PROCEDURA KARNA REPETYTORIUM. Anna Dyl Krzysztof Dyl Katarzyna Miętkowska Andrzej Tokarz 2. WYDANIE

Transkrypt

1

2 PROCEDURA KARNA REPETYTORIUM 2. WYDANIE Anna Dyl Krzysztof Dyl Katarzyna Miętkowska Andrzej Tokarz Warszawa 2012

3 SPIS TREŚCI Wykaz skrótów 13 Od autorów 15 I. REPETYTORIUM 17 Rozdział 1 Zasady procesowe Uwagi ogólne Podział naczelnych zasad procesu karnego Zasady abstrakcyjne i konkretne Zasady-dyrektywy i zasady-reguły Zasady prawnie zdefiniowane i zasady prawnie niezdefiniowane Zasady konstytucyjne i zasady pozakonstytucyjne Naczelne zasady pierwszego i drugiego stopnia Systematyka naczelnych zasad procesu karnego Omówienie zasad procesowych Zasada prawdy materialnej Zasada obiektywizmu Zasada udziału czynnika społecznego w procesie karnym Zasada domniemania niewinności Zasada swobodnej oceny dowodów Zasada bezpośredniości Zasada ustności Zasada skargowości Zasada ścigania z urzędu Zasada kontradyktoryjności i inkwizycyjności Zasada legalizmu Zasada prawa do obrony Zasada publiczności (jawności) Zasada kontroli procesu Zasada uczciwego procesu Zasada prawa do sądu Zasada niezależności sądów i niezawisłości sędziów Zasada koncentracji procesu 38 5

4 Zasada wychowawczego oddziaływania postępowania karnego Zasada ne bis in idem 39 Rozdział 2 Postępowanie przygotowawcze Uwagi ogólne Cele postępowania przygotowawczego Etapy postępowania przygotowawczego Czynności sądowe w postępowaniu przygotowawczym Wszczęcie postępowania Uwagi wprowadzające Czynności sprawdzające, dochodzenie w niezbędnym zakresie Śledztwo Dochodzenie Uwagi wprowadzające Organy prowadzące dochodzenie Przebieg dochodzenia Nadzór prokuratora w postępowaniu przygotowawczym Zakończenie postępowania przygotowawczego 61 Akt oskarżenia Środki przymusu Uwagi wprowadzające Zatrzymanie Środki zapobiegawcze Uwagi wprowadzające Poręczenie Dozór policji Nakazy i zakazy określonego postępowania Zakaz opuszczania kraju Tymczasowe aresztowanie Poszukiwanie oskarżonego i list gończy List żelazny Zabezpieczenie majątkowe Kary porządkowe Policja sesyjna 94 Rozdział 3 Postępowanie przed sądem I instancji Czynności procesowe Orzeczenia Formalne wymogi postanowienia Formalne wymogi zarządzenia i polecenia Terminy 99 Przywrócenie terminu zawitego, art. 126 k.p.k Zasady doręczeń 101 Doręczenia w drodze pomocy prawnej 103 6

5 Odtworzenie akt Międzynarodowa pomoc prawna Właściwość sądu Uwagi ogólne Właściwość miejscowa Uwagi wprowadzające Delegacja właściwości miejscowej ze względu na ekonomię procesową, art. 36 k.p.k Delegacja właściwości miejscowej ze względu na dobro wymiaru sprawiedliwości, art. 37 k.p.k Spór kompetencyjny o właściwość miejscową, art k.p.k Właściwość rzeczowa 109 Delegacja właściwości rzeczowej ze względu na szczególną wagę lub zawiłość sprawy, art k.p.k Łączność spraw z uwagi na osobę sprawcy lub czyn Właściwość funkcjonalna Skład sądu Strony, uczestnicy i inne podmioty procesu karnego Uwagi wprowadzające Oskarżyciel publiczny Pokrzywdzony Oskarżyciel posiłkowy Uwagi wprowadzające Oskarżyciel posiłkowy uboczny Oskarżyciel posiłkowy subsydiarny Oskarżyciel prywatny Powód cywilny Oskarżony Podmiot z art. 416 k.p.k Obrońcy i pełnomocnicy Rzecznicy interesu społecznego Kontrola formalna aktu oskarżenia Uwagi ogólne Kryteria kontroli formalnej aktu oskarżenia Zwrot sprawy oskarżycielowi w celu usunięcia braków formalnych, art. 337 k.p.k Rozstrzygnięcia zapadające przed rozprawą główną lub bez jej przeprowadzania Uwagi ogólne Zasady orzekania na posiedzeniu Zwrot sprawy do postępowania przygotowawczego, art. 345 k.p.k Warunkowe umorzenie postępowania przed rozprawą, art k.p.k Rozpoznanie wniosku o zastosowanie środków zabezpieczających, art. 324 k.p.k

