PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA

Transkrypt

1 Gmina Pawłowiczki Strona 1 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA GMINY PAWŁOWICZKI NA LATA ZLECENIODAWCA: Urząd Gminy Pawłowiczki Zespół projektowy: mgr Robert Boryczka

2 Gmina Pawłowiczki Strona 2 SPIS TREŚCI Część I Charakterystyka stanu aktualnego 1. Cel opracowania i podstawy prawne 5 2. Charakterystyka środowiska przyrodniczego Położenie geograficzne i administracyjne Klimat Geologia Geomorfologia Hydrologia Gleby Roślinność Zwierzęta Obszary i obiekty podlegające ochronie Ochrona przyrody Ochrona kulturowa Uwarunkowania społeczno ekonomiczne Demografia Rynek pracy i zatrudnienie Gospodarka Zagospodarowanie terenu Rozwój osadnictwa Struktura zagospodarowania terenu Tereny aktywności gospodarczych Infrastruktura techniczna Ograniczenia użytkowania terenu związane z ochroną przyrody, ochroną kulturową oraz infrastrukturą techniczną Stan środowiska i źródła zanieczyszczeń Stan gleb Stan wód Stan czystości powietrza atmosferycznego Hałas Promieniowanie Dokumentacja strategiczno planistyczna Plan Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Opolskiego Studium zagospodarowania przestrzennego pogranicza polsko czeskiego Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego Gminy Pawłowiczki Strategia Rozwoju Województwa Opolskiego Międzygminno Powiatowa Strategia Rozwoju Wspólnoty Kędzierzyńsko Kozielskiej do 2015 roku Strategia Rozwoju Gminy Pawłowiczki na lata

3 Gmina Pawłowiczki Strona Program Ochrony Środowiska Województwa Opolskiego na lata z perspektywą do roku Program Ochrony Środowiska Powiatu Kędzierzyńsko Kozielskiego na lata z perspektywą na lata Część II Program działań 1. Kierunki rozwoju gminy Pawłowiczki Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego Gminy Pawłowiczki Strategia Rozwoju Gminy Pawłowiczki na lata Lokalny Program Rozwoju Gminy Pawłowiczki Program Ochrony Środowiska Gminy Pawłowiczki na lata Ogólne założenia Programu Ochrony Środowiska na lata Realizacja założeń Programu Ochrony Środowiska na lata Działania w zakresie poprawy jakości środowiska Gospodarka wodna Ochrona powietrza Ochrona przed hałasem i promieniowaniem Ochrona gleb i lasów Ochrona przyrody i bioróżnorodności Edukacja ekologiczna Podstawowe cele edukacji ekologicznej Program nauczania w szkolnictwie powszechnym Program działań w gminie Pawłowiczki Realizacja założeń Programu Ochrony Środowiska Finansowanie Wskaźniki osiągnięć Reorganizacja pracy Urzędu Miejskiego Monitoring Harmonogram działań Gospodarka wodna Ochrona powietrza Ochrona przed hałasem i promieniowaniem Ochrona gleb i lasów Ochrona przyrody i bioróżnorodności 234 LITERATURA 236

4 Gmina Pawłowiczki Strona 4 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA GMINY PAWŁOWICZKI NA LATA CZĘŚĆ I CHARAKTERYSTYKA STANU AKTUALNEGO

5 Gmina Pawłowiczki Strona 5 1. Cel opracowania i podstawy prawne. We wstępie do przyjętej przez Sejm Rzeczypospolitej Polskiej w dniu 8 maja 2003 roku Polityki ekologicznej Państwa czytamy między innymi, że przyjęta w 1997 roku Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej stwierdza, że Rzeczpospolita Polska zapewnia ochronę środowiska, kierując się zasadą zrównoważonego rozwoju (art. 5), ustala także, że ochrona środowiska jest obowiązkiem między innymi władz publicznych, które poprzez swą politykę powinny zapewnić bezpieczeństwo ekologiczne współczesnemu i przyszłym pokoleniom (art. 74). Zgodnie z artykułem 17 i 18 ustawy Prawo ochrony środowiska z dnia 27 kwietnia 2001 roku (Dz. U. Nr 62 poz. 627 z dnia ) ustalono, że zarząd województwa, powiatu i gminy w celu realizacji polityki ekologicznej państwa, sporządza odpowiednio: wojewódzkie, powiatowe i gminne programy ochrony środowiska, które następnie są uchwalane przez sejmik województwa, radę powiatu lub radę gminy. Programy te sporządzane będą, podobnie jak polityka ekologiczna państwa co 4 lata i zgodnie z art. 14 niniejszej ustawy powinny określać w szczególności: cele ekologiczne; priorytety ekologiczne; rodzaj i harmonogram działań proekologicznych; środki niezbędne do osiągnięcia celów, w tym mechanizmy prawno ekonomiczne i środki finansowe. Niniejsze opracowanie stanowi aktualizację Programu Ochrony Środowiska Gminy Pawłowiczki na lata , przyjętego uchwałą nr 149/XXVII/05 Rady Gminy Pawłowiczki z dnia 24 lutego 2005 roku. Z wykonania programów zarząd województwa, powiatu i gminy ma sporządzać co 2 lata raporty, które będą przedstawiane odpowiednio: sejmikowi województwa, radzie powiatu lub radzie gminy. Wojewódzkie, powiatowe i gminne programy ochrony środowiska powinny być zgodne z przyjętą przez Sejm Rzeczypospolitej Polskiej Polityką Ekologiczną Państwa. W dniu 8 maja 2003 roku Sejm RP przyjął dokument Polityka ekologiczna Państwa na lata z uwzględnieniem perspektywy na lata W 2006 roku Rada Ministrów przedłożyła Sejmowi RP projekt następnej polityki ekologicznej państwa na lata z perspektywą do roku 2014, jednakże, ze względu na skrócenie kadencji, parlament nie zdążył jej uchwalić w 2007 roku. Analiza tekstu projektu przeprowadzona w 2008 roku wykazała jego nadmierną ogólnikowość, a także nieaktualność wielu istotnych elementów, szczególnie w odniesieniu do prawodawstwa Unii Europejskiej. Konieczna była zatem jego aktualizacja, co jednak spowodowało nieuniknione opóźnienie w przygotowaniu polityki ekologicznej państwa i w konsekwencji konieczne było przyjęcie nowego horyzontu czasowego, to jest na lata z perspektywą do roku Rada Ministrów w dniu 16 grudnia 2008 roku przyjęła projekt Polityki ekologicznej Państwa w latach z perspektywą do roku Dokument w dniu 4 marca

