Luigi CS. strzał w 10 FAO jedna z najchętniej uprawianych odmian na ziarno w grupie średniowczesnej

Transkrypt

1

2 Luigi CS strzał w 10 FAO jedna z najchętniej uprawianych odmian na ziarno w grupie średniowczesnej Niezawodne plonowanie Wysoka tolerancja na stres suszowy Zdrowe ziarno cenione także przez przemysł Znakomita adaptacja do gleb lekkich i mozaikowych Hodowca Nasiona dostępne u dystrybutorów:

3 W NUMERZE: Od Redakcji... 4 Doświadczenia porejestrowe z kukurydzą w 2016 roku... 5 Znajdź dobre stanowisko pod kukurydzę Niektóre objawy zakłóceń rozwoju systemu korzeniowego kukurydzy widoczne na nadziemnej części rośliny Chwasty powodujące duże utrudnienia podczas zbioru kukurydzy Produkcja kiszonki z kukurydzy Kiszonka z kukurydzy w żywieniu bydła Uroczystość w Szreniawie Dawne odmiany populacyjne źródłem bioróżnorodności w uprawie kukurydzy Co należy wiedzieć o wierzbie Informacje PZPK... 58

4 OD REDAKCJI Szanowni Czytelnicy! W tym roku mija 25 lat od wydania pierwszego numeru KUKURYDZY, czasopisma Polskiego Związku Producentów Kukurydzy, ukazującego się dwa razy w roku, zbiega to się także z wydaniem 50 tego kolejnego zeszytu. Przez ten czas przekazywaliśmy naszym czytelnikom informacje dotyczące podstawowej wiedzy z zakresu uprawy kukurydzy, jej wykorzystania jako paszy jak również jako surowca w przetwórstwie rolno-spożywczym oraz roli i udziale kukurydzy w produkcji energii odnawialnej. Na łamach naszego pisma swoim doświadczeniem praktycznym jak i teoretycznym dzielili się wybitni specjaliści nauki z zakresu uprawy i wykorzystania kukurydzy. Ważną informacją dla plantatorów kukurydzy jest informacja o odmianach i ich przydatności do uprawy w Polskich warunkach glebowoklimatycznych. Corocznie przekazywaliśmy naszym czytelnikom informacje dotyczące oceny i wartości gospodarczej odmian zapisanych w polskim rejestrze. Cyklicznie w zeszycie wiosennym zamieszczane były wyniki badań odmian kukurydzy zbieranych na kiszonkę oraz ziarno a prowadzonych przez Związek i COBORU w ramach Porejestrowego Doświadczalnictwa Odmianowego. W każdym kolejnym zeszycie zamieszczana była informacja dotycząca aktualnych prac Związku oraz zamierzenia i realizacja programu działania Rady PZPK na kolejny rok. Ten dotychczasowy kierunek wydawniczy pod względem merytorycznym Rada Związku i zespół redakcyjny pragnie kontynuować. Zeszyt, który aktualnie otrzymali nasi czytelnicy jest ostatnim w wersji drukowanej a także pierwszym dostępnym w wersji elektronicznej zamieszczonym na stronie internetowej Związku. Decyzję o zmianie sposobu wydawania Kukurydzy Rada Związku podjęła po informacjach od czytelników o potrzebie szerszego dostępu do informacji Związku. Forma elektroniczna wydawania naszego pisma pozwoli zwiększyć jego dostępność oraz w znaczący sposób zmniejszyć koszty wydawania w stosunku do czasopisma drukowanego. Począwszy o numeru 51 wydawana przez Związek Kukurydza będzie dostępna w formie elektronicznej zamieszczanej na naszej stronie internetowej Podjęcie takiej decyzji przez Radę Związku ma na celu wiele względów takich jak zwiększenie dostępności do naszego czasopisma, znaczne poszerzenie możliwości zamieszczania informacji. W przyszłości możliwe będzie ukazywanie się Kukurydzy jako kwartalnika. Są też względy ekonomiczne, które pozwolą na znaczne obniżenie kosztów wydawniczych. W imieniu zespołu redakcyjnego zwracamy się do naszych czytelników o przekazywanie uwag i opinii dotyczącej nowej formy wydawniczej a także do merytorycznej strony KUKURYDZY numer czasopisma KUKURYDZA 1(50) 17

5 Doświadczenia porejestrowe z kukurydzą w 2016 roku W 2016 roku dochodzi do znaczącej zmiany w organizacji doświadczeń porejestrowych z kukurydzą. Po pięciu latach badania odmian w tych samych miejscowościach i w stabilnym systemie, następuje reorganizacja. Ulegają likwidacji doświadczenia z najwcześniejszymi odmianami na północy kraju. W badaniach na ziarno poszczególne grupy wczesności ocenia się w oddzielnych doświadczeniach. Dochodzą nowe lokalizacje, a liczba doświadczeń wzrasta. Pozostaje dotychczasowy system finansowania. Prowadzone od 2002 roku na północy kraju doświadczenia z najwcześniejszymi odmianami kukurydzy wykazały niezbicie, że kukurydza w tym rejonie klimatycznym uprawiana na ziarno osiąga dojrzałość, a uzyskiwane plony dość często są wyższe niż na pozostałym obszarze Polski. Zapewne czynnikiem minimum w ostatnich latach staje się wysokość opadów, która w centralnych rejonach kraju ma większy wpływ na obniżenie plonów niż niedobór ciepła na północy. Takie wnioski umożliwiły podjęcie decyzji o likwidacji oddzielnej serii doświadczeń i włączenie pięciu punktów doświadczalnych na północy do serii ogólnokrajowej. Równocześnie potraktowano poszczególne grupy wczesności odmian jako oddzielne doświadczenia, co umożliwiło umieszczanie odmian w optymalnych rejonach. Na północy kraju ulokowano doświadczenia na ziarno z odmianami wczesnymi i średnio wczesnymi, w przeważającej części kraju ulokowano wszystkie grupy wczesności, a w rejonach najkorzystniejszych (głównie południowych) tylko odmiany średnio wczesne i średnio późne (patrz rys. 1 mapka z rozmieszczeniem doświadczeń). W konsekwencji tych zmian (także po dodaniu nowych punktów doświadczalnych) zamiast dotychczasowych 19 doświadczeń do zbioru na ziarno założono w 2016 roku 21 doświadczeń z odmianami wczesnymi, 23 z odmianami średnio wczesnymi i 20 doświadczeń z odmianami średnio późnymi. Do zbioru na kiszonkę założono w dotychczasowym systemie 22 doświadczenia, a więc o 3 więcej niż w poprzednich latach. Jak już wspomniano utrzymano dotychczasowy sposób finansowania doświadczeń porejestrowych. Centralny Ośrodek Badania Odmian Roślin Uprawnych finansował część doświadczeń ze środków budżetowych, a Polski Związek Producentów Kukurydzy korzystając ze wsparcia firm hodowlanych i nasiennych pokrywał koszty pozostałych doświadczeń PDO. Szczegółowe informacje przedstawiono na rysunku nr 1, zawierającym mapkę Polski z zaznaczeniem lokalizacji poszczególnych doświadczeń, sposobu ich finansowania, poziomu plonowania oraz zakresu dyskwalifikacji wyników. W artykule wykorzystano mapkę opracowaną w Centralnym Ośrodku Badania Odmian Roślin Uprawnych w Słupi Wielkiej. Zakres dyskwalifikacji doświadczeń porównaniu do 2015 roku nie włączono do syntezy niewielkiej liczby W doświadczeń. Podział doświadczeń ziarnowych na oddzielne grupy dodatkowo obniżył straty wyników, ponieważ w przypadku punktowej suszy udało się niektóre nieduże doświadczenia uratować. W doświadczeniach na ziarno ostatecznie nie włączono do syntezy wyników grupy odmian średnio wczesnych w miejscowości Rarwino. W doświadczeniach na kiszonkę nie włączono wyników z następujących lokalizacji: w grupie odmian wczesnych Kawęczyn i Siedlce, w grupie odmian średnio wczesnych Głębokie i Marianowo oraz w grupie odmian średnio późnych Kawęczyn i Rarwino. Wiele wyjaśnia opracowany na podstawie danych uzyskanych z COBORU wykres pt. Opady w okresie od maja do 20 września ( ). Na wykresie przedstawiono wysokość opadów w ostatnich trzech latach (za wyjątkiem miejscowości, w których założono doświadczenia po raz pierwszy). Możemy zatem ocenić różnice w warunkach rozwoju roślin pomiędzy rekordowym pod względem plonowania rokiem 2014, drastycznie niekorzystnym rokiem 2015 i generalnie dobrym w zakresie plonowania rokiem Na wykresie do nazwy miejscowości dodano nazwę województwa i ułożono je w kolejności wynikającej z położenia na mapie. Taki układ pozwala zaobserwować obszary kraju, na których opady w 2016 roku były wyższe nie tylko niż 1(50) 17 Już 25 lat promujemy uprawę i wykorzystanie kukurydzy 5

6 Rys. 1. Kukurydza. Rozmieszczenie porejestrowych doświadczeń odmianowych w 2016 roku [Opracowanie COBORU] numer czasopisma KUKURYDZA 1(50) 17

7 w 2015 roku, ale także wyższe niż w niezłym roku 2014, obszary z opadami w 2016 roku na poziomie pośrednim i wreszcie miejsca gdzie opady w 2016 roku były praktycznie na poziomie roku Układ wykresu współgra z mapką Polski zawierającą oprócz lokalizacji poszczególnych typów doświadczeń także informacje o poziomie plonowania i dyskwalifikacjach. Należy jednak podkreślić, że na końcowy rezultat wpływa nie tylko wysokość opadów, ale także ich rozkład. Uproszczone wykresy i tabele z oczywistych względów nie dają pełnego obrazu przebiegu pogody w okresie wegetacji. W związku z tym warto tu zaznaczyć, że wiosną 2016 roku na ogół w glebie nie brakowało wilgoci. Tak było, w zależności od regionu do połowy lub nawet do końca lipca. Później już było różnie. W niektórych regionach niedobór wody zaczął występować już pod koniec kwitnienia kukurydzy. Niskie opady w sierpniu, od początku miesiąca lub nieco później były obserwowane w takich miejscowościach jak Chrząstowo, Cicibór Duży, Głębokie, Głodowo, Słupia Wielka, Śrem Wójtostwo, Masłowice, Krościna Mała, Zybiszów. Poziom plonowania w 2016 roku na tle lat poprzednich tabeli L1 oraz wykresach L1 i L2 przedstawiono poziom plonowania i stopień W dojrzałości kukurydzy w doświadczeniach na ziarno i na kiszonkę na przestrzeni lat W związku ze zmianami w organizacji doświadczeń wprowadzonymi w 2016 roku powstały problemy metodyczne z wyliczaniem porównywalnych średnich. Autor przeliczył wszystkie rezultaty od roku Do obliczenia nowych średnich rocznych przyjęto następujące założenia: na średni plon mają wpływ wszystkie badane odmiany, choć w niejednakowym stopniu (zróżnicowana liczba lokalizacji w wyniku zaplanowanego rozmieszczenia, a także dyskwalifikacji). wpływ na średnią ma grupa wczesności bez względu na liczbę odmian w grupie. W wyniku przyjętej metody obliczania średniej rocznej uzyskano porównywalność wyników w latach, choć niekoniecznie dokładną ocenę dokonanych zbiorów. Ta jednak zależy od aktualnej dostępności odmian w poszczególnych grupach wczesności. Przy okazji trzeba zaznaczyć, że podane w załączonych tabelach wartości mogą się nieznacznie różnić od podawanych w poprzednich opracowaniach. W bieżącym wydaniu zostały zestawione w tabeli średnie z lat , , oraz jednoroczne wyniki z lat 2015 i Pozwoliło to na porównanie wyników uzyskanych w roku 2016 ze średnimi z poprzednich okresów i rezultatami poprzedniego roku. W tabelach analizie poddano plony ziarna i zawartości suchej masy w czasie zbioru w doświadczeniach zbieranych na ziarno oraz plony ogólne suchej masy i zawartości suchej masy w całych roślinach w czasie zbioru w doświadczeniach na kiszonkę. Tabela L1, a szczególnie wykres L1 pokazuje załamanie poziomu plonowania w 2015 roku i powrót do normalnego, wzrostowego trendu w analizowanym 2016 roku. W doświadczeniach Tabela L 1. Plony i poziom dojrzałości w doświadczeniach porejestrowych w 2016 r. na tle wszystkich doświadczeń PZPK L a t a Doświadczenia na ziarno Doświadczenia na kiszonkę W y s z c z e g ó l n i e n i e plon ziarna przy 14% wody zawartość suchej masy w ziarnie plon ogólny suchej masy roślin zawartość suchej masy w całych roślinach dt/ha, % dt/ha, % dt/ha, % dt/ha, % dt/ha, % % średniej % roku ,4 102,8 111,5 82,1 127,3 114,2 155,1 72,2 70,6 74,1 77,1 75,5 101,9 97,9 179,0 187,7 201,9 178,1 215,5 106,7 121,0 34,9 32,5 35,0 38,0 35,8 102,3 94,2 1(50) 17 Już 25 lat promujemy uprawę i wykorzystanie kukurydzy 7

8 na ziarno średni plon wyniósł 127,3% dt/ha, co stanowi 114,5% średniego plonu z lat i aż 155,1% plonu z roku W doświadczeniach na kiszonkę plon ogólny suchej masy wyniósł 215,5% dt/ha, co stanowi 106,7% średniego plonu z lat i 121,0% plonu osiągniętego w poprzednim roku. Natomiast poziom dojrzałości był nieco wyższy niż w poprzednim pięcioleciu, ale niższy niż w posusznym 2015 roku. W doświadczeniach na ziarno zawartość suchej masy w ziarnie wyniosła 75,5%, a więc o 1,4 punktu procentowego więcej w niż pięcioleciu Taki wzrost poziomu dojrzałości niekoniecznie musi oznaczać postęp w zakresie uwcześnienia odmian może być skutkiem przedwczesnego zaschnięcia roślin w niektórych doświadczeniach. Zawartość suchej masy w całych roślinach wyniosła 35,8%, co oznacza wzrost o 0,8 punktu procentowego, ale także w odniesieniu do roku 2015 powrót do zbioru w optymalnym terminie normalnie dojrzałych roślin. Poziom plonowania w miejscowościach w 2016 roku tabelach zawierających wyniki doświadczeń ograniczamy się do podania W oceny odmian w postaci średnich ze wszystkich doświadczeń. Warto więc w celu uzyskania numer czasopisma KUKURYDZA 1(50) 17

9

10 pełniejszego obrazu przedstawić rozpiętość wyników w miejscowościach. Ze względu na przyjętą metodykę i dyskwalifikacje wyników niektórych grup wczesności nie obliczamy już średnich ogólnych do takich porównań. Zatem możemy podać tylko wielkość zróżnicowania plonów w miejscowościach jako informacje o wynikach najwyższych i najniższych. W doświadczeniach na ziarno najwyższe plony w grupie odmian wczesnych uzyskano w Chrząstowie 146,1 dt/ha, w grupie odmian średnio wczesnych także w Chrząstowie 148,7 dt/ha i w grupie odmian średnio późnych w Zybiszowie 157,0 dt/ha. Najniższe plony uzyskano: w grupie odmian wczesnych w miejscowości Głębokie 101,4 dt/ha, w grupie odmian średnio wczesnych w miejscowości Cicibór Duży 111,6 dt/ha i w grupie odmian średnio późnych tamże 111,0 dt/ha. W grupie odmian wczesnych najniższy plon stanowi 69,4% najwyższego plonu, w grupie odmian średnio wczesnych odpowiednio 75,1%, w grupie odmian średnio późnych 70,1%. W doświadczeniach na kiszonkę najwyższe plony ogólne suchej masy uzyskano w grupie odmian wczesnych w miejscowości Łyski 242,6 dt/ha, w grupie odmian średnio wczesnych w Masłowicach 247,5 dt/ha i w grupie odmian średnio późnych także w Masłowicach absolutny rekord 289,0 dt/ha. Natomiast najniższe plony uzyskano w grupie odmian wczesnych w Rychlikach 174,9 dt/ha, w grupie odmian średnio wczesnych w Kościelnej Wsi 173,3 dt/ha oraz w grupie odmian średnio późnych w Kawęczynie 152,3 dt/ha. W grupie odmian wczesnych najniższy plon stanowi 72,1% najwyższego plonu, w grupie odmian średnio wczesnych odpowiednio 70,0%, w grupie odmian średnio późnych 52,7%. Zwiększona rozpiętość plonów w grupie odmian średnio późnych wynika z nadzwyczaj wysokiego plonu w Masłowicach, który był wyższy o 19,9 dt/ha od następnego w rankingu. Generalnie można uznać, że rozpiętość plonów, tak w doświadczeniach na ziarno, jak i na kiszonkę była w 2016 roku stosunkowo niewielka. Biorąc pod uwagę zróżnicowane warunki glebowo klimatyczne w jakich są zakładane doświadczenia, umiarkowane zróżnicowanie plonów wskazuje na również umiarkowany wpływ zasadniczego stresu niedostatku opadów. Wyniki doświadczeń do zbioru na ziarno tabeli 1 oraz na wykresach 1, 2, i 3 są W zawarte wyniki uzyskane w doświadczeniach serii ziarnowej. Dla każdej z badanych odmian przedstawiono średnie plony ziarna z doświadczeń (co zaznaczono w tabelach) przeliczone na 14% zawartości wody i te same plony w procentach wzorca, czyli średniej grupy wczesności. Począwszy od niniejszego opisu doświadczeń PDO nie obliczamy średnich ogólnych. Odmiany są porównywane tylko do średniej swojej grupy wczesności. Średnie dla grupy wczesności zostały wyliczone z wyników wszystkich odmian badanych w grupie. Oznacza to, że średnie uwzględniają zarówno wyniki odmian wpisanych do krajowego rejestru odmian, jak i wpisanych do katalogu UE (oznaczonych symbolem CCA), i wstępnie już ocenianych w Polsce. Dzięki takiemu zestawieniu wyników uzyskujemy porównanie odmian, których nasiona są dostępne na krajowym rynku lub wkrótce mogą się na nim znaleźć. Mieszańce zostały uszeregowane w kolejności od najwyższego do najniższego plonu w grupie wczesności. W ostatniej kolumnie tabeli podano lokatę, jaką poszczególne odmiany zajmują w grupie wczesności w kolejności od najniższej do najwyższej zawartości wody w ziarnie. Oznacza to ustawienie od najwcześniejszych do najpóźniejszych odmian. W 2016 roku średnie plony ziarna poszczególnych grup wczesności odmian zawierały się w przedziale od 121,6 do 131,9 dt/ha i rosły wraz ze zmniejszaniem się wczesności, czyli odmiany późniejsze plonowały wyżej od wcześniejszych. Poziom dojrzałości malał od grupy odmian wczesnych do średnio późnych, chociaż różnica pomiędzy odmianami wczesnymi i średnio późnymi była niewielka 1,6 punktu procentowego. Zależności plonowania i wczesności poszczególnych odmian przedstawiamy na wykresach korelacyjnych. W związku z określaniem zawartości wody w ziarnie odwrócono oś X. Wartości najniższe umieszczone są po prawej stronie osi. Dzięki takiemu zabiegowi interpretacja wyników na wykresach pozostaje niezmieniona. Odmiany najplenniejsze i najwcześniejsze znajdują się w górnej, prawej ćwiartce wykresu. Odwrotnie odmiany, które w omawianych doświadczeniach uzyskały najniższy plon i najwyższą zawartość wody znalazły się w dolnej, lewej ćwiartce wy numer czasopisma KUKURYDZA 1(50) 17

11 PSZENICA OZIMA TRAWY KUKURYDZA NAJWYŻSZY CZAS DAĆ ODPOCZĄĆ PYROXENII NASZA KUKURYDZIANA NOWOŚĆ!!! SILICIA 3 x NAJ - najwcześniejsza - najwydajniejsza - najmocniejsza w kategorii wczesności (nawet 60% udział s.m. kolb w plonie ogólnym) - CODIMON nasz MISTRZ PLONÓW (114% WZORCA w badaniach COBORU i PZPK) - CODIGREEN ZIELONY i z potencjałem, NIE BOI SIĘ suszy - MARKIZA kukurydza JAK LAS - OPCJA NOWOŚĆ jedyna SŁUSZNA OPCJA w uprawie kukurydzy - SCUDETTO NOWOŚĆ to, co najlepsze na biogaz - PRIMAVERA NOWOŚĆ średnia europejska w uprawie na ziarno 115,6 q/ha - PLEVEN NOWOŚĆ wysoki plon ziarna (118,9 q/ha w Białogardzie) i kiszonki PSZENICA OZIMA: VIOLA ostka odporna na wymarzanie, toleruje niedobór wilgoci BERTOLD dorodne ziarno, elitarna jakość, odporna na wymarzanie IS QUESTOR wczesna ostka z rekordowym poziomem glutenu IS SPIRELLA SUPER WCZESNOŚĆ, SUPER GLUTEN (43,7% na Podlasiu) TRAWY-MIESZANKI PL-1 - EKSPRESOWY wiosenny plon PL-2 pasza z TURBO-doładowaniem PL-3 WYSOKOBIAŁKOWA karma przez wiele lat PL-4 UNIWERSALNE źródło paszy PL-5 dopasowana na ŁĄKI I PASTWISKA PL-11 WYDAJNA ŁĄKA NA DŁUŻSZY CZAS PL- 12 JEDYNA TAKA na stanowiska WILGOTNE I ZALEWOWE OSEVA Polska Sp. z o.o. ul. Kopanina 77, Poznań tel./fax tel oseva@oseva.pl Regionalny Specjalista ds. Sprzedaży Polska Wschodnia Michał Waranica tel michal.waranica@oseva.pl Polska Południowo-Zachodnia Piotr Kornak tel piotr.kornak@oseva.pl Polska Północna i Północno-Zachodnia Wiesław Pawelec tel wieslaw.pawelec@oseva.pl

