BOCIAN BIAŁY Podróże bez wizy, paszportu i GPS-u

Transkrypt

1 BOCIAN BIAŁY Podróże bez wizy, paszportu i GPS-u GPS

2 Wprowadzenie. Bocian biały (Ciconia ciconia) zajmuje szczególne miejsce w tradycji i kulturze naszego kraju, a także w sercach Polaków. Sympatia jaką jest powszechnie otaczany zdaje się być odwzajemniona, w żadnym innym kraju bowiem, nie gnieździ się tak wiele bocianów jak u nas. To wielki powód do dumy ale i odpowiedzialność za los gatunku. Dlatego trzeba poszerzyć wiedzę o tych pięknych ptakach, poznać ich potrzeby, zapobiegać zagrożeniom, po to by nigdy nie zniknęły z polskiego krajobrazu. Na świecie żyje ponad 160 tysięcy par bocianów białych, z czego ponad 50 tysięcy w naszym kraju. Polskę można nazwać królestwem bocianów, gniazduje tu bowiem ¼ światowej populacji tego gatunku. Obszar występowania bociana białego (czyli teren gdzie gatunek ten przystępuje do lęgów) obejmuje Europę środkową i wschodnią, część Europy Zachodniej, półwysep Bałkański i Pirenejski, Północną Afrykę (Tunezję, Algierię, Maroko), Azję Mniejszą, Armenię, Azerbejdżan, wschodni Irak oraz Iran. Wyjątkowo ptak ten gnieździ się również w północnej Afryce, gdzie tworzy niewielką populację stacjonarną.

3 Systematyka i krewni. Rodzinę bocianowatych Ciconidace tworzy 5 rodzajów, obejmujących 19 gatunków żyjących na obu półkulach. Dzieli się na 3 podrodziny: dławigady, bociany i marabuty. Do podrodziny bocianów należą także kleszczaki i żabiru, które jako jedyne w tej rodzinie wykazują dymorfizm płciowy. Większość z nich to ptaki okazałe, o bardzo efektownym wyglądzie i upierzeniu. Dławigad afrykański Informacje uzupełniające. Ptak dorosły - wysokość - 80 cm, ciężar kg, rozpiętość skrzydeł - 2 m, długość dzioba cm, długość ciała ok.1 m, różnice płci: nieznaczne. Gniazdo: ciężar ok. 500 kg max 2 tony, wysokość -0,5 1,5 max 2,5 m, średnica 1 1,5m. Jajo - kolor biały z połyskiem, wymiary ok. 74 x 52 mm, wielkość zniesienia 2 5 wyjątkowo 1 6. okres wysiadywania (inkubacji) dni. Pisklę - masa ciała (po wykluciu) g, okres przebywania w gnieździe dni, kolor puchu biały, kolor dzioba i nóg czarny. Długość życia: - średnio 8-9 lat, rekord należy do szwajcarskiego bociana i wynosi 39 lat. Jakie tworzą rodziny. Do Polski bociany powracają z zimowisk wczesną wiosną. Pierwsze pojawiają się u nas około 20 marca, ostatnie w drugiej połowie kwietnia. Zajmują i remontują istniejące gniazdo bądź przystępują do budowy nowych. W tym okresie często dochodzi do walk o gniazdo. W konfliktach, które bywają krwawe a niekiedy kończą się śmiercią któregoś z walczących, biorą udział pary ptaków, jak i pojedyncze osobniki. Zdarza się, że do potyczek dochodzi również