6 Gmina Pawłowiczki Strona roku Sejmowa Komisja Ochrony Środowiska Zasobów Naturalnych i Leśnictwa rekomendowana do przyjęcia przez Sejm Rzeczypospolitej. Do momentu zatwierdzenia przez Sejm Rzeczypospolitej ww. Polityki obowiązującym dokumentem strategicznym jest Polityka ekologiczna Państwa na lata z uwzględnieniem perspektywy na lata Zgodnie z wytycznymi sporządzania programów ochrony środowiska na szczeblu regionalnym i lokalnym, opracowanymi przez Ministerstwo Środowiska w grudniu 2002 roku, programy gminne powinny składać się z dwóch części: zadań własnych (pod zadaniami własnymi należy rozumieć te przedsięwzięcia, które będą finansowane w całości lub częściowo ze środków będących w dyspozycji gminy); zadań koordynowanych (pod zadaniami koordynowanymi należy rozumieć pozostałe zadania, związane z ochroną środowiska i racjonalnym wykorzystaniem zasobów naturalnych, które są finansowane ze środków przedsiębiorstw oraz ze środków zewnętrznych, będących w dyspozycji organów i instytucji szczebla powiatowego, wojewódzkiego i centralnego). Zadania własne powinny być ujęte w programie z pełnym zakresem informacji niezbędnej do kontroli ich realizacji to jest: opis przedsięwzięcia; terminy realizacji; instytucja odpowiedzialna; koszty; źródła finansowania. Natomiast zadania koordynowane powinny być w programie ujęte z takim stopniem szczegółowości, jaki jest dostępny na terenie gminy. Ponadto gminny program ochrony środowiska powinien być skoordynowany między innymi z: wojewódzkim i powiatowym programem ochrony środowiska oraz lokalnym miejscowym planem (planami) zagospodarowania przestrzennego czy lokalnymi planami rozwoju np.: Strategią Rozwoju. Niniejszy Program Ochrony Środowiska Gminy Pawłowiczki składa się z 2 części: I Charakterystyka stanu aktualnego oraz II Program działań. Część I składa się z gruntownego opisu aktualnego stanu funkcjonowania środowiska przyrodniczego na terenie całej gminy Pawłowiczki i jest sformułowana na podstawie analizy bogatej literatury odnoszącej się do obszaru gminy. Część II koncentruje się zaś na właściwym dla programu ochrony środowiska wyborze zadań, które mają wypełnić działania gminy w zakresie jej polityki ekologicznej. Część II powstała na tak zwanej zasadzie partycypacyjnej i została wspólnie opracowana przez: zespół projektowy, pracowników Urzędu Gminy Pawłowiczki, regionalne instytucje związane z ochroną środowiska oraz grupę lokalnych autorytetów w dziedzinie ochrony środowiska.

7 Gmina Pawłowiczki Strona 7 2. Charakterystyka środowiska przyrodniczego Położenie geograficzne i administracyjne Położenie geograficzne. Gmina wiejska Pawłowiczki położona jest w południowo wschodniej części województwa opolskiego, na wysokości od 188 do 294 m n.p.m. Najwyżej położone tereny zlokalizowane są w południowej części gminy (wzniesienie o wysokości 294,4 m n.p.m. na SW od wsi Ucieszków), zaś najniżej usytuowane są tereny położone w części północnej (188 m n.p.m. w dolinie rzeki Straduni). Współrzędne geograficzne wynoszą 50º szerokości geograficznej północnej oraz 18º długości geograficznej wschodniej. Powierzchnia rozpatrywanego obszaru wynosi ha, to jest 153 km², co stanowi 24,64 % powierzchni powiatu kędzierzyńsko kozielskiego oraz 1,64 % powierzchni województwa opolskiego. Według fizyczno geograficznej regionalizacji Polski J. Kondrackiego gmina Pawłowiczki umiejscowiona jest w następujących jednostkach: megaregion Europa Środkowa (3); prowincja Niż Środkowoeuropejski (31); podprowincja Niziny Środkowopolskie (318); makroregion Nizina Śląska (318.5); mezoregion Płaskowyż Głubczycki (318.58). Należy nadmienić, że północno wschodnie krańce gminy (rejon wsi Urbanowice) położone są na terenie mezoregionu Kotliny Raciborskiej (318.59). Mezoregion Płaskowyżu Głubczyckiego graniczy bezpośrednio z: Doliną Nysy Kłodzkiej (318.54) od północnego zachodu; Równiną Niemodlińską (318.55) od północy; Kotliną Raciborską (318.59) od północy i wschodu; Kotliną Ostrawską (512.10) od południowego wschodu; Doliną Opawy (332.60) od południa; Górami Opawskimi (332.63) od południowego zachodu; Przedgórzem Paczkowskim ) od zachodu. Należy nadmienić, że mezoregion Płaskowyżu Głubczyckiego jako jeden z niewielu w Polsce, zlokalizowany jest na granicy aż czterech prowincji, to jest: Niżu Środkowoeuropejskiego (31), Masywu Czeskiego (33), Wyżyn Polskich (34) oraz Karpat i Podkarpacia (51-52), a także dwóch megaregionów: Europa Środkowa (3) oraz Karpaty, Podkarpacie i Nizina Panońska (5).

8 Gmina Pawłowiczki Strona 8 Odległość z Pawłowiczek do siedziby powiatu w Kędzierzynie Koźlu wynosi 20 km, a do stolicy województwa Opola wynosi 59 km. Ponadto do: Katowic 80 km; Wrocławia 140 km; Krakowa 150 km; Warszawy 375 km; Gdańska 575 km. Odległość z Pawłowiczek do najbliższych, większych przejść granicznych wynosi: Czechy (Pietrowice) 30 km; Słowacja (Zwardoń) 150 km; Niemcy (Jędrzychowice) 300 km; Ukraina (Korczowa) 420 km; Białoruś (Terespol) 575 km; Rosja (Bezledy) 625 km; Litwa (Ogrodniki) 695 km Położenie administracyjne. Po wdrożeniu reformy administracyjnej, od 1 stycznia 1999 roku gmina wiejska Pawłowiczki wchodzi w skład województwa opolskiego oraz powiatu kędzierzyńsko kozielskiego. Graniczy z gminami: Głogówek od północy; Reńska Wieś od północnego wschodu; Polska Cerekiew od wschodu; Baborów od południa; Głubczyce od zachodu. Siedzibą urzędu Gminy jest położona we wschodniej części gminy miejscowość Pawłowiczki. Ponadto w skład gminy wchodzą jeszcze 22 miejscowości. Należą do nich: Borzysławice, Chrósty, Dobieszów, Dobrosławice, Gościęcin, Grodzisko, Grudynia Mała, Grudynia Wielka, Jakubowice, Karchów, Kózki, Ligota Wielka, Maciowakrze, Mierzęcin, Milice, Naczęsławice, Osrtożnica, Przedborowice, Radoszowy, Trawniki, Ucieszków i Urbanowice. Gęstość sieci osadniczej mierzona liczbą miejscowości na 100 km² powierzchni wynosi 15,03. Jest to wartość zbliżona do wskaźnika charakteryzującego powiat kędzierzyńsko kozielski (14,56), a także do wskaźnika dla województwa opolskiego (16,88). Położenie gminy w regionie jest korzystne. Wpływ na to mają szczególnie walory naturalne oraz usytuowanie w pobliżu miast: Kędzierzyn Koźle i Głubczyce przez które przebiegają ważne szlaki transportowe: drogowe, kolejowe oraz wodne.