12 Tabela 1. Kukurydza na ziarno. Doświadczenia porejestrowe (PDO). Rok zbioru Plon ziarna przy 14% wody [dt/ha] i wilgotność ziarna w czasie zbioru [%] Hodowcy i odmiany Plon ziarna przy 14% wody w % dt/ha średniej grupy Wilgotność ziarna w czasie zbioru odchylenia % od średniej lokata grupy Grupa 1 - wczesne - średnie z 21 doświadczeń średnia grupy wczesności 121, ,8 0,0 Lp h o d o w c y o d m i a n y 1 Syngenta Crop Prot. SY Werena 134, ,7 0,9 6 2 KWS Saat SE Kwintus 126, ,9 0,1 3 3 Freiherr von Moreau Saatzucht GmbH Farmplus CCA 125, ,0 0,2 4 4 Maisadour Semences MAS 17G CCA 119, ,2 1,4 7 5 KWS Saat SE Silvinio 118, ,4 0,6 5 6 Limagrain Europe LG , ,6-2,2 1 7 Maisadour Semences MAS 15P 111, ,7-1,1 2 CV 6,3 5,2 NRI 5,15 4,2 0,70 Grupa 2 - średniowczesne - średnie z 22 doświadczeń średnia grupy wczesności 128, ,2 0,0 Lp h o d o w c y o d m i a n y 1 Freiherr von Moreau Saatzucht GmbH Farmfire CCA 138, ,8 1, Euralis Semences ES Asteroid 138, ,5 1, Euralis Semences ES Zorion 135, ,6 0, Saatbau Linz egen Sativo 131, ,6 0, Euralis Semences ES Constellation 131, ,6-0,6 7 6 KWS Saat SE Acropole 130, ,4 1, Freiherr von Moreau Saatzucht GmbH Farmezzo 130, ,7 0, KWS Saat SE Carolinio KWS 129, ,3-0,9 2 9 KWS Saat SE Rivaldinio KWS 128, ,3 0, HR Smolice SM Jubilat 128, ,8-0, Euralis Semences ES Meteorit 127, ,5-0, KWS Saat SE Ambrosini 125, ,0 0, Maisadour Semences MAS 20P 124, ,0 0, KWS Saat SE Ricardinio 124, ,8-1, Euralis Semences ES Abakus 124, ,6-0, Limagrain Europe LG , ,5-0, HR Smolice SM Hetman 119, ,3-0, Maisadour Semences MAS 20S 118, ,1-0,1 9 CV 4,3 3,6 NRI 3,83 3,0 0,68 Grupa 3 - średniopóźne - średnie z 20 doświadczeń średnia grupy wczesności 131, ,4 0,0 Lp h o d o w c y o d m i a n y 1 Euralis Semences ES Gallery CCA 144, ,8 0,4 6 2 Monsanto Techn. LLC DKC , ,9-0,5 3 3 Caussade Semences Herkuli CS CCA 134, ,5 1,1 9 4 Monsanto Techn. LLC DKC3939 CCA 133, ,0 0,6 7 5 Caussade Semences Codigip 131, ,1 0,7 8 6 RAGT 2n RGT Conexxion CCA 131, ,2-0,2 4 7 RAGT 2n RGT Provexx CCA 129, ,6 0,2 5 8 Syngenta Crop Prot. SY Enigma 126, ,2-1,2 1 9 KWS Saat SE Ronaldinio 117, ,5-0,9 2 CV 5,6 3,0 NRI 4,09 3,1 0,82 Uwagi dotyczące tabel 1, 2, 3 Odmiany uszeregowano w kolejności od najwyższego do najniższego plonu w grupie wczesności CCA - odmiany z katalogu wspólnotowego (UE); nie wpisane do krajowego rejestru Lokata - pozycja odmiany w rankingu wg danej cechy (od najlepszej) Nie włączono do syntezy: grupa 2 Rarwino numer czasopisma KUKURYDZA 1(50) 17

13 1(50) 17 Już 25 lat promujemy uprawę i wykorzystanie kukurydzy 13

14

15 kresu. Korelacje plonu i wczesności były w 2016 roku stosunkowo wysokie i to we wszystkich grupach wczesności. W grupie odmian wczesnych korelacja wyniosła -0,609, w grupie odmian średnio wczesnych -0,612, a w grupie średnio późnej Powyższe wartości liczbowe korelacji znajdują potwierdzenie na wykresach 1, 2 i 3. Warto zauważyć, że grupach 2 i 3 (średnio wczesne i średnio późne) można znaleźć pojedyncze odmiany korzystnie łączące plon z wczesnością. Wyniki doświadczeń do zbioru na kiszonkę z całych roślin tabelach 2 i 3 przedstawiono wyniki 20 doświadczeń na kiszonkę. W W tabeli 2 zawarto dane dotyczące plonu ogólnego suchej masy i plonu suchej masy kolb, a także zawartości suchej masy w tych plonach. W tabeli 3 zawarto plon jednostek pokarmowych, udział suchej masy kolb w plonie ogólnym, wskaźnik koncentracji energii oraz plon ogólny świeżej masy. W tabeli 2 odmiany uszeregowano według malejącego ogólnego plonu suchej masy w ramach grupy wczesności, a w tabeli 3 według plonu jednostek owsianych. Warto zwrócić uwagę, że uszeregowanie odmian w obu tabelach nieco się różni. Świadczy to o tym, że występują różnice pomiędzy odmianami w udziale kolb w plonie ogólnym. Porównanie wyników grup pokazuje, że średnie udziały kolb maleją wraz z przechodzeniem od pierwszej (najwcześniejszej) do trzeciej (najpóźniejszej), jednak generalnie udziały są wysokie, a różnice niewielkie. Na wykresach 4, 5 i 6 przedstawiono zależność plonu ogólnego suchej masy i zawartości suchej masy w całych roślinach, czyli korelację plonu i wczesności odmian. Zasady prezentacji są takie same, jak to opisano w omówieniu wykresów z wynikami doświadczeń zbieranych na ziarno. Odwrotnie niż w przypadku doświadczeń na ziarno, w doświadczeniach kiszonkowych korelacja plonu i wczesności szczególnie w grupach 1 i 2 jest mała i nieistotna. Natomiast w grupie odmian średnio późnych korelacja jest wyższa (0,425) i w dodatku jest dodatnia. Warto zwrócić uwagę na wykresie nr 6 na 3 odmiany wykazujące wysoki plon w połączeniu z wysoką zawartością suchej masy w plonie ogólnym. Ocena stabilności odmian niniejszym artykule autor przedstawia W uśrednione wyniki uzyskane przez poszczególne odmiany. Jest to więc ogólna prezentacja oceny wartości gospodarczej badanych odmian. Przedstawiane materiały wystarczają do określenia potencjalnych możliwości plonowania w rejonie uprawy, jakim w tym przypadku jest kraj oraz prawdopodobnej średniej krajowej wydajności odmiany. Nie wystarczają jednak do oceny indywidualnej reakcji konkretnej odmiany w danym konkretnym środowisku. Aby temu zaradzić autor próbuje oszacować interakcję odmian i środowiska w uproszczony sposób poprzez analizę zmienności. Pozwala ona określić względną i porównywalną z pozostałymi odmianami wielkość odchyleń od średniej w różnych warunkach środowiskowych. Przyjmuje się, że im mniejszy współczynnik zmienności, tym większą stabilność wykazuje odmiana. Stabilna odmiana ma szeroką zdolność adaptacyjną i zachowuje się podobnie w większości środowisk. Obliczony dla niej średni plon nieźle oddaje jej potencjał plonowania. Jeśli to plon wysoki, to ocena odmiany rośnie. Odmiany o wysokim współczynniku zmienności, a więc potencjalnie mało stabilne lub niestabilne charakteryzują się wysoką interakcją ze środowiskiem, czyli zachowują się w sposób zróżnicowany w poszczególnych lokalizacjach. W niektórych środowiskach mogą one przynosić wysokie, a nawet najwyższe plony. Szczególnie duże prawdopodobieństwo takich rezultatów występuje w przypadku wysokiej średniej ogólnej plonu. Obliczenia wykonano dla wszystkich typów doświadczeń. Wyniki przedstawiono na dwóch wykresach (S1 i S2). Poszczególne wykresy przedstawiają rezultaty odmian badanych na ziarno i na kiszonkę. Wpływ różnic w poziomie plonowania powodowanych wczesnością odmian wyeliminowano w drodze określenia plonu w postaci procentu średniej grupy wczesności. Na osi Y zostały umieszczone rosnąco plony, a na osi X malejąco (oś odwrócona) współczynniki zmienności. Tak skonstruowane wykresy pozwalają wybrać bez wdawania się w szczegóły z pojedynczych doświadczeń ogólnie najlepsze odmiany. Te najbardziej stabilne i wysoko plonujące znajdują się w górnej prawej ćwiartce każdego wykresu. Nasz wybór zyska na trafności, jeśli analizę uzupełnimy informacjami z wykresów korelacji 1(50) 17 Już 25 lat promujemy uprawę i wykorzystanie kukurydzy 15

16 Tabela 2. Kukurydza na kiszonkę z całych roślin. Doświadczenia porejestrowe (PDO). Rok zbioru Plony w dt /ha oraz zawartość suchej masy w % Firmy i odmiany Plon ogólny suchej masy dt/ha % średniej grupy Zawartość suchej masy w roślinach % odchylenie od średniej grupy lokata dt/ha Plon suchej masy kolb Zawartość s.m. w kolbach % średniej grupy lokata % Grupa 1 wczesne [średnie z 20 doświadczeń] średnia grupy wczesności 208, ,7 0,0 113, ,1 0,0 Lp. h o d o w c y o d m i a n y 1 KWS Saat AG Carolinio KWS 211, ,3-0, , ,6 0,5 2 2 RAGT 2n Babexx CCA 211, ,9 0, , ,9-1,2 4 3 KWS Saat AG Ambrosini 205, ,8 0, , ,0-0,1 3 4 KWS Saat AG Ricardinio 204, ,6 0, , ,0 0,9 1 CV 1,8 0,8 1,8 1,8 NRI 5,57 2,7 0,74 3,63 3,2 0,72 Grupa 2 średniowczesne [średnie z 20 doświadczeń] średnia grupy wczesności 214, ,6 0,0 115, ,0 0,0 Lp. h o d o w c y o d m i a n y 1 Syngenta Crop Prot. SY Kardona 224, ,8 0, , ,1 1,2 1 2 Saatbau Linz egen Arturo 221, ,2 0, , ,2-0, RAGT 2n Volumixx CCA 221, ,2 0, , ,9-0, Freiherr von Moreau Farmplus CCA 220, ,0 0, , ,0-1, HR Smolice SM Finezja 220, ,2-1, , ,1 0, KWS Saat AG Agro Polis 219, ,6 1, , ,1-1, Maisadour Semences MAS 20S 219, ,5-1, , ,8-0, RAGT 2n Sultixx CCA 219, ,9 0, , ,4-1, Euralis Semences ES Metronom 219, ,2-0, , ,6 0, RAGT 2n Xxilo CCA 218, ,8 0, , ,8-0, Saatbau Linz egen Cyrano 216, ,7 0, , ,5 0, HR Smolice SM Hubal 215, ,2-0, , ,2 0, HR Smolice SM Prezent 215, ,7-0, , ,6 0, Saatbau Linz egen Chicago 213, ,7 0, , ,7 0, Freiherr von Moreau Farmezzo 213, ,4 0, , ,2 0, HR Smolice SM zawisza 212, ,0-0, , ,7 0, Euralis Semences ES Tolerance 212, ,0-0, , ,3-0, Maisadour Semences Dynamite 208, ,1-0, , ,4-0, KWS Saat AG Ronaldinio 198, ,7 0, , ,0 1, KWS Saat AG Touran 189, ,3 0, , ,4 0,4 8 CV 3,9 1,8 3,9 1,5 NRI 7,17 3,3 0,77 4,71 4,1 0,89 odchylenie od średniej lokata numer czasopisma KUKURYDZA 1(50) 17

17 cd. Tabeli 2 Grupa 3 średniopóźne [średnie z 20 doświadczeń] średnia grupy wczesności 223, ,0 0,0 119, ,3 0,0 Lp. h o d o w c y o d m i a n y 1 KWS Saat AG Walterinio KWS 233, ,7 0, , ,7 0,4 4 2 Saatbau Linz egen Dublino 230, ,2 1, , ,0 1,7 1 3 Saatbau Linz egen Talentro 230, ,8-1, , ,8-0,5 5 4 HR Smolice SM Popis 227, ,8 0, , ,7 0,4 3 5 Freiherr von Moreau Farmgigant CCA 219, ,5 0, , ,1-1,2 7 6 HR Smolice SM Ameca 218, ,9-1, , ,4 1,1 2 7 Euralis Semences ES Carmen 214, ,1-0, , ,0-1,3 8 8 HR Smolice Legion 212, ,9-0, , ,6-0,7 6 CV 3,7 2,6 5,1 1,9 NRI 7,42 3,3 0,79 4,43 3,7 0,97 Tabela 3. Kukurydza na kiszonkę z całych roślin. Doświadczenia porejestrowe (PDO). Rok zbioru Plony w dt /ha oraz udziały w % Firmy i odmiany Plon jedn. pokarmowych Udział kolb w plonie ogólnym % Wskaźnik koncentracji energii tys./ha % średniej grupy % odchylenie od średniej grupy lokata % odchylenie od średniej grupy Plon ogólny świeżej masy lokata dt/ha lokata Grupa 1 - wczesne - średnie z 20 doświadczeń średnia grupy wczesności 23, ,4 0,0 38,8 0,0 605 Lp. h o d o w c y o d m i a n y 1 KWS Saat AG Carolinio KWS 23, ,4 0,0 3 38,3 4, RAGT 2n Babexx CCA 23, ,6-1,8 4 38,8 2, KWS Saat AG Ambrosini 23, ,0 1,6 1 39,1 1, KWS Saat AG Ricardinio 22, ,6 0,2 2 38,8 3, CV 1,6 2,5 0,8 2,1 NRI 0,59 2,5 1,70 0,85 16,6 Grupa 2 - średniowczesne - średnie z 20 doświadczeń średnia grupy wczesności 23, ,8 0,0 40,8 0,0 591 Lp. h o d o w c y o d m i a n y 1 Syngenta Crop Prot. SY Kardona 24, ,2-0, ,0 0, Saatbau Linz egen Arturo 24, ,8 1,0 8 41,7 0, (50) 17 Już 25 lat promujemy uprawę i wykorzystanie kukurydzy 17

18 cd. Tabeli 3 3 KWS Saat AG Agro Polis 24, ,1 2,3 3 42,3 1, Freiherr von Moreau Farmplus CCA 24, ,6 1,8 5 41,5 0, RAGT 2n Volumixx CCA 24, ,0-0, ,4 0, Euralis Semences ES Metronom 24, ,0 0, ,4-0, HR Smolice SM Finezja 24, ,2-2, ,9-1, RAGT 2n Sultixx CCA 24, ,4-3, ,7-0, RAGT 2n Xxilo CCA 24, ,9-0, ,0 0, Maisadour Semences MAS 20S 24, ,5-4, ,1-1, Saatbau Linz egen Cyrano 24, ,3-0, ,0 0, Saatbau Linz egen Chicago 24, ,2 2,4 2 41,3 0, HR Smolice SM Hubal 24, ,0-0, ,3-0, Freiherr von Moreau Farmezzo 23, ,6 1,8 4 42,0 1, HR Smolice SM Prezent 23, ,7-0, ,9-0, Euralis Semences ES Tolerance 23, ,1 1,3 6 40,3-0, HR Smolice SM zawisza 23, ,5-1, ,1-0, Maisadour Semences Dynamite 23, ,7 0,9 9 40,4-0, KWS Saat AG Ronaldinio 22, ,0 1,2 7 41,2 0, KWS Saat AG Touran 21, ,0 3,2 1 42,1 1, Grupa 3 - średniopóźne - średnie z 20 doświadczeń CV 3,54 3,7 2,2 4,4 NRI 0,79 3,3 1,73 0,89 18,2 średnia grupy wczesności 24, ,4 0,0 40,1 0,0 624 Lp. h o d o w c y o d m i a n y 1 KWS Saat AG Walterinio KWS 26, ,2 1,9 2 41,2 1, Saatbau Linz egen Dublino 25, ,3 0,0 4 41,4 1, Saatbau Linz egen Talentro 25, ,7-1,6 7 38,6-1, HR Smolice SM Popis 25, ,6-0,7 5 40,9 0, Freiherr von Moreau Farmgigant CCA 24, ,4 3,1 1 41,1 1, HR Smolice SM Ameca 24, ,3-2,1 8 38,7-1, Euralis Semences ES Carmen 24, ,7 0,4 3 39,2-0, HR Smolice Legion 23, ,6-0,7 6 39,9-0, CV 3,78 3,2 2,9 3,5 NRI 0,82 3,3 1,21 0,90 17, numer czasopisma KUKURYDZA 1(50) 17

19 1(50) 17 Już 25 lat promujemy uprawę i wykorzystanie kukurydzy 19

20 plonu i wczesności. Na wykresie S1 można znaleźć dość liczną grupę 8 odmian ulokowanych w prawej górnej ćwiartce. Te odmiany (a zwłaszcza dwie z nich) w warunkach 2016 roku, wykazały się wysoką stabilnością plonowania w całej serii doświadczeń w połączeniu z wysokim średnim plonem ziarna. Na wykresie S2 doświadczenia na kiszonkę znajdziemy grupę 10 odmian w prawej górnej ćwiartce. To również odmiany o stabilnych odchyleniach od średnich w poszczególnych miejscowościach i zarazem wysokiej średniej ogólnej plonu numer czasopisma KUKURYDZA 1(50) 17

21 Wnioski Wnioski nie będą specjalnie odkrywcze. Wyniki uzyskane w 2015 roku pokazały, że katastrofalnie niskie opady i w konsekwencji drastyczny spadek plonów może się zawsze zdarzyć. Polska znajduje się w strefie klimatycznej o stosunkowo dużej zmienności wielkości opadów w latach. Szczególnie dotkliwy bywa okresowy niedobór wody w glebie w fazach rozwojowych roślin wykazujących duże zapotrzebowanie na wodę okres rozpoczynający się tuż przed kwitnieniem i trwający do końca nalewania ziarna. Wyniki uzyskane w 2016 roku, szczególnie w odniesieniu do średnich wieloletnich pokazują trend wzrostowy i dają nadzieję na przyszłość. Wiele jednak będzie zależało od działań podejmowanych przez samych rolników. Działań, które mogą ograniczyć negatywny wpływ przebiegu pogody. Do najważniejszych z nich szczególnie w rejonach częstego występowania suszy należy zaliczyć możliwie najwcześniejszy siew i dobór wcześniejszych odmian. Autor jak zwykle wykorzystał do tworzenia tabel i wykresów bazowe wyniki doświadczeń przygotowane przez zespół pracowników Centralnego Ośrodka Badania Odmian Roślin Uprawnych. Jednocześnie autor dziękuje za udostępnienie przez Ośrodek i pozwolenie na wykorzystanie mapki z lokalizacją doświadczeń, a także udostępnienie tabel zawierających zestawienia opadów mierzonych stacjach Ośrodka. Zbigniew Kurczych Rosomak Flagowa odmiana uhonorowana przez branżowych ekspertów, producentów oraz sympatyków kukurydzy.