4 w późniejszym okresie i wówczas bywa, że atakujące bociany wyrzucają z gniazd gospodarzy jaja, czasem nawet pisklęta. Bociania wierność. Bociany od lat cieszą się opinią wzorowych małżonków, łączących się w pary monogamiczne na całe życie. W mitach germańskich symbolizowały wierność małżeńską. Badania naukowe niestety nie potwierdzają tego Para bocianów idyllicznego obrazu. Dzięki metodzie obrączkowania dowiedziono, że ptaki łączą się w pary na jeden sezon, a podczas wędrówki oraz na zimowiskach przebywają osobno. Elementem wiążącym partnerów jest gniazdo. Często po udanym lęgu jednego roku, ptaki tej samej pary powracają (niezależnie od siebie) do sprawdzonego gniazda i w kolejnym sezonie ponownie się spotykają by założyć rodzinę. Jeśli jednak po przylocie samca na gnieździe pojawi się inna samica, zostaje przyjęta z otwartymi skrzydłami. Zeszłoroczna gospodyni, która zjawi się nieco później bywa brutalnie przepędzana przez nową samicę. Samiec obojętnie przygląda się walce pań czekając na zwyciężczynię, bądź uczestniczy w odpędzaniu spóźnionej bocianicy. Podobnie dzieje się gdy do świeżo zajętego przez parę gniazda próbuje wprowadzić się inny samiec. Wówczas panowie toczą walkę i zostaje ten, który wygra. Jeśli zostały już złożone jaja zwykle oboje partnerzy ofiarnie bronią gniazda. Co i gdzie jedzą bociania dieta Bocian jest niewyspecjalizowanym drapieżnikiem. Oznacza to, że zjada pokarm, którego w danym momencie jest najwięcej. Daje mu to możliwość dużego przystosowania się do aktualnie panujących warunków i zasobów pokarmowych środowiska.

5 Wypluwki. Bociany żywią się pokarmem mięsnym podobnie jak np. sowy i dlatego po posiłku wytwarzają tzw. wypluwki. Są to zlepki niestrawionych resztek pokarmu, tworzące się w żołądku i zwracane na zewnątrz za pomocą odruchów Bociania wypluwka wymiotnych. Mają one kształt owalny lub kulisty. Składają się części twardych jak: kości, pazury gryzoni, pokrywy skrzydłowe chrząszczy, kawałki muszli oraz miękkich: sierść, pióra. Na podstawie analizy wypluwki można dowiedzieć się wiele na temat bocianiej diety. Dlatego w przypadku opiekowania się słabym lub rannym bocianem należy podawać mu pokarm zwierzęcy zbliżony do naturalnego np. nieczyszczone ryby, całe myszy, ugotowane na twardo całe zgniecione ze skorupką jaja. Pokarm bociana stanowią rozmaite drobne zwierzęta, które wyszukuje on za pomocą wzroku w krótkiej roślinności lub płytkiej wodzie i chwyta swym sprawnym, długim dziobem. - bezkręgowce (dżdżownice, pijawki, ślimaki, małże, chrząszcze, pasikoniki, larwy owadów) - ryby, - płazy,( żaby, traszki), - gady ( jaszczurki,węże), - pisklęta ptaków gnieżdżących się na ziemi, - drobne ssaki ( norniki, myszy, młode szczury, krety, ryjówki, rzadko młode zające). Mimo powszechnego przekonania, że najważniejszym pożywieniem bocianów są żaby, stanowią one jedynie uzupełnienie bocianiej diety. Ważnym pokarmem bocianiej diety są dżdżownice, którymi karmione są młode pisklęta zaraz po wykluciu. Do prawidłowego rozwoju i szybkiego wzrostu młode bocianki potrzebują różnorodnego pożywienia o odpowiedniej kaloryczności. Para posiadająca 4 podrastające młode musi dostarczyć im codziennie około 3 kg pożywienia.

6 Żerowiska bociana białego. Żerowiska bocianów w Polsce to przede wszystkim tereny podmokłe. Należą do nich wilgotne łąki, pastwiska, płytkie zbiorniki wodne, obrzeża stawów i rzek. Są to miejsca zasobne w pokarm przez cały sezon, zwłaszcza w ciągu szczególnie suchego roku. Okresowo ptaki korzystają również z użytkowanych przez człowieka pól uprawnych (podczas trwania prac polowych, takich jak orka, żniwa czy sianokosy). Typy żerowisk bociana białego w Polsce. Przeważająca część żerowiska bociana białego w Polsce stanowią tereny o charakterze podmokłym. Dużo rzadziej ptaki szukają pożywienia w miejscach suchych. Procentowy udział żerowisk Żer bocianów podczas żniw bociana jest następujący: - 45 %- łąki podmokłe, - 24 %- łąki suche, - 17 %- obrzeża wód, - 7 %- ugory, - 6% - torfowiska, - 1 %- inne, Tereny podmokłe najchętniej wykorzystywane przez bociany jako żerowiska, odznaczają się wielkim bogactwem fauny i flory. Należą do najcenniejszych przyrodniczo środowisk na świecie. Przyciągają wiele gatunków zwierząt oferując im dogodne miejsca rozmnażania, zdobywania pokarmu i schronienia. Z podmokłymi łąkami i bagnami związane są m.in. czajka, krzyk, brodziec krwawo-dzioby, rycyk, żuraw. Można tu spotkać rzadkie gatunki roślin, na przykład bobrek trójlistny, knieć błotna, wełnianki, storczyki, kosaćce