9 Gmina Pawłowiczki Strona Klimat. Klimat gminy podobnie jak całej polski jest przejściowy, kontynentalno morski, kształtowany na przemian przez masy powietrza napływające znad Oceanu Atlantyckiego lub wschodniej Europy i Azji. W skali kraju według W. Okołowicza i D. Martyn (1979) gmina Pawłowiczki wchodzi w skład regionu klimatycznego śląsko wielkopolskiego. Natomiast według A. Wosia (1999) gmina położona jest w regionie dolnośląskim południowym. Niezależnie od podziałów rejon gminy należy do cieplejszych w Polsce i charakteryzuje się: przewagą wpływów oceanicznych, mniejszymi od przeciętnych amplitudami temperatur, wczesną wiosną, długim ciepłym latem, łagodną i krótką zimą oraz malejącymi opadami w kierunku centrum kraju. Na terenie gminy Pawłowiczki nie ma stacji meteorologicznej, jednakże reprezentatywne będą dla niej dane charakteryzujące klimatyczny region dolnośląski jako całość. Według pomiarów średnia temperatura roczna z wielolecia wynosi około 8,2 ºC; stycznia (-1,9 ºC), a lipca 17,8 ºC. W skali roku średnia liczba dni przymrozkowych, to jest takich, w których temperatura powietrza może wynieść 0 ºC wynosi 86, dni mroźnych z ujemną temperaturą powietrza w ciągu całej doby jest 29, zaś dni ciepłych z temperaturą minimalną powyżej 0 ºC jest 250. Izoamplitudy roczne kształtują się na poziomie ºC. TABELA 1: Czas trwania termicznych pór roku oraz daty przejścia średniej dobowej temperatury przez określone progi termiczne dla regionu klimatycznego dolnośląskiego. Wartości średnie za lata (T. Niedźwiedź, D. Limanówka, 1992). Pora roku Charakterystyka Czas trwania Data przejścia termiczna liczba dni Przedwiośnie 0 ºC < t 5 ºC II Wiosna 5 ºC < t 15 ºC III Lato t 15 ºC 93 1 VI Jesień 5 ºC < t 15 ºC 68 1 IX Przedzimie 0 ºC < t 5 ºC 57 8 XI Zima t 0 ºC XII Źródło: Woś A., Klimat Polski, Warszawa Z powyższej tabeli wynika, że okres kiedy średnia temperatura dobowa kształtuje się w granicach od 5 ºC wzwyż trwa tutaj przez około 226 dni, w tym powyżej 15 ºC przez 93 dni, natomiast okres ze średnią temperaturą dobową poniżej 5 ºC trwa 155 dni, w tym poniżej 0 ºC przez 64 dni w roku.

10 Gmina Pawłowiczki Strona 10 TABELA 2: Temperatura powietrza dla regionu dolnośląskiego. Wartości średnie za lata (ºC). Miesiąc I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII średnie -1,9-0,9 2,7 7,9 12,7 16,7 17,8 17,2 13,5 8,7 4,1 0,3 najwyższe 3,8 3,1 6,4 11,5 15,2 19,0 20,4 19,4 16,5 11,8 7,8 3,9 najniższe -9,7-12,0-1,3 5,2 10,3 14,4 15,3 15,2 11,2 6,2 0,1-6,5 Źródło: Woś A., Klimat Polski, Warszawa TABELA 3: Rozkład średnich temperatur powietrza dla regionu dolnośląskiego. Wartości średnie za lata Temperatura Wartość w ºC Średnia roczna 8,2 Średnia stycznia -1,9 Średnia lipca 17,8 Izoamplituda roczna 19,7 Źródło: Woś A., Klimat Polski, Warszawa Suma rocznego opadu wynosi mm, w tym półrocza chłodnego (listopad kwiecień) około mm. Opady półrocza ciepłego (maj październik) osiągają mm. Pierwszy śnieg pojawia się około połowy listopada, a ostatni na przełomie marca i kwietnia. Pokrywa śnieżna utrzymuje się średnio przez dni. Jej grubość waha się w przedziale cm. Okres występowania pokrywy śnieżnej przerywany jest częstymi odwilżami. W tym czasie opad zimowy stanowi deszcz. TABELA 4: Zestawienie średnich miesięcznych sum opadów atmosferycznych z wielolecia na podstawie danych zawartych w Komentarzu do Mapy Hydrograficznej 1:50000, arkusz Kędzierzyn Koźle, (OPGK Poznań, 1988). Posterunek Sumy opadów miesięcznych w mm opadowy XI XII I II III IV V VI VII VIII IX X a b c d a b c Pawłowiczki, 2 Urbanowice; a rok przeciętny, b rok wilgotny, c rok suchy, d średnia z lat

11 Gmina Pawłowiczki Strona 11 TABELA 5: Średnie miesięczne wartości opadów dla regionu dolnośląskiego. Dane za lata Miesiąc I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII wartość w mm Źródło: Woś A., Klimat Polski, Warszawa TABELA 6: Sumy opadów dla regionu dolnośląskiego. Dane za lata Opady Suma roczna Suma półrocza chłodnego Suma półrocza ciepłego Grubość pokrywy śnieżnej Źródło: Woś A., Klimat Polski, Warszawa Wartość mm mm mm cm RYCINA 1: Rozkład średnich temperatur oraz sum opadów dla regionu dolnośląskiego w latach I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII -5 opady temperatura Źródło: Woś A., Klimat Polski, Warszawa Na podstawie danych za lata średnia liczba dni pogodnych (zachmurzenie 20 %) w roku wynosi 41, a pochmurnych (zachmurzenie 80 %) 118 i jest jedną z najmniejszych w Polsce. Mgła pojawia się średnio przez około 50 dni w roku, zaś mgła całodzienna przez około 3 do 5 dni w roku. Usłonecznienie przekracza w roku 1400 godzin. Dni z burzą jest przeciętnie około 20 w roku.

12 Gmina Pawłowiczki Strona 12 Najczęstsze wiatry wieją z sektorów: północnego, zachodniego i południowego. Stanowią około 70 % częstości wiatru. Ich średnia prędkość oscyluje w granicach 3,3 m/s. Średnia roczna liczba dni w okresie (T. Niedźwiedź, J. Paszyński, D. Czekierda, 1994) z wiatrem bardzo silnym (prędkość powyżej 15 m/s) wynosi 2, z wiatrem silnym (prędkość od 10 do 15 m/s) wynosi około 20 30, zaś średnia roczna częstość występowania ciszy i słabego wiatru (prędkość poniżej 2m/s) wynosi około 60 % dni w roku. TABELA 7: Prędkość wiatru w regionie dolnośląskim. Wartości średnie za lata (m/s). Miesiąc I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII prędkość 3,9 3,7 3,7 3,3 3,1 3,0 3,0 2,8 3,0 2,8 3,5 3,6 Źródło: Woś A., Klimat Polski, Warszawa Okres wegetacyjny jest jednym z najdłuższych w Polsce i trwa średnio przez około 226 dni. Początek robót polnych przypada na drugą dekadę marca. Reasumując, warunki klimatyczne panujące na terenie gminy są bardzo korzystne. Szczególnie sprzyjają rozwojowi rolnictwa oraz pozwalają na osiąganie wyższego komfortu osiedlania się Geologia. Budowę geologiczną obszaru gminy Pawłowiczki oraz zagadnienia związane ze złożami kopalin przedstawiono w oparciu o Szczegółową Mapę Geologiczną Polski w skali 1:50000 wraz z objaśnieniami, arkusz Głubczyce (Badura, Przybylski, 1997a, 1997b) oraz o Mapę Geośrodowiskową Polski w skali 1:50000, arkusze: Głubczyce nr 938 (PiG, Bobiński, 2004) i Polska Cerekiew nr 939 (PiG, Bobiński, 2004) Budowa geologiczna. Teren gminy Pawłowiczki położony jest w obrębie wschodniej części przedpola Sudetów Wschodnich. Podłoże całego obszaru budują dolnokarbońskie utwory strefy morawsko śląskiej. Jest ono podzielone uskokami na kilka stopni. W części południowo zachodniej arkusza Głubczyce (nr 938, PIG, 2004), poza terenem gminy, pod cienkim płaszczem utworów czwartorzędowych lub na powierzchni występują osady dolnego karbonu, reprezentowane przez warstwy morawickie i hradecko kyjowickie. Na stopniach tektonicznych Głubczyc i rzeki Osłobogi podłoże przykryte jest osadami górnej kredy i trzeciorzędu. Na zachód od granic gminy Pawłowiczki występuje fragment trzeciorzędowego, tektonicznego rowu Kędzierzyna, łączącego się ku wschodowi z zapadliskiem przedkarpackim.

