Miejskie enklawy biedy społeczny mechanizm powstawania i zmiany w czasie

Transkrypt

1 Miejskie enklawy biedy społeczny mechanizm powstawania i zmiany w czasie Prof. dr hab. Wielisława Warzywoda-Kruszyńska Instytut Socjologii Uniwersytetu Łódzkiego Koordynatorka projektu WZLOT

2 Tezy: W Polsce występują równocześnie dwie tendencje: 1. zmniejszanie się zasięgu biedy (po akcesji do UE) 2. utrwalanie się biedy w specyficznych miejscach w przestrzeni i w grupach społecznych Tendencja do powstawania enklaw biedy jest lekceważona i bagatelizowana W enklawach biedy istnieje zagrożenie dziedziczeniem biedy i wykluczenia społecznego.

3 Ludność ogółem i w grupach wiekowych w gospodarstwach domowych o dochodach poniżej 60% mediany ekwiwalentnych dochodów (%) EUROSTAT Ludność w wieku 2005 UE25 PL 2006 UE27 PL 2007 UE27 PL 2008 UE27 PL Mniej niż Ogółem

4 Formą bagatelizowania problemu utrwalania(się) biedy jest: ignorowanie strukturalnych przyczyn tworzenia się złych sąsiedztw, enklaw biedy wskazywanie na zachowania ich mieszkańców jako na jedyny powód degradacji tych miejsc i społeczności prywatyzowanie problemu biedy i jej utrwalania

5 Problem utrwalania się biedy jest prywatyzowany poprzez: 1. Traktowanie uporczywości i dziedziczenia biedy jako prywatnej sprawy poszczególnych ludzi, a nie jako kwestii społecznej, czyli dotyczącej całego społeczeństwa 1. Uznanie, że działaniom naprawczym i kontrolnym mają podlegać sami ludzie biedni, a nie zasady i sposoby funkcjonowania państwa, czy miasta. Realizator Projektu

6 W miastach dokonuje się podział na dobre i złe sąsiedztwa Powstawanie tych ostatnich jest rezultatem procesów, które są poza kontrolą poszczególnych ludzi, a więc mają charakter strukturalny

7 Procesy oddziałujące na warunki życia ludności i strukturę społeczną: deindustrializacja BIEDA Deinstytucjonalizacja rodziny dewelfaryzacja Dezindustrializacja - zmniejszanie udziału przemysłu w PKB i zatrudnieniu Dewelfaryzacja - prywatyzacja i komercjalizowanie usług społecznych Dezinstytucjonalizacja rodziny wzrost udziału i liczby rodzin niepełnych, jednoosobowych gos. dom., nieformalnych związków z dziećmi przebiegały równocześnie w warunkach postępującej decentralizacji, czyli dzielenia odpowiedzialności między władzę centralną a lokalną.

8 Doświadczanie oddziaływania wymienionych procesów dezindustrializacja dewelfaryzacja bezrobocie Zatrudnienie niestałe, niskopłatne Zaległości w opłatach mieszkaniowych eksmisje Dezinstytucjonalizacja rodziny

9 Mechanizm powstawania enklaw biedy Ucieczka lepiej sytuowanych jednostek i grup Napływ ludności pauperyzującej się z innych terenów DEGRADACJA ŚRODOWISKA SPOŁECZNEGO I ZMNIEJSZANIE KONTROLI SPOŁECZNEJ Ucieczka ludności respektującej dotychczasowe normy społeczne Segregacja przestrzenna Izolacja społeczna

10 Na podstawie badań przeprowadzonych w roku 1998 stwierdziliśmy, że na terenie Łodzi istnieje 17 enklaw biedy, w tym 12 zlokalizowanych w szerokiej strefie śródmiejskiej rozciągającej się po obydwu stronach ulicy Piotrkowskiej

11 Realizując projekt WZLOT chcieliśmy sprawdzić 1. Czy miejsca oznaczone jako łódzkie enklawy biedy są nimi nadal po dziesięciu latach, a więc 2. czy występuje w nich proces dziedziczenia biedy oraz jaki jest jego mechanizm napędowy

12 Okazało się, Dwanaście śródmiejskich enklaw biedy po 10 latach pozostało nadal enklawami biedy!!! mimo, że miasto odnotowało rozwój dorosło nowe pokolenie wprowadzono udoskonalone instrumenty sprzyjające przeciwdziałaniu biedzie (świadczenia rodzinne, ulgi podatkowe na dzieci, obniżone składki na ubezpieczenie zdrowotne itp.)

13 Utrzymywanie się enklaw biedy świadczy o tym, że występuje tam proces dziedziczenia biedy a więc, że interwencja socjalna na tych obszarach jest mało efektywna

14 Biedny dorosły Brak transferu kapitałów Biedne dziecko Sytuacje kryzysowe Interwencja zewnętrzna, Odporność dziecka Niebiedne dziecko Transfer kapitałów Niebiedny dorosły

15 Dziedziczenie biedy jest rezultatem: 1. braku transferu kapitałów chroniących przed biedą 2. braku odpowiedniej lub spóźnionej interwencji zewnętrznej 3. wyposażenia samego dziecka (np. niepełnosprawność)

16 W trakcie dziesięciu lat wyczerpały się możliwości rodzinnego radzenia sobie z biedą Stopniowo umierają babki, które: 1. miały emerytury i utrzymywały z nich bezrobotne córki i synów oraz wnuki 2. miały mieszkania (komunalne, zakładowe, spółdzielcze) spieniężane w sytuacji kryzysowej. Za odstępne przeprowadzały się do enklawy dzieląc pieniądze między dzieci

17 Odchodzenie generacji, która wypracowała emerytury i dostała mieszkania w PRL pozbawia mieszkańców enklaw dostępu do niskich ale stałych dochodów dachu nad głową i oparcia w sytuacjach kryzysu emocjonalnego

18 Mieszkańcy enklaw stają się łupem Parabanków i prywatnych lichwiarzy Nie mają szans na mieszkanie Spirali biedy nie jest w stanie przerwać nieskuteczna interwencja służb społecznych, która nie jest dostosowana do działania w miejscach i wśród ludności chronicznie biednej, podlegającej wielowymiarowej deprywacji

19 Spirali biedy nie jest w stanie przerwać praktykowana dotychczas interwencja służb społecznych, które nie są dostosowane do działania w miejscach i wśród ludności chronicznie biednej, podlegającej wielowymiarowej deprywacji

20 Jak dokumentują badania amerykańskie spiralę biedy można przerwać interweniując we wczesnym dzieciństwie w sposób profesjonalny i zaplanowany na dłuższy czas.

21 Działania organizacji pozarządowych mogą łagodzić skutki biedy ale organizacje często nie mają instrumentów, żeby jej przeciwdziałać. Konieczny jest świadomy wybór polityczny, na szczeblu centralnym i lokalnym, żeby przeciwdziałanie biedzie i wykluczeniu społecznemu dzieci uczynić priorytetowym

22 Dorastanie w enklawie biedy w warunkach wielowymiarowej deprywacji prowadzi do nastoletniego rodzicielstwa, które jest zarówno skutkiem biedy, jak i zapowiedzią biedy następnego pokolenia. Nastoletnie rodzicielstwo, podobnie jak niepełnosprawność dziecka stanowią krytyczne momenty w biografii, prowadzące do biedy chronicznej

23 Dziękuję za uwagę Prof. dr hab. Wielisława Warzywoda-Kruszyńska Instytut Socjologii Uniwersytetu Łódzkiego Koordynatorka projektu WZLOT