6 3.7. Rozprawa główna Uwagi ogólne Zasady przebiegu rozprawy Wyznaczenie składu sądu Kolejność zabierania głosu Protokół Jawność procesu karnego Uwagi ogólne Jawność rozprawy głównej Wyłączenie jawności zewnętrznej rozprawy głównej Ograniczenia jawności wewnętrznej rozprawy głównej 151 Dostęp do akt sprawy, art. 156 k.p.k Przewód sądowy Postępowanie dowodowe Uwagi ogólne Sędzia delegowany, sąd wezwany Ujawnienie dowodów bez ich przeprowadzenia Przesłuchanie świadka Opinia biegłego Uwagi wprowadzające Opinia w przedmiocie zdrowia psychicznego oskarżonego Tłumacz, specjalista Uzyskanie danych osobopoznawczych Przeszukanie i zatrzymanie rzeczy Kontrola i utrwalanie rozmów Inne rodzaje dowodów Wyrokowanie Uwagi ogólne Głosy stron Narada i głosowanie Wyrok Uwagi wprowadzające Wymogi formalne wyroku Orzekanie w przedmiocie środków kompensacyjnych Rozpoznanie wniosku o wymierzenie kary bez przeprowadzania rozprawy, art. 335 k.p.k Ogłoszenie wyroku Uzasadnienie wyroku 175 Rozdział 4 Postępowanie odwoławcze Pojęcia węzłowe dla postępowania odwoławczego Postępowanie odwoławcze regulacje wspólne dla apelacji i zażalenia Względne przyczyny odwoławcze Uwagi ogólne 192 8

7 Obraza prawa materialnego Obraza przepisów postępowania Błąd w ustaleniach faktycznych Rażąca niewspółmierność kary Bezwzględne przyczyny odwoławcze Uwagi ogólne Orzeczenie wydane przez osobę nieuprawnioną, art pkt 1 k.p.k Sąd nienależycie obsadzony, art pkt 2 k.p.k Niewłaściwość sądu, art pkt 3 i 4 k.p.k Kara nieznana ustawie, art pkt 5 k.p.k Niedochowanie zasad głosowania nad wyrokiem, art pkt 6 k.p.k Sprzeczność w treści orzeczenia, art pkt 7 k.p.k Naruszenie zasady lis pendens lub res iudicata, art pkt 8 k.p.k Istnienie przeszkód procesowych, art pkt 9 k.p.k Naruszenie prawa do obrony, art pkt 10 k.p.k Naruszenie prawa oskarżonego do obecności na rozprawie, art pkt 11 k.p.k Rażąca niesprawiedliwość orzeczenia, art. 440 k.p.k Zagadnienie prawne Apelacja Zażalenie 205 Rozdział 5 Nadzwyczajne środki zaskarżenia Kasacja Uwagi ogólne Kasacja zwyczajna Kasacja nadzwyczajna Wznowienie postępowania 219 Rozdział 6 Postępowania szczególne Uwagi ogólne Postępowanie uproszczone Postępowanie z oskarżenia prywatnego Postępowanie nakazowe Postępowanie przyspieszone 229 Rozdział 7 Postępowanie po uprawomocnieniu się orzeczenia Podjęcie postępowania warunkowo umorzonego Odszkodowanie za niesłuszne skazanie, tymczasowe aresztowanie lub zatrzymanie Ułaskawienie Wyrok łączny 235 9

