Czynności procesowe obrońcy i pełnomocnika w sprawach karnych

Transkrypt

1 Czynności procesowe obrońcy i pełnomocnika w sprawach karnych Dariusz Świecki METODYKI 4. WYDANIE

2 Czynności procesowe obrońcy i pełnomocnika w sprawach karnych Dariusz Świecki Zamów książkę w księgarni internetowej METODYKI 4. WYDANIE WARSZAWA 2016

3 Stan prawny na 1 października 2016 r. Wydawca Klaudia Szawłowska-Milczarek Redaktor prowadzący Małgorzata Jarecka Opracowanie redakcyjne Katarzyna Paterak-Kondek Łamanie JustLuk Ta książka jest wspólnym dziełem twórcy i wydawcy. Prosimy, byś przestrzegał przysługujących im praw. Książkę możesz udostępnić osobom bliskim lub osobiście znanym, ale nie publikuj jej w internecie. Jeśli cytujesz fragmenty, nie zmieniaj ich treści i koniecznie zaznacz, czyje to dzieło. A jeśli musisz skopiować część, rób to jedynie na użytek osobisty. SZANUJMY PRAWO I WŁASNOŚĆ Więcej na P L K I B K Copyright by Wolters Kluwer SA, 2016 ISBN wydanie Dział Praw Autorskich Warszawa, ul. Przyokopowa 33 tel ksiazki@wolterskluwer.pl księgarnia internetowa

4 Spis treści 5 Spis treści Wykaz skrótów Przedmowa Rozdział I Zagadnienia ogólne Zasada kontradyktoryjności i zasada prawa do obrony Strony postępowania karnego Obrońca i pełnomocnik jako przedstawiciele procesowi Obrońca i pełnomocnik z wyboru Obrońca i pełnomocnik z urzędu Obrona obligatoryjna Rozdział II Obrońca i pełnomocnik w postępowaniu przygotowawczym Udział obrońcy i pełnomocnika w czynnościach dowodowych Udział obrońcy w posiedzeniu sądu w przedmiocie tymczasowego aresztowania Prawo do przeglądania akt sprawy Porozumiewanie się obrońcy z podejrzanym tymczasowo aresztowanym Udział obrońcy w końcowym zaznajomieniu z materiałami postępowania

5 6 Spis treści 6. Zażalenie na decyzje procesowe wydane w postępowaniu przygotowawczym Subsydiarny akt oskarżenia Rozdział III Obrońca i pełnomocnik w postępowaniu przed sądem pierwszej instancji Postępowanie zwyczajne Zagadnienia ogólne Udział stron, obrońców i pełnomocników w posiedzeniu Dostęp do akt sprawy w postępowaniu sądowym Udział obrońcy i pełnomocnika w posiedzeniach wyrokowych Skazanie bez przeprowadzenia rozprawy Warunkowe umorzenie postępowania Udział obrońcy i pełnomocnika w innych posiedzeniach przed rozprawą główną Umorzenie postępowania na podstawie art pkt 1 11 k.p.k Posiedzenie w przedmiocie tymczasowego aresztowania lub innego środka zapobiegawczego Posiedzenie w przedmiocie orzeczenia środków zabezpieczających Czynności obrońcy i pełnomocnika w fazie przygotowania do rozprawy głównej Zwrot sprawy prokuratorowi w celu uzupełnienia postępowania przygotowawczego Udział obrońcy i pełnomocnika w posiedzeniu przygotowawczym do rozprawy głównej Zasady przeprowadzania dowodów w postępowaniu sądowym Inicjatywa dowodowa Prekluzja dowodowa Wykorzystanie dowodu uzyskanego za pomocą czynu zabronionego

6 Spis treści Wykorzystanie dowodu uzyskanego w wyniku kontroli operacyjnej i kontroli procesowej Wykorzystanie dowodu prywatnego Przebieg rozprawy głównej Udział obrońcy i pełnomocnika w rozprawie głównej Stawiennictwo na rozprawę Kary porządkowe za nieusprawiedliwione niestawiennictwo Ogólny porządek rozprawy głównej Jawność rozprawy głównej Czynności obrońcy i pełnomocnika w trakcie przewodu sądowego Dobrowolne poddanie się karze Głosy końcowe Rodzaje wyroków Ogłoszenie wyroku Postępowania szczególne Postępowanie nakazowe Postępowanie z oskarżenia prywatnego Postępowanie przyspieszone Koszty postępowania przed sądem pierwszej instancji Rozdział IV Postępowanie międzyinstancyjne Wniosek o sporządzenie na piśmie i doręczenie uzasadnienia wyroku Zakres przedmiotowy i podmiotowy wniosku o sporządzenie na piśmie i doręczenie uzasadnienia wyroku Odmowa przyjęcia wniosku o sporządzenie na piśmie i doręczenie uzasadnienia wyroku Doręczenie wyroku z uzasadnieniem