13 Gmina Pawłowiczki Strona 13 Warstwy morawickie wykształcone są w postaci piaskowców szarogłazowych z łupkami ilastymi, mułowcami i zlepieńcami. Są to niebieskoszare i szare piaskowce średnioziarniste, występujące w ławicach o miąższości od kilku centymetrów do kilku metrów. Spągowe partie ławic budują piaskowce gruboziarniste, miejscami zlepieńcowate, ku stopowi przechodzące w drobnoziarniste. Łupki ilaste i mułowce występują w postaci niewielkich wkładek w kompleksach piaskowcowych lub też tworzą przeławicające się nawzajem pakiety o grubości od kilku do kilkunastu centymetrów, a nawet kilkudziesięciu metrów. Warstw te występują w podłożu utworów kenozoicznych. Warstwy hradecko kyjowickie występują na południowy zachód od granic gminy Pawłowiczki. Dominującymi utworami są tutaj gruboławicowe piaskowce szarogłazowe, występujące w postaci monoklinalnie zapadających pakietów. Łupki ilaste i mułowce tworzą wkładki i przerosty o miąższości od kilkunastu milimetrów do kilku metrów. Miąższość piaskowców jest zwykle kilkakrotnie większa niż łupków. Zlepieńce i piaskowce gruboziarniste obserwuje się zwykle w spągu ławic. Utwory kredy reprezentowane są przez osady cenomanu, turonu i koniaku. Utwory cenomanu, białe piaski i piaskowce kwarcowe z niewielką domieszką lepiszcza kaolinowego, zostały nawiercone pod kilkumetrową warstwą utworów trzeciorzędowych. Wapienie margliste i margle turońskie pod warstwami czwartorzędowymi i trzeciorzędowymi nawiercono na północny zachód od granic gminy Pawłowiczki. Na przełomie cenomanu i koniaku osadzały się w tym rejonie serie piaskowcowo mułowcowe z iłami i marglami. Występowanie tych osadów stwierdzono w trójkącie między miejscowościami: Lisice, Kózki i Milice. Najstarszymi utworami trzeciorzędu są tutaj dolnomioceńskie iłowce, mułowce, miejscami iły z wkładkami węgla brunatnego czyli tak zwane warstwy kłodnickie. W spągu tych warstw występują pstre iły. W wyższych ogniwach warstw kłodnickich dominują iłowce z niewielkimi przewarstwieniami mułków i iłów. Miocen środkowy reprezentowany jest przez margle, iły margliste, iłowce i mułowce z wkładkami gipsów i anhydrytów oraz iły z wkładkami mułków i piasków. Osady miocenu górnego, wykształconego w postaci iłów, mułków i piasków, lokalnie z węglem brunatnym, największe rozprzestrzenienie mają w rowie Kędzierzyna oraz na stopniu tektonicznym Osłobogi. Najmłodszymi osadami trzeciorzędu jest plioceńska seria Gozdnicy: żwiry i piaski spojone gliną kaolinową barwy kremowej, rzadziej żółtordzawej, o miąższości dochodzącej do 50 m. Osady te występują w postaci niewielkich soczewek między innymi w rejonie Naczęsławic. Osady karbonu, kredy i trzeciorzędu przykryte są grubym płaszczem utworów czwartorzędowych: plejstoceńskich i holoceńskich. Dominują tutaj zdecydowanie osady plejstocenu pochodzące z trzech cykli zlodowaceń: południowo-, środkowo- i północnopolskich. W okresie zlodowaceń południowopolskich osadzały się tutaj:

14 Gmina Pawłowiczki Strona 14 piaski i żwiry wodnolodowcowe, iły, mułki i piaski zastoiskowe oraz gliny zwałowe. Nie występują one na powierzchni i znane są tylko z otworów wiertniczych. Na powierzchni występują jedynie osady zlodowaceń środkowopolskich. Najstarszymi osadami są piaski i żwiry wodnolodowcowe występujące na całym obszarze gminy, często przykryte glinami zwałowymi. Mają one charakter luźnych, różnoziarnistych piasków z niewielką, dochodzącą do 10 % domieszką żwirów. W składzie petrograficznym żwirów dominuje kwarc. Miąższość tej serii przekracza 20 m. Gliny zwałowe występują na całym terenie gminy. Na powierzchni odsłaniają się jedynie w miejscach, gdzie procesy erozji i denudacji usunęły pokrywę przykrywających je lessów. Są to przeważnie gliny żółtobrązowe, najczęściej o miąższości 2 4 m, a sporadycznie 12 m. Charakteryzują się znaczną domieszką frakcji pyłowej i dużym stopniem zwietrzenia. Silnie zwietrzałe są również występujące w nich żwiry skał skandynawskich. W stropie gliny te są często zapiaszczone i miejscami przechodzą w piaski gliniaste. Najmłodszymi osadami plejstocenu są lessy i gliny lessopodobne zlodowaceń północnopolskich. Miąższość ich zwykle oscyluje w granicach 3 4 m, sporadycznie dochodzi do 6 m. Są one barwy żółtej lub żółtobrązowej, rzadziej płowej. Lessy zalegające na stokach są często redeponowane. Mają one wówczas ciemniejsze zabarwienie, zawierają więcej frakcji ilastej i są wzbogacone w ziarna piasku, a niekiedy nawet żwiru. Na południe od granic gminy, w nieczynnej gliniane w Baborowie, daję się zauważyć dwudzielność lessów. W stropie serii występują gliny lessopodobne tak zwane lessy młodsze. Spągowe warstwy wykształcone są w postaci mułków i iłów pylastych, określanych jako lessy starsze. Obydwa te poziomy przedziela 3 4 metrowa warstwa piasków i piasków zaglinionych. Osady holocenu to mady, iły, piaski rzeczne tarasów zalewowych od 2 do 5 m n.p. rzeki, piaski, żwiry, namuły den dolinnych wypełniających dna dolin potoków i rzek oraz torfy. Te ostatnie występują w dolinie Straduni na całej jej szerokości. Miąższość ich nie przekracza 2 m. Do czwartorzędu nierozdzielonego zaliczono żwiry i piaski rzeczne z okresu zlodowaceń północnopolskich i holocenu, znajdujące się pod przykryciem holoceńskich mad oraz gliny deluwialne. Żwiry wypełniają płaskodenne doliny rzek. Gliny deluwialne pokrywają zbocza i wypełniają dna suchych dolin denudacyjnych. Są to gliny pyłowate z wkładkami piaszczystymi i pojedynczymi ziarnami żwirów o miąższości dochodzącej do kilku metrów.