8 Rozdział 8 Koszty procesu Uwagi ogólne Rodzaje kosztów procesu karnego Uwagi wprowadzające Koszty procesu z udziałem pokrzywdzonego jako uprawnionego oskarżyciela Koszty procesu związane z powództwem cywilnym Zasady rozstrzygania o kosztach procesu Uwagi wprowadzające Koszty procesu publicznoskargowego Koszty procesu prywatnoskargowego Koszty procesu związane z powództwem cywilnym Koszty postępowania odwoławczego Zwolnienie od kosztów sądowych 246 Rozdział 9 Postępowanie ze stosunków międzynarodowych Uwagi ogólne Obywatelstwo a właściwość jurysdykcyjna sądu Uwagi wprowadzające Czyn zabroniony popełniony przez obywatela polskiego Czyn zabroniony popełniony przez cudzoziemca lub apatrydę Przejęcie i przekazanie ścigania karnego Postępowanie wewnątrzunijne europejski nakaz aresztowania Uwagi wprowadzające Europejski nakaz aresztowania w ujęciu czynnym Europejski nakaz aresztowania w ujęciu biernym Ekstradycja Uwagi wprowadzające Ekstradycja czynna Ekstradycja bierna Ekstradycja uproszczona Przyjęcie i przekazanie orzeczeń do wykonania Uwagi wprowadzające Przejęcie orzeczenia do wykonania Przekazanie orzeczenia do wykonania Wykonywanie orzeczeń o karach o charakterze pieniężnym w granicach Unii Europejskiej Wykonywanie nakazów konfiskaty w granicach Unii Europejskiej Uwagi wprowadzające Wystąpienie sądu polskiego Wystąpienie organu sądowego państwa członkowskiego Unii Europejskiej Podział wyegzekwowanych kwot Odpowiedzialność regresowa za szkody wyrządzone przy wykonywaniu orzeczenia

9 II. KAZUSY 275 Odpowiedzi do kazusów 287 III. PYTANIA TESTOWE 289 Odpowiedzi do testu 308 Bibliografia

10

11 WYKAZ SKRÓTÓW Akty prawne EKPC Konwencja o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności z dnia 4 listopada 1950 r. (Dz. U. z 1993 r. Nr 61, poz. 284 z późn. zm.) k.c. ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (Dz. U. Nr 16, poz. 93 z późn. zm.) k.k. ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks karny (Dz. U. Nr 88, poz. 553 k.k.s. z późn. zm.) ustawa z dnia 10 września 1999 r. Kodeks karny skarbowy (tekst jedn.: Dz. U. z 2007 r. Nr 111, poz. 765 z późn. zm.) k.k.w. ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks karny wykonawczy (Dz. U. Nr 90, poz. 557 z późn. zm.) Konstytucja RP Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. (Dz. U. Nr 78, poz. 483 z późn. zm.) k.p.c. ustawa z dnia 17 listopada 1964 r. Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 43, poz. 296 z późn. zm.) k.p.k. ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks postępowania karnego (Dz. U. Nr 89, poz. 555 z późn. zm.) k.p.w. ustawa z dnia 24 sierpnia 2001 r. Kodeks postępowania w sprawach o wykroczenia (tekst jedn.: Dz. U. z 2008 r. Nr 133, poz. 848 z późn. zm.) k.w. ustawa z dnia 20 maja 1971 r. Kodeks wykroczeń (tekst jedn.: Dz. U. z 2010 r. Nr 46, poz. 275 z późn. zm.) MPPOP Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych z dnia 19 grudnia 1966 r. (Dz. U. z 1977 r. Nr 38, poz. 167, zał.) pr. adw. ustawa z dnia 26 maja 1982 r. Prawo o adwokaturze (tekst jedn.: Dz. U. z 2009 r. Nr 146, poz z późn. zm.) pr. pras. ustawa z dnia 26 stycznia 1984 r. Prawo prasowe (Dz. U. Nr 5, p.u.s.p. u.k.s.c. u.o.k. poz. 24 z późn. zm.) ustawa z dnia 27 lipca 2001 r. Prawo o ustroju sądów powszechnych (Dz. U. Nr 98, poz z późn. zm.) ustawa z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (tekst jedn.: Dz. U. z 2010 r. Nr 90, poz. 594 z późn. zm.) ustawa z dnia 23 czerwca 1973 r. o opłatach w sprawach karnych (tekst jedn.: Dz. U. z 1983 r. Nr 49, poz. 223 z późn. zm.) 13