22 Znajdź dobre stanowisko pod kukurydzę Zmianowanie jest jednym z podstawowych czynników decydujących o wysokości plonów i opłacalności produkcji wielu roślin, a zwłaszcza zbóż. Odpowiednio dobrane zmianowanie, z roślinami liściowymi oraz uprawą międzyplonów zapewnia wysokie plony i dobrą zdrowotność wielu roślin, a zwłaszcza zbóż. W dobrym zmianowaniu mniejsze są potrzeby nawozowe; większa jest też skuteczność i efektywność zastosowanych środków ochrony roślin, skutkiem czego zmniejszają się nakłady na odchwaszczanie i ochronę przed chorobami i szkodnikami. Do grupy roślin korzystnie wpływających dzie przypadki uprawy kukurydzy dwadzieścia na jakość zmianowania jest kukurydza. i więcej lat na tym samym polu, ale dotyczy to Nie ma ona może aż tak wysokiej wartości jak np. pól przyfermowych, gdzie takie rozwiązanie buraki, ziemniaki czy rzepak, ale jej udział jest korzystne ze względu na stosowanie gnojowicy jak i małą odległość od silosów, Kukurydza w zmianowaniu bardzo korzystnie wpływa na sumaryczną jego wydajność, a także na plonowanie roślin następczych po kukurydzy. Z punktu jednostronnie wyczerpuje glebę oraz łatwiej ulega uprawiana przez dłuższy czas w monokulturze widzenia czynników siedliskowych, podstawowych w prawidłowej konstrukcji zmianowania, należy ją systematycznie nawozić obornikiem lub atakowi chwastów chorób i szkodników. Dlatego kukurydza jest rośliną uniwersalną, przydatną gnojowicą, wapnować pole, stosować nawożenie w każdym płodozmianie. mikroelementowe oraz skutecznie chronić przed W aktualnie stosowanych zmianowaniach kukurydza stanowi odpowiednik rośliny okopowej. monokulturowej uprawy zawsze są chwasty pro- chwastami, chorobami i szkodnikami. Problemem Można nawozić ją obornikiem, jest też dobrym sowate, ale także chwasty wieloletnie jak: perz, przedplonem dla większości roślin uprawnych. powój polny, bylica czy ostrożeń. Spośród chorób Kukurydza (zwłaszcza kukurydza ziarnowa) najgroźniejsze są głownia guzowata i głownia pyląca oraz fuzarioza. Często - mimo zwiększonych bardzo dobrze reaguje na nawożenie organiczne. Wskazane jest ono zwłaszcza na glebach lżejszych, gdzie w okresie letnim częściej występują plony i pogarsza jakość paszy, a masowe wystą- nakładów na ochronę, zachwaszczenie obniża braki wody. Efektem braku wody jest mały udział pienie fuzariozy może nawet zdyskwalifikować kolb, co oznacza małe plony ziarna a wartość zebrany plon. W ostatnich latach nasila się też pokarmowa kiszonki może obniżyć się nawet występowanie omacnicy prosowianki, groźnego o połowę. Plonowaniu na glebach słabszych sprzyja też siew kukurydzy po roślinach liściowych manie się pędów, a także zachodniej korzeniowej szkodnika niszczącego kolby i powodującego ła- np. ziemniakach, burakach lub strączkowych. stonki kukurydzianej, której najskuteczniejszą W rejonach o większym udziale kukurydzy metodą zwalczania jest dłuższa przerwa w uprawie kukurydzy. w strukturze zasiewów, jako dobre rozwiązanie można uznać uprawę kukurydzy 2x po sobie. Kukurydza nie ma szczególnych wymagań W pierwszym roku uprawiana jest wtedy kukurydza na ziarno, a w drugim kukurydza kinami dla kukurydzy są okopowe, rośliny strączko- w stosunku do przedplonu. Najlepszymi przedploszonkowa. W takim układzie łatwiej uporać się we oraz przemysłowe, a w dalszej kolejności mieszanki zbożowo-strączkowe oraz zboża. Można ją z problemem, jaki stwarza słoma pozostawiona po zbiorze na ziarno. Pod zasiew kukurydzy kiszonkowej wystarcza wtedy uproszczona uprawa na ziarno, jest ważnym ogniwem płodozmianów uprawiać również po, po i po zbożach. W uprawie np. dwukrotnie ciężka talerzówka (agregat podorywkowy) lub można ewentualnie zastosować roślinach wieloletnich (motylkowe drobnonasien- o dużym, nawet 100% udziale zbóż. Uprawa po metodę siewu bezpośredniego. ne, trawy w uprawie polowej) zapewnia dobre Kukurydza należy do roślin dobrze znoszących stanowisko, ale konieczna jest ochrona przeciwko szkodnikom glebowym. Rola przedplonu uprawę po sobie przez szereg lat. W krótkotrwałej monokulturze kukurydza nie obniża plonu, natomiast przy dłuższych okresach jej uprawy po urodzajnych, słabych, piaszczystych. W takich wzrasta w przypadku uprawy na glebach mniej sobie należy liczyć się ze spadkiem plonu rzędu warunkach kukurydza uprawiana powinna być 5-10%. Dlatego też, okres uprawy po sobie nie na oborniku lub przyoranych międzyplonach. powinien przekraczać trzech lat. Znane są wpraw- Ponieważ kukurydza dobrze wykorzystuje nawo numer czasopisma KUKURYDZA 1(50) 17

23 żenie organiczne, wskazane jest ich stosowanie na każdych glebach. Pola kukurydziane mogą być dobrym odbiorca pulpy pofermentacyjnej z biogazowni (gnojowica biogazowa), zapewniając pełny obrót materii organicznej: zbiór kukurydzy kiszenie przerób w biogazowni rozlewanie pofermentu przed i w trakcie rozwoju kukurydzy. Kukurydza jest dobrym przedplonem dla zbóż jarych, głównie jęczmienia. Zbierana na kiszonkę może być też dobrym przedplonem zbóż ozimych. Wartość przedplonową kukurydzy ziarnowej może obniżać duża masa i niedostateczne rozdrobnienie resztek pożniwnych i w konsekwencji trudności w uprawie i jakości siewu zbóż ozimych. W przypadku zbóż i innych roślin jarych na ogół nie obserwuje się negatywnego wpływu dobrze wymieszanej z glebą słomy. Tabela 1. Spodziewane spadki plonów zbóż i kukurydzy na skutek uprawy w złym stanowisku: w monokulturze lub po zbożach kłosowych Gatunek Spadek plonu w % w monokulturze* po zbożach kłosowych Pszenica ozima do 25 Jęczmień jary do18 Pszenżyto ozime do 15 Żyto 18 5 do 10 Owies 17 5 do 10 Kukurydza 7 0 do 5 *za Budzyńskim średnia z kilkuset doświadczeń Czy można uprawiać kukurydzę po poplonie ozimym? Kukurydzę na zbiór ziarna lub kolb powinno się uprawiać wyłącznie w plonie głównym. Dotyczy to również uprawy na kiszonkę odmian z grupy średnio-późnej i późnej. Zasiew w plonie głównym stwarza możliwości starannej uprawy roli, niszczenia chwastów zabiegami mechanicznymi, zwiększenia retencji wody w glebie oraz wykonanie odpowiednio wczesnego siewu. Podejmowane są wprawdzie próby siewu bardzo wczesnych odmian kukurydzy na początku, czy nawet w II połowie czerwca z przeznaczeniem na zbiór ziarna, ale znacząco ogranicza to możliwości plonowania i zwiększa bardzo ryzyko uprawy. W plonie wtórym, po wcześnie schodzących z pola poplonach ozimych w pełni możliwa jest uprawa na kiszonkę z całych roślin. Decydująca jest tu dobra organizacja pracy przy zbiorze poplonu i siewie kukurydzy oraz wskazane jest uwzględnienie wcześniejszych odmian kukurydzy. Kierunek ten będzie się rozwijał ze względu na: postępujące ocieplenie się klimatu i łatwiejsze zgranie terminów agrotechnicznych względy środowiskowe (ochrona gleby w okresie zimowym) możliwość zwiększenia produkcji biomasy (dwa zbiory na kiszonkę w ciągu roku) możliwość zbioru międzyplonu i kukurydzy jako roślin zielonkowych do bezpośredniego wykorzystania w biogazowni. Trzeba też przewidzieć i uwzględnić możliwe negatywne skutki uprawy w ogniwie zmianowania poplon ozimy/plon wtóry: braki wody i opóźnienie kiełkowania i rozwoju kukurydzy oraz w przypadku bardzo suchych lub bardzo chłodnych lat - mniejszą przydatność kiszonkową (niskie plony jak np. w roku 2015 lub opóźnione dojrzewanie i mniejszą zawartość suchej masy). Siew kukurydzy na kiszonkę w plonie wtórym może być szczególne polecany w przypadku, gdy rośliną poplonu ozimego był rzepak (rzepik). Międzyplon ten może być zebrany na paszę dość wcześnie w końcu kwietnia, początku maja - poprzez wypas, zbiór do koryta czy nawet kiszenie. Pozwala to przy sprzyjającej pogodzie, na wysiew kukurydzy na kiszonkę już 5-10 maja, a więc z niewielkim tylko opóźnieniem. Międzyplony chroniące glebę Nieco inne relacje występują, kiedy poplon ozimy traktujemy jako źródło materii organicznej dla gleby i sposób ochrony gleby przed erozją w okresie zimy. Poplon taki powinien pokrywać pole w okresie pomiędzy 30 września a 1 marca. Sytuacja taka coraz częściej ma miejsce, choćby ze względu na wymagania w systemie dopłat i programów rolno-środowiskowych. Kukurydza pozwala znakomicie wykorzystać takie stanowisko. Sieje się ją stosunkowo późno i przy odpowiednio dobranej agrotechnice nie odbije się to na plonie i jego jakości. Przy tradycyjnym systemie uprawy najlepiej zaorać poplon nie później niż do końca marca. Orka powinna być możliwie wczesna, bowiem im późniejsza głęboka uprawa, tym gorsze warunki stwarzamy dla kukurydzy. Nie należy czekać z uprawą takiego pola np. do 15 kwietnia, bowiem kukurydza będzie wschodzić wolno, nierówno i da niższy plon. Im później uprawiamy, tym uprawa powinna być płytsza najlepiej zrezygnować wtedy z orki na rzecz płytszych zabiegów. 1(50) 17 Już 25 lat promujemy uprawę i wykorzystanie kukurydzy 23

24 Jeśli poplonem była roślina jara, jak gorczyca czy facelia, a gleba jest w dobrej strukturze to lepiej zrezygnować z orki i zastosować talerzówkę na początku kwietnia i agregat uprawowy przed samym siewem. Innym rozwiązaniem będzie stosowanie siewnika do siewu bezpośredniego, ale ma to sens kiedy resztek roślinnych jest dużo. Jeśli poplon był typu zimotrwałego, to rozwiązaniem może być albo wczesna orka albo nieco później desykacja roślin, najlepiej nie później niż 5-10 kwietnia. Jeśli pozwolimy ozimym roślinom poplonowym rosnąć dłużej, to wprawdzie wzrośnie masa na przyoranie, ale z każdym dniem będzie mniej wody dla kukurydzy. W takie wysychające resztki roślinne można wsiać kukurydzę, siewnikiem z redlicami talerzowymi. Najlepszym rozwiązaniem jednak będzie zastosowanie siewnika z urządzeniem do rzędowej uprawy tzw. strip-till. Wzrusza on glebę w okolicy rządka siewnego na szerokość cm, co znakomicie poprawia warunki kiełkowania ciepłolubnej kukurydzy. Metoda ta coraz częściej jest stosowana na naszych polach. Ile kukurydzy można zasiać? świetle rosnącego zapotrzebowania na W kukurydzę i coraz lepsze dostosowanie się jej do ocieplającego się klimatu, górna granica Tabela 2. Ocena wartości przedplonowej kukurydzy dla pszenicy, w porównaniu do innych roślin Przedplony Pszenica ozima jara Rzepak bdb bdb Groch, łubin bdb bdb Ziemniaki wczesne i średniowczesne bdb bdb Ziemniaki średniopóźne i późne db bdb Bobik db bdb Koniczyna z trawami db bd Buraki cukrowe i pastewne dst bdb Lucerna dst bdb Kukurydza na kiszonkę db db Kukurydza na ziarno dst db Owies db db Mieszanki z 50% udziałem owsa dst-db dst Trawy mierny db Zboża ozime (pszenica, pszenżyto, jęczmień) zły zły Zboża jare (pszenica, pszenżyto, jęczmień) zły zły zasiewów kukurydzy w Polsce może być znacznie wyższa niż dzisiaj. Uwzględniając ograniczenia klimatyczne, możliwości glebowe, konkurencję innych roślin, aspekty organizacyjne itp., celem na najbliższe dziesięciolecie może być 20% udział kukurydzy w strukturze zasiewów (ziarnowa + kiszonkowa). Przy aktualnej powierzchni zasiewów roślin polowych ok. 11,0 mln ha, owe 20% oznaczałoby powierzchnię kukurydzy 2,2 mln ha, a więc 2x więcej niż obecnie. Biorąc pod uwagę stan pogłowia bydła i innych przeżuwaczy i rosnące zapotrzebowanie na surowiec dla biogazowni powierzchnia kukurydzy kiszonkowej powinna zwiększyć się do 1 mln ha, a na kukurydzą ziarnową przypadłoby 1,2 mln ha. Odpowiada to ok.15% udziału kukurydzy ziarnowej w strukturze zasiewów zbóż. Czy jest to możliwe? Dziś w niektórych województwach udział kukurydzy zbliża się już do tej wartości, zaś w wielu krajach Europy udział kukurydzy ziarnowej wynosi 20-25% areału zbóż. W trzech krajach: Rumunii, Chorwacji i Mołdawii kukurydza stanowi nawet ponad połowę obszaru obsianego zbożami. Zasiew kukurydzy na powierzchni 1,2 mln ha, uwzględniając dzisiejszy poziom plonów (6-7 t/ha), oznaczałoby produkcję prawie 7 mln ton ziarna. Taki wzrost uprawy kukurydzy zwiększy o ok. 1,5 mln ton masę ziarna na rynku, wg. kalkulacji: Objaśnienie Skala ocen i możliwa obniżka plonów pszenicy: bdb przedplon bardzo dobry db przedplon dobry dst przedplon możliwy (spadek plonu 5-10%) mierny przedplon słaby (spadek plonu 10-15%) zły przedplon zły (spadek plonu 15-25%) przyrost 500 tys. ha kukurydzy 6,5 t/ha = t ubytek 500 tys. ha zbóż ekstensywnych (np. żyto, mieszanki) 3,5 t/ha = t RÓŻNICA = +1,5 mln ton Zastąpienie kukurydzą niżej plonujących zbóż paszowych, zwiększy podaż ziarna na rynku o 1,5 do 2 mln ton oraz znacząco poprawi bilans zbożowy i nasze możliwości eksportowe. prof. dr hab. Tadeusz Michalski Uniwersytet Przyrodniczy w Poznaniu numer czasopisma KUKURYDZA 1(50) 17

25 OPTIPLUS NOWOCZESNA TECHNOLOGIA ZAPRAWIANIA SAATBAU LINZ TECHNOLOGIA OPTIPLUS Nowatorskie zabezpieczenie Twojej kukurydzy! CHRONI PRZED P T AK A MI OPTIPLUS - Unikalne rozwiązanie w standardzie dla odmian SAATBAU! Grupa wczesna (FAO ) AALBorg, marcamo, mosso, rizzo, pirro, eduardo, ISANTo, ADmIro, rogoso, BeLmoNDo Grupa średniowczesna (FAO ) perrero, cyrano, SL DeVINo, SL enormo, NorIco, ArTUro, odilo, chicago, okato, BerNArDo, SATIVo, DANUBIo, ASSANo, SL magello, garrido, rigoletto Grupa średniopóźna (FAO ) DUBLINo, TALeNTro, VINceNTo, matteo 3w1 1 DyNAmIcZNy wzrost szybki start zmniejsza skutki niskich temperatur w początkowym okresie wzrostu przyśpiesza rozwój systemu korzeniowego wydajna fotosynteza lepsze wykorzystanie nawozów 2 ochrona przed ptakami 3 odporność NA choroby grzybowe lepsza witalność zabezpiecza przed chorobami grzybowymi Dobre nasiona, Dobre plony. Szczegółowe informacje o możliwości zaprawienia nasion technologią OPTIPLUS pod numerem telefonu: , , ,

26 Niektóre objawy zakłóceń rozwoju systemu korzeniowego kukurydzy widoczne na nadziemnej części rośliny Nikogo nie trzeba przekonywać, że zdrowe i dobrze rozwinięte korzenie kukurydzy to podstawa do stabilnych i wysokich plonów, również w stresowych warunkach środowiska. Kukurydza wytwarza wiązkowy system korzeniowy, który wyrasta głównie z pięciu węzłów (kolanek) poniżej powierzchni gleby. Korzenie wyrastające z kolanek nad powierzchnią gleby są nazywane korzeniami podporowymi, gdyż pomagają utrzymać roślinę w pionie. Wrastają one w glebę w pewnej odległości od pędu, dzięki czemu skuteczniej podpierają roślinę od korzeni wiązkowych. Korzenie podporowe mogą pobierać wodę i składniki pokarmowe, chyba że wierzchnia warstwa gleby jest zbyt sucha. Jeśli brakuje cukrów w roślinie to korzenie podporo- we mogą rosnąć słabo lub wcale się nie rozwinąć. W przypadku silnych wiatrów kukurydza może wylegać, ale jeżeli nie ma żadnych problemów z silnym wiatrem w okresie wegetacji to brak korzeni podporowych nie ma większego znaczenia dla plonu. System korzeniowy kukurydzy osiąga swoją maksymalną suchą masę w polskich warunkach w lipcu i można przyjąć, że stanowi on wagowo około 20% suchej masy części nadziemnej rośliny pod koniec kwitnienia. Sięga w głąb gleby nawet do 2 metrów, jednak większość jej korzeni znajduje się na głębokości do cm. Rośliny zużywają dużo energii (cukrów z fotosyntezy) do wzrostu i utrzymania systemu korzeniowego. Objawy zakłóceń wzrostu systemu korzeniowego często możemy zaobserwować na części nadziemnej w różnych fazach rozwojowych kukurydzy, ale nie zawsze są one prawidłowo kojarzone z kondycją korzeni. Rys. 1. Schemat systemu korzeniowego kukurydzy (źródło: Wurzelatlas, Kutschera i inni) Wydajne zboże słabych gleb pod warunkiem dostatecznych opadów deszczu Mówi się o kukurydzy, że działa jak odkurzacz w glebie, gdyż skuteczniej niż inne rośliny pobiera składniki pokarmowe i dlatego często jest uprawiana na słabych stanowiskach. Niestety na słabszych glebach (mają one mniejszą polową pojemność wodną), znacznie wcześniej niż na żyźniejszych, występują objawy braku wody np. widoczne jako rolowanie liści kukurydzy. Objawy skręcania się liści są interpretowane jako obrona kukurydzy przed suszą, ale są też wskaźnikiem, że korzenie nie mogą pobrać dostatecznej ilości wody ani składników pokarmowych. Dość często widzimy różnice wyglądu roślin na sąsiednich plantacjach obsianych tę samą odmianą lub w różnych miejscach na tym samym polu. Dość często przyczyna tych różnic jest dość prozaiczna: różna głębokość systemu korzeniowego, jego rozmieszczenie w glebie i sprawność funkcjonowania. Nie należy oczywiście zapominać o zbilansowaniu nawożenia, gdyż wpływ na zwiększoną tolerancję jednych plantacji na suszę w porównaniu do innych ma również właściwe odżywienie roślin potasem numer czasopisma KUKURYDZA 1(50) 17

27 Niektóre czynniki ograniczające rozwój korzeni kukurydzy Zbyt niska temperatura gleby, jej nadmierne uwilgotnienie lub przesuszenie, obecność podeszwy płużnej, płytko wymieszane nawozy z glebą, obecność szkodliwych jonów glinu i manganu, szkodliwe pozostałości herbicydów, niewłaściwe (czasem nadmierne) nawożenie rzędowe, rodzaj nawozów azotowych Jak widzimy czynników ograniczających wzrost korzeni może być wiele i pomijam tu szkodniki i patogeny. Na niektóre z nich mamy bezpośredni wpływ, choćby poprzez agrotechnikę, czy dobór nawozów. Temperatura gleby Optymalna temperatura gleby do wzrostu korzeni kukurydzy to około C. Poniżej 10 C ich wzrost jest prawie całkowicie zahamowany. Niskie temperatury gleby wiosną silnie hamują wzrost korzeni i pobieranie składników pokarmowych, co objawia się jasnozielonymi (generalne zahamowanie pobierania składników, głównie azotu) lub purpurowymi liśćmi (niedostępność lub unieruchomienie fosforu hamuje transport cukrów z liści do korzeni; nadmiar cukrów w tkankach pobudza produkcję antocyjanów w efekcie czego liście zabarwiają się na purpurowo). Gleby niezaorane z dużą ilością resztek pożniwnych na powierzchni wolniej się ogrzewają wiosną, niż gleby zaorane. Bardziej wilgotne gleby są zwykle zimniejsze od przesuszonych. Nawożenie startowe fosforowo-amonowe umożliwia kukurydzy pobieranie fosforu również w niższych temperaturach gleby, a co za tym idzie lepszy rozwój systemu korzeniowego, gdyż cukier produkowany w liściach jest na bieżąco transportowany do rosnących korzeni. Silne ochłodzenie gleby może zahamować, mimo dostępności łatwo przyswajalnych jonów trójfosforanowych w pobliżu korzeni, rozwój korzeni na tyle, że rośliny purpurowieją. W takich warunkach może pomóc dokarmianie nalistne fosforem, aby nie dopuścić do okresu zahamowania wzrostu korzeni w okresie ochłodzenia gleby. Gleba zbyt sucha wiosną Jeśli wierzchnia warstwa gleby jest bardzo sucha to utrudniony jest rozwój młodych korzeni przybyszowych. W takich warunkach może wystąpić purpurowienie liści kukurydzy, które nie jest wskaźnikiem niedoboru lub blokady fosforu, ale oznaką zahamowania wzrostu korzeni, które nie zużywają cukrów, a te w nadmiarze odkładają się w liściach. Zwykle po opadach deszczu kolor liści zmienia się na zielony. Gleba zbyt wilgotna takiej glebie może brakować tlenu, gdyż powietrze zostało wyparte W z gleby przez wodę. Nadmiar wilgoci w glebie wiosną jest znacznie większym problemem dla rozwoju korzeni kukurydzy, niż niedostateczna wilgotność gleby (fot.2). Każdy zapewne widział jak wyglądają rośliny w miejscach zastoisk wodnych. Nadziemna część roślin pokazuje to co się wtedy dzieje pod powierzchnią ziemi. Brakuje tam tlenu potrzebnego korzeniom roślin i mikroorganizmom glebowym. Korzenie kukurydzy potrzebują tlenu do oddychania, podziału komórek i wchłaniania składników odżywczych. Podmokła gleba stwarza warunki dla rozwoju niekorzystnych mikroorganizmów (wiele patogenów roślin to beztlenowce lub takie które rozwijają się w warunkach ograniczonego dostępu tlenu) Fot. 1. Typowe objawy purpurowienia liści niskie temperatury unieruchomiły fosfor i cukier produkowany w liściach nie jest transportowany do korzeni, które nie rosną w takich warunkach 1(50) 17 Już 25 lat promujemy uprawę i wykorzystanie kukurydzy 27