15 Gmina Pawłowiczki Strona Złoża kopalin. Na obszarze gminy nie ma udokumentowanych złóż kopalin Perspektywy i prognozy występowania kopalin. Perspektywicznym obszarem występowania piasków i żwirów jest miejscowość Grodzisko. U stóp wzgórza znajdują się trzy duże wyrobiska. Dwa z nich położone od zachodu są bardzo stare i zarośnięte. Natomiast wyrobisko położone najbliżej wsi jeszcze w 1996 roku było eksploatowane dorywczo na niewielką skalę przez Urząd Gminy Pawłowiczki. Pod 1,0 2,0 m nadkładem glin pylastych odsłania się tutaj około 17 m miąższości seria piasków z wkładkami drobnego żwiru. W kierunku szczytu wzgórza grubość nadkładu maleje. W odwierconym około 100 m na południe od wyrobisk otworze zwiadowczym pod 20 cm warstwą gleby nawiercono 12 m serię piaszczysto żwirową i nie przewiercono jej. Nie przeprowadzono badań jakościowych. Wykonana została jedynie analiza sitowa, która wykazała, że pod 0,8 m warstwą piasku występuje 6,5 m partia piasków i żwirów, podścielona z kolei przez 5 m warstwę piasku. Dwa otwory odwiercone na zboczu wzgórza już za szczytem do głębokości 5 m nie nawierciły serii piaszczysto żwirowej (Podic, Jerschina, 1973). Dlatego perspektywy eksploatacji są ograniczone do stosunkowo niewielkiego obszaru. W rejonie Gościęcina, Ucieszkowa, Milic, Jakubowic i Grodziska zaznaczono pięć obszarów negatywnych występowania piasków i żwirów. Na każdym z wymienionych obszarów odwiercono po 3 4 otwory. W Grodzisku jednym otworem nawiercono 12 m serię piaszczysto żwirową pod 20 cm warstwą gleby. W Milicach jednym otworem pod 0,5 m nadkładem nawiercono 2 m piasku i 1,2 m pospółki. Pozostałe otwory do głębokości 5 6 m stwierdziły jedynie gliny pylaste (Maszkiewicz, 1968; Podic, Jerschina, 1973). W okolicy Mierzęcina pod nadkładem gleby występują gliny piaszczyste i pylaste o dużych miąższościach (Jerschina, 1973). Lessy i gliny lessowe występujące praktycznie na całej powierzchni gminy są kopaliną o słabej jakości, z której uzyskiwać można jedynie cegłę klasy 50 i 75 i to tylko w przypadkach gdy występują one z glinami, iłami i mułkami. Ponadto leżą na obszarach gleb chronionych. Dlatego w ich obrębie nie wyznaczono obszarów perspektywicznych.

16 Gmina Pawłowiczki Strona Geomorfologia Charakterystyka makroregionów i mezoregionów 1. Nizina Śląska (318.5) jest rozległą równiną o powierzchni około 12,7 tys. km², rozciągającą się po obu stronach Odry pomiędzy Przedgórzem Sudeckim i Sudetami Wschodnimi na południowym zachodzie, Wyżyną Śląsko Krakowską na południowym wschodzie oraz Wałem Trzebnickim na północy. Cała Nizina Śląska znajduje się w obrębie zasięgu zlodowacenia odrzańskiego, nazywanego dawniej środkowopolskim, którego pozostałością są ostańce ozów, kemów i wzgórz morenowych. W części południowo zachodniej występują pokrywy pylaste typu lessów, na których wytworzyły się urodzajne gleby brunatnoziemne i czarnoziemne. Osią Niziny Śląskiej jest Dolina Odry, która ma charakter pradoliny o szerokości od 8 do 12 km. Dno doliny obniża się od około 180 m na południowym wschodzie do około 90 m n.p.m. na północnym zachodzie. W stronę Sudetów powierzchnia niziny wznosi się do m n.p.m. Płaskowyż Głubczycki (318.58) w Czechach nazwany Opavska pahorkatina jest wysoko wzniesioną równiną lessową ( m, po czeskiej stronie do 315 m) i właściwie powinien być uznany za wyżynę w obrębie makroregionu Przedgórza Sudeckiego (332.1). Przez środek przepływa rzeka Osobłoga (czeska Osoblaha). Jest to region rolniczy o urodzajnych glebach czarnoziemnych (pszenno buraczanych) z nielicznymi płatami lasu. Część polska obejmuje około 1700 km², zaś część czeska 390 km². Kotlina Raciborska (318.59) jest najdalej na południe wysuniętą częścią Niziny Śląskiej wzdłuż biegu Odry. Wypełnione piaskami i żwirami dno kotliny leży poniżej 200 m i ma około 1200 km² powierzchni. Pierwotnie bogata w walory przyrodnicze kotlina uległa dużym zmianom antropogenicznym Rzeźba terenu. Współczesna rzeźba terenu gminy Pawłowiczki jest wynikiem zachodzących tu niegdyś procesów glacjalnych, fluwioglacjalnych, peryglacjalnych, eolicznych i erozji oraz akumulacji rzecznej, a także działalności człowieka (antropogenicznych). Występujące z różnym natężeniem procesy rzeźbotwórcze doprowadziły do powstania w miarę zróżnicowanego jak na krajobraz nizinny rysu geomorfologicznego, który na zdecydowanej większości obszaru gminy jest jej walorem przyrodniczym i krajobrazowym, bowiem zróżnicowanie rzeźby wpływa na pozostałe komponenty środowiska przyrodniczego, w tym walory florystyczne i faunistyczne. Gmina Pawłowiczki leży w obrębie dwóch jednostek morfologicznych: Płaskowyżu Głubczyckiego i w mniejszym stopniu obniżeniu Kotliny Raciborskiej. Jednostki te mają zasadniczy wpływ na urozmaicone ukształtowanie terenu gminy. 1 J. Kondracki, Geografia regionalna Polski, 1998.

17 Gmina Pawłowiczki Strona 17 Powierzchnia terenu gminy opada od strony południowej w kierunku północnym, ku dolinie rzeki Straduni. Maksymalne wzniesienie terenu znajduje się w południowej części wsi Ucieszków i wynosi 295 m n.p.m., a najniżej położony jest teren doliny rzeki Straduni w rejonie wsi Naczęsławice, gdzie wysokość bezwzględna wynosi zaledwie 188 m n.p.m. Maksymalna deniwelacja terenu wynosi więc 107 m. Kotlina Raciborska wznosi się na wysokości m n.p.m. Jest równinną częścią gminy o mało urozmaiconej rzeźbie, obejmującą północny i północno wschodni obszar gminy. Nachylenia w przeważającej części terenu nie przekraczają tutaj 5 %, a tylko miejscami w dolinie Potoku Olszówka dochodzą do 10 %. Przeważa tu rzeźba płaskorówninna, niskopagórkowata i niskofalista. W miarę przesuwania się na południe gminy na Płaskowyż Głubczycki, rzeźba staje się bardziej urozmaicona. Typową cechą tego terenu jest rozczłonkowanie wysoczyzny przez szereg dolin cieków wodnych oraz suchych dolin denudacyjnych, wciętych głęboko w utwory lessowe. Wyraźnymi osiami obniżenia są doliny cieków wodnych, w tym szczególnie rzeki Straduni, Potoku Jakubowickiego, Potoku Ligockiego, Potoku Olszówka (olsza). Grabówki oraz Wrońskiej Wody. Przecinają one teren gminy generalnie w kierunku S N i S NE, a w stosunku do terenów przyległych znajdują się o m niżej. Doliny cieków wodnych są stosunkowo wąskie i o znacznym nachyleniu zboczy, przekraczającym nierzadko 10 %. Obszar wznoszący się pomiędzy poszczególnymi dolinami to wysoczyzna, która w północnej części terenu gminy ma rzeźbę niskofalistą (grunty wsi Naczęsławice i Trawniki), a w środkowej falisto pagórkowatą (Kózki, Gościęcin, Borzysławice, Ucieszków, Pawłowiczki, Ostrożnica). Pagórki występujące w północnej i środkowej części gminy mają charakterystyczne dla obszarów lessowatych rozległe, płaskie, lekko zaokrąglone wierzchołki i łagodne zbocza, łatwe do uprawy. Dla południowo zachodniej i południowo wschodniej części gminy charakterystyczna jest zróżnicowana rzeźba wysokopagórkowata (wsie: Milice, Jakubowice, Grudynia Mała, Grudynia Wielka, Radoszowy, Dobrosławice, Dobieszów i Maciowakrze oraz Chrósty). Na tych właśnie terenach głównie zachodzą współczesne procesy morfologiczne, polegające na erozji powierzchniowej (eolicznej i wodnej) oraz żłobinowej (pogłębianie dolin przez cieki wodne). Zjawisko to związane jest z dużą podatnością gleb lessowych na erozję, nawet przy niewielkim nachyleniu terenu (Oleszczuk, 1999).