7 8 Spis treści Rozdział V Wnoszenie środków odwoławczych Dopuszczalność wniesienia środka odwoławczego Legitymacja procesowa do wniesienia środka odwoławczego Termin wniesienia środka odwoławczego Przywrócenie terminu do wniesienia środka odwoławczego Warunki formalne środka odwoławczego Uwagi ogólne Forma pisma procesowego Kierunek środka odwoławczego Zakres zaskarżenia Zarzuty odwoławcze Zakaz stawiania niektórych zarzutów odwoławczych w trybach konsensualnych Wniosek odwoławczy Uzasadnienie środka odwoławczego Odpisy środka odwoławczego Przymus adwokacko-radcowski Zaskarżenie uzasadnienia orzeczenia Przyjęcie i odmowa przyjęcia środka odwoławczego Odpowiedź na środek odwoławczy Modyfikacja środka odwoławczego Cofnięcie środka odwoławczego Sprzeciw wobec decyzji referendarza sądowego Rozdział VI Granice kontroli odwoławczej Wyznaczenie granic kontroli odwoławczej Związanie sądu odwoławczego zarzutami odwoławczymi Granice orzekania na korzyść i na niekorzyść oskarżonego Zakaz reformationis in peius Reguły ne peius Częściowa prawomocność wyroku

8 Spis treści 9 Rozdział VII Przebieg postępowania odwoławczego Zagadnienia ogólne Posiedzenie zażaleniowe Udział obrońcy i pełnomocnika Przebieg posiedzenia zażaleniowego Rodzaje postanowień sądu odwoławczego Rozprawa apelacyjna Rozpoczęcie rozprawy apelacyjnej Przewód sądowy Przeprowadzenie dowodów na przewodzie sądowym Głosy końcowe Rodzaje wyroków sądu odwoławczego Rozdział VIII Nadzwyczajne środki zaskarżenia Kasacja Dopuszczalność kasacji Termin wniesienia kasacji Wymogi kasacji Forma pisma procesowego Zakres zaskarżenia Zarzuty kasacyjne Wniosek kasacji Uzasadnienie kasacji Opłata od kasacji Odpisy kasacji Przymus adwokacko-radcowski Przyjęcie i odmowa przyjęcia kasacji Odpowiedź na kasację Cofnięcie kasacji Wstrzymanie wykonania zaskarżonego wyroku Rozpoznanie kasacji na posiedzeniu Rozpoznanie kasacji na rozprawie Uwagi ogólne Przebieg rozprawy kasacyjnej Zastosowanie środka zapobiegawczego

9 10 Spis treści Koszty postępowania kasacyjnego Skarga na wyrok sądu odwoławczego Dopuszczalność skargi Termin wniesienia skargi Wymogi skargi Forma pisma procesowego Zakres zaskarżenia Zarzuty skargi Opłata od skargi Odpisy skargi Przymus adwokacko-radcowski Uzasadnienie skargi Przyjęcie i odmowa przyjęcia skargi Odpowiedź na skargę Wstrzymanie wykonania wyroku sądu odwoławczego Cofnięcie skargi Granice rozpoznania skargi Rodzaje orzeczeń wydawanych po rozpoznaniu skargi Wznowienie postępowania Właściwość sądu Podstawy wznowienia postępowania na wniosek Wniosek o wznowienie postępowania Uwagi ogólne Treść wniosku Opłata sądowa Przymus adwokacko-radcowski Uzupełnienie braków wniosku Odmowa przyjęcia wniosku o wznowienie postępowania jako oczywiście bezzasadnego Rozpoznanie wniosku Inicjowanie wznowienia postępowania z urzędu Rodzaje orzeczeń w przedmiocie wznowienia postępowania