28 i powstają warunki do gnicia korzeni. Oczywiście skutkiem długotrwałych podtopień mogą być niższe plony. Zbyt wilgotna gleba jest zwykle też zimna, gdyż wolniej się ogrzewa, co dodatkowo spowalnia wzrost korzeni. Jeśli widzimy, że na polu występują placowo purpurowe rośliny w miejscach podtopień, to po obeschnięciu powierzchni gleby może pomóc napowietrzenie jej poprzez spulchnienie międzyrzędzi. Należy jednak zrobić to ostrożnie, aby jak najmniej uszkadzać korzenie kukurydzy. Po tym zabiegu jest duża szansa, że korzenie zaczną rosnąć, a liście odzyskają zielony kolor. Jeśli na polach są miejsca, gdzie często po opadach deszczu zatrzymuje się na powierzchni gleby woda to może być skutkiem uszkodzeń melioracji lub podeszwy płużnej. Podeszwa płużna Podeszwa płużna oraz zagęszczenie warstwy podornej mają największy wpływ na mechaniczne ograniczenie rozwoju korzeni. Na takich glebach system korzeniowy kukurydzy jest płytki i zdeformowany. Rośliny takie wcześniej pokazują objawy braku wody w glebie i plonują niżej. Pierwszymi objawami jest rolowanie się liści na plantacji, a jednocześnie na innych polach wokół rośliny mają liście rozłożone. Może to być oznaką płytszego systemu korzeniowego. Podeszwa płużna tworzy się w wyniku nacisku na glebę kół ciągnika, maszyn rolniczych i środków transportu. Również wieloletnia uprawa roli na jednakową głębokość oraz wykonywanie orki w warunkach wysokiej wilgotności gleby powoduje zagęszczenie dna bruzdy przez koła ciągnika i lemiesz pługa. Podeszwa płużna stopniowo narasta również w wyniku wypłukiwania z wierzchniej warstwy gleby najdrobniejszych cząstek gleby (tzw. części spławialne) w tę zagęszczoną część gleby, gdzie zatrzymują się nasilając efekt zagęszczenia. W ten sposób tworzy się różnej grubości zagęszczona warstwa, która zakłóca rozwój kukurydzy również na dobrych glebach. Na glebach o głębokiej warstwie ornej podeszwę płużną można zlikwidować poprzez wykonanie orki pogłębionej. Najczęstszym sposobem likwidowania podeszwy płużnej jest głęboszowanie na głębokość ok. 10 cm poniżej podeszwy płużnej. Nie należy głęboszować gleby Fot. 2. Rośliny z tego samego pola. W glebie nadmiernie wilgotnej brakuje tlenu i korzenie nie rosną, nadziemna część rośliny też jest wyraźnie mniejsza dla porównania roślina z niepodtopionego miejsca na polu ze znacznie dłuższymi korzeniami numer czasopisma KUKURYDZA 1(50) 17

29 Retengo Plus 183 SE więcej niż pierwszy fungicyd w ochronie kukurydzy! Retengo Plus 183 SE to pierwszy fungicyd do ochrony kukurydzy, jaki został zarejestrowany w naszym kraju. Retengo Plus to rozwiązanie problemu dla tych producentów kukurydzy, których plantacje porażane były przez choroby, zanim produkt ten wprowadzono na rynek, a także dla oczekujących dodatkowego przyrostu plonu w sytuacji braku porażenia. Retengo Plus 183 SE to fungicyd o dodatkowym, korzystnym wpływie na plon poprzez pozytywny wpływ na procesy fi zjologiczne roślin. W efekcie otrzymujemy: lepszy wigor roślin i ich odporność na stres szczególnie stres niedoboru wody i silnego nasłonecznienia, wyższe pobranie składników pokarmowych na skutek lepszego rozwoju systemu korzeniowego. Retengo Plus 183 SE stosujemy w dawce 1,0 l/ha od momentu, gdy rośliny osiągną 60 cm wysokości, do fazy kwitnienia. Plon ziarna (dt/ha) wilg. 14% GR Kietrz, Retengo Plus 183 SE 1,0 l/ha data zabiegu Kontrola P Retengo Plus 183 SE 1,0 l/ha Kontrola DKC Retengo Plus 183 SE 1,0 l/ha Retengo Plus możemy stosować zarówno w uprawie kukurydzy ziarnowej, jak i kiszonkowej. Pozytywne efekty stosowania są następujące: Kukurydza ziarnowa Do 10% wyższy plon ziarna Ziarno o niższej wilgotności na skutek dłuższej zieloności roślin efektywne oddawanie wody Ziarno wolne od mykotoksyn Kukurydza kiszonkowa Wyższy plon zielonej masy Lepsze zakiszanie Wyższa zawartość włókna strawnego Wyższa zawartość skrobi wyższa koncentracja energii Przyrost plonu: 5,3 t/ha, tj. 15% wyższy plon świeżej masy HR Strzelce Strzelce k. Kutna. Doświadczenie polowe Zbiór ,00 45,25 43,50 41,75 40,00 40,96 46,32 Kontrola Retengo Plus 183 SE 1,0 l/ha Ze środków ochrony roślin należy korzystać z zachowaniem bezpieczeństwa. Przed każdym użyciem przeczytaj informacje zamieszczone w etykiecie i informacje dotyczące produktu. Zwróć uwagę na zwroty wskazujące rodzaj zagrożenia oraz przestrzegaj środków bezpieczeństwa zamieszczonych w etykiecie. Retengo Plus 183 SE może być stosowane już od momentu, kiedy rośliny osiągną 60 cm wysokości Retengo Plus 183 SE 1,0 l/ha / BBCH

30 Fot. 3. W tym miejscu, gdzie widzimy mniejsze rośliny o purpurowych liściach było zastoisko wody po opadach deszczu. Woda wyparła powietrze z gleby i korzenie kukurydzy rosną tam bardzo słabo lub wcale Fot. 4. Prawidłowo rozwinięty system korzeniowy kukurydzy (pod koniec wegetacji) na słabej glebie bez podeszwy płużnej. Widoczne cienkie korzenie na dużej głębokości gleby w ciemno, gdyż prowadzi to do zniszczenia naturalnej, prawidłowej struktury oraz poniesienia niepotrzebnych nakładów. Zaleca się wykonać odkrywkę glebową i ocenić stan fizyczny gleby na głębokości cm. Głęboszowanie gleby, w której nie występuje podeszwa płużna prowadzi do zniszczenia naturalnej, prawidłowej struktury oraz poniesienia niepotrzebnych nakładów. Efektem tego jest spadek plonu roślin uprawnych w kolejnych latach. Efekt zbliżony do pracy głębosza daje użycie pogłębiaczy w postaci płaskownika (4-6 cm) przyspawanego do pięty pługa. Umożliwia to zerwanie podeszwy płużnej bez wydobywania martwicy i naruszania struktury warstwy ornej. Wadą głęboszowania i pogłębiaczy jest krótkotrwały efekt przerwania podeszwy płużnej, gdyż wszystkie najdrobniejsze cząstki gleby pozostają w tym samym miejscu i dlatego wkrótce znów tworzy się tam zbita, nieprzepuszczalna warstwa. Podeszwę płużną ograniczają również rośliny wysiewane w międzyplonie ścierniskowym ( naturalny głębosz ). Korzeniące się głęboko rośliny poplonowe wytwarzają naturalne kanaliki odprowadzające wodę i napowietrzające warstwę orną. Ponadto wysiewane w międzyplonach rośliny wzbogacają życie mikrobiologiczne gleby, co pozwala uzyskiwać wyższe plony kukurydzy w następnych sezonach numer czasopisma KUKURYDZA 1(50) 17

31 Głębokość wymieszania nawozów z glebą i przypadki przenawożenia Generalnie zaleca się aby większość nawozów mineralnych i organicznych zastosować przed siewem kukurydzy jesienią lub wiosną. W tym miejscu zajmiemy się wiosennym dawkowaniem dużych ilości nawozów, które po rozsypaniu na polu nie zostaną głęboko wymieszane z glebą. Oczywiście ma to swoje uzasadnienie, że nie chcemy zbytnio spulchniać gleby (przesuszenie i przerwanie kapilar), tak aby po siewie występował podsiąk kapilarny wody w strefę ziarna, jednak wadą płytkiego wymieszania z glebą dużych ilości nawozów, czasem w połączeniu z pomiotem kurzym czy też gnojowicą jest silne zakwaszenie i zasolenie górnych warstw gleby. Jakie objawy będziemy obserwować na takich, często przenawożonych plantacjach, zależy głównie od wilgotności gleby: jeśli wody jest pod dostatkiem, to możemy nie zauważyć nic szczególnego (rośliny mogą mieć ciemnozielone i bujne liście, co zwykle nie wzbudza niepokoju, lecz wręcz przekonuje nas, że dobrze zrobiliśmy), ale gdy zaczyna jej brakować rośliny mogą placowo zamierać (fot. 5), gdyż silnie stężony roztwór glebowy wyciąga wodę z roślin. Dzieje się tak dlatego, że stężenie soku komórkowego w roślinie może być niższe, niż roztworu glebowego. Na takich plantacjach rośliny zamierają i wypadają placowo wcześniej tam, gdzie albo były rozrzucone/rozlane większe ilości nawozów organicznych lub gdzie gleba jest słabsza (mozaika glebowa) i zatrzymuje mniej wody. Czasem na takich przenawożonych plantacjach w warunkach umiarkowanej wilgotności gleby możemy zauważyć purpurowe przebarwienia liści, czyli możemy się domyślać, że z jakiegoś powodu cukier gromadzi się w liściach. A skoro gromadzi się cukier to korzenie nie rosną tak jak należy. Przyczyną zahamowania wzrostu korzeni może być silne zasolenie i zakwaszenie wierzchniej warstwy gleby, które uruchamia w glebie toksyczny dla korzeni glin (aluminium) i mangan. W efekcie działania toksycznych jonów zostaje przyhamowany wzrost korzeni, które zużywają mniej cukrów, niż produkują liście. Niski odczyn gleby aktywne szkodliwe jony aluminium (glinu) Długotrwały niski odczyn gleby na skutek zaniedbania regularnego wapnowania i używania zakwaszających glebę nawozów mineralnych lub chwilowe zakwaszenie gleby dużymi dawkami nawozów może uruchomić w glebie toksyczny glin, który uszkadza stożki wzrostu korzeni. Przestają one rosnąć, a my widzimy purpurowe liście kukurydzy i często Fot. 5. Na tym polu rośliny skiełkowały w warunkach wysokiej wilgotności gleby po siewie, ale później wraz z osuszaniem się gleby placowo zamierały na skutek zbytniego zasolenia gleby i słabo rozwiniętych płytkich korzeni 1(50) 17 Już 25 lat promujemy uprawę i wykorzystanie kukurydzy 31

32 STRACHODZIK skuteczne urządzenie do odstraszania dzików od upraw polowych Firma ERDA Innovation z Wrocławia, to młoda, dynamicznie rozwijająca się firma, która opracowała i wdrożyła na rynek urządzenie do odstraszania dzików od upraw polowych. Pomysł na zajęcie się tym tematem narodził się w 2014 roku. Właściciel firmy jest myśliwym, który w swojej działalności łowieckiej spotykał się bezpośrednio z problemem szkód łowieckich, a jednocześnie ekspertem w obszarze opracowywania i wdrażania nowoczesnych technologii i realizacji projektów badawczo-rozwojowych, przy współudziale naukowców i ekspertów z różnych dziedzin. Na podstawie wykonanej szeroko rozumianej analizy dotyczącej zagadnienia odstraszania dzików, pojawiło się kilka wniosków oraz pomysłów, które stały się bodźcem do prowadzenia dalszych prac. Okazało się, że działalność w tym temacie może być bardzo interesująca, a wypracowane rezultaty bardzo potrzebne z punktu widzenia rynku, czyli m.in. rolników, myśliwych, leśników. Problemy szkód powodowanych przez dziki są znane czytelnikom magazynu KUKURYDZA można napisać, że z pierwszej ręki. Batalia z tymi zwierzętami trwa od wielu lat przy wykorzystaniu różnych środków ochrony, a jej końca nie widać. Stan liczebności dzików wzrasta z roku na rok, a pierwsze dane z tegorocznej inwentaryzacji mówią o sztukach w całej Polsce (źródło Brać Łowiecka nr 12/2016 Dzik polityczny ). Można domniemywać, że liczba ta jest jednak sporo zaniżona. Większość obecnie stosowanych metod odstraszania (chemicznych i fizycznych) nie sprawdza się, jest skuteczna w początkowym okresie stosowania, ich stosowanie jest drogie lub wymaga dużego zaangażowania czasu i środków. Podczas rozpoczynania prac badawczo-rozwojowych firma ERDA Innovation przyjęła, że punktem wyjścia do rozważań nad skutecznymi metodami odstraszania dzików powinna być analiza ich behawiorystki, czyli określonych stanów zachowań (indywidualnego poszczególnych osobników i społecznego w grupie). Okazuje się, że w przypadku dzików ich natura zachowania z naukowego punktu widzenia jest dość słabo, lub nawet wcale niepoznana. Zwierzęta te uważa się za ogólnie inteligentne obdarzone wyostrzonym zmysłem zapachu i słuchu, a mniej rozwiniętym zmysłem wzroku. Natura żerowania dzika sprowadza się do pochłaniania dużych ilości różnych pokarmów (głównie roślinnych), ale i do niszczenia upraw związanych z dziczym sposobem bycia. Dziki, które żyją w watahach polegają na sobie wzajemnie, zwłaszcza w sytuacjach ostrzegania się o zagrożeniach. Z naukowego punktu widzenia w pewnym uproszczeniu to byłoby na tyle. Okazuje się, że kluczem do opracowania skutecznych metod odstraszania, jest podejście do problemu właśnie od tej strony i wykorzystanie słabych punktów zwierzęcia. Nie bez znaczenia, w dalszej kolejności prac, była współpraca z odpowiednimi specjalistami z różnych dziedzin nauki, gdyż bez ich wiedzy, doświadczenia i innowacyjnego sprzętu badawczego, jakim dysponują nie byłoby możliwe osiągnięcie celu. Wyjściem do prowadzenia prac i do opracowania możliwie najbardziej skutecznej metody były następujące założenia: stosowane w chwili obecnej metody odstraszania w wielu przypadkach są nieskuteczne; analiza behawiorystyki dzików nie jest zadowalająca i należy prowadzić badania w tym obszarze. Jest konieczność opracowania modelu zachowania dzików; potrzeba opracowania skutecznej metody odstraszania opartej na emisji różnego rodzaju bodźców słyszalnych i niesłyszalnych tak, aby zmaksymalizować efekt i uniknąć problemu przyzwyczajania się zwierząt do danych sygnałów; wykorzystanie wiedzy ekspertów z różnych obszarów nauki; przetestowanie urządzenia w warunkach rzeczywistych, potwierdzających jego skuteczność, a następnie wdrożenie go na rynek. W tym celu, pod koniec 2014 roku firma rozpoczęła prace nad urządzeniem AOD Autonomiczny Odstraszacz Dzików. Najważniejsze z puntu widzenia odniesienia sukcesu było opracowanie dźwięków i impulsów, które skutecznie będą odstraszać dziki. W tym celu współpraca była prowadzona wielotorowo, wspólnie z ekspertami z obszarów: behawiorystki zwierząt, akustyki, elektroniki, rolnictwa, leśnictwa, łowiectwa. Testy urządzenia były prowadzone na należącym do Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu terenie Ośrodka Badań i Hodowli Zwierząt Łownych w Złotówku (woj. dolnośląskie) w okresie od zasiewów do zbiorów. Po bardzo obiecujących próbach w ochronie kukurydzy, ale też innych zbóż i dopracowaniu systemu, na początku 2015 roku została opracowana nowa wersja urządzenia, która została wdrożona na rynek, ale jednocześnie stanowi bazę do dalszego rozwoju. Firma ERDA innovation oprócz zapewnienia skuteczności działania urządzenia przykłada dużą rolę do jego łatwej obsługi i niezawodności działania. Urządzenia są produkowane w Polsce z wykorzystaniem najlepszych podzespołów elektronicznych renomowanych producentów. Tajemnicę sukcesu stanowią przede wszystkim odpowiednio dobrane i opracowane sekwencje dzięków i sygnałów odstraszających, których emitowane są przez urządzenie. Jednym z głównych celów, jakie firma brała pod uwagę konstruując urządzenie były kwestie jego prostego i efektywnego zasilania (zasilane jest ze standardowego akumulatora 12V), łatwego sterowania, prostego montażu w prawie dowolnym miejscu na polu lub w lesie, zabezpieczenia przed warunkami atmosferycznymi i wandalizmem. Wydaje się, że wszystkie te cechy, na miarę możliwości technicznych i użytkowych, udało się połączyć. W minionym sezonie wegetatywnym kilka urządzeń pracowało w różnych firmach, a odzew, jaki otrzymał producent jest bardzo pozytywny, co daje dużą satysfakcję, ale też motywuje do dalszych wytężonych prac. Na początek przyszłego roku planowane jest wdrożenie do oferty nowej wersji urządzenia, pod nazwą AOD-3, która będzie miała m.in. nowo opracowane sygnały i impulsy odstraszające, zmodyfikowane i zoptymalizowane sterowanie oraz zmniejszony poziom pobieranej energii. Prowadzone są też prace nad wykorzystaniem paneli fotowoltaicznych do zasilania urządzenia. Trwają też prace nad opracowaniem metod odstraszania innych zwierząt m.in. zwierzyny płowej. Ciągłe badania i rozwój, celem dostarczenia skutecznie działającego urządzenia do odstraszania dzików i innych zwierząt, to motto działalności firmy ERDA Innovation

33 Więcej informacji: Zapraszamy do współpracy 2016

34 myślimy, że to objawy braku fosforu. Kukurydza i żyto, to rośliny, które dość dobrze znoszą niski odczyn ph gleby, ale zawsze na kwaśnych glebach wykorzystanie makroskładników z nawozów jest mniejsze, niż w odczynie gleby zbliżonym do neutralnego lub zalecanego jako optymalny dla danego rodzaju gleby. Na takiej plantacji może dojść do zahamowania wzrostu korzeni u większości roślin i mogą się one zabarwiać na purpurowo i generalnie rosną słabo. Pozostałości herbicydów po innych uprawach lub ich wmycie po zabiegu w samej kukurydzy przypadku przesiewów wymarzniętych W ozimin, które były odchwaszczane jesienią konieczne jest sprawdzenia, czy plantacja przed siewem kukurydzy powinna być zaorana, gdyż istnieje ryzyko, że pozostałości herbicydów mogą uszkadzać rośliny następcze. W przypadku, jeśli się nie zastosujemy do zaleceń producenta herbicydu z etykiety może dojść do poważnych uszkodzeń rośliny następczej. Poniżej przykłady dwóch sąsiadujących ze sobą plantacji kukurydzy tej samej odmiany zasianej po wymarzniętej pszenicy ozimej po wymarznięciach zimą 2011/2012, na której jesienią użyto do odchwaszczania herbicydu z pendimetaliną i izoproturonem. Producent herbicydu w przypadku przesiewów takich plantacji kukurydzą zaleca zaoranie pola na 15 cm i dokładne wymieszanie gleby. W tym gospodarstwie jedno pole zaorano przed siewem kukurydzy, a drugie tylko płytko stalerzowano. Na polu po talerzówce kukurydza miała zahamowany wzrost korzeni i silne purpurowe przebarwienia liści. Na skutek nieprzewidzianej zmiany pogody i gwałtownych opadów deszczu w krótkim okresie po zabiegu herbicydowym substancja aktywna herbicydów może zostać wpłukana bezpośrednio na korzenie kukurydzy. Na skutek tego najczęściej widoczne są deformacje korzeni podporo- Fot. 6. Dwie plantacje kukurydzy tej samej odmiany po zlikwidowanej wymarzniętej pszenicy ozimej (3 czerwiec 2012 r.): plantacja na dolnym zdjęciu została zasiana po zaoraniu wymarzniętej pszenicy ozimej, a druga tylko po talerzówce i płytkiej uprawie przedsiewnej; na obu plantacjach była taka sama dawka nawozu startowego fosforanowo-amonowego numer czasopisma KUKURYDZA 1(50) 17

35 wych (staśmienia, rosną do góry, nekrozy), a takie rośliny wylegają. Gdy wykopiemy takie rośliny ostrożnie z gleby to system korzeniowy jest często w zupełnym zaniku lub odrywa się od pędu. Brak lub niewłaściwe nawożenie rzędowe Nawożenie rzędowe (startowe) nawozem fosforano-amonowym to powinien być standard w warunkach zimnej polskiej wiosny, jednak jeszcze wielu plantatorów wysiewa kukurydzę bez nawozu startowego. Wszyscy, którzy uprawiają kukurydzę na pewno widzieli, jak wyglądają rządki kukurydzy, które na skutek błędu nie zostały zasilone nawozem startowym rośliny są zwykle mniejsze i jaśniejsze lub purpurowe związane jest to też ze słabszym systemem korzeniowym, który rozwija się wolniej, gdy przez niedobór fosforu zakłócony Fot. 7. Przykłady uszkodzeń herbicydowych korzeni kukurydzy jest w roślinie transport cukrów do korzeni, a ponadto w tych rzędach bez nawozu nie ma również łatwo przyswajalnej formy amonowej azotu w pobliżu rośliny. Od czasu do czasu spotykam jednak plantacje, gdzie w rządek obok ziarna podano w czasie siewu nawet 450 kg/ha wieloskładnikowego nawozu. Wg mnie takie działanie nie jest do końca rozsądne, gdyż stymuluje syndrom leniwego korzenia : kukurydza przerasta wiązkowym systemem korzeniowym przez ten płytko wysiany nawóz ma większość składników pod nosem i nie ma powodu aby ich szukać w głębszych warstwach gleby Dopóki w glebie jest dostatek wody to nie widzimy problemów i rośliny rozwijają się normalnie, ale pamiętajmy, że w przypadku braku wody górna warstwa gleby, gdzie jest nawóz startowy (10-15 cm głębokości) przesycha Fot. 8. Mniejsze rośliny w rzędach bez nawozu startowego fosforowo-amonowego na żyznej glebie. 1(50) 17 Już 25 lat promujemy uprawę i wykorzystanie kukurydzy 35