18 Gmina Pawłowiczki Strona Hydrologia Wody podziemne. Dane dotyczące hydrologii gminy Pawłowiczki opracowano na podstawie Mapy Hydrogeologicznej Polski w skali 1:50000, arkusze: Głubczyce nr 938 i Polska Cerekiew nr 939 (PiG, Guzik, Liszka, Prażak, 2002) oraz w oparciu o Mapę Geośrodowiskową Polski w skali 1:50000, arkusze Głubczyce nr 938 i Polska Cerekiew nr 939 (PiG, Bobiński, 2004). Według Atlasu hydrogeologicznego Polski (Paczyński, 1993) obszar gminy Pawłowiczki należy do regionu przedkarpackiego (XIII), subregionu kędzierzyńskiego (XIII1) i rybnicko oświęcimskiego (XIII2), w obrębie makroregionu południowego. Użytkowe piętra i poziomy wodonośne występują w utworach czwartorzędu, trzeciorzędu, kredy i karbonu. Najbardziej wodonośne są piętra: czwartorzędowe oraz trzeciorzędowe. Poziomy wodonośne występujące w utworach karbońskich i kredowych są słabo wodonośne. Piętro czwartorzędowe stanowi podstawowe źródło zaopatrzenia ludności i zakładów przemysłowych w wodę. Utworami wodonośnymi są tutaj piaski i żwiry lodowcowe zalegające na nierównym podłożu trzeciorzędowym pod przykryciem glin zwałowych. Miąższość tego poziomu waha się od kilku do 25 m. Na powierzchni występują jedynie w niektórych dolinach rzek i potoków, gdzie gliny uległy głębokiej erozji, sięgającej utworów piaszczystych. Na znacznym obszarze wody tego poziomu występują pod ciśnieniem. Zasilanie poziomów wodonośnych odbywa się przez infiltrację opadów atmosferycznych, w sposób bezpośredni lub pośredni, poprzez przykrywę glin zwałowych. Drenaż odbywa się w dolinach rzek (Stradunia) i na obszarach gdzie brak przykrywy gliny zwałowej. Kierunek spływu wód jest północy, jedynie na południowych krańcach gminy południowy. Głębokość występowania wód waha się od kilku m w dolinach rzek i potoków do m na płaskowyżu (Nowacki, 1978). Współczynniki filtracji wynoszą od 0,045 do 0,52 x 10 (-3), wydajności od 8,0 do 51,0 m³/h dla pojedynczego otworu, przy depresjach od 2,0 do 15,9 m. Większość ujęć wód czwartorzędowych znajduje się w dolinach rzecznych. Zwierciadło wody na ogół jest swobodne i zalega płytko pod powierzchnią terenu. Wody czwartorzędowe należą do wód czystych, jedynie miejscami ze względu na podwyższoną zawartość żelaza i agresywnego dwutlenku węgla wymagają uzdatniania (Nowacki, 1978). Twardość wód czwartorzędowych jest mała i średnia.

19 Gmina Pawłowiczki Strona 19 Wody trzeciorzędowe związane są z utworami miocenu lądowego. Wykształcony jest on w postaci serii ilasto pylastej z soczewkami piasków i żwirów, o miąższościach dochodzących do kilku, a sporadycznie do kilkunastu metrów. Znaczenie użytkowe mają wody w utworach piaszczystych występujące w stropowej części tej serii. Są to wody o zwierciadle napiętym, a ich spływ odbywa się na północ, zgodnie z układem sieci rzecznej (Nowacki, 1978). Na terenie gminy eksploatowane są głównie w rejonie Grudyni Małej. Wydajności tych ujęć wynoszą od 4 do 85 m³/h, przy depresji 3,2 12,7 m. Głębokość występowania tych wód waha się w granicach od 32 do 78 m. Wody trzeciorzędowe są wodami czystymi, nadającymi się do użycia bez uzdatniania. Szczątkowy w swoim rozprzestrzenieniu kredowy poziom wodonośny jest związany z dolnocenomańskimi piaskowcami, zalegającymi bezpośrednio na piaskowcach kulmu. Ten górnokredowy poziom wodonośny nie ma większego znaczenia użytkowego. Zawodnione piaszczyste utwory kredowe występują w postaci niewielkich oderwanych płatów. Na terenie gminy Pawłowiczki nie ma ujęć bazujących na wodach poziomu kredowego. Piętro karbońskie zbudowane z piaskowców szarogłazowych jest mało zasobne w wodę. Wody tego poziomu posiadają zwykle zwierciadło swobodne. Na terenie gminy Pawłowiczki nie ma ujęć bazujących na wodach poziomu karbońskiego Główne Zbiorniki Wód Podziemnych. Z uwagi na przewodność hydrauliczną, wydajność potencjalną studni oraz ryzyko zagrożenia zasobów wodnych, w północnej i wschodniej części gminy Pawłowiczki wyodrębniono, zgodnie z regionalizacją hydrogeologiczną A.S. Kleczkowskiego (1990), czwartorzędowo trzeciorzędowy Główny Zbiornik Wód Podziemnych (GZWP) nr 332: Subniecka Kędzierzyńsko Głubczycka. Ogółem GZWP nr 332 zajmuje powierzchnię 1350 km². W obrębie zbiornika podstawowe znaczenie użytkowe posiada trzeciorzędowy, mioceński (sarmat) poziom wodonośny, zalegający na głębokości od 40 do 100 m, pod przykryciem utworów słabo przepuszczalnych o miąższości kilkudziesięciu metrów. Warstwę wodonośną budują piaski o różnej granulacji o miąższości od 10 do 30 m. Zwierciadło wody ma charakter naporowy, subartezyjski. Zasilanie zbiornika następuje poprzez bezpośrednią infiltrację opadów atmosferycznych i wód powierzchniowych na wychodniach, na południowy zachód i południe od zbiornika. Zbiornik sarmacki rozcięty jest od południowego zachodu (wzdłuż rzeki Odry) rynną erozyjną, wypełnioną utworami czwartorzędowymi do głębokości ponad 110 m. W spągu rynny występuje seria piaszczysto żwirowa, która hydrostrukturalnie oraz hydrodynamicznie powiązana jest z poziomem użytkowym sarmatu. Utwory rynnowe cechuje zmienne wykształcenie litologiczne w pionowym profilu i poziome rozprzestrzenienie. Na obszarze rynny występują trzy horyzonty wodonośne:

