Emisja rtęci z energetycznego spalania węgla

Transkrypt

1 From the SelectedWorks of Robert Oleniacz June 1, 2004 Emisja rtęci z energetycznego spalania węgla Marian Mazur Przemysław Szczygłowski Robert Oleniacz Janusz Dańko Available at:

2 EMISJA RTĘCI Z ENERGETYCZNEGO SPALANIA WĘGLA Marian MAZUR, Przemysław SZCZYGŁOWSKI, Robert OLENIACZ Akademia Górniczo-Hutnicza, Wydział Geodezji Górniczej i Inżynierii Środowiska, Zakład Kształtowania i Ochrony Środowiska, Al. Mickiewicza 30, Kraków Janusz DAŃKO Elektrociepłownia Kraków S.A. w Krakowie STRESZCZENIE W pracy przedstawiono wyniki badań emisji rtęci z kotła typu OP-430 w Elektrociepłowni Kraków S.A. Badania przeprowadzono podczas spalania różnych węgli oraz dla zmiennych wydajności kotła. Oprócz badań emisji rtęci w fazie gazowej i stałej określono również zawartość rtęci w spalanym węglu, powstałym żużlu oraz pyłach zatrzymanych w elektrofiltrach. W ten sposób możliwa była weryfikacja wielkości emisji w oparciu o sporządzony dla analizowanego procesu spalania przybliżony bilans rtęci. 1. Wprowadzenie Wśród krajów Unii Europejskiej Polska emituje do powietrza największe ilości rtęci. W roku 2001 emisja rtęci wynosiła ponad 23 Mg, z czego 10,2 Mg pochodziło z procesów spalania węgla w sektorze produkcji energii [1]. Stawia to nasz kraj na pierwszym miejscu w Europie z 26,6 % udziałem w emisji rtęci [2]. Na drugim miejscu pod względem wielkości emisji znajduje się Hiszpania (14%), kolejne miejsca zajmują: Niemcy (13,7%), Francja (5,4%) i Czechy (4,5%). Zasadniczą przyczyną tak wysokiej emisji rtęci do powietrza jest struktura zużycia nośników energii pierwotnej polegająca na dominacji paliw stałych w produkcji energii elektrycznej i cieplnej. Rtęć zaliczana jest do jednego z najbardziej toksycznych metali ciężkich, co powoduje, iż ograniczenie jej emisji do powietrza należy zaliczyć do działań bardzo ważnych z punku widzenia ochrony środowiska. Problem emisji rtęci stał się na tyle istotny, iż aktualnie prowadzone są konsultacje w krajach Unii Europejskiej w celu opracowania wspólnej strategii jej ograniczenia oraz wprowadzenia limitów jej emisji do powietrza. 2. Metodyka badań Celem badań było określenie emisji i dystrybucji rtęci w procesie spalania węgla w jednym z kotłów energetycznych zainstalowanych w Elektrociepłowni Kraków S.A. w Krakowie. Był to kocioł parowy typu OP-430 pyłowy, z naturalną cyrkulacją wody w parowniku oraz odprowadzeniem żużla w stanie stałym. Węgiel przygotowany przez cztery młyny węglowe (pierścieniowo-kulowe) spalany był w czterech palnikach szczelinowych pracujących w układzie narożnikowym. Nad każdym z palników zabudowano po cztery dysze OFA. System oczyszczania spalin unoszonych z badanego kotła oparty jest na dwóch elektrofiltrach trójstrefowych odpylających spaliny odprowadzane dwoma kanałami. Całość prac badawczych została podzielona na trzy serie, odpowiadające trzem różnym rodzajom węgla (tabela 1), po trzy testy pomiarowe, odpowiadające trzem różnym wydajnościom kotła: średniej (80%), minimalnej (65%) i maksymalnej (95%). W skład każdego testu wchodziło oznaczenie koncentracji rtęci zawartej w fazie gazowej (emitowanej do powietrza),