10 Spis treści 11 Rozdział IX Postępowanie po uprawomocnieniu się orzeczenia Podjęcie postępowania warunkowo umorzonego Postępowanie o odszkodowanie za niesłuszne skazanie, tymczasowe aresztowanie lub zatrzymanie Prawo do odszkodowania i zadośćuczynienia Przebieg rozprawy Zaskarżenie wyroku Prośba o ułaskawienie Postępowanie w przedmiocie wydania wyroku łącznego Wzory pism procesowych Wzór nr 1. Apelacja Wzór nr 2. Kasacja Wzór nr 3. Subsydiarny akt oskarżenia Wzór nr 4. Prywatny akt oskarżenia

11

12 Wykaz skrótów 13 Wykaz skrótów Akty prawne EKPC Konwencja o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności, sporządzona w Rzymie dnia 4 listopada 1950 r. (Dz. U. z 1993 r. Nr 61, poz. 284 z późn. zm.) k.c. ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (tekst jedn.: Dz. U. z 2016 r. poz. 380 z późn. zm.) k.k. ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks karny (tekst jedn.: Dz. U. z 2016 r. poz. 1137) k.k.s. ustawa z dnia 10 września 1999 r. Kodeks karny skarbowy (tekst jedn.: Dz. U. z 2013 r. poz. 186 z późn. zm.) k.k.w. ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks karny wykonawczy (Dz. U. Nr 90, poz. 557 z późn. zm.) Konstytucja RP Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. (Dz. U. Nr 78, poz. 483 z późn. zm.) k.p.c. ustawa z dnia 17 listopada 1964 r. Kodeks postępowania cywilnego (tekst jedn.: Dz. U. z 2014 r. poz. 101 z późn. zm.) k.p.k. ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks postępowania karnego (Dz. U. Nr 89, poz. 555 z późn. zm.) k.p.w. ustawa z dnia 24 sierpnia 2001 r. Kodeks postępowania w sprawach o wykroczenia (tekst jedn.: Dz. U. z 2013 r. poz. 395 z późn. zm.) k.r.o. ustawa z dnia 25 lutego 1964 r. Kodeks rodzinny i opiekuńczy (tekst jedn.: Dz. U. z 2015 r. poz z późn. zm.)

13 14 Wykaz skrótów nowelizacja z dnia ustawa z dnia 27 września 2013 r. o zmianie ustawy 27 września 2013 r. Kodeks postępowania karnego oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. poz z późn. zm.) nowelizacja z dnia 11 marca 2016 r. ustawa z dnia 11 marca 2016 r. o zmianie ustawy Kodeks postępowania karnego oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. poz. 437) pr. adw. ustawa z dnia 26 maja 1982 r. Prawo o adwokaturze (tekst jedn.: Dz. U. z 2015 r. poz. 615 z późn. zm.) pr. pras. ustawa z dnia 26 stycznia 1984 r. Prawo prasowe (Dz. U. Nr 5, poz. 24 z późn. zm.) p.u.s.p. ustawa z dnia 27 lipca 2001 r. Prawo o ustroju sądów powszechnych (tekst jedn.: Dz. U. z 2015 r. poz. 133 z późn. zm.) reg. sąd. rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 23 grudnia 2015 r. Regulamin urzędowania sądów powszechnych (Dz. U. poz z późn. zm.) reg. SN uchwała Zgromadzenia Ogólnego Sędziów Sądu Najwyższego z dnia 1 grudnia 2003 r. w sprawie regulaminu Sądu Najwyższego (M.P. Nr 57, poz. 898 z późn. zm.) r.p.k.a. rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej przez adwokata z urzędu (Dz. U. poz. 1801) r.p.k.r. rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego z urzędu (Dz. U. poz. 1805) r.p.z.t. rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 18 czerwca 2003 r. w sprawie postępowania o zachowanie w tajemnicy okoliczności umożliwiających ujawnienie tożsamości świadka oraz sposobu postępowania z protokołami z zeznań tego świadka (Dz. U. Nr 108, poz z późn. zm.) r.w.s.o.w. rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 18 czerwca 2003 r. w sprawie wysokości i sposobu obliczania wydatków Skarbu Państwa w postępowaniu karnym (tekst jedn.: Dz. U. z 2013 r. poz. 663)