36 i rośliny pokażą wcześniej objawy braku wody i na pewno, jeśli niedobór wody będzie się pogłębiać, to zauważymy tam spadek plonu. Niektórzy z plantatorów zapominają o podstawowej sprawie: aby roślina pobrała z gleby składniki pokarmowe to, pomijając wiele innych czynników, muszą być one rozpuszczone w wodzie. W warunkach pogodowych Centralnej Europy górna 10 cm warstwa gleby jest średnio przesuszona przez 1 miesiąc w sezonie wegetacji i stamtąd rośliny nie mogą ani wody ani składników pokarmowych. Przy okazji tematu przesuszenia gleby należy dodać, że górna warstwa gleby (do 3 cm) jest przesuszona znacznie dłużej (nawet do 100 dni w roku) i o tym należy pamiętać, gdy zasilamy kukurydzę drugą dawką azotu, że może on być niedostępny dla korzeni kukurydzy, aż do czasu większych opadów deszczu. Rodzaj nawozów azotowych(forma azotu) a wzrost korzeni kukurydzy poprzednim wydaniu Kukurydzy W opisałem formy azotu i ich wpływ na rozwój korzeni, ale przypominam, że nadmiar formy azotanowej (saletrzanej) hamuje wzrost na głębokość drobnych korzeni. System korzeniowy jest płytszy a korzenie grube. Jednak wtedy nad ziemią widzimy ładnie rozwinięte rośliny o silnych i ciemnozielonych liściach. Można powiedzieć, że to oznaki zdrowej rośliny i w czym tu się dopatrywać problemu? Trochę w tym momencie odbiegam od tematu artykułu, ale warte jest to zapamiętania: forma azotanowa w nadmiarze ogranicza poprzez fitohormony wielkość zawiązka kolby. Natomiast widocznym efektem nadmiaru formy azotanowej wiosną są często wybujałe rośliny w fazie kilku liści. Niestety często takie wybujałe wegetatywnie rośliny są koszone na kiszonkę lub ziarno z mniejszymi kolbami, niż na plantacjach, które były mniej wybujałe wiosną. Zahamowanie wzrostu korzeni późną wiosną czerwcu, gdy mamy już najczęściej za W sobą okres chłodów wiosennych możemy spotkać w warunkach braku wody plantacje, które mają częściowo purpurowe liście. Jeśli wiemy, że w glebie nie brakuje fosforu to przyczyny purpurowienia liści w tej fazie należy szukać w zahamowaniu z powodu suszy systemu korzeniowego (korzenie rozpoczynają swój wzrost w górnej warstwie gleby) i w liściach gromadzą się cukry. Zapewne temat zakłóceń rozwoju korzeni i widocznych tego objawów na części nadziemnej rośliny nie został wyczerpany. Moim celem było przedstawienie i wyjaśnienie sytuacji, czasem trudnych do jednoznacznego wytłumaczenia, z którymi spotkałem się w ostatnich sezonach na plantacjach kukurydzy w Polsce. dr Adam Majewski Agroservice Kukurydza KWS Polska Sp. z o.o. Fot. 9. Utrudniony wzrost korzeni z powodu silnej suszy glebowej w czerwcu. Na roślinach widoczne objawy zatrzymania cukru w liściach (purpurowienie liści) numer czasopisma KUKURYDZA 1(50) 17

37

38 Chwasty powodujące duże utrudnienia podczas zbioru kukurydzy Jak zminimalizować straty nasion kukurydzy podczas zbioru kombajnowego? Oto kilka informacji, które pomogą plantatorom ograniczyć straty związane z zachwaszczeniem uciążliwymi gatunkami, które jeżeli nie są ograniczone do minimum to mogą w istotny sposób wpłynąć na plon ziarna jak i na samą pracę kombajnu. Na plantacji kukurydzy możemy najczęściej zaobserwować kilka, a w skrajnych przypadkach nawet kilkadziesiąt gatunków chwastów. Jednak tak naprawdę istotnych z punku widzenia plantatora, czyli takich które mogą potencjalnie stwarzać problemy czy to w zwalczaniu, czy to podczas zbioru kukurydzy, jest tylko kilka. Wśród tych kilku gatunków istotnych dla przebiegu procesu zbioru kombajnowego, najczęściej wyróżnia się takie taksony jak: ostrożeń polny, ambrozję bylicolistną, bylicę pospolitą, zaślaz pospolity, nawłoć kanadyjską czy olbrzymią, barszcz Sosnowskiego, mietlicę olbrzymią, kielisznik zaroślowy czy powój polny. Pierwszych siedem gatunków jest bardzo uciążliwych podczas zbioru kombajnowego, ze względu na swoje rozmiary, dochodzące w niektórych przypadkach nawet do 2,5 m wysokości i średnicy łodygi około 8 cm (np. barszcz Sosnowskiego). Ze względu na swoje rozmiary, gatunki te stanowią problem dla zespołu tnącego kombajnu (hedera), powodując jego bardzo częste zapychanie, a przez to niemożność sprawnego przeprowadzenia zbioru kukurydzy, przez co wzrastają koszty samego zbioru. Podobna sytuacja występuje dla pozostałych trzech gatunków z tą tylko różnicą, że taksony te ze względu na swoją bardzo dużą biomasę jednostkową oraz budowę (włóknistą bardzo trudno rozerwalną strukturę łodygi) wkręcają się w zespół tnący hedera, powodując jego zapychanie i w konsekwencji unieruchomienie. Występowanie (lub ich brak!), wyżej wymienionych gatunków w łanie kukurydzy, związane jest najczęściej ze sposobem uprawy roli (tradycyjna, uproszczona, zerowa), sposobem gospodarowania (zmianowanie, monokultura) oraz zastosowaniem odpowiednio dobranych (bądź nie!) herbicydów. Wpływ zabiegów uprawowych Jednym z ważniejszych (jeżeli nie najważniejszych!) czynników, które wpływają na występowanie uciążliwych gatunków chwastów są wszelkiego rodzaju uproszczenia w uprawie roli. Szczególnie problem ten uwidacznia się po wprowadzeniu daleko idących uproszczeń (tzw. uprawy zerowej w połączeniu ze źle dobranymi herbicydami!) głównie w odniesieniu do gatunków wieloletnich. W dłuższej perspektywie czasowej na miejsce zbiorowisk w których występuje stosunkowa duża różnorodność gatunkowa, pojawiają się bardzo uproszczone zbiorowiska chwastów, składające się zaledwie z kilku gatunków dominujących. W warunkach uprawy bezpłużnej czy siewu bezpośredniego, następuje szybsze rozprzestrzenianie się gatunków wieloletnich zarówno jedno jak i dwuliściennych, przy jednoczesnym ograniczaniu gatunków rocznych czy dwuletnich. Szkodliwość takich zbiorowisk, jest dużo większa niż zbiorowiska złożonego z kilkunastu lub z kilkudziesięciu gatunków rocznych i dwuletnich. W tym przypadku o szkodliwości decyduje nie liczba gatunków, lecz rozmieszczenie (np. pojedyncze, łanowe czy placowe) oraz biomasa gatunku(ów) wieloletniego(ich)! Fot. 1. Barszcz Sosnowskiego numer czasopisma KUKURYDZA 1(50) 17

39 Wpływ sposobu gospodarowania Każdy plantator kukurydzy zdaje sobie sprawę, że prawidłowo zastosowane zmianowanie roślin w połączeniu ze zróżnicowanymi zabiegami uprawowymi (i herbicydowymi!), sprzyja ograniczaniu zachwaszczenia. Głównie dotyczy to uwzględnienia w zmianowaniu roślin międzyplonowych ozimych i jarych jak również gatunków uprawnych o różnych (przesuniętych w czasie) terminach zbioru. Jednak praktyka rolnicza pokazuje, że najczęściej plantatorzy uprawiają kukurydzę po sobie w tzw. krótkotrwałych monokulturach (4-5 letnich) bądź (na całe szczęście już rzadziej!) w długotrwałych monokulturach (8-10 letnich). W tym przypadku dochodzi do nagromadzenia się jednego lub kilku gatunków chwastów (najczęściej rocznych lub dwuletnich). Skrajnym przypadkiem jest połączenie długotrwałej monokultury z zastosowaniem daleko idących uproszczeń w uprawie roli czy też z wprowadzeniem np. siewu bezpośredniego. Niestety już po 5-6 latach takiego mocno uproszczonego gospodarowania zaczynają pojawiać się gatunki wieloletnie, które w kolejnych latach stanowią już bardzo wyraźny problem dla plantatora kukurydzy. W szczególności jeżeli jest to powiązane z niewłaściwym (nie trafionym) bądź długotrwałym stosowaniem tych samych substancji czynnych herbicydów. Fot. 2. Bylica pospolita Fot. 3. Nawłać kanadyjska Fot. 4. Ostrożeń polny Fot. 5. Powój polny 1(50) 17 Już 25 lat promujemy uprawę i wykorzystanie kukurydzy 39

40 ODMIANY KUKURYDZY 2017 ES ASTEROID FAO 240 (ziarno) Badania rejestrowe COBORU Wzorzec 100% = 93,9 dt/ha ES Asteroid = 100,4 dt/ha (107%) ES TECHNO FAO 220 (ziarno, kiszonka) NOWOŚĆ! RGT TELEXX FAO (ziarno) NK FALKONE FAO (ziarno) CODIR FAO (ziarno, kiszonka) SY UNITOP FAO 240 (kiszonka, ziarno) TACTIC FAO (kiszonka, ziarno) DKC 3717 FAO (ziarno) DKC 3730 FAO (ziarno) NOWOŚĆ! P.H.P. Agro-Efekt Sp. z o.o Syców, ul. Parkowa 14 Dział Nasion tel (62) , (62) Wpływ zabiegów herbicydowych Herbicydy w uprawie kukurydzy są nieodzownym elementem ochrony i można je stosować zarówno przed jak i po jej wschodach, wybór terminu zależy w dużej mierze od sposobu gospodarowania (np. zmianowanie czy monokultura) oraz od uprawy roli (np. uprawa zerowa czy tradycyjna), jak również od zróżnicowanego występowania gatunków chwastów na danym polu. Niewłaściwe czy jednostronne stosowanie herbicydów może w początkowym etapie prowadzić do powstawania zjawiska tzw. kompensacji herbicydowej chwastów, które w dużym skrócie polega na masowym pojawieniu się jednego lub kilku gatunków chwastów w łanie rośliny uprawnej, w obrębie których występuje ponadto bardzo nieliczna grupa gatunków towarzyszących. Zjawisku temu szczególnie sprzyja stosowanie herbicydów o tym samym mechanizmie działania przez szereg lat na tym samym polu lub stosowanie preparatów w zbyt niskich dawkach i w niewłaściwej fazie rozwojowej chwastów oraz długo zalegających w glebie. Takie postępowanie prowadzi do eliminacji w obrębie gatunku osobników wrażliwych, a z drugiej strony stwarza idealne warunki do rozwoju i rozmnażania osobników średnio wrażliwych i odpornych. W późniejszym etapie może to doprowadzić do zintensyfikowania kompensacji herbicydowej chwastów, wynikającej ze zjawiska powstawania odporności na konkretną substancję czynną herbicydu lub grupę chemiczną, a to już jest naprawdę bardzo poważny problem dla plantatora. Czy istnieją zatem skuteczne sposoby ograniczające wystąpienie uciążliwych chwastów wieloletnich? celu ograniczenia występowania gatunków wieloletnich, które wpływają bezpośrednio lub pośrednio W na zbiór kombajnowy kukurydzy, należy przestrzegać kilku podstawowych zasad, a mianowicie należy bezwzględnie wprowadzić zmianowanie roślin uprawnych (łącznie z roślinami międzyplonowymi), stosować prawidłowo dobraną rotację upraw (płodozmian zamiast krótkotrwałej monokultury), ograniczać zachwaszczenie ale herbicydami o zróżnicowanym mechanizmie działania (rotacja herbicydów), stosować mieszaniny herbicydowe, przestrzegać prawidłowych zasad agrotechniki oraz wykorzystywać różne metody do zwalczania chwastów (np. metoda integrowana). Jeżeli plantatorzy kukurydzy będą się starali przestrzegać wyżej wymienionych zasad, to prawdopodobieństwo wystąpienia uciążliwych gatunków wieloletnich oraz zjawiska kompensacji chwastów będzie naprawdę minimalne, a na polach gdzie już występuje, zostanie przynajmniej bardzo mocno ograniczone, dzięki czemu zbiór kombajnem będzie przebiegał bez większych przeszkód i strat w plonie ziarna kukurydzy. dr inż. Tomasz R. Sekutowski Instytut Uprawy Nawożenia i Gleboznawstwa Państwowy Instytut Badawczy w Puławach Zakład Herbologii i Technik Uprawy Roli Wrocław t.sekutowski@iung.wroclaw.pl

41 Produkcja kiszonki z kukurydzy Trudno jest mówić o sukcesie w produkcji mleka bez właściwego żywienia krów. U krów o wysokim potencjale produkcyjnym brak precyzji w komponowaniu dawki powoduje spadek produkcji oraz często jest źródłem problemów zdrowotnych. Podstawą żywienia takich krów powinna być kiszonka z całych roślin kukurydzy. Dlatego należy szczególnie dbać o jej jakość na każdym etapie produkcji. Termin zbioru Optymalnym terminem koszenia kukurydzy na kiszonkę jest faza woskowa lub woskowo-szklistą ziarna. W tej fazie wegetacji w ziarniaku jest dużo skrobi, a zawartość suchej masy w zielonce waha się od 30 do 35%. Uzyskuje się wtedy najwyższy plon suchej masy z hektara. W gospodarstwach w których park maszynowy nie jest doskonały zaleca się wcześniejszy zbiór kukurydzy na kiszonkę. Co prawda ziarniak zawiera wówczas mniej skrobi, jednak łatwiej go rozdrobnić. Tabela 1. Struktura plonu kukurydzy kiszonkowej w zależności od terminu zbioru Często popełnianym błędem jest zbyt szybki zbiór kukurydzy na kiszonkę. Przyspieszenie zbioru powoduje, że ziarno nie jest w pełni wykształcone, przez co jego udział w masie całej rośliny jest niski. W dojrzałości mlecznej ziarno stanowi tylko 1/5, a pod koniec dojrzałości woskowej prawie połowę zbieranej suchej masy (tab. 1). Przy zakiszaniu kukurydzy zebranej we wczesnych fazach wegetacji, ze względu na niską zawartość suchej masy, występuje niebezpieczeństwo wyciekania soków (tab. 2). Wraz z wypływającym sokiem rosną straty składników pokarmowych, szczególnie łatwostrawnych węglowodanów, które stanowią źródło energii dla bakterii fermentacji kwasu mlekowego. Ponadto soki te zanieczyszczają środowisko naturalne. Kiszonka wyprodukowana z surowca o niskiej zawartości suchej masy zawiera z reguły dużo kwasu octowego (tab. 3), który powoduje, że jest ona niechętnie pobierana przez zwierzęta. Pobrany z kiszonką kwas octowy jest w żwaczu metabolizowany do metanu, który następnie jest emitowany do środowiska jako gaz cieplarniany. Jednak nie można zbytnio opóźniać zbioru kukurydzy do kiszenia. Gdy zawartość suchej masy przekracza 37% to materiał staje się zbyt suchy i twardy, a przez to trudny do rozdrobnienia. Źle rozdrobnioną zielonkę trudno dokładnie ubić w silosie czy na pryzmie, a tym samym stworzyć warunki beztlenowe, niezbędne do rozwoju bak- Dojrzałość ziarna Wyszczególnienie mlecznowoskowa woskowa późno mleczna ciastowata Zawartość suchej masy w całej roślinie (%) 22,0 25,5 27,4 32,3 Udział kolby z liśćmi okrywowymi (%) 29,1 34,1 39,0 46,1 Udział ziarna w suchej masie (%) 21,0 36,1 45,2 48,4 Plon suchej masy (dt/ha) 95,5 106,5 116,1 122,7 Tabela 2. Ilość soku wydzielana z 1 m 3 kiszonki w zależności od wilgotności zakiszanego surowca Zawartość suchej masy (%) Masa 1 m 3 kiszonki (kg) Ilość wydzielanego soku w litrach z 1 m 3 kiszonki Tabela 3. Wpływ terminu zbioru kukurydzy na jakość wyprodukowanej kiszonki Sucha masa (%) Zawartość kwasu w % mlekowy octowy masłowy Ocena jakości według skali Fieg-Zimmera 17 1,40 1,70 0,05 40 mierna 21 1,39 1,32 0,03 64 dobra 26 1,56 0,74 brak 81 bardzo dobra 33 1,42 0,55 brak 81 bardzo dobra 1(50) 17 Już 25 lat promujemy uprawę i wykorzystanie kukurydzy 41

42 terii kwasu mlekowego. Pozostające powietrze sprzyja rozwojowi pleśni i grzybów, które mając wystarczającą ilość składników pokarmowych, produkują toksyny mające negatywny wpływ na zdrowie i rozród krów. Przy wybieraniu kiszonki łatwo dochodzi do wnikania powietrza w głąb. Kiszonka wyprodukowana z takiego surowca jest najczęściej niskiej jakości, przez co niechętnie jest pobierana przez krowy. Jeżeli z powodu suszy obserwujemy przedwczesne zasychanie roślin kukurydzy to należy niezwłocznie przystąpić do ich zbioru. Zbytnie przesuszenie zielonki spowoduje, że będzie ona źle rozdrobniona i bardziej elastyczna, co utrudni dokładne jej ubicie. Ponadto krowy omijają dłuższe, twarde części kukurydzy, co może prowadzić do choroby metabolicznej kwasicy żwaczowej. Wcześniejszy zbiór powoduje, że ziarno jest mniej dojrzałe. Jednak lepiej wyprodukować dobrej jakości kiszonkę o niższej wartości energetycznej niż złą kiszonkę o wyższej zawartości energii, ale niechętnie zjadaną przez zwierzęta. Aby ułatwić ubijanie zbyt suchej kukurydzy, każdą warstwę zielonki w silosie czy na pryzmie można polewać wodą. Pod koniec wegetacji kukurydzy, przy normalnym przebiegu pogody zawartość suchej masy zwiększa się o 0,5% dziennie, a przy bardzo ciepłej pogodzie wzrost ilości suchej masy może wynosić 0,75%. Zawartość suchej masy, w surowcu przeznaczonym do zakiszania, można łatwo oznaczyć korzystając z kuchenki mikrofalowej. Należy dokładanie rozdrobnić roślinę kukurydzy, a następnie odważyć 100 g pociętej zielonki i stopniowo podsuszać ją w kuchence do chwili, gdy w dwóch kolejnych ważeniach uzyskamy taką samą masę. Będzie ona oznaczała % zawartość suchej masy w badanej zielonce. Wysokość koszenia Wysokość koszenia roślin kukurydzy ma wpływ na stosunek części wegetatywnych (łodygi i liści) do generatywnych (kolby). Podwyższając wysokość cięcia roślin zmniejsza się w zakiszanym surowcu udział bogatych we włókno łodyg i liści, a zwiększa kolby zasobnej w łatwo strawne węglowodany. Podniesienie hedera sieczkarni o 32 cm (z 17 do 49 cm) powoduje wzrost zawartości skrobi o 5,9%, a spadek trudnostrawnego włókna w kiszonce (tab. 4). Zmiany w składzie chemicznym sprawiają, że kiszonka z wyżej koszonych roślin ma o 4% wyższą wartość energetyczną od kiszonki z nisko ścinanych roślin. Niestety zabieg ten powoduje również, że na polu pozostaje więcej resztek, co pociąga za sobą obniżenie plonu kukurydzy. Plon zielonej masy wyżej koszonych roślin spada o 6,6 tony (12,4%) w porównaniu do roślin ścinanych na normalnej wysokości. Wyższa koncentracja energii w wysoko koszonej kukurydzy powoduje, że z 1 tony kiszonki można wyprodukować o 67 kg więcej mleka niż z nisko koszonej (tab. 5). Niestety, niższe plony roślin koszonych wysoko powodują, że z 1 ha uprawy kukurydzy można wyprodukować o 172 kg mleka mniej (o 1,8%). Optymalna wysokość ścinania kukurydzy na kiszonkę wynosi cm nad ziemią. Pozwala to w pełni wykorzystać potencjał plonotwórczy tej rośliny i dostarczyć doskonały surowiec do produkcji kiszonki dla wysokowydajnych zwierząt. Unikamy również zabrudzenia roślin ziemią i porażenia jej grzybami, zapewniając odpowiedni status higieniczny kiszonki. Tabela 4. Wpływ wysokości koszenia roślin na skład chemiczny i wartość pokarmową kiszonki z kukurydzy Składnik Niskie (17 cm) Wysokie (49 cm) Różnica (%) Sucha masa (%) 38,1 40,3 5,8 Skrobia (% SM) 30,6 32,4 5,9 NDF (% SM) 41,6 38,6-7,2 ADF (% SM) 24,2 21,8-10,9 NEL (MJ/kg SM) 6,57 6,83 4,0 Zielonej masy (t/ha) 53,1 46,5-12,4 Suchej masy (t/ha) 20,2 18,7-7,4 Tabela 5. Wpływ wysokości koszenia roślin kukurydzy na produkcję mleka Produkcja mleka Z 1 tony kiszonki (kg) Z 1 ha uprawy kukurydzy (kg) Niskie (17 cm) Wysokie (49 cm) Różnica (%) , , numer czasopisma KUKURYDZA 1(50) 17