7 Jak upolować smaczny kąsek? W zależności od rodzaju żerowiska i oczekiwanych ofiar bociany żerują na kilka sposobów: - przeszukiwanie żerowiska najczęstszy sposób żerowania, - czatowanie stosuje się wyłącznie przy łowieniu gryzoni, -polowanie okazjonalne np. w Bocian w trakcie polowania czasie prac agrotechnicznych lub w czasie pożaru, - zbieranie na miejscu w wypadku masowego wystąpienia pokarmu, - wyszukiwanie jest stosowane przy żerowaniu w wodzie. Efektywność tych sposobów żerowania waha się od ofiar/5 minut. Zwykle w czasie przeszukiwania bociany łowią 5 40 drobnych ofiar/5 minut, a jeżeli są to ofiary duże, to w ciągu 5 minut zostają złowione 2-3 sztuki. Jak daleko od stołówki? Bociany żerują w niewielkiej odległości od gniazda i dlatego utarło się przekonanie, że ptaki te poszukują pożywienia w promieniu 1-2 km. W miarę upływu sezonu lęgowego i wzrostu piskląt coraz dalej latają za pokarmem. Początkowo żerują najczęściej do 1000 m od gniazda, a pod koniec wychowu młodych Bocian w trakcie polowania zasięg lotów po pokarm zwiększa się do około 3000 m. Odległości w jakiej ptaki żerują od swoich gniazd są zmienne i zależą od wielu czynników.

8 Rok z życia bocianów. Lęgowiska. Partnerzy zwykle docierają do gniazda oddzielnie w odstępach co kilka dni. Ptaki witają się charakterystycznym klekotaniem i całą gamą tanecznych gestów. Lęgi bocianów rozpoczynają się zwykle w kwietniu. Samica składa (najczęściej w odstępach dwudniowych ) od 2 do 5 jaj (wyjątkowo 1 lub 6. Okres inkubacji trwa dni. Wysiadują oboje rodzice. Ponieważ wysiadywanie rozpoczyna się od złożenia drugiego jaja, pisklęta nie wykluwają się jednocześnie. Młode bocianki po przyjściu na świat ważą około 75 gramów. Rosną bardzo szybko i już po 4 dniach podwajają swoją wagę. W wieku 3-4 tygodni potrafią już stać na gnieździe, a mając 7 tygodni osiągają wielkość dorosłego ptaka (ważą około3 kg) i zaczynają ćwiczyć skrzydła. Od rodziców można je wtedy odróżnić po czarnej barwie dzioba i nóg, które po upływie około 9 tygodni życia stają się ciemnoczerwone. Po upływie 2 miesięcy życia młode potrafią już latać. Na przełomie lipca i sierpnia ptaki opuszczają gniazdo, doskonalą umiejętność latania oraz same polują na okolicznych żerowiskach. Wędrówki migracje na zimowiska. Bociany białe należą do grupy ptaków wędrownych, czyli odbywających regularne sezonowe przeloty z terenów legowiskowych na zimowiska i z powrotem. Sposoby orientacji i nawigacji, jakimi posługują się Bociany w trakcie migracji ptaki by dotrzeć do celu i nie zabłądzić po drodze, od dawna fascynowały ludzi. Ważną rolę wyznaczaniu kierunku lotu pełni położenie słońca na niebie, układ gwiazd, natężenie pola magnetycznego Ziemi, a także zapamiętane obrazy i dźwięki (w przypadku kolejnej podróży).