14 Wykaz skrótów 15 u.o.i.n. ustawa z dnia 5 sierpnia 2010 r. o ochronie informacji niejawnych (tekst jedn.: Dz. U. z 2016 r. poz. 1167) u.o.k. ustawa z dnia 23 czerwca 1973 r. o opłatach w sprawach karnych (tekst jedn.: Dz. U. z 1983 r. Nr 49, poz. 223 z późn. zm.) u.r.pr. ustawa z dnia 6 lipca 1982 r. o radcach prawnych (tekst jedn.: Dz. U. z 2016 r. poz. 233) ustawa o Policji ustawa z dnia 6 kwietnia 1990 r. o Policji (tekst jedn.: Dz. U. z 2015 r. poz. 355 z późn. zm.) u.ś.k. ustawa z dnia 25 czerwca 1997 r. o świadku koronnym (tekst jedn.: Dz. U. z 2016 r. poz. 1197) Czasopisma i orzecznictwo Biul. PK Biuletyn Prawa Karnego KZS Krakowskie Zeszyty Sądowe OSA Orzecznictwo Sądu Apelacyjnego OSNC Orzecznictwo Sądu Najwyższego Izba Cywilna (od 1995 r.) OSNKW Orzecznictwo Sądu Najwyższego Izba Karna i Wojskowa OSNPG Orzecznictwo Sądu Najwyższego zbiór Prokuratury Generalnej OSNwSK Orzecznictwo Sądu Najwyższego w Sprawach Karnych OSP Orzecznictwo Sądów Polskich OTK-A Orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego, seria A Prok. i Pr. Prokuratura i Prawo Prok. i Pr.-wkł. Prokuratura i Prawo (wkładka) Inne SA sąd apelacyjny SN Sąd Najwyższy TK Trybunał Konstytucyjny

15

16 Przedmowa 17 Przedmowa Udział obrońcy i pełnomocnika w sprawach karnych wiąże się z dokonywaniem czynności procesowych w ramach stosunku pełnomocnictwa. Wymaga to znajomości przepisów kodeksu postępowania karnego oraz umiejętności ich interpretacji. Profesjonalny pełnomocnik powinien być zatem dobrze przygotowany do wykonywania swojego zawodu. W spełnieniu tych wymagań ma pomóc ta książka, której głównym celem jest analiza przepisów procesowych w aspekcie ich praktycznego stosowania. Nie można jednak pominąć zagadnień teoretycznych, bez których znajomości trudno zrozumieć istotę poszczególnych instytucji procesowych. Dlatego w niezbędnym zakresie i w skrótowej formie zostały przedstawione rozważania prawne, co w połączeniu z praktycznymi wskazówkami pozwala lepiej wyjaśnić znaczenie poszczególnych czynności procesowych podejmowanych przez obrońcę i pełnomocnika. Wskazano także najważniejsze orzeczenia Sądu Najwyższego dotyczące tych zagadnień procesowych, które wzbudzają wątpliwości interpretacyjne. W celu zwiększenia praktycznego waloru książki przedstawiono również zasady sporządzania podstawowych pism procesowych w formie ich wzorów, które dotyczą apelacji, kasacji, subsydiarnego i prywatnego aktu oskarżenia. Układ książki został oparty na systematyce przepisów kodeksu postępowania karnego. Na początku omówiono zagadnienia ogólne dotyczące statusu prawnego obrońcy i pełnomocnika w powiązaniu z zasadami prawa do obrony i kontradyktoryj ności, a następnie wskazano podstawy nawiązania stosunku reprezentacji procesowej i zakresu uprawnień wynikających z pełnionej funkcji procesowej. W dalszej części przedstawiono czynności obrońcy i pełnomocnika