43 Rozdrobnienie zakiszanego materiału Stopień rozdrobnienia zakiszanego surowca ma wpływ na jakość wyprodukowanej kiszonki. Dokładnie rozdrobniony surowiec łatwiej ubić, a tym samym pozbyć się resztek powietrza znajdującego się pomiędzy roślinami. Zapewnia to uzyskanie warunków beztlenowych niezbędnych do rozwoju bakterii fermentacji kwasu mlekowego, które konserwują paszę. Rozdrobnienie ziarniaka jest podstawowym warunkiem umożliwiającym rozkład zawartej w nim skrobi. Nieuszkodzony ziarniak przechodzi przez przewód pokarmowy i wydalany jest w kale, a zwierzę nie ma możliwości wykorzystania składników pokarmowych w nim zawartych. Jeżeli ilość energii uciekającej wraz z kałem będzie duża, to uzyskanie wysokiej wydajności mlecznej nie będzie możliwe, a uzupełnienie tego deficytu kosztowne. Nie można tracić energii zgromadzonej w ziarnie popełniają błędy podczas przygotowania kiszonki. Ziarniak naruszają nie noże sieczkarni, lecz dokładnie wyregulowane, sprawne i niestarte walce maszyny do zbioru. Ważne jest również dokładne rozdrobnienie części wegetatywnych rośliny kukurydzy (łodygi i liści). Zawarte w nich włókno jest trawione przez mikroorganizmy występujące w żwaczu, a dokładne rozdrobnienie zakiszanego materiału gwarantuje lepsze jego wykorzystanie. Zbyt słabe rozdrobnienie roślin kukurydzy powoduje, że zwierzęta sortują paszę, a to stwarza ryzyko wystąpienie kwasicy żwaczowej. Kukurydzę zbieraną w fazie dojrzałości woskowej należy ciąć na sieczkę o długości 8-10 mm, a rozstęp pomiędzy walcami powinien wynosić 2-3 mm. Im kukurydza jest starsza i bardziej sucha, tym krótsza powinna być sieczka (tab. 6). Poprawność rozdrobnienia zakiszanego surowca można sprawdzić za pomocą sit do badania struktury TMR-ów. W przypadku kiszonki z całych roślin kukurydzy, po wytrząsaniu najwięcej powinno pozostać na dwóch środkowych sitach. Należy pamiętać, by przed wytrząsaniem usunąć z próby wszystkie części, których zwierzę nie jest w stanie pobrać (grubą łodygę, suche niepocięte liście, itd.), a tym samym uniknąć uzyskania błędnego wyniku rozdrobnienia. W tabeli 7 podano poprawną strukturę kiszonki z kukurydzy po przeprowadzeniu przesiewania. Dodawanie konserwantów Zielonka z kukurydzy, ze względu na wysoką zawartość cukrów rozpuszczalnych i małą ilość substancji buforujących, należy do surowców łatwo kiszących się. Prawidłowo sporządzoną i szczelnie okrytą kiszonkę można przechowywać przez dłuższy okres bez większych strat. Problem zaczyna się jednak z chwilą rozpoczęcia jej wybierania, gdyż dochodzi wówczas do wtórnej fermentacji. Kwas mlekowy zawarty w kiszonce nie ma właściwości grzybobójczych, dlatego wraz z dostępem powietrza rozpoczyna się w niej rozwój grzybów (drożdży i pleśni). Pierwsze rozwijają się drożdże, gdyż dobrze znoszą niskie ph, a ich głównym pokarmem są pozostałe po fermentacji mlekowej resztki cukru oraz kwas mlekowy, który konserwuje kiszonkę. Ich namnażanie prowadzi do powolnego wzrostu ph kiszonki, które gdy przekroczy wartość 5,0, stwarza korzystne warunki do rozwoju pleśni. Pogarsza się przez to smakowitość kiszonki, co zmniejsza pobranie paszy, a tym samym suchej masy przez zwierzęta. Grzyby zużywają resztki cukru, obniżając wartość energetyczną kiszonki. Ponadto grzyby produkują mykotoksyny, które są szkodliwe dla zwierząt. Im lepsza jest kiszonka z kukurydzy, tym bardziej podatna jest na wtórną fermentację. Skarmianie zagrzanych i spleśniałych kiszonek może być przyczyną występowania mastitis u krów. Do zakiszania kukurydzy zaleca się stosować dodatki mikrobiologiczne, które określa się ter- Tabela 6. Optymalna długość sieczki z kukurydzy (w mm) w zależności o zawartości suchej masy Zawartość suchej masy w całej roślinie (%) Zalecana długość sieczki (mm) do 30 do powyżej 35 6 Tabela 7. Prawidłowe rozdrobnienie kiszonki z kukurydzy Sito Wielkość otworu (mm) Udział w % Górne 19, Drugie 7, Trzecie 1, Podstawa 1 5 1(50) 17 Już 25 lat promujemy uprawę i wykorzystanie kukurydzy 43

44

45

46 minem inokulantów. Zawierają one w swoim składzie jeden lub kilka szczepów homo- lub heterofermentacyjnych bakterii kwasu mlekowego (np. Lactobacillus plantarum, Lactobacillus casei, Enterococcus faecium). Wprowadzone do zakiszanej zielonki bakterie kwasu mlekowego szybko zasiedlają środowisko i ograniczają rozwój bakterii niepożądanych. Ukierunkowują one proces fermentacji na powstawanie kwasu mlekowego. Oprócz kwasu mlekowego powstają również niewielkie ilości kwasu octowego, który ma wpływ na stabilność tlenową kiszonki. Zakiszanie kukurydzy Umiejętne napełnienie silosu zielonką lub formowanie pryzmy ma duży wpływ na przebieg procesu fermentacji. Szczególne znaczenie odgrywa tu dokładne ubicie czyli zagęszczenie zakiszanego surowca. Zielonka zwieziona do silosu lub na pryzmę powinna być rozrzucana równomiernymi warstwami i natychmiast ubijana. Najlepiej w tym celu wykorzystać najcięższe ciągniki kołowe, bez kół bliźniaczych. Dobrze jest zastosować dodatkowe obciążniki, by zwiększyć ich masę. Ugniatanie powinno trwać jeszcze przez 1 godzinę po zwiezieniu ostatniej przyczepy. Niestety ubijanie jest czynnikiem ograniczającym szybkość napełniania silosu lub formowania pryzmy, dlatego nie zawsze jest wykonywane dokładnie. Pozostawione reszki powietrza przedłużają proces zakiszania (spowalniają obniżanie ph zielonki), a to zwiększa straty składników pokarmowych. Na jakość ubicia wpływ ma nie tylko rodzaj ciągnika, ale również zawartość suchej masy w zielonce. Im zakiszany surowiec jest suchszy, tym jest bardziej sprężysty, a przez to gorzej go ubić. W tabeli 8 przedstawiono masę 1 m 3 kiszonki z całych roślin kukurydzy w zależności od zawartości suchej masy. Po dokładnym ubiciu, kiszonkę należy szczelnie okryć folią. Odcinając dostęp powietrza do zakiszanego surowca stwarza się warunki beztlenowe, konieczne do prawidłowego rozwoju bakterii fermentacji kwasu mlekowego. Dodatkowo folia zapobiega wnikaniu wody opadowej do kiszonki. Najlepiej gdy będą to dwie warstwy folii pierwsza cienka o grubości 0,04 mm, a następnie druga o grubości 0,2 mm. Dwie warstwy folii są niezbędne, aby zminimalizować straty powierzchniowe. Grubsza folia zbyt słabo przylega Tabela 8. Wpływ zawartości suchej masy w całych roślin kukurydzy na masę 1 m 3 kiszonki sporządzonej w silosie przejazdowym Sucha masa (%) Masa 1 m 3 kiszonki (kg) Ilość suchej masy w 1 m 3 (kg) do zakiszanej kukurydzy, dlatego warto stosować dwie warstwy folii. Całą powierzchnię folii należy dokładnie obciążyć zużytymi oponami, kostkami słomy lub workami wypełnionymi ziemią. Nie zaleca się obciążenia folii ziemią lub piaskiem, gdyż zachodzi niebezpieczeństwo zanieczyszczenia nimi kiszonki podczas wybierania. Jeśli nie ma innego wyjścia, należy dokładnie usuwać ziemię z kiszonki wraz z postępującym wybieraniem. Przed obciążeniem folii warto sprawdzić, czy nie została ona uszkodzona, a ewentualne dziury zakleić taśmą samoprzylepną. Również w trakcie przechowywania kiszonki należy na bieżąco kontrolować stan folii i w razie konieczności zaklejać uszkodzenia. W silosie przejazdowym należy tak ułożyć folię, aby woda opadowa mogła spływać za silos, a nie wsiąkać w kiszonkę. Przy okrywaniu pryzmy zaleca się wykopać rowek wzdłuż boków pryzmy, do którego wprowadza się folie i przysypuje ziemią. Tak należy zorganizować wszystkie prace związane z zakiszaniem (zbiór, zwózkę i ubijanie), aby zakończyć je w ciągu 3 dni. Zbytnie wydłużanie tego czasu powoduje niepotrzebne powiększanie strat. Wymiary zbiornika lub pryzmy (szerokość i wysokość) powinny być dostosowane do wielkości stada krów, a tym samym do potrzebnej ilości skarmianej kiszonki. Zaleca się by latem w ciągu tygodnia wybierać warstwę o grubości 2,5 metra. prof. zw. dr hab. Witold Podkówka, dr hab. Zbigniew Podkówka Uniwersytet Technologiczno-Przyrodniczy w Bydgoszczy numer czasopisma KUKURYDZA 1(50) 17

47 Kiszonka z kukurydzy w żywieniu bydła Współczesne zwierzęta gospodarskie, a zwłaszcza krowy mleczne, cechują się wysokim potencjałem genetycznym, co wymaga stosowania intensywnego żywienia. Dotyczy to głównie wysokiego zapotrzebowania energetycznego. Dlatego głównym składnikiem pasz objętościowych dawki pokarmowej jest kiszonka z kukurydzy. Zielonka czy kiszonka Kukurydza cechuje się inną dynamiką gromadzenia składników pokarmowych niż pozostałe rośliny pastewne. W pierwszym okresie wegetacji powstają wegetatywne części rośliny, do których zalicza się łodygę, liście i rdzeń kolby. Zawierają one prawie całą ilość włókna surowego, NDF i ADF (tab. 1), dlatego Tabela 1. Zawartość włókna i jego frakcji w poszczególnych częściach rośliny kukurydzy Część rośliny Włókna surowe (g/kg SM) NDF (g/kg SM) ADF (g/kg SM) Łodyga Liście Kolba z koszulkami Ziarno jej wartość pokarmowa jest niska. W drugiej połowie następuje intensywne gromadzenie łatwo przyswajalnych węglowodanów, głównie skrobi w ziarnie. Powoduje to zmianę struktury rośliny, gdyż wzrasta w plonie udział ziarna, a zmniejsza się proporcjonalnie udział bogatych we włókno łodyg, liści i rdzeni kolb. Dlatego u kukurydzy wzrasta wartość paszowa rośliny wraz ze wzrostem kolby (tab. 2). Skarmianie zielonki z kukurydzy, której ziarno nie zostało wypełnione skrobią, należy uznać za niecelowe, gdyż cechuje się ona niską Tabela 3. Dawki pokarmowe na bazie kiszonki z kukurydzy w zależności od wydajności Wydajność mleka FCM (kg/dzień) Procentowy udział w suchej masie dawki pokarmowej siano kiszonka kiszonka z kukurydzy pasza treściwa Tabela 2. Wpływ terminu zbioru zielonki z kukurydzy na udział kolby w suchej masie całej rośliny i wartość energetyczną Faza wegetacji Zawartość suchej masy (%) Udział kolby w suchej masie całej rośliny (%) Wartość energetyczna JPM (w 1 kg SM) NEL (MJ/kg SM) Mleczna 20,1 35,0 0,95 6,42 Mlecznowoskowa 25,1 42,9 1,00 6,77 Woskowa 29,5 49,4 1,12 7,59 Początek pełnej 36,2 55,9 1,02 7,02 wartością energetyczną. Dodatkowo duża zawartość wody w takiej zielonce ogranicza pobieranie paszy przez zwierzęta. Powoduje to, że nie jest ona w stanie pokryć potrzeb energetycznych bydła, a szczególnie wysoko wydajnych krów, co prowadzi do spadku produkcji mleka. Wartość pokarmowa kiszonki w porównaniu do zielonki, jest 10-30% wyższa, pomimo strat jakie zachodzą w procesie kiszenia. Wyższa wartość pokarmowa kiszonki wynika z procesu macerowania ziarniak, która zachodzi podczas fermentacji i składowania kiszonki. Powoduje to wzrost dostępności skrobi zawartej w ziarniaku kiszonki. Przedstawione powyżej fakty wskazują, że nie należy skarmiać zielonki kukurydzy, lecz w całości produkować z niej kiszonkę. Gospodarstwo powinno mieć tyle kiszonki by pokryć potrzeb pokarmowe zwierząt oraz dysponować pewną jej rezerwą. Najlepiej by rezerwa ta starczyła na dwa miesiące żywienia co stanowi 17% rocznego zapotrzebowania na kiszonkę. Skarmianie kiszonki krowami Kiszonka z całych roślin kukurydzy powinna być podstawową pasza objętościową dla krów mlecznych w pierwszych dwóch fazach laktacji. W żywieniu krów 1(50) 17 Już 25 lat promujemy uprawę i wykorzystanie kukurydzy 47

48 o wysokiej wydajności, 2/3 suchej masy dawki pasz objętościowych, powinna stanowić kiszonka z kukurydzy. W tabeli 3 podano przykładowe dawki pokarmowe na bazie kiszonki z kukurydzy w zależności od wydajności mleka. Zawartość suchej masy w kiszonce, ma wpływ na pobranie przez krowę tego składnika z dawki pokarmowej. Według norm francuskich wzrost zawartości suchej masy w kiszonce z 25 do 35%, uzyskany przez opóźnienie terminu zbioru, powodowało zwiększenie dobrowolne pobranie suchej masy o 4 kg. Pozwala to na wyprodukowanie o 7,5 kg mleka więcej (tab. 4). Można w ten sposób ograniczyć skarmianie pasz treściwych i obniżyć koszty produkcji mleka. Kiszonka z kukurydzy jest paszą bogatą w energię, zaś ubogą w białko, dlatego dawki pokarmowe z jej udziałem należy uzupełnić paszami białkowymi. Zaleca się w tym celu wykorzystać kiszonkę z lucerny lub mieszanki lucerny z trawami o wyższej zawartości suchej masy, młóto browarniane czy wysokobiałkowe pasze treściwe. Przykładowe dawki pokarmowe podano w tabeli 5. Tabela 4. Wpływ zawartości suchej masy w kiszonce i jej wartości energetycznej na dobrowolne pobranie suchej przez krowę oraz produkcję mleka Zawartość suchej masy (%) Tabela 5. Przykładowe dawki pokarmowe dla krowy o masie ciało 650 kg Dobrowolne pobranie suchej masy (kg) Produkcja mleka FCM (bez dodatku paszy treściwej) (kg) 20 10,5 9, ,5 12, ,0 15, ,5 20,0 Pasza Produkcja mleka (kg/dzień) (kg) Kiszonka kukurydzy Kiszonka z podsuszonej lucerny Kiszonka z podsuszonej trawy Mieszanka treściwa* 2,5 2,0 4,5 4,0 7,4 6,5 9,1 9,0 Mieszanka mineralna 0,1 0,1 0,1 0,1 0,1 0,1 0,1 0,1 * skład mieszanki treściwej: 20% śruta poekstrakcyjna sojowa, 40% śruta poekstrakcyjna rzepakowa, 40% otręby pszenne Tabela 7. Intensywny opas kiszonką z kukurydzy o zawartości 30% suchej masy Masa ciała (kg) Kiszonka z kukurydzy (kg) Pasza białkowa* (kg) Śruta zbożowa (kg) Mieszanka mineralna (kg) Dobowy przyrost masy ciała (kg) ,0 1,0 0,10 1, ,0 1,0 0,10 1, ,0 1,2 0,11 1, ,9 1,6 0,12 1, ,8 2,0 0,12 1,10 * zawartość białka 40% Tabela 6. Przykładowy skład miksu przy żywieniu w systemie TMR Komponent miksu Procentowy udział w suchej masie Kiszonka z kukurydzy (30% SM) 30 Sianokiszonka z lucerny z trawami (35% SM) 20 Poekstrakcyjna śruta rzepakowa 12 Poekstrakcyjna śruta sojowa (44% BO) 10 Kiszone ziarno kukurydzy 20 Suszone wysłodki buraczane 3 Megalac (dodatek tłuszczowy 1,25 Mieszanka mineralna 2,50 Słoma 1,25 Razem 100,0 1 kg TMR-u zawiera: 180 g białka ogólnego 160 g ADF 289 g NDF 0,95 JPM numer czasopisma KUKURYDZA 1(50) 17

49 Kiszonka z kukurydzy jest powszechnie stosowana w systemie żywienia krów w technologii TMR lub PMR (tab. 6). Przy stosowaniu tych systemów należy pamiętać, że wozy paszowe powodują dodatkowe rozdrobnienie kiszonki. W celu zapewnienia właściwej struktury paszy, pożądane jest dodawanie słomy w postaci sieczki. Zaleca się również stosowanie związków buforujących ph w żwaczu np. kwaśnego węglanu sodu. W przypadku krów o niższej wydajności lub w okresie zasuszenia stosowanie nadmiernych dawek kiszonki z kukurydzy powoduje otłuszczenie zwierząt. W tym przypadku należy ograniczyć udział kiszonki z tej rośliny w diecie. Ilość pobranej suchej masy z kiszonki z kukurydzy powinna wynosić maksymalnie 30% suchej masy pasz objętościowych. Dodatek do dawki pokarmowej krów zasuszonych kiszonki z kukurydzy korzystnie wpływa na rozwój brodawek i mikroflorę żwacza. Dobre efekty uzyskuje się przy stosowaniu kiszonki z kukurydzy do bilansowania potrzeb energetycznych krów w okresie żywienia pastwiskowego. Kiszonka w opasie bydła Kiszonka z całych roślin kukurydzy o zawartości 30-35% suchej masy oraz Tabela 8. Przykładowa dawka pokarmowa dla buhajków ras mlecznych opasanych intensywnie kiszonka z kukurydzy Masa ciała (kg) Pasza ilość paszy (kg/dzień) Kiszonka z kukurydzy Siano łąkowe 1,0 1,0 0,5 0,5 Mieszanka treściwa* 0,7 1,2 1,6 2,1 2,5 Poekstrakcyjna śruta rzepakowa 102 0,6 0,8 0,8 0,8 Przewidywane przyrosty (kg/dzień) 1,25 1,35 1,35 1,35 1,35 1,25 * skład: śruta pszenna 57,5%; otręby pszenne 24,5%; śruta sojowa poekstrakcyjna 15,0%; mieszanka mineralna 2,0%; kreda pastewna 1,0%. 1 kg mieszanki zawiera: 0,98 JPŻ; 164 g białka ogólnego; 113 g BTJN; 107 g BTJE; 6,9 P, 8,7 g Ca KoneserFAO 260 Wyborna kiszonka Kiszonka o harmonijnej woni i wyrazistym smaku, bogata w zawartość suchej masy ze szczepu roślin długo dojrzewających w polu i o bujnym wczesnym wigorze. Dzięki zharmonizowanemu udziałowi kolb i strawnych części rośliny, wybierana przez znawców i miłośników odmian kukurydzy w dobrym gatunku. Nowość Rejestracja 2015 r. Plon ogólny suchej masy: 102,5% wzorca Plon suchej masy kolb: 101,5% wzorca Zawartość suchej masy ogółem: 101,5% wzorca Zawartość suchej masy w kolbach: 102,3% wzorca Toleruje słabsze stanowiska! Wyniki doświadczeń rejestrowych COBORU - grupa średniopóźna

50 Tabela 9. Przykładowe dawki pokarmowe dla opasa Masa ciała (kg) Przyrost dzienny (kg) Kiszonka z kukurydzy (kg) Tabela 10. Przykładowe dawki pokarmowe dla cieląt i młodzieży Pasza Wiek w miesiącach Kiszonka z kukurydzy (30-35% SM) (kg) Siano (kg) Mieszanka treściwa (kg) 1,4 1,2 1,0 Mieszanka mineralna (kg) 0,04 0,06 0,08 0,8-0,9 JPŻ jest bardzo dobrą paszą w żywieniu opasów. W intensywnym opasie buhajków może być jedyną paszą objętościową, którą należy uzupełnić paszą białkową i mieszanką mineralną (tab. 7). Dla buhajków ras mlecznych w intensywnym opasie zaleca się skarmiać kiszonkę z niewielkim dodatkiem siana łąkowego oraz paszy treściwej. Można wówczas uzyskać dzienne przyrosty masy ciała na poziomie 1,25-1,35 kg (tab. 8). Dobre efekty opasu uzyskuje się przy skarmianiu kiszonki z kukurydzy oraz kiszonki Kiszonka z podsuszonej trawy (kg) Kiszonka z podsuszonej lucerny (kg) Mieszanka treściwa* (kg) 200 1, , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , ,8 * skład mieszanki treściwej: śruta poekstrakcyjna rzepakowa 50% i otręby pszenne 50% przewiędniętej z traw lub lucerny z dodatkiem mieszanki treściwej (tab. 9). Kiszonka w żywieniu cieląt żywieniu cieląt można stosować W kiszonkę z kukurydzy o zawartości suchej masy 30-35% i bardzo dobrej jakości. Kiszonka o zawartości poniżej 25% suchej masy nie powinna być podawana cielętom. W wieku 6-8 tygodni życia można rozpocząć podawanie kiszonki w niewielkich ilościach, by przyzwyczaić zwierzęta do tej paszy. W wieku 3 miesięcy w dawce może znajdować się od 1,5 do 2,0 kg kiszonki z kukurydzy. Kiszonkę sporządzoną z dodatkiem mocznika należy podawać cielętom z chwilą ukończenia 6 miesiąca życia. W tabeli 10 podano przykładowe dawki pokarmowe dla młodzieży zawierające kiszonkę z kukurydzy. prof. zw. dr hab. Witold Podkówka, dr hab. Zbigniew Podkówka Uniwersytet Technologiczno-Przyrodniczy w Bydgoszczy numer czasopisma KUKURYDZA 1(50) 17