3 196 w pyle emitowanym wraz z gazami odlotowymi, w spalanym węglu, w pyle zatrzymanym w elektrofiltrach oraz w żużlu [3]. Tabela 1. Ważniejsze średnie parametry paliw spalanych w trakcie badań Parametr Jednostka I seria pomiarowa (węgiel dotychczasowy) II seria pomiarowa (węgiel niskozasiarczony) III seria pomiarowa (węgiel dolny graniczny) Wartość opałowa MJ/kg 22,0 28,9 21,1 Zawartość popiołu % 21,0 5,2 21,0 Zawartość wilgoci % 9,9 5,4 10,2 Substancja palna % 69,0 89,4 68,8 Zawartość siarki % 0,66 0,44 0,67 Zawartość rtęci całkowitej w pobranych próbkach stałych (węgiel, żużel, pył zatrzymany w elektrofiltrach i pył emitowany do powietrza zatrzymany w separatorze pyłomierza) oraz w próbkach ciekłych (rtęć w fazie gazowej zatrzymana w roztworze pochłaniającym) oznaczana była za pomocą analizatora rtęci AMA 254 (producent: ALTEC, Czechy), pracującym na zasadzie spektrometrii absorpcji atomowej. Analizator ten pozwala na szybką analizę rtęci w próbkach stałych i ciekłych bez wcześniejszego przygotowania próbki (mineralizacja itp.). Pobory próbek pyłowych ze spalin za elektrofiltrami prowadzone były zgodnie z Polską Normą [4], z wykorzystaniem pyłomierzy przemysłowych typu PGZ-0,5 100 z separacją wewnętrzną (pobór na kwarcowym filtrze płaskim) [5]. Pobór próbek gazowych rtęci ze spalin odbywał się za pomocą zestawu, składającego się z sondy aspiracyjnej, filtra z włókna szklanego (usunięcie fazy stałej), połączonych szeregowo płuczek z roztworem pochłaniającym oraz aspiratora typu ASP-2 (ZAM, Kęty), zasysającego spaliny ze stałą prędkością ok. 50 dm 3 /h. W charakterze roztworu pochłaniającego, zgodnie z Polską Normą [6], stosowano roztwór: 2% m/m KMnO 4 / 10% m/m H 2 SO 4 (pochłanianie rtęci całkowitej). Oznaczony ładunek rtęci zatrzymany w poszczególnych płuczkach był sumowany. W obliczeniach wielkości emisji do powietrza wykorzystano informacje o średnich strumieniach objętości spalin odprowadzanych do powietrza, określonych dla poszczególnych okresów pomiarowych [5]. Stężenia w spalinach rtęci niesionej wraz z pyłem (w fazie stałej) określono w oparciu o zmierzoną zawartość rtęci w pyle emitowanym do powietrza oraz określone dla danej serii pomiarowej średnie stężenie pyłu w spalinach za elektrofiltrem. Strumienie masy rtęci wprowadzanej wraz z węglem do paleniska, odprowadzanej wraz z żużlem i pyłem zatrzymanym w elektrofiltrach oraz emitowanej do powietrza wraz ze spalinami (w fazie gazowej i stałej) obliczono z wykorzystaniem informacji o średnich (dla poszczególnych okresów pomiarowych) strumieniach masy spalanego węgla, odprowadzanego żużla, pyłu zatrzymanego w elektrofiltrach oraz ilości emitowanych spalin. 3. Wyniki badań W celu realizacji zaplanowanych badań dla każdej serii pomiarowej przeprowadzono dziewięć jednogodzinnych poborów prób gazowych oraz pobory próbek węgla, żużla, pyłu zatrzymanego w elektrofiltrach oraz pyłu emitowanego do powietrza zgodnie z ustalonym harmonogramem. Wyniki oznaczeń zawartości rtęci w pobranych próbkach stałych (wyrażonych w ppb, tj. w ng/g próbki) przedstawiono w tabelach 2-4. W tabelach 5-7 zamieszczono z kolei uzyskane w wyniku przeprowadzonych pomiarów stężeń rtęci w gazach odlotowych

