności, z powodu niepłacenia za prąd Prasa niedawno podała, Ŝe w Polsce140 tysięcy mieszkań ma odłączony prąd, w tym 40 tysięcy dłuŝej niŝ trzy miesiące. Nie wiadomo, ile dzieci Ŝyje w takich warunkach. Dzielą mieszkanie z alkoholikami i z konieczności uczestniczą w libacjach Przemieszczają się z matką z mieszkania do mieszkania (najczęściej w ramach tej samej enklawy), przenosząc cały swój dobytek w reklamówce.

22 Dzieci są ofiarami i świadkami przemocy Ŝyją w stresie ich potrzeby bytowe i emocjonalne nie są zaspokajane

23 Zatem, dorastanie w biedzie powiązane jest z wieloma deprywacjami, doświadczanymi przez dziecko, których istnienia nauczyciele często nawet się nie domyślają.

24 Miejsca zabaw

25

26 Skutki dorastania w biedzie są dewastujące Badania neurologów amerykańskich z Uniwersytetu Kalifornia w Berkeley, mające na celu ustalenie jak bieda w czasie pierwszych lat Ŝycia zmienia rozwój podstawowych neuronów, dowodzą, Ŝe bieda w dzieciństwie wywołuje takie skutki dla funkcjonowania mózgu, jak wylew krwi do mózgu u człowieka dorosłego (

27 Autorzy badań stwierdzają, Ŝe wyniki te powinny stanowić dzwonek alarmowy. Nie chodzi tylko o to, Ŝe te dzieci są biedne i bardziej zagroŝone gorszym zdrowiem, lecz o to, Ŝe mogą nie osiągnąć pełnego rozwoju mózgu z powodu stresującego i relatywnie ubogiego środowiska związanego z niskim statusem społecznoekonomicznym: mniejszej liczby ksiąŝek, mniej czytania [dzieciom], mniejszej liczby gier, mniejszej liczby wizyt w muzeum. (

28 Ta część mózgu, która wykazuje niedorozwój ma kluczowe znaczenie dla umiejętności rozwiązywania problemów i kreatywności, co jest niezwykle waŝne w procesie uczenia się

29 Uczeni przypuszczają, Ŝe moŝliwe jest stymulowanie rozwoju funkcjonowania mózgu poprzez odpowiednią interwencję Interwencja musi być podjęta jak najwcześniej i być oparta na skoordynowanym profesjonalnym działaniu róŝnych słuŝb. Szczególne znaczenie mają działania kompensacyjne i nastawione na osiąganie rezultatów (

30 Podkreśla się kluczowe znaczenie wczesnego dzieciństwa i interwencji podejmowanej w tej fazie Ŝycia, w tym wczesnej diagnozy stanu zdrowia działań ukierunkowanych na rodziców, mających na celu zwiększenie ich moŝliwości finansowych i podniesienie ich kompetencji rodzicielskich

31 Konkluzja W przypadku dzieci z zagroŝonych środowisk konieczne są działania wykraczające poza rutynową aktywność pracowników słuŝb społecznych, w tym nauczycieli Wsparcie dla dzieci i młodzieŝy, które moŝe przełoŝyć się na lepsze osiągnięcia szkolne, musi opierać się na holistycznym podejściu Konieczne jest podnoszenie samooceny dziecka i oddziaływanie na jego rozwój emocjonalny Sojusznikiem szkoły mogą być organizacje pozarządowe i inne słuŝby społeczne W enklawach biedy konieczne jest tworzenie partnerstw na rzecz wspierania dzieci i młodzieŝy

32 Dziękuję za uwagę