20 Gmina Pawłowiczki Strona 20 przypowierzchniowy gdzie występuje warstwa wodonośna ze swobodnym zwierciadłem wody; pośredni gdzie warstwa wodonośna ze zwierciadłem wody o charakterze subartezyjskim występuje w środkowych partiach rynnowych; głęboki gdzie warstwa wodonośna ze zwierciadłem subartezyjskim lub lokalnie artezyjskim występuje w spągowej części rynny. Na terenie gminy Pawłowiczki granica GZWP nr 332 rozciąga się na linii: na wschód od wsi Trawniki, przez Kolonię Gościęcin, Borzysławice, Ucieszków, pomiędzy wsiami Radoszowy i Chrósty do kolonii Wronina (gmina Polska Cerekiew). Obszar gminy położony na północ oraz na wschód od wyżej wymienione granicy zaliczony został do obszarów wymagających wysokiej ochrony (OWO) w celu ochrony zbiornika. Zbiornik nr 332 nie posiada jeszcze opracowanej dokumentacji hydrogeologicznej. Ponadto na terenie gminy Pawłowiczki znajdują się w dolinach rzek obszary wód czwartorzędowych podlegających ochronie (Kleczkowski, 1990): w dolinie górnego biegu Straduni obszar najwyższej ochrony (ONO), a w dolinie Psiny (południowo zachodnie krańce gminy) obszar wysokiej ochrony (OWO). TABELA 8: Gmina Pawłowiczki charakterystyka podstawowych parametrów Głównego Zbiornika Wód Podziemnych nr 332. Wyszczególnienie GZWP nr 332 Wiek zbiornika Tr, Q Średnia głębokość (m) Zasoby (tys. m³/d) 75 Powierzchnia GZWP 1980 (km²) ONO 631 OWO 799 Q czwartorzęd, Tr trzeciorzęd; ONO obszar najwyższej ochrony, OWO obszar wysokiej ochrony. Źródło: Objaśnienia do Mapy Hydrogeologicznej Polski w skali 1:50000, arkusze: Głubczyce (938) i Polska Cerekiew (939), (Guzik, Liszka, Prażak, 2002) Wody powierzchniowe. Gmina Pawłowiczki charakteryzuje się ubogą siecią hydrograficzną. Cały omawiany obszar znajduje się w lewobrzeżnym dorzeczu rzeki Odry i odwadniany jest przez sieć rzek li i III rzędu. Prawie cały obszar gminy położony jest w zasięgu zlewni rzeki Straduni (ciek II rzędu), będącej lewobrzeżnym dopływem rzeki Odry. Tylko południowo wschodnia część gminy należy do dorzecza potoku Olszówka oraz potoku Cisek, które są również bezpośrednimi lewobrzeżnymi dopływami Odry.

21 Gmina Pawłowiczki Strona 21 Największym i zarazem podstawowym ciekiem powierzchniowym, odwadniającym teren gminy, jest rzeka Stradunia, która przebiega wzdłuż północno zachodniej granicy gminy. Stradunia i jej dopływy płyną w wąskich korytach wyżłobionych w zboczach lessowych wzgórz i tworzy szeroką miejscami do 100 m dolinę. Rzeka nie posiada wałów przeciwpowodziowych, ograniczona jest jedynie stromymi skarpami tarasów lessowych. Prawostronnymi dopływami Straduni są niewielkie trzy cieki wodne, mające swój początek na terenie gminy Pawłowiczki: Potok Jakubowicki, przepływający przez tereny zabudowane wsi: Grudynia Wielka, Jakubowice i Milice; Potok Grudynka, mający swój początek we wsi Grudyni Mała, przepływający przez grunty wsi: Milice, Gościęcin, Kózki, Naczęsławice i Trawniki; Potok Ligocki, który bierze swój początek na gruntach wsi Ucieszków i płynie przez: Borzysławice, Karchów i Ligotę Wielką w kierunku wsi Łężyce (gmina Reńska Wieś). System wód płynących terenu uzupełniają liczne mniejsze cieki wodne. Lewostronnym dopływem potoku Ligockiego jest Potok Gościęcina (Malawa), przepływający przez wsie Gościęcin i Urbanowice. Oba te cieki stanowią dopływy rzeki Straduni. Potok Olsza (Olszówka) bierze swój początek na gruntach wsi Dobieszów i przepływa na wschód od Pawłowiczek i na zachód od terenów zabudowanych wsi Ostrożnicy. Jej dopływem jest bezimienny ciek przepływający wzdłuż zachodniej granicy gminy Pawłowiczki (przez grunty wsi Ligota Mała, Ostrożnica. Polowa). Ujściem potoku Olsza jest kanał Sukowicki położony na gruntach gminy Reńska Wieś i Cisek, stanowiący lewobrzeżny dopływ Odry. Dorzecze Potoku Cisek obejmuje południowo wschodnią część terenu gminy, to jest grunty wsi: Radoszowy, Maciowakrze i Dobrosławice. Na gruntach wsi Radoszowy ma swój początek jego lewobrzeżny dopływ Wrońska Woda. Ponadto wzdłuż granicy sołectwa Radoszowy i Maciowakrze przepływa bezimienny ciek, będący prawobrzeżnym dopływem Potoku Cisek. Na terenie gminy Pawłowiczki brak jest znaczących powierzchniowych zbiorników wodnych naturalnych i sztucznych. Największe znajdują się we wsi Grodzisko, Jakubowice i Ostrożnica i są to lokalne zbiorniki małej retencji, stawy hodowlane oraz zbiorniki poeksploatacyjne. Zbiorniki we wsi Grodzisko, położone w dolinie rzeki Straduni pełnią lokalną rolę rekreacyjno wypoczynkową. Podobny charakter ma sztuczny zbiornik wodny położony na gruntach wsi Ostrożnica (na granicy z gminą Polska Cerekiew w sąsiedztwie wsi Połowa). Pełni on jednak głównie funkcje ekologiczną. Pozostałe trzy znajdują się w zwartej zabudowie wsi Ostrożnica, Radoszowy i Dobrosławice, pełniąc raczej funkcję przeciwpożarową (Oleszczuk, 1999).

22 Gmina Pawłowiczki Strona Gleby. Wytworzenie się określonych profilów glebowych oraz ich przydatność rolnicza pozostaje w ścisłym związku z budową geologiczną i morfologią danego obszaru. Natomiast skład mineralny i właściwości gleb są uzależnione przede wszystkim od rodzaju skały macierzystej, panującego klimatu i występującej szaty roślinnej. Na kształtowanie się rolniczej przydatności gleb poza rzeźbą terenu i klimatu mają również duży wpływ czynniki glebowe takie jak: skład mechaniczny, miąższość poziomu próchnicznego oraz głębokość występowania szkieletu. Bogactwo powyższych uwarunkowań na analizowanym terenie tworzy korzystne warunki dla powstania różnorodnych typów gleb i tym samym gleby gminy Pawłowiczki zaliczają się do jednych z najlepszych na obszarze województwa opolskiego. Zgodnie z powyższymi czynnikami gleby analizowanego terenu wykazują małe zróżnicowanie pod względem typologicznym. Wynika to przede wszystkim z budowy geomorfologicznej terenu oraz warunków hydrologicznych. Zależność gleb od utworów geologicznych widoczny jest w podziale terenu, pokrywającym się z podziałem geomorfologicznym. Gleby gminy Pawłowiczki wykształciły się z utworów pochodzenia czwartorzędowego eolicznego (wytworzone z lessów oraz z utworów lessowatych i pyłowych różnej genezy), wodnolodowcowego (wytworzone z glin i pyłów), aluwialnego (wytworzone z piasków) oraz organicznego. Gleby gminy Pawłowiczki reprezentowane są głównie przez następujące typy: gleby brunatne (właściwe i kwaśne); czarnoziemy; bielicowe; mady rzeczne; organiczne. Gleby brunatne (właściwe i kwaśne) wytworzone zostały z lessów i utworów lessowatych. Dominują na terenie gminy zajmując około 64 % użytków rolnych. Rozciągają się niemal na całej powierzchni gminy, z wyłączeniem dolin cieków rzecznych oraz północno wschodniej części terenu. Są to tak zwane gleby całkowite, wykazujące skład mechaniczny pyłowo ilasty i gliniasto pylasty. Charakteryzują się bardzo dobrymi właściwościami fizycznymi oraz wysoką zdolnością magazynowania wody. Reprezentują II i III klasę bonitacyjną i zakwalifikowano je do pierwszego pszennego bardzo dobrego kompleksu przydatności rolniczej oraz do drugiego pszennego dobrego kompleksu przydatności rolniczej. Dominują na gruntach wsi: Grudynia Wielka, Grudynia Mała, Jakubowice i Kózki, gdzie występują na ponad 95 % powierzchni użytków rolnych. Czarnoziemy są najczęściej zdegradowane i występują na 22 % powierzchni użytków rolnych gminy. W porównaniu z glebami brunatnymi posiadają bardziej miąższym poziomem orno próchnicznym i wyższą zawartością próchnicy. Najczęściej spotyka się je na wierzchołkach pagórków Płaskowyżu Głubczyckiego. Reprezen-