12 u.p.n. ustawa z dnia 26 października 1982 r. o postępowaniu w sprawach nieletnich (tekst jedn.: Dz. U. z 2010 r. Nr 33, poz. 178 z późn. zm.) ustawa o RPO ustawa z dnia 15 lipca 1987 r. o Rzeczniku Praw Obywatelskich (tekst jedn.: Dz. U. z 2001 r. Nr 14, poz. 147 z późn. zm.) ustawa o SN ustawa z dnia 23 listopada 2002 r. o Sądzie Najwyższym (Dz. U. Nr 240, poz z późn. zm.) Czasopisma, orzecznictwo i inne Biul. PK Biuletyn Prawa Karnego Biul. SN Biuletyn Informacyjny Sądu Najwyższego CzPKiNP Czasopismo Prawa Karnego i Nauk Penalnych Dz. Urz. KGP Dziennik Urzędowy Komendanta Głównego Policji Dz. Urz. Min. Dziennik Urzędowy Ministra Sprawiedliwości Sprawiedl. ENA europejski nakaz aresztowania GP Gazeta Prawna KZS Krakowskie Zeszyty Sądowe OSA Orzecznictwo Sądów Apelacyjnych OSNKW Orzecznictwo Sądu Najwyższego. Izba Karna i Wojskowa OSNPG Orzecznictwo Sądu Najwyższego. Wydawnictwo Prokuratury Generalnej OSNwSK Orzecznictwo Sądu Najwyższego w Sprawach Karnych OSP Orzecznictwo Sądów Polskich OTK-A Orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego, Zbiór Urzędowy. Seria A PiP Państwo i Prawo Prok. i Pr. Prokuratura i Prawo Prok. i Pr.-wkł. Prokuratura i Prawo wkładka PS Przegląd Sądowy SA sąd apelacyjny SN Sąd Najwyższy SO sąd okręgowy TK Trybunał Konstytucyjny 14

13 OD AUTORÓW Niniejsze opracowanie stanowi kompleksowy zbiór materiałów z zakresu polskiego prawa karnego procesowego, przeznaczony w szczególności dla studentów prawa przystępujących do egzaminów z tego przedmiotu oraz osób przygotowujących się do egzaminów na aplikacje prawnicze. Repetytorium ma formę skondensowanego wykładu z procesu karnego, mającego na celu wyjaśnienie sensu i znaczenia instytucji procesowych w jak najprostszy sposób, bez podejmowania próby rozstrzygania występujących sporów doktrynalnych. Opracowanie to zawiera również omówienie instytucji z tzw. międzynarodowego obrotu prawnego, w tym coraz częściej stosowanego europejskiego nakazu aresztowania, jak też najnowszych instytucji procesowych, takich jak wykonywanie orzeczeń w granicach Unii Europejskiej, obejmujących przepadek mienia albo zawierających rozstrzygnięcia o karach o charakterze majątkowym. Całość opracowania składa się z dwóch zasadniczych części: teoretycznej oraz testowej. Pierwsza część obejmuje wykład z polskiej procedury karnej wzbogacony przykładami z praktyki stosowania poszczególnych instytucji procesowych, jak również wybranym przez autorów aktualnym orzecznictwem Sądu Najwyższego i sądów powszechnych. Druga część natomiast zawiera opracowania testowe, na które składają się kazusy oraz pytania testowe z odpowiedziami do wyboru. Listy prawidłowych odpowiedzi zamieszczone zostały po każdej z obu części testowych wraz z podaniem przepisów, na których każda z nich została oparta. W przypadku kazusów prawidłowe odpowiedzi oparte są zwykle na kilku przepisach, co pozwala na weryfikację utrwalonej wiedzy i zdolności łączenia różnych instytucji prawnych. Taka forma opracowania jest odpowiedzią na występujące coraz częściej w praktyce uczelnianej egzaminowanie z wykorzystaniem techniki testowej. Pozwala jednocześnie na praktyczne wyjaśnienie konkretnych instytucji prawnych, z którymi student spotyka się dopiero na dalszych etapach szkolenia, zwykle na aplikacji. Jest to również praktyczne narzędzie do wykorzystania w życiu codziennym, kiedy staje się np. przed problemem sporządzenia poprawnego pisma procesowego, ustalenia organu właściwego do podjęcia danej czynności, prawidłowego obliczenia terminów procesowych czy samodzielnego wytoczenia aktu oskarżenia w sprawach prywatnoskargowych. Przyjęty układ tekstu pokrywa się w zasadzie z systematyką kodeksu postępowania karnego. Jedynie rozdział 1 zawiera omówienie zasad procesowych, których dobra znajomość w ocenie autorów jest bardzo przydatna przed dalszą i szczegółową analizą materii oraz stanowi wprowadzenie w przedmiot opracowania. Wykaz literatury bazo- 15