9 Bociany białe zamieszkujące Europę tworzą dwie grupy, różniące się trasami przelotów i odmiennymi rejonami zimowania w Afryce. Populacja zachodnioeuropejska do której należą ptaki gnieżdżące się mniej więcej na zachód od Łaby, wędruje przez Hiszpanię, cieśninę Gibraltarską do Afryki Zachodniej i Środkowej. Populacja wschodnioeuropejska, czyli bociany gnieżdżące się na wschód od Laby (w tym nasze boćki) kieruje się od razu na południe, leci przez Bałkany, cieśninę Bosfor, Turcję, wschodnie wybrzeże Morza Śródziemnego, dolinę Jordanu, półwysep Synaj, przecinają Kanał Sueski i osiągają dolinę Nilu. Lecąc wzdłuż tej rzeki o długości 6500 km bociany docierają w rejon wielkich jezior afrykańskich. Część ptaków pozostaje w tych okolicach, inne kontynuują wędrówką. Kolejne ptaki zatrzymują się w dolinach rzek Zambezi, Limpopo a najwytrwalsze, mają za sobą trasę ponad km. Bociany unikają lotu nad otwartym morzem, ale nieliczne próbują dotrzeć do Afryki migrując przez półwysep Apeniński i przecinając Morze Śródziemne nad Sycylią i Maltą. Bociany gnieżdżące się w Północnej Afryce tworzą populację osiadłą i w okresie zimowym większość z nich pozostaje na lęgowiskach. Trasa wędrówki bocianów może wynosić nawet km. Po drodze ptaki muszą odpoczywać i zdobywać pożywienie. Jesienny przelot na zimowiska zajmuje naszym bocianom zwykle 3-4 miesiące, powrót jest znacznie szybszy i trwa około 2 miesiące (od Kanału Sueskiego około 2 tygodnie). Migrują w ciągu dnia, lecąc nie tworzą kluczy, jak gęsi czy żurawie lecz nieregularne stada. Znaczną część trasy pokonują lotem szybowcowym, wykorzystując ciepłe prądy powietrza, ale na pewnych odcinkach przemieszczają się w sposób aktywny, miarowo poruszając skrzydłami. Jednego dnia potrafią przelecieć nawet ponad 500 km, choć zwykle pokonują ok. 200 km w ciągu doby. Zimowiska. Po osiągnięciu kresu podróży i dotarciu na zimowiska, bociany odpoczywają na afrykańskich sawannach. Spotykają się tam z bocianami czarnymi, które również przyleciały z Europy oraz ze swoimi afrykańskimi kuzynami: kleszczakami, bocianami białobrzuchymi, bocianami białoszyimi, żabiru, marabutami afrykańskimi, dławigadami. Zjadają drobne bezkręgowce w tym dużo szarańczy. Z tego powodu Afrykańczycy darzą wielką sympatią przylatujące boćki. Po beztroskim pobycie na sawannach już pod koniec stycznia bociany zaczynają przygotowywać się do powrotnej drogi. Po dotarciu w dolinę Nilu rozpoczynają regularną wędrówkę na północ na lęgowiska w Europie. Lecą

10 tą samą trasą, którą dotarły na zimowiska. Wiedzione instynktem do rozrodu drogę powrotną pokonują w krótszym czasie. Zagrożenia przyczyny śmiertelności. Bociany białe, podobnie jak wszystkie inne gatunki dzikich zwierząt, zawsze narażone są na straty wywołane przez czynniki naturalne, do których należą: - załamania pogody: okresy suszy, obfite długotrwałe deszcze lub powrót mrozów, strącenie gniazd przez wiatr, - uderzenie pioruna w gniazdo, - ataki drapieżników. Do czynników spowodowanych bezpośrednią lub pośrednią działalnością człowieka należą: - utrata żerowisk na lęgowiskach, Podlasie konar nie wytrzymał pod ciężarem gniazda - brak miejsc dogodnych do zakładania gniazd, - wypadki śmiertelne będące następstwem różnych działań ludzkich, - niekorzystne zmiany w środowisku zachodzące na zimowiskach i na trasach migracji. Ochrona bociana białego. Bocian biały podlega w Polsce ochronie ścisłej, na mocy Ustawy z dnia 16 kwietnia 2004r. w sprawie gatunków dziko występujących zwierząt objętych ochroną. Najważniejszym zadaniem, niezbędnym do zachowania bociana białego zarówno w Polsce jak i w Europie jest: - utrzymanie i odtwarzanie terenów stanowiących żerowiska tego gatunku, - ochrona gniazd, - ochrona ptaków.