23 Gmina Pawłowiczki Strona 23 tują II i III klasę bonitacyjną i zakwalifikowane są do pierwszego pszennego bardzo dobrego kompleksu przydatności rolniczej. Dominują na gruntach wsi: Gościęcin, Karchów, Borzysławice, Ucieszków oraz Ostrożnica. Gleby bielicowe występują tylko na 12 % powierzchni użytków rolnych gminy. Wytworzone przeważnie z glin, występują sporadycznie i w dużym rozproszeniu głównie w północno wschodniej części gminy (wsie: Urbanowice, Ligota Wielka, a także Gościęcin). Reprezentują IV klasę bonitacyjną. Mady rzeczne, zajmujące zaledwie 1,5 % użytków rolnych gminy, występują tylko we współczesnej dolinie rzeki Straduni. Wytworzone są z osadów aluwialnych, których skład mechaniczny jest następujący: pyły ilaste, iły pylaste i gliny ciężkie pylaste. Charakteryzują się warstwową budową i znaczną zawartością substancji organicznej. Reprezentują głównie IV klasę bonitacyjną i zaliczane są do użytków zielonych. Na terenie gminy występują także gleby pochodzenia organicznego. Można je spotkać na gruntach wsi: Kózki, Grodzisko i Naczęsławice. Są to gleby torfowe, murszowo torfowe oraz mułowo torfowe i torfowo mułowe. Zajmują one tylko 0,8 % powierzchni użytków rolnych gminy (Oleszczuk, 1999). Klasyfikacja bonitacyjna ma na celu ustalenie wartości produkcyjnej gleb na podstawie badań terenowych odkrywek. Szczególną uwagę poświęca się cechom morfologicznym profilu glebowego, właściwościom fizycznym gleb i niektórym chemicznym. Uwzględnia się również konfigurację terenu, stosunki wilgotnościowe, położenie, itp. TABELA 9: Gmina Pawłowiczki powierzchnia gruntów ornych według klas bonitacyjnych. Klasa bonitacyjna Powierzchnia w ha Struktura w % I 182,4857 1,38 II 4343, ,94 III a 6094, ,22 III b 1970, ,94 IV a 483,9692 3,67 IV b 74,7116 0,57 V 34,9503 0,27 VI 1,9165 0,01 Źródło: Urząd Gminy Pawłowiczki, 2009.

24 Gmina Pawłowiczki Strona 24 TABELA 10: Gmina Pawłowiczki powierzchnia użytków zielonych (łąki i pastwiska) według klas bonitacyjnych. Klasa bonitacyjna Powierzchnia w ha Struktura w % I 13,5365 2,37 II 118, ,75 III 322, ,55 IV 93, ,42 V 18,6415 3,26 VI 3,7150 0,65 Źródło: Urząd Gminy Pawłowiczki, Z powyższego zestawienia wynika, że udział gleb bardzo dobrych, będących w I i II klasie bonitacyjnej wynosi 34,32 %. Gleby dobre III klasy bonitacyjnej to 61,16 % ogółu, zaś gleby średnie IV klasy bonitacyjnej stanowią 4,24 % ogółu, natomiast gleby słabe i bardzo słabe V i VI klasy bonitacyjnej stanowią zaledwie 0,28 %. Natomiast udział użytków zielonych będących w I i II klasie bonitacyjnej wynosi 23,12 %, w III klasie 56,55 %, w IV klasie 16,42 %, zaś najsłabsze V i VI klasy to zaledwie 3,91 %. RYCINA 2: Gmina Pawłowiczki struktura powierzchni gruntów ornych i użytków zielonych według klas bonitacyjnych. STRUKTURA W % I II III IV V VI KLASA BONITACYJNA grunty orne użytki zielone Źródło: Obliczenia własne na podstawie danych Urzędu Gminy Pawłowiczki, 2009.

25 Gmina Pawłowiczki Strona 25 TABELA 11: Gmina Pawłowiczki powierzchnia gruntów ornych według klas bonitacyjnych. Nazwa Klasa bonitacyjna gruntów ornych powierzchnia w ha obrębu I II IIIa IIIb IVa IVb V VI Borzysławice 33, , , ,5010 3,7610 0,0000 0,0000 0,0000 Chrósty 6, , , ,1403 4,8160 0,4480 0,0000 0,0000 Dobieszów 38, , , ,4052 6,0561 2,8501 0,0770 0,0000 Dobrosławice 10, , , ,1702 2,1644 0,3904 0,0000 0,0000 Gościęcin 0, , , , ,9270 3,0295 0,0940 0,0000 Grodzisko 0, , , ,6805 4,7339 0,1344 0,2036 0,0000 Grudynia Mała 8, , , , ,7606 1,1320 2,2511 0,0000 Grudynia Wlk. 3, , , , ,6672 1,2900 0,5161 0,0000 Jakubowice 0, , , , ,7201 4,3962 4,2337 0,0000 Karchów 1, , , ,0522 2,3264 0,4853 2,0000 0,0000 Kózki 0, , , ,2855 5,0830 0,0000 0,0790 0,0000 Ligota Wielka 25, , , , ,0620 0,0720 0,2164 0,0000 Maciowakrze 14, , , , ,2202 6,3485 0,0680 0,0000 Mierzęcin 0,0000 0, , ,2491 8,3082 1,7292 0,0000 0,0000 Milice 2, , , , ,7339 6, ,1279 1,5340 Naczęsławice 3, , , ,7632 9,4886 3,1650 0,2920 0,0000 Ostrożnica 18, , , , , ,5202 8,6244 0,3825 Pawłowiczki 1, , , ,0089 7,0220 1,1790 0,2900 0,0000 Przedborowice 6, , , ,7772 3,3200 0,2200 0,8100 0,0000 Radoszowy 0, , , , ,8869 7,7207 1,7465 0,0000 Trawniki 0,0000 2, , , ,3120 1,2027 0,0121 0,0000 Ucieszków 4, , , , ,6500 2,0869 0,0000 0,0000 Urbanowice 0, , , , , ,1695 1,3085 0,0000 Źródło: Urząd Gminy Pawłowiczki, 2009.