14 wej oraz używane w tekście skróty podane zostały na początku, tuż przed spisem treści, co powinno ułatwić lekturę całości. Wyrażamy nadzieję, że opracowanie to spełni swoją funkcję i pozwoli studentom na jak najlepsze przygotowanie się do kolokwiów i egzaminów z przedmiotu, a wszystkim czytelnikom ułatwi poznanie w istocie skomplikowanej materii procesu karnego w taki sposób, aby prawidłowo posługiwać się w praktyce narzędziami, jakie są możliwe do wykorzystania w procesie karnym. Repetytorium niniejsze uwzględnia stan prawny na dzień 1 sierpnia 2012 r. Autorzy 16

15 I. Repetytorium

16

17 Rozdział 1 ZASADY PROCESOWE 1.1. Uwagi ogólne Aprobowana przez większość teoretyków procesu karnego definicja stanowi, iż zasady procesowe określają zasadnicze, ogólne cechy procesu, przez co wyrażają to, co jest dla tego procesu charakterystyczne 1. To społecznie ważne, ogólne dyrektywy uregulowania najbardziej istotnych kwestii z zakresu procesu 2, wreszcie są to założenia podstawowe, które odzwierciedlają nadrzędne idee, zaakceptowane przez ustawodawcę przy określaniu modelu postępowania karnego 3. W tym miejscu należy również wspomnieć definicję zasad procesowych W. Daszkiewicza. Według tego autora są to normy nadrzędne, o szczególnej doniosłości społecznej, które jednocześnie wpływają w sposób istotny na ukształtowanie innych norm regulujących proces karny, a więc takie, które mają charakter zasadniczy 4. Należy także pamiętać, że zasady procesowe nie tylko kształtują obraz procesu karnego, lecz także wpływają na wykładnię prawa procesowego. W przypadku bowiem niedających się usunąć wątpliwości interpretacyjnych należy wybrać taki sposób interpretacji, który będzie najbardziej zgodny z obowiązującymi zasadami procesu karnego 5. S. Waltoś podaje cztery kryteria, które powinny być decydujące dla uznania zasady procesowej za zasadę naczelną 6 : zasada musi mieć węzłowe znaczenie w procesie, co oznacza, że jej brak powodowałby trudności w określeniu modelu procesu, zasada powinna zawierać określoną treść ideologiczną i społeczną, zasada dotyczy bezpośrednio procesu, czyli ma to być zasada wpływająca bezpośrednio na kształt procesu, zasada powinna mieć charakter dyrektywy. 1 Z. Świda (w:) Z. Świda (red.), R. Ponikowski, W. Posnow, Postępowanie karne. Część ogólna, Warszawa 2008, s S. Waltoś, Proces karny. Zarys systemu, Warszawa 2005, s R. Kmiecik (w:) R. Kmiecik, E. Skrętowicz, Proces karny. Część ogólna, Kraków 2006, s W. Daszkiewicz, Prawo karne procesowe. Zagadnienia ogólne, t. 1, Poznań 1999, s Zwraca na to uwagę R. Kmiecik (w:) R. Kmiecik, E. Skrętowicz, Proces karny..., s S. Waltoś, Proces karny..., s ; z powyższymi kryteriami wydaje się zgadzać również J. Grajewski, powołując je w podręczniku: J. Grajewski (red.), K. Papke-Olszauskas, S. Steinborn, K. Woźniewski, Prawo karne procesowe część ogólna, Warszawa 2007, s