4 197 (emitowanych do powietrza) z wyszczególnieniem fazy stałej, gazowej i rtęci ogółem. Dodatkowo wszystkie tabele zawierają wartości średnie stężeń dla poszczególnych wydajności kotła oraz dla całej serii pomiarowej (spalanego paliwa). Tablica 2. Wyniki oznaczeń zawartości rtęci w próbkach stałych pobranych podczas I serii pomiarowej (węgiel dotychczasowy) Średnia zawartość rtęci [ppb] pył zatrzymany pył emitowany kotła węgiel żużel w elektrofiltrach do powietrza 80 % % % średnia Tablica 3. Wyniki oznaczeń zawartości rtęci w próbkach stałych pobranych podczas II serii pomiarowej (węgiel niskozasiarczony) Średnia zawartość rtęci [ppb] pył zatrzymany pył emitowany kotła węgiel żużel w elektrofiltrach do powietrza 80 % % % średnia Tablica 4. Wyniki oznaczeń zawartości rtęci w próbkach stałych pobranych podczas III serii pomiarowej (węgiel dolny graniczny) Średnia zawartość rtęci [ppb] pył zatrzymany pył emitowany kotła węgiel żużel w elektrofiltrach do powietrza 80 % % % średnia Tablica 5. Średnie stężenia rtęci w gazach emitowanych do powietrza otrzymane dla różnych wydajności kotła podczas I serii pomiarowej (węgiel dotychczasowy) kotła Średnie stężenie Hg w gazach odlotowych faza gazowa faza stała ogółem [ g/m 3 ]* [ g/m 3 ]** [ g/m 3 ]* [ g/m 3 ]** [ g/m 3 ]* [ g/m 3 ]** 80 % 7,28 8,63 0,008 0,009 7,29 8,64 65 % 7,50 8,78 0,005 0,006 7,51 8,79 95 % 7,22 8,48 0,011 0,013 7,23 8,49 średnia 7,33 8,63 0,008 0,010 7,34 8,64 * - w gazie suchym w warunkach odniesienia: temperatura 273 K, ciśnienie 101,3 kpa ** - w gazie suchym w warunkach odniesienia: temperatura 273 K, ciśnienie 101,3 kpa, 6 % O 2

5 198 Tablica 6. Średnie stężenia rtęci w gazach emitowanych do powietrza otrzymane dla różnych wydajności kotła podczas II serii pomiarowej (węgiel niskozasiarczony) kotła Średnie stężenie Hg w gazach odlotowych faza gazowa faza stała ogółem [ g/m 3 ]* [ g/m 3 ]** [ g/m 3 ]* [ g/m 3 ]** [ g/m 3 ]* [ g/m 3 ]** 80 % 1,54 1,81 0,016 0,019 1,56 1,83 65 % 1,46 1,70 0,011 0,013 1,47 1,71 95 % 1,48 1,72 0,043 0,050 1,52 1,77 średnia 1,49 1,74 0,026 0,030 1,52 1,77 * - w gazie suchym w warunkach odniesienia: temperatura 273 K, ciśnienie 101,3 kpa ** - w gazie suchym w warunkach odniesienia: temperatura 273 K, ciśnienie 101,3 kpa, 6 % O 2 Tablica 7. Średnie stężenia rtęci w gazach emitowanych do powietrza otrzymane dla różnych wydajności kotła podczas III serii pomiarowej (węgiel dolny graniczny) kotła Średnie stężenie Hg w gazach odlotowych faza gazowa faza stała ogółem [ g/m 3 ]* [ g/m 3 ]** [ g/m 3 ]* [ g/m 3 ]** [ g/m 3 ]* [ g/m 3 ]** 80 % 4,76 5,31 0,012 0,013 4,77 5,32 65 % 3,68 4,30 0,012 0,014 3,69 4,31 95 % 3,99 4,58 0,059 0,068 4,05 4,65 średnia 4,14 4,76 0,030 0,035 4,17 4,80 * - w gazie suchym w warunkach odniesienia: temperatura 273 K, ciśnienie 101,3 kpa ** - w gazie suchym w warunkach odniesienia: temperatura 273 K, ciśnienie 101,3 kpa, 6 % O 2 4. Omówienie wyników