51 Uroczystość w Szreniawie Z inicjatywy Towarzystwa Hipolita Cegielskiego oraz Zarządu Fundacji Kórnickiej w dniu 4 listopada 2016 roku odbyła się na terenie Muzeum Rolnictwa i Przemysłu Rolno-Spożywczego w Szreniawie uroczystość odsłonięcia tablicy pamiątkowej Pana inż. Wacława Waligóry. Inż. Wacław Waligóra był nietuzinkowym człowiekiem, rolnikiem o nieprzeciętnej wiedzy praktycznej i teoretycznej, wspaniałym organizatorem i inicjatorem wielu nowoczesnych rozwiązań w rolnictwie, współtwórcą organizacji systemu doradztwa rolniczego w Wielkopolsce na którym wzorowała się reszta kraju. Jako szef Okręgowego Przedsiębiorstwa Hodowli Zwierząt Zarodowych z pasją wdrażał nowoczesne rozwiązania techniczne i osiągnięcia hodowlane. Był człowiekiem zawsze życzliwym dla swoich pracowników, zawsze służącym radą. W swej bogatej karierze zawodowej zajmował wiele odpowiedzialnych funkcji kierowniczych, był między innymi V-ce Wojewodą Wielkopolskim odpowiedzialnym za sektor rolniczy. Był także współtwórcą oraz współzałożycielem Wielkopolskiego Związku Producentów Kukurydzy i jego V-ce prezesem Zarządu, obecnie Polskiego Związku Producentów Kukurydzy. Uroczystość odsłonięcia tablicy Pamiątkowej Inż. Wacława Waligóry odbyła się w 30 rocznicę Jego śmierci. Laudację wygłosił Prezes Zarządu Fundacji Kórnickiej Pan Kazimierz Grzesiak. W uroczystości wzięła udział rodzina oraz liczne grono wychowanków i współpracowników. Eugeniusz Piątek 1(50) 17 Już 25 lat promujemy uprawę i wykorzystanie kukurydzy 51

52 Dawne odmiany populacyjne źródłem bioróżnorodności w uprawie kukurydzy W ostatnich latach można zauważyć wyraźny wzrost zainteresowania uprawą dawnych odmian warzyw, owoców oraz roślin zbożowych. W wielu krajach (np.: USA, Wielka Brytania, Kanada) coraz prężniej rozwija się sektor lokalnych firm zajmujących się sprzedażą nasion dawnych odmian warzyw (tzw. heirloom seeds- dziedzictwo nasion). Jedną z głównych przyczyn powrotu do zapomnianych gatunków i odmian roślin uprawnych jest drastyczne zmniejszenie się różnorodności biologicznej dostępnego pokarmu roślinnego Zapomniane odmiany, niejednokrotnie mniej plenne od odmian współczesnych, posiadają szereg cech atrakcyjnych dla konsumentów wyjątkowy kształt, kolor, smak i zapach. Niewątpliwym atutem dawnych odmian jest również ich zróżnicowanie genetyczne, co wpływa na wzrost bioróżnorodności danej rośliny uprawnej. Dawne odmiany, wypierane przez plenniejsze odmiany nowoczesne, zanikają bezpowrotnie. Ochroną zasobów genetycznych roślin przed ich bezpowrotną utratą, zajmuje się Krajowe Centrum Roślinnych Zasobów Genowych w Radzikowie. W zasobach KCRZG znajduje się wiele dawnych odmian roślin uprawnych. Mogą one stanowić również źródło materiału roślinnego do ponownego wprowadzenia do uprawy jako odmiany regionalne. Zgodnie z definicją Ustawy o nasiennictwie (art.3 ust.1 pkt. 4) odmiana regionalna (odmiana dla zachowania bioróżnorodności) oznacza populację miejscową lub odmianę naturalnie przystosowaną do warunków lokalnych, zagrożoną postępującą z czasem utratą różnorodności genetycznej między populacjami i w obrębie populacji lub odmian tego samego gatunku lub ograniczeniem bazy genetycznej gatunku spowodowanym ingerencją człowieka lub zmianami warunków środowiskowych (erozja genetyczna) roślin rolniczych lub roślin warzywnych. Polskie prawodawstwo umożliwia rejestrację odmian regionalnych, a tym samym uprawę i wprowadzanie do obrotu ich materiału siewnego. W zasobach zgromadzonych w KCRZG znajduje się 1101 obiektów kukurydzy, w tym 16 dawnych polskich odmian populacyjnych kukurydzy. Odmiany te uprawiane były w Polsce w latach 50 i 60-tych ubiegłego wieku. Stanowią one niezwykle cenne dziedzictwo zarówno przyrodnicze jak również kulturowe polskiej wsi oraz hodowli, które należy ocalić od zapomnienia dla przyszłych pokoleń rolników i hodowców. Początki hodowli kukurydzy w Polsce związane były z pracami prowadzonymi na materiałach amerykańskich, z których po zaaklimatyzowaniu otrzymano pierwsze odmiany populacyjne. Za symboliczny początek hodowli odmian mieszańcowych kukurydzy w Polsce uważana jest rejestracja, w 1957 roku, pierwszego mieszańca odmianowego Wiel-Wi otrzymanego w wyniku krzyżowania odmian populacyjnych: Wielkopolanki i Wigoru. Dawne odmiany populacyjne kukurydzy reprezentują ogromne zróżnicowanie genotypowe i fenotypowe. Z uwagi na brak efektu spadku plonu w kolejnym pokoleniu (F 2 ) możliwa jest reprodukcja nasion w obrębie własnego gospodarstwa, co jest niewątpliwą zaletą tych odmian w przypadku uprawy w gospodarstwach ekologicznych. Ponadto dawne odmiany populacyjne uprawiane były w warunkach rolnictwa ekstensywnego, przez co są mniej wymagające pod względem warunków środowiskowych niż współczesne odmiany. Uprawiając stare odmiany populacyjne należy pamiętać o ich ograniczeniach. Odmiany populacyjne osiągają plony na poziomie 60% plonu odmian mieszańcowych. Rośliny odmian populacyjnych są niższe niż odmian mieszańcowych. Posiadają również mniejsze kolby. W przypadku uprawy na kiszonkę całkowity plon zielonej suchej masy stanowi ok. 55% plonu odmian mieszańcowych, przy zachowaniu dobrych parametrów żywieniowych. Poniżej przedstawiono krótkie charakterystyki wybranych odmian populacyjnych obecnych w kolekcji KCRZG, opracowane na podstawie informacji zawartych w książce Kukurydza autorstwa Tomasza Olbrychta i Władysława Nadwyczawskiego z 1956 roku: Wielkopolanka odmiana wyhodowana przez Zygmunta Tomaszewskiego i Aleksandrę Brodowską. Powstała w wyniku krzyżowania materiału wyjściowego Małopolanki z mieszańcem kukurydzy zwykłej pochodzenia amerykańskiego (W25 X 15). Hodowlę tej odmiany prowadzono numer czasopisma KUKURYDZA 1(50) 17

53 w Stacji Hodowlano-Badawczej w Przebędowie. Rośliny o wysokości cm. Kolba osadzona średniowysoko, stożkowata, średnio o rzędach, osadka gruba, biała. Ziarno żółte, typu flint. Masa 1000 ziaren (MTZ) g. Odmiana plenna, o krótkim okresie wegetacji, wynoszącym dni. Średnio wytrzymała na wiosenne przymrozki. Wigor odmiana wywodząca się z odmiany amerykańskiej Wisconsin 25, zaaklimatyzowanej przez Tomasza Olbrychta i Władysława Nadwyczawskiego. Hodowlą tej odmiany zajmowała się Stacja Hodowlano-Badawcza IHAR w Bąkowie. Łodyga wysoka, osadzenie kolby nad ziemią również wysokie. Ziarno płaskie, klinowate (typu dent), ułożone w rzędach. Barwa ziarna: żółtopomarańczowa. Odmiana wysokoplenna. Małopolanka odmiana wywodzi się z kukurydzy miejscowej, hodowla była prowadzona w Stacji Hodowlano-Badawczej w Smolicach, przez J. Deprę. Wpisana do Rejestru Odmian Oryginalnych w 1955 r. Łodyga średniowysoka ( cm), osadzenie kolb nad ziemią średniowysokie. Średnia liczba rzędów na kolbie: Ziarno owalne (flint), barwy żółtej, MTZ = g. Okres wegetacji dni. Odmiana średniowczesna. Dar Północy odmiana wyprowadzona z amerykańskiej odmiany North Western Dent. Hodowlą tej odmiany zajmowała się Stacja Hodowlano-Badawcza IHAR w Brudzyniu. Łodyga średniej wysokości, duża skłonność do krzewienia. Ziarno typu flint, ciemnoczerwone z żółtą koronką. Ze względu na ciekawe ubarwienie kolb odmiana ta może być traktowana jako odmiana ozdobna. Okres wegetacji dni. Odmiana średniowczesna. Przebędowska Biała została wyhodowana przez Z. Tomaszewskiego i A. Brodowską. Powstała przez aklimatyzowanie i krzyżowaniejako mieszaniec wieloliniowy (R-3 X 157) i (U-14 X 213). Odmiana plenna, średniowczesna. Okres wegetacji wynosi dni. Łodyga wysoka. Ziarna są lekko spłaszczone, barwy białej. Wawrzeńczyka odmiana miejscowa pochodząca ze wsi Wawrzeńczyce. Hodowla tej odmiany prowadzona była przez Hodowlę Nasion Czyżowskich. Łodyga średniowysoka cm. Kolba osadzona średnio wysoko, lekko stożkowa, długa, średnio o 10 rzędach. Ziarno typu flint, barwy żółtej, MTZ= g. Szyldecka odmiana wyselekcjonowana w Zakładzie Doświadczalnym w Poświętnem z bawarskiej odmiany Chiemageur. Hodowlę tej odmiany prowadziła Stacja Selekcji Roślin

54 CZSR w Szyldku. Roślina niska, posiadająca 8 międzywęźli, bardzo niskie osadzenie kolby nad ziemią. Okres wegetacji dni. Odmiana bardzo wczesna. Ziarno barwy żółtej, poprzecznie owalne, spłaszczone. Najczęściej występuje 8 rzędów ziaren. Czerwony koral odmiana wyhodowana przez T. Olbrychta i Władysława Nadwyczawskiego. Jest to podwójny mieszaniec czterech odmian pochodzenia amerykańskiego (North Western Dent x Golden Glow) i (Minnesota 13 Wisconsin 25). Hodowla prowadzona była w Stacji Hodowlano- Badawczej IHAR w Starym Oleśnie. Roślina o wysokości cm. Ziarniaki typu dent, barwy czerwonej, rzędów ziarna w kolbie. Kolby bardzo ozdobne. Odmiana średniowczesna, posiadająca dużą skłonność do krzewienia. Neal (prof. Neal) odmiana średniowczesna, pochodząca z amerykańskiej odmiany Wisconsin 216. Hodowlę prowadziła stacja Hodowlano-badawcza IHAR w Oleśnicy Małej. Prace nad dawnymi odmianami kukurydzy są jednym z elementów prac prowadzonych w ramach Programu Wieloletniego pt. Tworzenie na ukowych podstaw postępu biologicznego i ochrona roślinnych zasobów genowych źródłem innowacji wsparcia zrównoważonego rolnictwa oraz bezpieczeństwa żywnościowego kraju koordynowanego przez IHAR-PIB a finansowanego przez Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi: Zad 1.6 temat Celem tego tematu jest zwiększenie różnorodności roślin uprawnych poprzez upowszechnianie starych i miejscowych odmian gatunków roślin rolniczych oraz ochrony dzikich gatunków pokrewnych i roślin towarzyszących a także podnoszenie świadomości społeczeństwa poprzez edukację (szkolenia, wykłady, udział w imprezach branżowych, konferencjach) w zakresie znaczenia roślinnych zasobów genowych. W ramach tego tematu prowadzone są działania mające na celu wytypowanie dawnych i miejscowych odmian roślin rolniczych i gatunków roślin zielarskich w oparciu o istniejącą bazę danych oraz dane literaturowe, a także odmian mających znaczenie w rejonie ich pochodzenia, dla zachowania różnorodności roślin uprawnych oraz w celu ich reintrodukcji. Niewielkie ilości nasion dawnych odmian można bezpłatnie otrzymać poprzez stronę internetową: mgr Monika Żurek, dr Roman Warzecha Instytut Hodowli i Aklimatyzacji Roślin Państwowy Instytut Badawczy, Radzików Zakład Genetyki i Hodowli Roślin, Pracownia Kukurydzy i Pszenżyta Co należy wiedzieć o wierzbie Postępująca degradacja środowiska naturalnego oraz obawy o wyczerpanie zasobów paliw kopalnych są przyczyną zwiększonego zainteresowania biomasą roślin. Rozwój potencjału energetycznego Polski może zależeć od wykorzystania biomasy jako źródła energii. Wykorzystanie produktów roślinnych jako alternatywnego źródła energii, stworzyło szansę rozwoju nowego kierunku produkcji rolniczej. Zwrócono uwagę na możliwości produkcji biomasy przez uprawę wysokoplennych roślin zbieranych corocznie lub w tak zwanych krótkich rotacjach. Zwiększenie produkcji roślin przeznaczonych na biomasę, wymaga coraz większych powierzchni ich uprawy np. rzepaku, kukurydzy i zbóż. Powstają również stałe uprawy takie jak: wierzba wiciowa (Salix viminalis), ślazowiec pensylwański (Sida hermaphrodita), miskant olbrzymi (Miscanthus x giganteus) oraz trawy rodzime i introdukowane, a nawet rdest sachaliński (Reynoutria sachalinensis) i słonecznik bulwiasty (topinambur) (Helianthus tuberosus) (ostatnio zaliczane od roślin inwazyjnych) przewidziane są pod uprawę na jednym stanowisku przez 15, a nawet 20 lat. Taka uprawa w monokulturze bez podstawowych czynności uprawowych stwarza idealne warunki do rozwoju szkodników, zarówno glebowych jak i nalistnych czy łodygowych. Z wyżej wymienionych roślin wieloletnich tylko wierzba koszykarska jest uprawiana w Polsce od lat i specyficzne dla niej szkodniki dobrze są poznane. Podatność lub odporność roślin uprawnych na porażenie przez agrofagi jest jednym z istotnych warunków uzyskiwania plonów o odpowiednich numer czasopisma KUKURYDZA 1(50) 17

55 parametrach ilościowych i jakościowych. Jednocześnie zalecanie do uprawy odmian odpornych pozwala na ograniczenie stosowania środków ochrony roślin co jest korzystne dla środowiska naturalnego. Dnia 23 sierpnia 2001 roku po raz pierwszy zostały sformułowane przez Sejm deklaracje na temat rozwoju odnawialnych źródeł energii w Polsce. Następnie 4 stycznia 2005 roku opracowany został na szczeblu rządowym dokument pt. Polityka energetyczna w Polsce do roku 2025, a 28 marca 2006 roku Strategia rozwoju elektroenergetyki. Minister Gospodarki dnia 1 lipca 2005 roku zatwierdził rozporządzenie dotyczące polityki energetycznej w Polsce do roku 2025 (Monitor Polski, MP 2005/42/562). Zgodnie z tym rozporządzeniem głównym składnikiem odnawialnych źródeł energii jest energia pozyskiwana z biomasy. Wieloletnia tradycja stosowania węgla jako głównego paliwa energetycznego, a także stosowane w przeszłości dotacje do energetyki i niskie ceny tradycyjnych nośników energii znacznie utrudniały zastosowanie energii ze źródeł odnawialnych w Polsce. W traktacie akcesyjnym o przystąpieniu do Unii Europejskiej Polska zadeklarowała wzrost udziału odnawialnych źródeł energii w produkcji energii elektrycznej do 7,5% w roku 2010 i do 14% w roku Sprostanie wymogom Dyrektywy UE 2009/28/EC wymagać będzie od Polski zwiększenia areału wieloletnich upraw energetycznych do ok. 1 mln ha do roku W ramach wdrażania alternatywnej produkcji rolnej do zakładania plantacji z uprawami roślin energetycznych można wykorzystać gleby mało urodzajne, a nawet skażone przez przemysł. Agroenergetyka powinna stać się nowym kierunkiem w polskim rolnictwie, który pozwoli ograniczyć skalę wykorzystania tradycyjnych paliw kopalnych (węgla, koksu), przyczyniając się do zwiększenia środków finansowych w społecznościach lokalnych. Prognoza IMBER (Instytut Budownictwa, Mechanizacji i Elektryfikacji Rolnictwa) przewiduje, że do 2020 roku udział odnawialnych źródeł energii w bilansie energetycznym polskiej wsi i rolnictwa wzrośnie do 21,3%, a więc do poziomu zapewniającego ponad 14% OZE w całym bilansie energetycznym kraju. Obecnie w związku z malejącą liczbą nasadzeń wierzb dziko rosnących przy ciekach wodnych i wiejskich drogach szacuje się powierzchnię uprawy tego gatunku na 10 do 15 tysięcy hektarów. W Polsce do gatunku najbardziej obiecującego pod tym względem należy wierzba wiciowa (Salix viminalis L.). Wierzbę cechuje łatwość hodowli oraz zdolność do ponownego odrastania pędów po wielokrotnych zbiorach. Plantacje wierzby stanowią rezerwuar dla entomofauny zarówno szkodliwej, jak i pożytecznej. Owady żerujące na dużych obszarach upraw wieloletnich mają bardzo dogodne warunki do rozwoju. Żerująca na tych stanowiskach pożyteczna entomofauna naziemna i lotna skutecznie może ograniczać populację szkodników. Jednak uprawa w monokulturze, bez jakichkolwiek zabiegów ochronnych może sprzyjać wzmożonej gradacji różnych szkodników, które żerując na dużych obszarach upraw wieloletnich mają bardzo dogodne warunki rozwoju. Przy bardzo silnej gradacji szkodników występujące na plantacji owady drapieżne nie są w stanie ograniczyć ich rozwoju. Zaobserwowane istotne różnice w żerowaniu szkodników na poszczególnych odmianach i klonach wierzby przeznaczonej na cele energetyczne mają duże znaczenie praktyczne, ponieważ umożliwiają plantatorom wybór odmian najsłabiej uszkadzanych przez szkodniki. Wierzby są roślinami dwupiennymi o obłych pędach, pojedynczych liściach, niekiedy zaopatrzonych w przylistki. Są to krzewy lub drzewa, rzadziej drobne krzewinki. Rozdzielnopłciowe kwiaty o prostej budowie są zebrane w kotkowate kwiatostany. Kwiaty są pozbawione okwiatu. Zarówno słupek jak i pręciki posiadają u nasady gruczoły miodnikowe. Owoc stanowi wielonasienna torebka wypełniona bezbielmowymi i opatrzonymi puchem nasionami. Systematyka rodzaju Salix przysparza botanikom wiele problemów, między innymi ze względu na tworzenie przez wierzby mieszańców międzygatunkowych oraz tendencję do powielania liczby chromosomów. Badania nad ujednoliceniem systematyki wierzb są prowadzone na całym świecie. Wierzba hodowana na cele energetyczne w obrębie rodzaju Salix spp. charakteryzuje się szerokim zakresem genetycznej różnorodności. Według badaczy istnieje około 450 gatunków wierzby różniących się od siebie pokrojem, dynamiką wzrostu, morfologią liści oraz odpornością na szkodniki i choroby. Aby znaleźć najlepiej 1(50) 17 Już 25 lat promujemy uprawę i wykorzystanie kukurydzy 55

56 plonujące odmiany przeprowadzono cały szereg badań. W praktyce rolniczej odporność roślin na roślinożercę przejawia się jako zdolność danej odmiany do wytwarzania większego i lepszego jakościowo plonu w porównaniu z inną odmianą rozwijającą się przy tej samej liczebności populacji szkodnika. Różnorodność gatunkowa wierzb jest bardzo ważna przy ich typowaniu do zakładania i rozpowszechniania w systemach upraw wierzby w krótkich rotacjach oraz gwarancji powodzenia upraw. Główne badania dotyczące hodowli Salix viminalis i innych gatunków wierzb hodowanych na cele energetyczne miały miejsce w Szwecji oraz Wielkiej Brytanii. W Polsce badania w tym zakresie były prowadzone w kilku ośrodkach naukowych. Największe pod tym względem efekty mają naukowcy z Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego, którzy wyhodowali szereg odmian wierzb plonujących lepiej od dotychczas znanych. Wspomniani badacze wskazali także na zróżnicowaną efektywność ekonomiczną uprawy nowych odmian w zależności od systemów gospodarowania i jakości gleb. Stwierdzono duże zróżnicowanie plonowania porównywanych genotypów wierzby w zależności od warunków siedliskowych. Uzyskane przez nich wyniki badań wskazują, że w praktyce na plantacjach produkcyjnych należy zalecać wysadzanie 2-3 klonów wierzby. Warunki siedliskowe nierozerwalnie wiążą się z przydatnością gruntów i gospodarką wodną w uprawie wierzby. Wierzbę zaliczamy do gatunków roślin wodolubnych. W naturze gatunek ten najczęściej występuje w pobliżu cieków wodnych i na stanowiskach zalewowych. Dobrze rośnie na terenach wilgotnych, a brak odpowiedniej ilości wody znacząco hamuje przyrosty biomasy. Porównując wskaźnik efektywności wykorzystania wody przez wierzbę hodowaną na cele energetyczne zauważono, że potrafi ona znacznie lepiej gospodarować dostępnymi zasobami wody niż rośliny tradycyjne. Ilość wody potrzebnej do swobodnego rozwoju wierzby jest wysoka, jednak ilość produkowanej biomasy kilkakrotnie przekracza plony biomasy innych roślin. Najważniejszą czynnością przy zakładaniu planacji wierzby na cele energetyczne jest prawidłowe przygotowanie gleby i regulacja zachwaszczenia. Zbadano wpływ herbicydów na młode rośliny wierzby w pięciu systemach chemicznej regulacji zachwaszczenia. Okazało się, że na polach chronionych herbicydami przyrost biomasy był większy w stosunku do poletek kontrolnych (nie traktowanych herbicydami) i wahał się od 21 do 45%. Skład florystyczny na nowo powstałych plantacjach wierzby zależy głównie od dwóch czynników: siedliska oraz przedplonu. W literaturze fachowej spotyka się niewiele opracowań dotyczących samych zbiorowisk roślinnych towarzyszących uprawom roślin nierolniczych przeznaczonych na cele energetyczne. Wyjątkiem są jedynie opracowania dotyczące plantacji wierzby, których zbiorowiska w dużym stopniu zostały poznane. Na plantacjach nowo założonych dominowały chwasty jednoroczne, natomiast na starych chwasty wieloletnie. Ważną sprawą, na którą należy zwrócić uwagę przy produkcyjnych plantacjach wierzby jest wpływ uprawy tej rośliny na środowisko glebowe. Wykazano jednak, że na plantacjach wierzby wiciowej nawożonych małymi dawkami azotu lub nie nawożonych, niebezpieczeństwo strat azotu mineralnego do środowiska jest znikome. Podsumowując należy stwierdzić bardzo duże zróżnicowanie w żerowaniu szkodników na poszczególnych klonach i odmianach wierzby. W obrębie przebadanych 70 klonów i odmian wierzby nie znaleziono żadnej całkowicie odpornej naagrofagi. Najwyższą odpornością charakteryzowały się polskie klony mieszańcowe takie jak: 1013, 1130 i 1135, natomiast najbardziej podatne były odmiany: Tur, Wodtur, Oltur, Koltur, Activa, Marcel, Anki, Christina, Orm, Jordis i Doris. Również, wysoka zawartość salicylanów w tkankach wierzb w bardzo dużym stopniu wpływa na ograniczenie żerowania różnych owadów. W przebadanych wierzbach najwyższy poziom salicylanów zawierały hybrydy z Salix purpura. Były to klony 1130 i 1135 wytypowane wcześniej jako najsłabiej uszkadzane. Bardzo istotny wpływ na żerowanie owadów mają opady atmosferyczne. Efektywnym, naturalnym regulatorem liczebności szkodników, okazały się również wiosenne przymrozki. Ze względu na intensywny wzrost i rozwój wierzby, chemiczne zabiegi insektycydami są zalecane tylko na plantacjach matecznych bądź na młodych jednorocznych odrostach. Z przeprowadzonych badań wynika, że insektycydy zawierające w swoim składzie esfenwalerat lub diazynon numer czasopisma KUKURYDZA 1(50) 17