11 Dlaczego bocian przynosił dzieci? Przypisywanie bocianom przynoszenia dzieci jest niewątpliwie najbardziej rozpowszechnionym wierzeniem dotyczącym tego gatunku. Analizując przyczynę powstania tego wierzenia należy wspomnieć o panujących co roku głodach w całej Europie zwłaszcza na przednówku. Głód jako powszechna plaga narodów europejskich ustąpił stosunkowo niedawno, dopiero XVII XVIII wieku po rozpowszechnianiu uprawy ziemniaka. Złe odżywianie lub głód wiązały się ściśle z możliwościami zajścia w ciążę. Zdawano z tego sobie sprawę już w średniowieczu. Koniec zimy, wiosna, aż do nowych zbiorów były okresem niedostatku i w związku z tym obniżonej płodności. Lato, jesień i początek zimy zapewniały pokarm a tym samym łatwiej dochodziło do poczęcia, które w sposób naturalny kończyło się na wiosnę...wraz z przylotem bocianów. Sprawdzanie tej hipotezy nie jest możliwe, dalej pozostaniemy w sferze domysłów, a pannom w dalszym ciągu będzie się odradzało zbyt częste oglądanie się za bocianami. Wielkie spisy bocianów Dla żadnego, szeroko rozpowszechnionego gatunku dziko żyjącego nie zebrano tak obszernych danych ilościowych, jak dla bociana białego. 1. W 1934 roku obyła się I Międzynarodowa Akcja liczenia bocianów; 2. W 1958 roku odbyło się licznie bocianów polskich lecz dane zostały zebrane w taki sposób, że ustalenie liczebności gniazd było niemożliwe; 3. W 1974 roku odbył się III Międzynarodowy Spis Bocianów; 4. W 1984 roku odbył następny IV Międzynarodowy Spis Bocianów, 5. W 1994r/1995r V Międzynarodowy Spis Bocianów, 6. W 2004 roku w lipcu kolejny VI Międzynarodowy Spis Bocianów Zapiski dowodzące obserwacji tego ptaka pochodzą od bardzo dawnych czasów. Dowodem na szczególne zainteresowanie tym ptakiem jest udział bociana w folklorze, poezji, baśniach czy legendach. Najstarsze obserwowane i

12 gromadzenie danych i zapisków z życia tego ptaka pochodzą ze Lwowa z 1876 roku gdzie podjęto pierwszą na świecie próbę policzenia gniazd bocianich. Długość życia bocianów. Na to nie można jednoznacznie odpowiedzieć. Obrączkowanie ptaków dostarcza nadal wielu informacji jest to do chwili obecnej najlepsza metoda poznawania długości życia tych ptaków. Ustalono, że w niewoli ptaki te mogą dożywać: nawet do 23 do 30 lat, ale w naturze w I roku ginie aż % młodych urodzonych w danym roku w 2-5 roku życia ginie około 50 % ptaków u ptaków starszych śmiertelność jest niższa i wynosi % populacji osobniki ponad 20 letnie stanowią tylko 2 % populacji bocianiej statystyczna para bociania ma szansę odbyć 4-5 lęgów i wychować piskląt Muzeum Bociana Białego w Kłopocie. W zachodniej Polsce we wsi Kłopot w województwie lubuskim odbyło się 26 kwietnia 2003 roku uroczyste otwarcie Muzeum Bociana Białego. Wieś znana jest z tego, że znajduje się tu duża kolonia bociana białego. Obecnie we wsi jest 37 bocianich gniazd, ale zajętych przez pary lęgowe było w 2002 roku było 19. W latach osiemdziesiątych XX wieku było tutaj ponad 30 zajętych gniazd. Jest to największa kolonia bociana w zachodniej Polsce. Stanowi dużą atrakcję turystyczną. Przyjeżdża tu rocznie coraz więcej turystów z Polski, Niemiec, Holandii, Danii. Regularnie organizowane są wycieczki rowerowe z Niemiec. LOP postanowiła i pomóc okolicy i pomóc w promocji bocianów. Urząd Miasta i Gminy w Cybince przekazał na ten cel budynek starej szkoły w Kłopocie. Muzeum przygotowano już na sezon 2003 roku. Jest tam sala dydaktyczna, w której są prowadzone szkolenia o bocianach, a także gromadzone są eksponaty poświęcone tym ptakom. Jeśli ktoś będzie chciał zostać dłużej, to może