badań Koncentracja rtęci w węglu oraz niektórych produktach spalania była bardzo zmienna. Najwyższą zawartością rtęci charakteryzował się węgiel dotychczasowy (I seria pomiarowa), jej średnia koncentracja wynosiła tutaj 138 ppb. Natomiast węgiel niskozasiarczony (II seria pomiarowa) zawierał najmniej rtęci (rzędu 45 ppb). Rtęć w spalanych węglach występowała zatem w zakresie typowym dla polskich węgli [7], choć znane są też dane literaturowe, podające tę zawartość na znacznie wyższym poziomie (rzędu ppb) [8]. Podczas przeprowadzonych analiz odnotowano wprawdzie znaczny rozrzut uzyskanych wyników dla próbek tego samego rodzaju węgla (pobranych w różnych godzinach, w tym też dla różnych naważek tej samej zmielonej próbki), co może wskazywać na występowanie niejednorodności węgla pod względem zawartości rtęci. Maksymalne koncentracje rtęci w analizowanych próbkach węgla (węgiel dotychczasowy) oscylowały jednak wokół wartości 200 ppb. Zawartość rtęci w żużlu dla wszystkich serii pomiarowych nie przekraczała kilku ppb. Maksymalna koncentracja rtęci w żużlu (6 ppb) wystąpiła podczas I serii pomiarowej, w której spalano węgiel dotychczasowy, charakteryzujący się największą zawartością rtęci. Średnia zawartość rtęci dla żużla w II i III serii pomiarowej wyniosła 1 ppb, a dla pierwszej 3 ppb. Koncentracje rtęci w pyle zatrzymanym w elektrofiltrach oraz w pyle emitowanym do powietrza z pozoru nie są proporcjonalne do zawartości rtęci w spalanym węglu (porównując np. węgiel niskosiarkowy z węglem dotychczasowym lub dolnym granicznym), ale wynika to ze zdecydowanie mniejszej zawartości popiołu w węglu niskosiarkowym. Po wyrażeniu tej

6 199 zawartości w przeliczeniu na popiół suchy, uzyskuje się już zbliżone koncentracje rtęci w popiele zawartym w węglu i popiele lotnym unoszonym wraz ze spalinami (rys. 1). Zawartość Hg [ppb] I II III Nr serii pomiarowej węgiel węgiel (w przeliczeniu na popiół suchy) pył zatrzymany w elektrofiltrach pył emitowany Rys. 1. Porównanie średnich zawartości rtęci w próbkach stałych uzyskanych dla poszczególnych serii pomiarowych Największa zawartość rtęci wystąpiła w pyle pochodzącym ze spalania węgla niskozasiarczonego. Średnia koncentracja rtęci w pyle zatrzymanym w elektrofiltrach wynosiła 775 ppb, natomiast w pyle zawartym w gazach odlotowych 467 ppb. Najmniejsze stężenia zanotowano dla węgla dolnego granicznego (zawartość w pyle zatrzymanym w elektrofiltrach wyniosła 223 ppb, a w pyle zawartym w gazach odlotowych 156 ppb). Zaobserwowano wyraźny spadek średniej zawartości rtęci w pyle emitowanym do atmosfery w stosunku do pyłu zatrzymanego w elektrofiltrach, który wahał się od ok. 19% w wypadku spalania węgla dotychczasowego do ok. 40 % w wypadku spalania węgla niskozasiarczonego. Oznacza to, że w stosowanych elektrofiltrach z nieco większą skutecznością zatrzymywane są frakcje pyłu wzbogacone w rtęć (najprawdopodobniej frakcje drobniejsze, o większej powierzchni właściwej, w wypadku, których intensyfikują się procesy adsorpcji i kondensacji par rtęci). Otrzymane stężenia rtęci w spalinach emitowanych do powietrza