17 18 Przedmowa w postępowaniu przygotowawczym, w którym ich udział, ze względu na zasadę tajności tego postępowania, jest znacznie ograniczony. Odrębnie omówiono budzącą w praktyce wątpliwości interpretacyjne instytucję subsydiarnego aktu oskarżenia. W postępowaniu sądowym czynności obrońcy i pełnomocnika przedstawiono w poszczególnych stadiach tego postępowania, tj. przed sądem pierwszej i drugiej instancji, z uwzględnieniem udziału w posiedzeniach i rozprawie głównej, a także w wypadku uruchomienia trybów konsensualnych. Omówiono również udział obrońcy i pełnomocnika w postępowaniach szczególnych. W odniesieniu do postępowania odwoławczego odrębnie przedstawiono czynności związane z wszczęciem kontroli apelacyjnej oraz zagadnienia ogólne dotyczące prawa, terminu i sposobu wniesienia środków odwoławczych. Szczegółowo omówiono warunki formalne środka odwoławczego z uwzględnieniem jego kierunku, przedstawiono także zagadnienie granic kontroli odwoławczej wyznaczanych przez skarżącego oraz w przypadku, gdy sąd działa z urzędu. Czynności obrońcy i pełnomocnika w postępowaniu odwoławczym wiążą się też z występowaniem przed sądem odwoławczym. W tym aspekcie przedstawiono przebieg posiedzenia zażaleniowego i rozprawy apelacyjnej. W podobny sposób zaprezentowano czynności obrońcy i pełnomocnika w wypadku skorzystania z nadzwyczajnych środków zaskarżenia. Przedstawione zostały zasady wnoszenia kasacji i występowania z wnioskiem o wznowienie postępowania oraz wymogi, jakie muszą spełniać te środki zaskarżenia. Wskazano również możliwe sposoby ich rozstrzygnięcia w powiązaniu z prawem do udziału w czynnościach sądu. Dotyczy to zwłaszcza kwestii stawiennictwa obrońcy i pełnomocnika na rozprawę kasacyjną. W końcowej części książki omówiono czynności obrońcy i pełnomocnika w postępowaniach wszczętych po uprawomocnieniu się orzeczenia. Odrębnie przedstawiono zagadnienia dotyczące kosztów procesu w rozbiciu na poszczególne etapy postępowania sądowego, a więc

18 Przedmowa 19 przed sądem pierwszej i drugiej instancji oraz w wypadku wniesienia nadzwyczajnych środków zaskarżenia. Reguły rządzące tymi kosztami omówiono z uwzględnieniem kosztów pomocy prawnej udzielanej przez adwokata lub radcę prawnego ustanowionego z wyboru albo wyznaczonego z urzędu. Na zakończenie tego wprowadzenia należy wyrazić nadzieję, że niniejsze opracowanie okaże się pomocne dla praktyków w stosowaniu przepisów kodeksu postępowania karnego. Publikacja uwzględnia nowelizację ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks postępowania karnego (Dz. U. Nr 89, poz. 555 z późn. zm.), wprowadzoną ustawą z dnia 11 marca 2016 r. o zmianie ustawy Kodeks postępowania karnego oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. poz. 437), która weszła w życie z dniem 15 kwietnia 2016 r. Nowelizacja ta zmienia dotychczasowy model postępowania karnego w kierunku przywrócenia szerszej inkwizycyjności postępowania sądowego kosztem kontradyktoryjności. W tym zakresie następuje odwrócenie reformy procedury karnej zwiększającej kontradyktoryjność, wprowadzonej ustawą z dnia 27 września 2013 r. o zmianie ustawy Kodeks postępowania karnego oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. poz z późn. zm.), która obowiązywała od 1 lipca 2015 r. Obecna nowelizacja, oparta na zasadzie inkwizycyjności, przywraca reguły przeprowadzania dowodów sprzed 1 lipca 2015 r. Nie stanowi natomiast całkowitego odwrócenia zmian dokonanych poprzednią reformą, gdyż w większości pozostawia uregulowania, które nie odnoszą się do kontradyktoryjnego przeprowadzania dowodów. Obowiązujący stan prawny stanowi obecnie konglomerat przepisów z okresów dwóch wielkich nowelizacji, tj. nowelizacji z 2013 r. i nowelizacji z 2016 r. W wyniku tej ostatniej zostały reaktywowane niektóre przepisy uchylone z dniem 1 lipca 2015 r. oraz uchylone lub zmienione przepisy nowelizacji z 2013 r., a ponadto wprowadzone nowe regulacje prawne. Ponadto w wyniku nowelizacji z dnia 21 lipca 2016 r. o zmianie ustawy Kodeks postępowania karnego, ustawy o zawodach lekarza i lekarza dentysty oraz ustawy o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta (Dz. U. z 2016 r., poz obowiązującej od 5 sierpnia 2016 r.) zmieniono i wprowadzono nowe przepisy

19 20 Przedmowa do kodeksu postępowania karnego. W tym gąszczu znowelizowanych przepisów nie jest łatwo się poruszać. Dlatego obecne wydanie książki stanowi swoisty przewodnik po zmianach, w którym w sposób systemowy przedstawiono aktualny stan prawny. Niniejsze wydanie uwzględnia stan prawny oraz orzecznictwo Sądu Najwyższego na dzień 1 października 2016 r. Dariusz Świecki