13 skorzystać z przygotowanego schroniska znajdującego się w górnej części Muzeum. Mity, wierzenia i przysłowia Wśród mitów związanych z bocianem najważniejszy dotyczy jego pochodzenia. Zarówno w Polsce, jak i w wielu innych krajach Europy wierzono, że:... bocian powstał z człowieka. Gdy gady i płazy nadmiernie się rozmnożyły na świecie, Bóg zebrał je do worka, zawołał człowieka, kazał mu worek zanieść nad morze i zawartość wsypać do wody. Człowiek jednak nie potrafił opanować ciekawości, worek rozwiązał, a wtedy płazy i gady rozpełzły się po ziemi, Bóg zaś za karę zmienił nieposłusznego wysłannika w bociana, aby świat sprzątał. Stąd powiedzenie: Albom ja bocian, abym świat sprzątał? Szczęśliwy dom, gdzie bociany są - ptaki te ponoć zakładały gniazda tylko w tych miejscach, gdzie nigdy nie biją pioruny - był to dowód na bezpieczeństwo zagrody. Wróżono też z zachowania bocianów pogodę mianowicie: jeżeli latały wysoko miało to zwiastować wczesną wiosnę i ładną pogodę jeżeli nisko późną wiosnę i słotną lub opady deszczu Przysłowia związane z bocianem. Bocian jest wiosna wiest ( czyli staropolski zwiastun ) Jak przylecą żurawie, bierz się do grochu prawie; jak przylecą bociany, pierwszy zagon zasiany. Bocian na ogonie jaskółkę przynosi. Jak na Gertrudę( 17 III ) bociek na gnieździe siędzie, to śniegu już nie będzie. Na Zwiastowanie ( 25 III ) zlatują się bocianie. Na Zwiastowanie bocian na gnieździe stanie. Na świętego Franciszka ( 2 IV ) zielenią się łany i ze swego zimowiska wracają bociany. Na święty Wojciech ( 23 IV ) zniesie jajko bociek. Na świętego Izydora ( 10 V ) na bociana pora. Na Spasa ( 6 VIII ) boćki do cieplic, a łąki do lasa.

14 Kiedy bocian u nas trwa po Bartłomieju ( 24 VIII ) mnogi, tedy zima lekka będzie, opał niedrogi. Na Bartłomieja Apostoła bocian dzieci do drogi woła. Jak bociek przyleci, możecie wyjść na dwór dzieci. Boćki przyleciały - podwieczorki wróciły, boćki odleciały podwieczorki zabrały. Na jednej łące wół patrzy trawy, a bocian żaby. I bocian wszystkich żab nie wyłowi. Wkradł się jak wróbel w bocianie gniazdo. Powiedziały jaskółki, że niedobre są spółki, powiedziały bociany, że nie dobre są zmiany. Sukcesy i dramaty. Wędrówki przez wiele tysięcy kilometrów, przelot nad obszarami zupełnie nie przydatnymi do odpoczynku jest dla ptaków dużym wyzwaniem. Zwłaszcza młodym niedoświadczonym osobnikom zdarza się płacić najwyższą cenę. Na młode wędrujące ptaki czeka szereg przykrych niespodzianek, mianowicie: Na Bliskim Wschodzie panuje zwyczaj strzelania do wędrujących ptaków dla sportu i zdobywania wprawy w strzelaniu. Potem nadchodzi czas wędrówki przez obszary pustynne, kiedy to ptaki po wielu godzinach lotu docierają do niewielkich zbiorników wodnych na pustyni i siadają na odpoczynek. Są one już tak wyczerpane, że nie są w stanie upolować ryby, których pełno pływa w wodzie, dosłownie pod dziobem. Osobniki którym się ta sztuka uda, przeżywają część zaś ginie wśród obfitości pokarmu. Suchy wiatr chamsin wiejący z Arabii do Sudanu niesie masy gorącego i suchego powietrza. W takim przypadku ptaki, pomimo pragnienia i głodu przez kilka dni stoją nieruchomo na ziemi oszczędzając siły, ale Suchy wiatr chamsin stają się wtedy łatwą zdobyczą