skorelowane są z zawartością rtęci w spalanym węglu. Największe stężenia rtęci ogółem (łącznie w fazie stałej i gazowej) uzyskano podczas spalania węgla dotychczasowego (wartość średnia ok. 8,8 g/m 3 u przy 6% O 2 ), najmniejsze zaś dla węgla niskozasiarczonego (wartość średnia ok. 1,8 g/m 3 u przy 6% O 2 ). Obliczone minimalne, maksymalnie oraz średnie wartości wskaźników emisji rtęci w odniesieniu do ilości spalanego węgla przedstawiono w tabeli 8. Podane wartości określono w oparciu o średnie wskaźniki obliczone dla trzech badanych wydajności kotła. Największy średni wskaźnik emisji rtęci w fazie gazowej i rtęci ogółem zanotowano dla węgla dotychczasowego, a najmniejszy dla węgla niskozasiarczonego. Najwyższa emisja Hg w fazie stałej wystąpiła z kolei dla węgla niskozasiarczonego, a najniższa dla węgla dotychczasowego. Informacje o przychodach i rozchodach rtęci otrzymanych dla poszczególnych serii pomiarowych oraz wydajności kotła, a także różnice bilansowe (pomiędzy przychodem a rozchodem) zamieszczono z kolei w tabeli 9. Strumień rtęci pochodzący ze spalanego węgla rozchodzi się w postaci rtęci zawartej w żużlu, pyle zatrzymanym w elektrofiltrach oraz spalinach odprowadzanych do powietrza (w fazie gazowej i stałej). Jak wynika z przeprowadzonych badań, średni udział rtęci zawartej w żużlu w stosunku do całości rozchodu wahał się od

7 200 ok. 0,02% dla węgla niskozasiarczonego do ok. 0,06% dla węgla dotychczasowego. Rtęć zatrzymana w pyle zatrzymanym w elektrofiltrach stanowiła od ok. 49% (węgiel dolny graniczny) do ok. 58 % (węgiel niskozasiarczony) ogólnego rozchodu rtęci. Pozostała część rtęci odprowadzana była do powietrza wraz ze spalinami (głównie w fazie gazowej). Średnia ilość rtęci emitowana w fazie gazowej w stosunku do całości rozchodu wahała się od ok. 41% dla węgla niskozasiarczonego do ok. 51% dla węgla granicznego dolnego. Niewielka część rozchodu przypadała na pył zawarty w spalinach za elektrofiltrami (od ok. 0,06% dla węgla dotychczasowego do ok. 0,70% dla węgla niskozasiarczonego). Tablica 8. Wskaźniki emisji rtęci dla poszczególnych rodzajów spalanego węgla Wartość Wskaźnik emisji [g/mg węgla] Hg faza gazowa Hg faza stała Hg ogółem Węgiel dotychczasowy: min. 0,0741 0, ,0742 maks. 0,0785 0, ,0786 średnia 0,0757 0, ,0757 Węgiel niskozasiarczony: min. 0,0183 0, ,0185 maks. 0,0199 0, ,0205 średnia 0,0193 0, ,0196 Węgiel graniczny dolny: min. 0,0373 0, ,0377 maks. 0,0452 0, ,0453 średnia 0,0400 0, ,0403 Tabela 9. Bilans rtęci dla poszczególnych serii pomiarowych i wydajności kotła I II III Nr serii pomiarowej kotła [%] Rozchód Przychód Spaliny za Pył zatrzymany (węgiel) Ogółem Żużel elektrofiltrami [%]* w elektrofiltrach [g/h] [g/h] [%]* Faza Faza [%]* gazowa stała 80 6,04 5,77 0,05 43,5 56,4 0,06-4,5 65 4,99 6,02 0,15 52,7 47,1 0,03 20,7 95 7,30 8,49 0,01 53,9 46,1 0,07 16,3 śr. 6,11 6,82 0,06 50,9 49,0 0,06 11,5 Różnica bilansowa [%]** 80 1,60 1,75 0,04 59,9 39,6 0,42 9,3 65 1,28 1,55 0,04 66,2 33,6 0,25 21,3 95 1,79 1,58 0,01 48,3 50,3 1,46-12,1 śr. 1,56 1,63 0,02 58,4 40,9 0,70 4,7 80 3,59 3,86 0,03 43,6 56,2 0,14 7,6 65 2,88 3,18 0,03 54,3 45,5 0,15 10,6 95 4,37 4,19 0,04 47,0 52,2 0,77-4,2 śr. 3,61 3,78 0,04 48,6 51,0 0,37 4,8 * - w stosunku do całkowitej ilości rtęci wychodzącej z procesu ** - odniesiona do całkowitej ilości rtęci wchodzącej do procesu