20 1. Zasada kontradyktoryjności i zasada prawa do obrony 21 Rozdział I Zagadnienia ogólne 1. Zasada kontradyktoryjności i zasada prawa do obrony Zasada kontradyktoryjności Zasada kontradyktoryjności to dyrektywa, w myśl której proces jest prowadzony w formie sporu równouprawnionych stron przed bezstronnym sądem. Zasada ta oparta została na rozdzieleniu funkcji procesowych oskarżenia, obrony i orzekania. Funkcje te wykonywane są przez różne podmioty. W ramach wykonywania funkcji oskarżenia występuje oskarżyciel, a funkcję obrony realizuje oskarżony. Oskarżony ma prawo do obrony, czyli do korzystania z pomocy obrońcy. Udział obrońcy w procesie karnym wynika z zasady prawa do obrony. Obrońca może zostać ustanowiony z wyboru lub wyznaczony z urzędu. W tym drugim przypadku ustawa określa podstawy wyznaczenia obrońcy z urzędu. Wynikają one z konieczności posiadania obrońcy przez oskarżonego (obrona obligatoryjna) albo nieposiadania przez niego wystarczających środków finansowych na ustanowienie obrońcy z wyboru (obrona fakultatywna). W pierwszym przypadku wyznaczenie obrońcy następuje niejako automatycznie, w drugim przypadku na wniosek oskarżonego i po spełnieniu ustawowych przesłanek. Natomiast zasada kontradyktoryjności wymaga, aby podmiot inny niż oskarżony który ma z oskarżonym prowadzić równorzędny spór miał również uprawnienie do korzystania z pomocy prawnej w procesie. Dlatego też

21 22 Rozdział I. Zagadnienia ogólne ustawodawca przyznał mu prawo do korzystania z pomocy pełnomocnika. Tak więc w procesie po stronie oskarżonego występuje obrońca, pełnomocnik zaś reprezentuje inne strony niż oskarżony oraz podmioty niebędące stronami. Nie dotyczy to jednak oskarżyciela publicznego. Jeżeli jest nim prokurator, to działa zawsze osobiście, natomiast nieprokuratorski oskarżyciel publiczny przez swoich pracowników. Zasada prawa do obrony Zasada prawa do obrony została wyrażona w art. 6 k.p.k. Jest to również zasada konstytucyjna, gdyż zgodnie z art. 42 ust. 2 Konstytucji RP każdy, przeciwko komu prowadzone jest postępowanie karne, ma prawo do obrony we wszystkich stadiach postępowania. Może w szczególności wybrać obrońcę lub na zasadach określonych w ustawie korzystać z obrońcy z urzędu. Także w prawie międzynarodowym prawo do obrony jest silnie eksponowane. Stanowi o nim Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych (Dz. U. z 1977 r. Nr 38, poz. 167), który w art. 14 ust. 3 lit. d wymaga, aby oskarżony został poinformowany o prawie do posiadania obrońcy. Natomiast europejska Konwencja o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności (Dz. U. z 1993 r. Nr 61, poz. 284 z późn. zm.) w art. 6 ust. 3 lit. c gwarantuje oskarżonemu prawo do bronienia się osobiście lub przez ustanowionego przez siebie obrońcę, a jeśli nie ma on wystarczających środków na pokrycie kosztów obrony do bezpłatnego korzystania z pomocy obrońcy wyznaczonego z urzędu, gdy wymaga tego dobro wymiaru sprawiedliwości. Prawo oskarżonego do posiadania i korzystania z pomocy obrońcy nie może być ograniczone. W doktrynie przyjmowany jest podział na obronę materialną i obronę formalną. Przez obronę materialną rozumie się wszelką działalność wykonywaną przez kogokolwiek (oskarżonego, obrońcę, przedstawiciela ustawowego, oskarżyciela publicznego), służącą temu, aby oskarżony nie poniósł kary niesłusznie lub ponad miarę swojego przewinienia.