15 drapieżników lub są zabijane przez ludzi. Zjawisko to przybiera niekiedy takie rozmiary, że np. w Izraelu martwe bociany zbiera się i układa w wysokie sterty, aby nie zakażały terenu. Na zimowiskach w Afryce czekają na bociany autentyczni myśliwi, gdyż wiele afrykańskich plemion do dzisiaj poluje na bociany. Dawniej ptaki wracały z Afryki z tkwiącymi w ciele strzałami informacje te pochodzą nawet z XVII-XIX wieku. Wędrówka jest dla ptaków ogromnym zagrożeniem i okresem ostrej selekcji. Oprócz naturalnych czynników (pogoda, pustynie, susze...) znaczący negatywny wpływ ma człowiek. Przeżywają tylko osobniki najmocniejsze i najbardziej doświadczone, ale w dużej mierze jest to kwestia szczęścia. Obrączkowanie i radiotelemetria satelitarna. Nagłe pojawianie się i znikanie poszczególnych gatunków ptaków budziły wyobraźnie i były podstawą do snucia różnych fantastycznych domysłów. Badanie wędrówek należało zorganizować metodą znakowania ptaków. Tak też postąpił w 1898 roku nauczyciel z Danii H.C. Mortensen, który rozpoczął regularne obrączkowanie ptaków. W ciągu tych 100 lat w większości krajów świata powstały centrale obrączkarskie, które koordynują znakowanie i przyjmują wiadomości zwrotne. Pozwoliło to na poznanie zjawiska wędrówek i uzyskania fascynującego obrazu corocznego przemieszczania się milionów ptaków na ziemi. Pierwsze obrączki umożliwiały uzyskanie dwu wiadomości: data i miejsce zaobrączkowania, data i miejsce znalezienia najczęściej martwego ptaka. Już w 1906 roku w Prusach Wschodnich rozesłano 3000 obrączek do zainteresowanych ''właścicieli bocianich gniazd'' i do 1909 roku otrzymano 35 wiadomości powrotnych, co dało podstawę do określenia szlaku wędrówek wschodnich. Wyniki pozwoliły na poznanie wielu zjawisk: jak osiedlanie się ptaków w okolicy ich macierzystego gniazda, wiek i dojrzałość do rozrodu, długość życia czy przyczyny ich śmiertelności.

16 W Polsce badaniem przelotów ptaków zajmuje się Stacja Ornitologiczna Instytutu Zoologii Polskiej Akademii Nauk Gdańsk ul. Górki Wschodnie 14. Na nogę ptaka zakłada się obrączkę z wyrytym numerem i adresem zwrotnym. Data i miejsce założenia obrączki oraz gatunek ptaka i jego wiek jest odnotowany przez osobę, która go obrączkowała. Dane te są przechowywane w Stacji Ornitologicznej. W przypadku znalezienia martwego ptaka z obrączką należy zdjąć ją i przesłać do Stacji Ornitologicznych z podaniem daty i miejsca znalezienia. Jeśli ptak jest żywy, trzeba spisać dane z obrączki i ptaka wypuścić, a notatkę przesłać pod wskazany adres. Radiotelemetria satelitarna Zaobrączkowana noga bociana Najnowszą metodą badań nad wędrówkami i życiem bocianów jest radiotelemetryczne obserwacje satelitarne. W 1912 raku w Niemczech po raz pierwszy założono bocianom małe japońskie nadajniki zasilane bateriami. Ich czas pracy wynosił 60 dni. Mocowano je na grzbiecie za pomocą nici silikonowych, które rozkładały się po około 6 miesiącach. Obecnie ptakom mocuje się na grzbiecie małe ważące około 10 gramów. Radionadajniki z bakteriami słonecznymi, które pracują przez 2-3 lata, nawet 5 lat. Sygnały odbierane są przez system satelitarny i na naszej półkuli przekazywane do centrum w Tuluzie we Francji, a badacz otrzymuje praktycznie natychmiast kolejne koordynaty z Bocian z nadajnikiem GPS