8 201 Uzyskane rezultaty badań różnią się od danych literaturowych w odniesieniu do stopni dystrybucji rtęci do poszczególnych produktów spalania. Różnica dotyczy głównie stopnia zatrzymania rtęci w odpylaczach elektrostatycznych, który dla procesów spalania węgla utrzymuje się zwykle na poziomie ok. 1/3 całkowitego rozchodu rtęci (przy średniej temperaturze spalin w elektrofiltrze ok. 140 o C) [7]. Jak wynika z przeprowadzonych badań, w EC Kraków S.A. przy zbliżonym zakresie temperatur pracy elektrofiltrów zatrzymywane w nich były znacznie większe ilości rtęci (od ok. 43 do 66% całkowitej ilości rtęci wyprowadzanej z procesu). Wiadomo jednak, że o ilości rtęci występującej przed elektrofiltrem w fazie stałej może decydować wiele czynników, w tym ilość rtęci unoszonej z paleniska w fazie stałej, jak również intensywność adsorpcji i kondensacji par rtęci i jej związków oraz ich zestalania się i osadzania na cząstkach pyłów jeszcze przed elektrofiltrami, co z kolei jest uzależnione nie tylko od temperatury spalin na odcinku od kotła do elektrofiltru, ale także od długości tego odcinka, rodzaju związków rtęci występujących w postaci par, składu ziarnowego popiołu lotnego unoszonego z paleniska, zawartości części palnych w tym popiele itp. Pomimo zachowania dużej dbałości o przeprowadzenie badań w podobny sposób dla poszczególnych serii pomiarowych, zbilansowanie przychodu i rozchodu rtęci w analizowanym procesie przyniosło nie do końca zadowalające efekty, do czego z pewnością przyczyniło się szereg czynników. Najważniejsze z nich to: zbyt mała (a tym samym mało reprezentatywna) liczba analizowanych próbek stałych, zwłaszcza węgla (w przeciwieństwie do próbek pobieranych z fazy gazowej były to próbki chwilowe), duża rozpiętość uzyskiwanych wyników zawartości rtęci w węglu oraz oczywiście ograniczona dokładność przeprowadzonych pomiarów (towarzysząca zwłaszcza poborom niektórych próbek oraz pomiarom strumieni węgla i produktów spalania). Spowodowało to trudności w zamknięciu bilansu rtęci (różnica bilansowa wahała się w granicach od 12,1 do +21,3% w odniesieniu do strumienia masy rtęci pochodzącej ze spalanego węgla), przez co należy go traktować jako szacunkowy. Wnioski 1. Rtęć wnoszona do procesu spalania z węglem jest w nim rozdzielana na wszystkie produkty, takie jak: żużel, popiół lotny oraz faza gazowa, w podobnych proporcjach bez względu na rodzaj spalanego węgla i obciążenie kotła. Emisja rtęci do powietrza stanowiła od ok. 34 do 56% całkowitego rozchodu rtęci. Pozostała część rtęci była zatrzymywana głównie w elektrofiltrach, a niewielka jej ilość (0,01 0,15%) pozostawała w żużlu. 