22 1. Zasada kontradyktoryjności i zasada prawa do obrony 23 Przez obronę formalną rozumie się prawo oskarżonego do korzystania z pomocy obrońcy polegające na możliwości ustanowienia obrońcy z wyboru lub posiadania obrońcy z urzędu. O tym prawie należy pouczyć podejrzanego przed pierwszym przesłuchaniem (art k.p.k.). [!]Prawo do obrony przysługuje oskarżonemu na wszystkich etapach postępowania karnego, nawet po jego prawomocnym zakończeniu. Dotyczy to przede wszystkim postępowania w przedmiocie wydania wyroku łącznego oraz wnoszenia kasacji i wniosku o wznowienie postępowania. W procesie karnym oskarżony (podejrzany) może mieć jednocześnie nie więcej niż trzech obrońców (art. 77 k.p.k.). Przepis ten, wprowadzający limit trzech obrońców lege non distinguente dotyczy zarówno obrońców z wyboru, jak i obrońców z urzędu (wyrok SN z dnia 14 stycznia 2005 r., V KK 309/04, OSNKW 2005, nr 2, poz. 19). Ze względu na jednoznaczne brzmienie art k.p.k. jeżeli ( ) oskarżony nie ma obrońcy z wyboru oskarżony nie może skutecznie wnosić o wyznaczenie dodatkowo jeszcze obrońcy z urzędu, gdy ma obrońcę z wyboru, argumentując, że posiadanie jednego obrońcy nie zapewni mu realnego prawa do obrony materialnej, a nie jest w stanie bez uszczerbku dla niezbędnego utrzymania siebie i rodziny ustanowić więcej niż jednego obrońcę (art k.p.k.). Jeżeli oskarżony ustanowił więcej niż jednego obrońcę, to każdy z nich ma prawo do działania obok pozostałych obrońców. Organ procesowy ma obowiązek traktować jednakowo wszystkich ustanowionych obrońców np. należy zawiadomić każdego z obrońców o czynnościach, w których mogą wziąć udział. [O]Prawidłowe wykonywanie obowiązków przez organ procesowy wobec jednego obrońcy nie konwaliduje uchybienia popełnionego wobec innego obrońcy (wyrok SN z dnia 17 marca 1980 r., II KR 319/79, OSNKW 1980, nr 5 6, poz. 50).

23 Dariusz Świecki profesor nadzwyczajny, doktor habilitowany nauk prawnych na Wydziale Prawa i Administracji Uniwersytetu Łódzkiego; sędzia Izby Karnej Sądu Najwyższego; autor wielu książek, artykułów i glos z zakresu procedury karnej i wykroczeniowej oraz prawa karnego skarbowego, m.in. Apelacja w postępowaniu karnym, Postępowanie odwoławcze w sprawach karnych. Komentarz. Orzecznictwo, Metodyka pracy sędziego w sprawach o wykroczenia, a także współautor komentarzy do kodeksu postępowania karnego. Czynności procesowe obrońcy i pełnomocnika w sprawach karnych to publikacja przygotowana z myślą o praktykach adwokatach i radcach prawnych występujących przed sądem w sprawach karnych, a także aplikantach adwokackich i radcowskich. Czwarte wydanie znanej publikacji uwzględnia nowelizację kodeksu postępowania karnego obowiązującą od 15 kwietnia 2016 r., która modyfikuje model postępowania karnego w kierunku przywrócenia szerszego zakresu inkwizycyjności postępowania sądowego. Powoduje ona znaczne odejście od obowiązującej od 1 lipca 2015 r. reformy procedury karnej zwiększającej kontradyktoryjność, w szczególności przywraca dotychczasowe reguły przeprowadzania dowodów. Książka przedstawia czynności procesowe obrońcy i pełnomocnika w ujęciu praktycznym według kolejności ich podejmowania. Stanowi swego rodzaju przewodnik po tekście kodeksu, objaśniając poszczególne instytucje procesowe z perspektywy działalności procesowej obrońcy i pełnomocnika. Zawiera także wskazówki przydatne przy sporządzaniu pism procesowych i występowaniu przed organami postępowania karnego. W opracowaniu szczególną uwagę zwrócono na czynności w postępowaniu przygotowawczym i przed sądem pierwszej instancji, jak również związane z zaskarżeniem orzeczeń, w tym z wniesieniem apelacji i kasacji oraz wniosku o wznowienie postępowania i skargi na wyrok sądu odwoławczego. Omówiono przepisy dotyczące zasad sporządzania apelacji, kasacji, subsydiarnego i prywatnego aktu oskarżenia. Ponadto zamieszczono wzory takich pism. W publikacji w szerokim zakresie cytowane są i objaśniane orzeczenia Sądu Najwyższego. zamówienia: infolinia , fax zamowienia@wolterskluwer.pl CENA 159 ZŁ (W TYM 5% VAT)