17 namiarów za pośrednictwem internetu. Jest to postęp przyprawiający o zwrot głowy. Lokalizacja ptaka jest tym dokładniejsza, im więcej odbiorników satelitarnych odbierze sygnał. Zdarza się, że sygnał równocześnie odbiera 11 satelitów, i wtedy precyzja wynosiła mniej niż 10 metrów. Ze względu na wysokie koszty zwykle stosuje się jeden odczyt dziennie. Oprócz tego każdego ptaka można namierzyć drogą radiowa z ziemi, przy pomocy anten kierunkowych, i to pozwala na precyzyjne śledztwo jego przemieszczeń np. w ciągu całego dnia. Lot szybowcowy. Bocian potrafi latać aktywnie, miarowo uderzając skrzydłami razy na minutę, tj. 1,75 razy na sekundę. Lot taki pozwala na pokonywanie kilkukilometrowych dystansów, zwłaszcza nisko nad ziemią. Jednak na dłuższych odcinkach wykorzystywany jest głównie lot szybowcowy. Lot szybowcowy Ptak wnosi się w przestworza, szeroko rozkładając skrzydła i szybuje wykorzystując najlżejsze prądy ciepłego powietrza. W ciągu kilku minut kołując w tzw. kominach terminach, potrafi osiągnąć granice widzialności. Lecące grupy ptaków przemieszczają się na wysokości m. Lot szybowcowy wymaga znajdowania kominów ogrzanego, wznoszącego się do góry powietrza. Sprzyja temu wędrowanie stadne. Takie luźne stada liczą zazwyczaj ok. 500 ptaków, lecą fontem kilkuset metrów i kiedy któryś z nich trafi na komin, inne szybko dołączają do niego i kołując nabierają szybkości. Tak więc ptaki wędrują od jednego do drugiego komina. Dobre warunki występują na obszarach łatwo nagrzewających jak góry, pustynie czy obszary stepowe. Trudne warunki występują nad wodami, które ptaki omijają ponieważ nad wodami nie tworzą się ciepłe kominy wstępującego powietrza.

18 W okresie wędrówki przez Europę ptaki pokonują przeciętnie km. Dziennie, z prędkością ok. 45km/godzinę ale zdarzają się przeloty na dwukrotnie dłuższych dystansach. W gorącej Afryce, gdzie prądy powietrzne sprzyjają jeszcze większym osiągom, dzienny dystans dochodzi do km. Gdy powietrzne się oziębi, co zdarza się wieczorem lub przy załamaniu pogody, bociany zmuszone są do lądowania, niekiedy w przypadkowych miejscach. Lot szybowcowy Bocian jako gatunek wskaźnikowy Bocian jest niewyspecjalizowanych drapieżników, wszelkie zmiany w środowisku mają pośrednio wpływ na efekty jego lęgów. Uznano zatem, że stan jego populacji dobrze oddaje stan środowiska i można go wykorzystać jako tak zwany gatunek wskaźnikowy. Przyczyniło się to do podjęcia w wielu rejonach Europy corocznych kontroli na określonych powierzchniach próbnych. Kontakt: Zespół Szkoły Podstawowej i Gimnazjum w Siedlcu ul. Szkolna Siedlec poczta@zspigsiedlec.pl strona szkoły: opiekuna grupy: ludwika.wita@gimnazjum-siedlec.edu.pl