2. Otrzymany wskaźnik emisji rtęci zmieniał się w szerokim zakresie w zależności od rodzaju użytego paliwa i wnosił on od ok. 0,020 g/mg węgla w wypadku spalania węgla o średniej zawartości rtęci 45 ppb, do ok. 0,076 g/mg węgla w wypadku spalania węgla o średniej zawartości rtęci 138 ppb. Zdecydowana większość emitowanej rtęci (rzędu 97,3 99,9 %) występowała w fazie gazowej. W zależności od rodzaju spalanego węgla średnie stężenia rtęci w tej fazie były rzędu 1,7 8,6 g/m 3 u (przy 6% O 2 ), podczas gdy średnie stężenia rtęci w fazie stałej rzędu 0,010 0,035 g/m 3 u (przy 6% O 2 ). 3. Zawartość rtęci w pyłach (zarówno zatrzymanych w elektrofiltrach, jak i emitowanych do atmosfery) była od kilku do kilkunastu razy wyższa od zawartości rtęci w spalanym węglu (jednak porównywalna do zawartości rtęci odniesionej do samego popiołu zawartego w węglu). Zaobserwowano ponadto niższą (średnio o ok. 30%) zawartość rtęci w pyle emitowanym do powietrza niż w pyle zatrzymanym w elektrofiltrach. Przeprowadzone badania były współfinansowane przez Elektrociepłownię Kraków S.A. oraz KBN (umowa nr ).

9 202 Literatura 1. Ochrona Środowiska Informacje i opracowania statystyczne. Główny Urząd Statystyczny, Warszawa Consultation Document Development of an EU Mercury Strategy Invitation to Comment. Commission of the European Communities. Brussels, march Badania dystrybucji rtęci w procesie spalania węgla w kotle energetycznym OP-430 w Elektrociepłowni Kraków S.A. Praca zbiorowa pod kierunkiem M. Mazura. AGH, Wydział Geodezji Górniczej i Inżynierii Środowiska, Zakład Kształtowania i Ochrony Środowiska. Kraków, grudzień 2003 (praca niepublikowana) 4. PN-Z (grudzień 1994). Ochrona czystości powietrza. Badania zawartości pyłu. Pomiar stężenia i strumienia masy pyłu metodą grawimetryczną 5. Sprawozdanie z pomiarów emisji zanieczyszczeń spalin i oceny pracy kotła OP-430 nr 4 przy spalaniu trzech rodzajów węgla w Elektrociepłowni Kraków S.A. ZPBE ENERGO- POMIAR Sp. z o.o. Gliwice, styczeń 2004 (praca niepublikowana) 6. PN-EN (wrzesień 2002). Jakość powietrza Emisja ze źródeł stacjonarnych Manualna metoda oznaczania stężenia rtęci całkowitej 7. Integrated Pollution Prevention and Control (IPPC), Draft Reference Document on Best Available Techniques for Large Combustion Plants, Draft March European Commission, Directorate-General JRC, Joint Research Centre, Institute for Prospective Technological Studies (Seville), Technologies for Sustainable Development European IPPC Bureau 8. Capri A.: Mercury from combustion sources: A Review of the chemical species emitted and their transport in the atmosphere. Water, Air and Soil Pollution, 1997, Vol. 98, nr 3, MERCURY EMISSION FROM COAL COMBUSTION IN A LARGE COMBUSTION PLANT In the paper, some results of the measurement of mercury emission from OP-430 boiler working in the Combustion Plant Kraków S.A. are presented. The tests were carried out during combustion of various coals and changeable the boiler efficiency. Apart from investigation of mercury emission to the atmosphere (in gaseous and solid phase), total mercury concentration in coal, bottom ash and dust collected in electrostatic precipitators were analysed as well. Thus emission amount could be verified by means of the approximate mercury balance performed for the coal combustion process.