18 1.2. Podział naczelnych zasad procesu karnego Zasady abstrakcyjne i konkretne Podział ten akceptują wszyscy przedstawiciele nauki procesu karnego. Zgodnie twierdzą oni, że zasada abstrakcyjna to pewna idea sposobu rozstrzygnięcia węzłowej kwestii prawnej w procesie, która jest oderwana od konkretnego, tj. obowiązującego w danym miejscu i czasie, systemu prawnego. Istnieje ona bez względu na to, czy została przyjęta przez ustawodawstwo do systemu prawnego, czy też nie. Zasada konkretna zaś to zasada abstrakcyjna, która została włączona do konkretnego systemu prawnego przez ustawodawcę, w związku z czym musi być przestrzegana w stosowaniu prawa. Tylko zasada konkretna może więc zostać naruszona w trakcie procesu karnego Zasady-dyrektywy i zasady-reguły Jest to podział zasad przedstawiony przez S. Waltosia, a wywodzący się ze zmodyfikowanej przez R. Aleby ego koncepcji zasad i reguł R. Dworkina 7. Podział ten mieści się w sferze zasad konkretnych. Zasady-dyrektywy to dyrektywy obowiązujące w danym systemie prawnym, które dopuszczają jednak istnienie wyjątków, np. zasada jawności, prawdy materialnej. Zasady-reguły to dyrektywy, które są krańcowe w swoich konsekwencjach, muszą być w pełni realizowane, nie dopuszczają żadnych wyjątków. W polskim procesie karnym jest to zasada domniemania niewinności, od której żaden z przepisów nie przewiduje wyjątków Zasady prawnie zdefiniowane i zasady prawnie niezdefiniowane Zasady wynikające wprost z obowiązującego ustawodawstwa, skodyfikowane w odrębnym przepisie ustawy to zasady prawnie zdefiniowane, zwane również skodyfikowanymi, np. zasada swobodnej oceny dowodów (art. 7 k.p.k.), zasada domniemania niewinności (art. 5 1 k.p.k.) 9. Zasada prawnie niezdefiniowana (nieskodyfikowana) to zasada procesowa niesformułowana w żadnym przepisie, lecz wynikająca, na zasadzie swoistej syntezy, z odpowiedniej grupy przepisów procesowych lub z ich całokształtu S. Waltoś, Proces karny..., s Tamże. 9 R. Kmiecik (w:) R. Kmiecik, E. Skrętowicz, Proces karny..., s. 69, nazywa zasady prawnie zdefiniowane zasadami wyrażonymi expressis verbis, zaś zasady prawnie niezdefiniowane zasadami wyrażonymi w sposób dorozumiany. 10 M. Cieślak, Polska procedura karna. Podstawowe założenia teoretyczne, Warszawa 1984, s

19 Zasady konstytucyjne i zasady pozakonstytucyjne Zasada konstytucyjna to zasada wyrażona w Konstytucji. Jeśli została ona wyrażona w sposób, który umożliwia jej bezpośrednie zastosowanie, wówczas, zgodnie z brzmieniem art. 8 ust. 2 Konstytucji RP, reguluje ona wprost daną dziedzinę procesu karnego. Należy zwrócić uwagę, że przepisy kodeksu postępowania karnego muszą być zgodne z przepisami Konstytucji, gdyż w przeciwnym razie Trybunał Konstytucyjny może stwierdzić ich niekonstytucyjność. Przykładami takich zasad są: zasada domniemania niewinności (art. 42 ust. 3 Konstytucji RP), zasada prawa do obrony (art. 42 ust. 2 Konstytucji RP), zasada jawności (art. 42 ust. 1 i 2 Konstytucji RP). Przeciwieństwem zasady konstytucyjnej jest zasada pozakonstytucyjna, czyli taka, której treść nie wynika z przepisów Konstytucji Naczelne zasady pierwszego i drugiego stopnia Podział ten wyróżnił M. Cieślak. Zgodnie z jego poglądem naczelne zasady pierwszego stopnia to zasady o charakterze zwykłym i tradycyjnym, podczas gdy zasady naczelne drugiego stopnia cechuje generalizacja wyższego rzędu 11. Zasady te nie są ograniczone do dziedziny prawa karnego procesowego, mają zastosowanie również w innych gałęziach prawa. Jako przykłady owych zasad M. Cieślak wymienia m.in.: zasadę humanizmu, zasadę sprawiedliwości, zasadę praworządności Systematyka naczelnych zasad procesu karnego Obecnie obserwuje się tendencję do ograniczania liczby naczelnych zasad procesowych i wyłączania z tej kategorii zasad ogólnoprawnych, które mają znaczenie nie tylko w procesie karnym, lecz także w innych gałęziach prawa 13. Trzeba zaznaczyć, że wśród przedstawicieli nauki brak jest jednomyślności co do tego, które zasady należy uznać za naczelne dla procesu karnego. Również sposoby ich przedstawienia są różne, w zależności od autora opracowania. Poniższa tabela prezentuje ujęcie systematyki naczelnych zasad procesu karnego dokonane przez kilku wybranych autorów Tamże, s Tamże. 13 Choć M. Cieślak zalicza do naczelnych zasad procesu karnego również te zasady, których zastosowanie nie ogranicza się wyłącznie do procesu karnego. Ujęcie przez niego zasad procesowych uznać należy za najszersze. Tamże, s Wybrany sposób przedstawienia ma ułatwić przygotowanie się do egzaminu z prawa karnego procesowego w części dotyczącej naczelnych zasad procesu. Dzięki wyróżnieniu kilku sposobów ich systematyzacji student będzie mógł wybrać tę preferowaną przez egzaminatora. 21

20