57 jako substancje czynne mogą być skuteczne w ograniczaniu gradacji szkodników. Jednocześnie zaznaczyć należy brak na rynku jakichkolwiek preparatów ochrony roślin zalecanych przez Instytut Ochrony Roślin-PIB do ochrony wierzby. Dlatego do przeprowadzenia jednorazowego koniecznego zabiegu należy wystąpić do Ministerstwa Rolnictwa z wnioskiem o zgodę na wykonanie oprysku incydentalnego. Najlepsze efekty w chemicznym zwalczaniu szkodników uzyskano po nalocie pierwszego pokolenia, tuż przed złożeniem jaj przez samice. Autorka zatem sugeruje nie chemiczną metodę ochrony wierzby polegającą na sadzeniu mieszanki roślin o różnych genotypach i hybrydów. Odporność odmianowa roślin może wpływać odmiennie na poszczególne parametry rozwoju populacji szkodnika. dr Katarzyna Nijak Instytut Ochrony Roślin Państwowy Instytut Badawczy Poznań KUKURYDZA RGT BABEXX RGT AFIXX RGT CHROMIXX RGT CONEXXION RGT FEROXXY RGT MULTIPLEXX tel.: ragt_pl@ragt.fr 1(50) 17 Już 25 lat promujemy uprawę i wykorzystanie kukurydzy 57

58 Informacje PZPK Po niekorzystnym dla uprawy kukurydzy roku 2015 szacowano znaczny spadek powierzchni jej zasiewów na 2016 r. Jednak styczniowe mrozy spowodowały znaczne straty w uprawach ozimin i konieczność wykonania przesiewów szczególnie w rejonie Pomorza, Kujaw i Warmii i Mazur. Szacowano, że w wyniku przesiewów pod kukurydzę przeznaczono około 100 tys. ha. W minionym roku wczesna wiosna spowodowała wcześniejsze rozpoczęcie siewów kukurydzy jednak majowe chłody i brak opadów spowodował spowolnienie we wzroście kukurydzy. Kolejne miesiące pomimo pewnych się, że łączny zbiór ziarna przy plonie 68 dt/ha wyniesie około 4 mln ton. Aby zagospodarować tą ilość ziarna według analizy przeprowadzonej przez PZPK należy przeznaczyć 55% na paszę, 10% na produkcję bioetanolu, 20% na eksport, 5% na cele konsumpcyjne oraz 10% przeznaczyć na rezerwę. Ta wielkość zbiorów ziarna zapewnia pełne pokrycie potrzeb rynku krajowego na ziarno kukurydzy bez dodatkowego importu. Dodatkowy import ziarna który ma miejsce skutkuje obniżeniem się cen skupu i trudnościami w sprzedaży ziarna kukurydzy produkowanego w kraju. Do realizacji programu działania Związku organizowane są od 31 lat polowe spotkania z producentami kukurydzy pod hasłem Dnia Kukurydzy, które w nadchodzącym roku zaplanowane zostały w dniach: Data Miejsce pokazu Zakład Doświadczalny Osiny, IUNG Puławy-PIB, woj. lubelskie Podlaski Ośrodek Doradztwa Rolniczego Szepietowo, woj. podlaskie Ośrodek Hodowli Zarodowej Osięciny, woj. kujawsko-pomorskie wahań w temperaturze ale w skutek dość licznych opadów (często intensywnych) korzystnie oddziaływały na rozwój kukurydzy. Wykorzystując dobre warunki pogodowe większość plantacji kukurydzy uzyskała prawidłowy rozwój zarówno ten wegetatywny jak i prawidłowy rozwój kolb przy dobrym ich zaziarnieniu. Dalszy przebieg warunków pogodowych to bezdeszczowe dni od połowy sierpnia do końca września, które są powodem szybkiego zasychania roślin kukurydzy zwłaszcza na słabych glebach. Opisany przebieg warunków pogody roku 2016 spowodował przyspieszone dojrzewanie ziarna kukurydzy, umożliwił nieco przyspieszenie zbioru często przy rekordowo niskiej wilgotności ziarna (np. 18% wody). Szacowane plony roku minionego średnie w kraju określa się na poziomie 68 dt/ha suchego ziarna co nie znaczy, że nie padały także rekordy w plonach ziarna. Widać to w niektórych doświadczeniach prowadzonych przez Związek a które przedstawiamy w artykule wstępnym. Według szacunku PZPK i potwierdzonym przez innych uczestników rynku kukurydzianego powierzchnia ogólna zasianej kukurydzy w 2016 r. wynosiła około 1130 tys ha. z podziałem na 600 tys. ha przeznaczonych na zbiór całych roślin oraz 530 tys ha. na zbiór ziarna. Przewiduje Pod patronatem Związku zorganizowany zostanie w MHR oddział Kobierzyce Labirynt Kukurydziany, którego głównym celem jest popularyzacja kukurydzy jako rośliny wykorzystywanej w przetwórstwie rolno-spożywczym. Otwarcie Labiryntu dla zwiedzających planowane jest na 5 września i trwać będzie przez cały miesiąc. W ramach współpracy Związku i za pośrednictwem Federacji Związków Branżowych złożone zostały zapytania do Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi na które otrzymaliśmy odpowiedź z treścią otrzymanych odpowiedzi pragniemy podzielić się z członkami Związku oraz naszymi czytelnikami. Zapytanie 1 Czy jest możliwe zaliczanie do obszarów proekologicznych EFA w ramach programu zazielenienia plantacji kukurydzy zbieranej na ziarno, po których pozostawiono resztki pożniwne tak jak mogą to robić rolnicy np. we Francji Odpowiedź: Zazielenienie, czyli płatność z tytułu praktyk rolniczych korzystnych dla klimatu i środowiska, jest od 2015 r. obowiązkowym elementem numer czasopisma KUKURYDZA 1(50) 17

59 płatności bezpośrednich (zgodnie z art rozporządzenia (UE) nr 1307/2013). Zazielenienie obejmuje następujące praktyki: dywersyfikację upraw, utrzymanie trwałych użytków zielonych (TUZ),.utrzymanie obszarów proekologicznych (obszarów EFA). Jednocześnie możliwa jest realizacja ww. praktyk poprzez praktyki równoważne, objęte zobowiązaniami w ramach PROW albo tzw. systemem certyfikacji środowiskowej, zatwierdzonymi przez Komisję Europejską. Według posiadanych przez resort rolnictwa informacji, uprawy kukurydzy są uwzględniane w praktykach równoważnych w ramach certyfikacji środowiskowej we Francji i w Portugalii. We Francji praktyka równoważna do dywersyfikacji upraw polega na tym, że gospodarstwa, w których ponad 75% gruntów ornych (GO) stanowi uprawa kukurydzy, są zobowiązane wysiać pokrywę zieloną na wszystkich GO najpóźniej w ciągu 15 dni od zbioru kukurydzy; pokrywa ta musi zostać utrzymana co najmniej do dnia 1 lutego następnego roku. Wykonanie praktyki równoważnej jest kontrolowane (administracyjnie i na miejscu) przez specjalnie do tego wyznaczoną urzędowo jednostkę certyfikującą w okresie między 15 listopada i 1 lutego. W Portugalii praktyka równoważna do dywersyfikacji upraw, polegająca na utrzymaniu zimowej pokrywy glebowej na wszystkich GO, dotyczy gospodarstw powyżej 10 ha GO specjalizujących się w produkcji kukurydzy i pomidorów (>75% GO). Praktyka obejmuje obowiązek wysiewu upraw do 31 października lub do 15 dni od zbioru kukurydzy lub pomidorów. Utrzymanie pokrywy glebowej obowiązuje co do zasady na całkowitej powierzchni GO w gospodarstwie, a jej zbiór lub wprowadzenie do gleby (jednakże bez zastosowania głębokiej orki) jest dopuszczalne od 15 marca. Dozwolone jest koszenie pokrywy glebowej na paszę pod warunkiem, że nie ma to niekorzystne- 1(50) 17 Już 25 lat promujemy uprawę i wykorzystanie kukurydzy 59

60 go wpływu na jej utrzymanie. Aby ww. praktyka została uznana za praktykę równoważną w ramach zazielenienia, rolnik musi mieć podpisaną umowę z jednostką certyfikującą w ramach systemu certyfikacji środowiskowej, która przeprowadza kontrole administracyjne i na miejscu: w 100% przypadków w 1 roku uczestnictwa i w przynajmniej 33% przypadków w kolejnych latach. Niezależnie od tego, co najmniej 5% rolników korzystających z systemu certyfikacji środowiskowej podlega kontroli przez agencję płatniczą. Należy zauważyć, że powołanie się na przykład Francji jako uzasadnienie postulatu zaliczenia plantacji kukurydzy zbieranej na ziarno, po których pozostawiono nie zaorane resztki pożniwne (tzw. mulcz) do obszarów proekologicznych wydaje się nieuzasadnione. We Francji, zgodnie z przedstawioną informacją, realizacji zazielenienia nie służy mulcz pozostawiony po kukurydzy, a międzyplony wysiane po jej zbiorze i utrzymywane do dnia 1 lutego następnego roku. Jest to praktyka równoważna do dywersyfikacji upraw, a nie element EFA. Jednocześnie należy zaznaczyć, że plantacje kukurydzy na ziarno z nie zaoranymi resztkami pożniwnymi nie mogą być zaliczone do obszarów proekologicznych, ponieważ mulcz nie jest objęty wspólnotową listą obszarów EFA. Jednocześnie należy wyjaśnić, że Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi wystąpiło z prośbą o ocenę postulatu do Instytutu Uprawy Nawożenia i Gleboznawstwa. Instytut w swojej odpowiedzi zwrócił uwagę, że praktyka pozostawienia na polu bez przyorania resztek pożniwnych (mulczu) po kukurydzy zbieranej na ziarno na ogół jest powszechnie stosowana i nie wykracza poza standardowe podejście realizowane w ramach dobrej kultury rolnej. Wynika to z tego, że zbiór kukurydzy na ziarno prowadzony jest późną jesienią, co warunkuje wysoką wilgotność biomasy, w związku z tym jej pozyskanie i przechowywanie jest nieuzasadnione ze względów produkcyjnych i ekonomicznych. Jednocześnie Instytut zauważył, że praktyki równoważne do praktyk zazielenienia wymagają realizacji działań wykraczających poza standardowe podejście wynikające z zasad dobrej praktyki rolniczej. W świetle powyższej argumentacji Instytut wyraził opinię, że plantacje kukurydzy zbieranej na ziarno, po których pozostawiono nie zaorane resztki pożniwne, nie powinny być pozostawione. Proponowane rozwiązania Zgodnie z oceną wewnętrzną przedstawioną powyżej, plantacje kukurydzy zbieranej na ziarno, po których pozostawiono nie zaorane resztki pożniwne (tzw. mulcz), w kontekście przepisów w zakresie zazielenienia, nie mogą zostać zaliczone do obszarów proekologicznych. Zapytanie 2 Zobowiązanie ARiMR do ewidencji powierzchni zasiewów podstawowych roślin uprawnych w celu uwiarygodnienia danych do szacowania plonów dla różnych podmiotów gospodarczych? Odpowiedź: Obowiązujący obecnie sposób deklarowania działek rolnych we wniosku o przyznanie płatności w ramach systemów wsparcia bezpośredniego związany jest ściśle z definicją działki rolnej. Zgodnie z art. 67 ust. 4 lit. a rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 1306/2013 z dnia 17 grudnia 2013 r. działka rolna oznacza zwarty obszar gruntu, zadeklarowany przez jednego rolnika i obejmujący nie więcej niż jedną grupę upraw; jednak w przypadku gdy w kontekście rozporządzenia (UE) nr 1307/2013 wymagana jest oddzielna deklaracja użytkowania pewnego obszaru w ramach grupy upraw, działka rolna podlega w razie konieczności dalszemu Wyznaczeniu na podstawie tego konkretnego użytkowania; państwa członkowskie mogą ustanowić dodatkowe kryteria dalszego wyznaczania działki rolnej. Jednocześnie od roku 2015 obowiązują nowe zasady przyznawania wsparcia bezpośredniego, które zostały uregulowane w rozporządzeniu Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 1307/2013. Między innymi zaczęła obowiązywać nowa forma płatności bezpośrednich płatności za praktyki rolnicze korzystne dla klimatu i środowiska (tzw. zazielenienie). Płatność ta ma charakter obowiązkowy i jest realizowana przez: dywersyfikację upraw, utrzymanie trwałych użytków zielonych oraz utrzymanie obszarów proekologicznych. W związku z koniecznością przestrzegania przez rolników obowiązku dywersyfikacji upraw, do której zobowiązane są gospodarstwa od 10 ha gruntów ornych (art. 44 ust. 4 rozporządzenia numer czasopisma KUKURYDZA 1(50) 17

61 1307/2013, w nowym systemie płatności obszarowych konieczne jest deklarowanie we wniosku oddzielnie poszczególnych upraw z podaniem ich rodzaju. Gospodarstwa, w których występuje od 10 do 30 ha gruntów ornych zobowiązane są do posiadania co najmniej 2 różnych upraw na gruntach ornych, natomiast gospodarstwa o powierzchni powyżej 30 ha gruntów ornych obowiązane są do posiadania przynajmniej 3 różnych upraw. W związku z przygotowaniem do nowego okresu programowania na lata oraz podjętymi przez ARiMR pracami nad budową nowego systemu do obsługi płatności bezpośrednich, w Ministerstwie Rolnictwa i Rozwoju Wsi rozważana była możliwość zmiany sposobu deklarowania działek rolnych z uwzględnieniem poszczególnych upraw. Niemniej jednak zdecydowano o pozostaniu przy dotychczasowym sposobie deklaracji, tj. utrzymaniu działki rolnej z grupą upraw i wskazywaniu we wniosku rodzaju uprawy tylko w przypadku rolników objętych obowiązkiem dywersyfikacji. Utrzymanie deklaracji działek rolnych z grupą upraw, zamiast działek z jedną uprawą umożliwia rolnikom zadeklarowanie powierzchni, które w innych okolicznościach nie spełniałyby minimalnej wielkości działki, wynoszącej 0,1 ha. Dzięki takiemu rozwiązaniu, rolnicy mają możliwość zadeklarowania większej powierzchni gruntów rolnych w gospodarstwie, co wiąże się z możliwością otrzymania wyższej kwoty płatności. Za utrzymaniem deklaracji działek rolnych z grupą upraw przemawiają poniższe argumenty: rolnicy przyzwyczajeni są do obecnie obowiązującego sposobu deklarowania działek rolnych; uwzględnienie znacznej powierzchni (ok. 600 tys. ha) samych tylko ogródków przydomowych; bardziej czytelny załącznik graficzny; wysoki poziom stabilności danych 80% wniosków nie ulega zmianie; ze względu na małą liczbę zmian, wnioski gotowe do personalizacji na kolejny rok; niewielka liczba modyfikacji wniosków przez pracowników BP ARiMR, co stwarza mniejsze ryzyko błędów podczas kontroli administracyjnej, a co za tym idzie, skrócony czas obsługi wniosków. Wadą omawianego podejścia jest brak szczegółowych danych dotyczących upraw, w tym dla badań statystycznych. Należy jednak zaznaczyć, że gromadzenie danych na potrzeby statystyczne nie należy do celów płatności bezpośrednich. Na podstawie doświadczeń MRiRW oraz informacji sygnalizowanych przez ARiMR, można wskazać, iż zmiana sposobu deklarowania działek rolnych m.in.: zwiększy ryzyko błędów popełnianych przez rolników; wydłuży czas kontroli administracyjnej. Zapytanie 3 Podjęcie działań w celu zmniejszenia populacji dzików m.in. w kontekście szerzenia ASF? Odpowiedź: W Polsce dotychczas odnotowano 113 przypadków afrykańskiego pomoru świń u dzików oraz 23 ogniska tej choroby u świń. Obszary objęte restrykcjami obejmują obecnie województwo podlaskie, mazowieckie i lubelskie. Celem zwalczenia choroby podjęto szereg działań dążących do ograniczenia ryzyka dalszego rozprzestrzeniania się choroby w głąb kraju. Konsekwentnie realizowana w Polsce strategia zwalczania ASF, w tym również działania podejmowane we współpracy z Ministrem Środowiska, w celu umiejętnego zarządzania populacją dzików, szczególnie we wschodnich regionach Polski, przynoszą właściwe efekty. Niezależnie od powyższego w dniu 25 lutego br. weszło w życie rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 19 lutego 2016 r. w sprawie zarządzenia odstrzału sanitarnego dzików. Na jego podstawie cały czas jest realizowany odstrzał sanitarny dzików na obszarach wskazanych w załączniku do ww. rozporządzenia. Ostrzału sanitarny realizują myśliwi na podstawie umów zawartych pomiędzy właściwymi miejscowo powiatowymi lekarzami weterynarii oraz zarządcami i dzierżawcami obwodów łowieckich. Tusze dzików pozyskiwane w wyniku odstrzału sanitarnego są przeznaczone do produkcji mięsa na użytek własny lub są utylizowane. Do odstrzału sanitarnego zaplanowanych zostało 7740 sztuk dzików, na dzień 10 października 1(50) 17 Już 25 lat promujemy uprawę i wykorzystanie kukurydzy 61

62 2016 r. odstrzelono 5870 sztuk dzików, co stanowi 75,84% założonego planu. Równocześnie Zarząd Główny PZŁ, wydał zarządzenie nr 9/2016 z dnia 7 września 2016 r., którym obliguje Łowczych Okręgowych Polskiego Związku Łowieckiego do podjęcia natychmiastowych działań zwierzających do zwiększenia pozyskania łowieckiego dzika na terenie całego kraju w bieżącym roku gospodarczym i zmniejszenia docelowego zagęszczenia populacji tego gatunku do wielkości 0,5 osobnika/km 2 na rok łowiecki 2017/2018 oraz w wieloletnich łowieckich planach hodowlanych na lata Ponadto zarządzeniem nr 107 Prezesa Rady Ministrów z 11 sierpnia 2016 r., w Ministerstwie Rolnictwa i Rozwoju Wsi został powołany Międzyresortowy Zespół do spraw łagodzenia skutków związanych z wystąpieniem przypadków afrykańskiego pomoru świń. Powołanie Zespołu wynika z potrzeby analizy skutków społeczno- -ekonomicznych związanych z występowaniem przypadków afrykańskiego pomoru świń na terytorium Polski. Zespół przygotowuje propozycje działań wszystkich służb w celu wzmocnienia kontroli przemieszczania świń i produktów pochodzenia zwierzęcego pozyskanych od świń, a także miejsc sprzedaży i obrotu tymi produktami. Wypracowuje także rozwiązania dotyczące zapobiegania nielegalnemu wwozowi świń i produktów pochodzenia zwierzęcego z państw trzecich oraz wsparcia monitorowania i zwalczania ASF u dzików. Jednocześnie zgodnie z rozporządzeniem Rady Ministrów z dnia 26 września 2016 r. w sprawie ustanowienia Pełnomocnika Rządu do spraw działań związanych z wystąpieniem afrykańskiego pomoru świń na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej (DZ. U. poz. 1546), sekretarz stanu w Ministerstwie Rolnictwa i Rozwoju Wsi Pan Jacek Bogucki wyznaczony został do pełnienia funkcji ww. Pełnomocnika, który skoordynuje działania prowadzone w związku z ASF. W dniu 23 września 2016 r. Sejm RP uchwalił ustawę o zmianie niektórych ustaw w celu ułatwienia zwalczania chorób zakaźnych zwierząt, która została opublikowana 3 października 2016 r. (Dz. U. poz. 1605). Rozwiązania zawarte w ustawie usprawnią działania Inspekcji Weterynaryjnej i pomogą w walce z chorobami zakaźnymi zwierząt, w szczególności z afrykańskim pomorem świń. Zostały między innymi określone w sposób wyraźny środki zwalczania chorób zakaźnych zwierząt, które powinny być stosowane w przypadku zwalczania takich chorób u zwierząt wolno żyjących oraz rozszerzono obowiązki podmiotów prowadzących gospodarkę łowiecką lub osób wykonujących polowanie. Zwiększono również kompetencje powiatowego lekarza weterynarii. Eugeniusz Piątek Dyr. Biura Zarządu numer czasopisma KUKURYDZA 1(50) 17

63 KOSMICZNA MOC EURALIS TROPICAL DENT ES ASTEROID FAO: 240 ES CONSTELLATION FAO: 240 ES ZORION FAO: ES METEORIT FAO: Sprawdź wyniki PDO grupy średniowczesnej: