Cztery wolności na rynku gazu ziemnego

Transkrypt

1 Cztery wolności na rynku gazu ziemnego Działania liberalizacyjne w obszarze gazu ziemnego w Polsce Wrzesień 2012 r.

2

3 Od autorów Cztery wolności na rynku gazu ziemnego to pierwsze opracowanie, które przedstawia kluczowe wyzwania stojące na drodze do zliberalizowanego rynku gazu w Polsce. Oddajemy w Państwa ręce raport Cztery wolności na rynku gazu ziemnego. Jest to pierwsze opracowanie, które w sposób kompleksowy przedstawia ścieżkę dojścia do zliberalizowanego rynku gazu w Polsce. Rynku, na którym cena paliwa gazowego jest wynikiem gry popytu ze strony odbiorców mających realną możliwość wyboru oferty oraz podaży, która kształtuje się poprzez konkurencję pomiędzy dostawcami. W raporcie zdefiniowaliśmy warunki konieczne dla zaistnienia wolnego rynku gazu ziemnego w Polsce, o utworzenie którego od kilku lat apelują przedsiębiorcy, a który w dojrzałej formie funkcjonuje na rynkach Europy Zachodniej. Jest to model, do którego dąży Komisja Europejska, postulując stworzenie jednolitego, spójnego rynku gazu ziemnego w ramach państw członkowskich Unii Europejskiej. W obliczu ograniczeń infrastrukturalnych stworzenie ram dla efektywnego i wolnego rynku gazu w Polsce wymaga implementacji szeregu rozwiązań regulacyjnych oraz systemowych. Warunki niezbędne dla funkcjonowania wolnego rynku zdefiniowaliśmy w formie czterech postulatów wolności infrastrukturalnej, wolności obrotu giełdowego, wolności kontraktowej oraz wolności handlowej. Raport został podzielony na dwie części. W pierwszej części wskazujemy kluczowe uwarunkowania formalne i systemowe, stanowiące filary dla funkcjonowania zliberalizowanego rynku gazu ziemnego w Polsce. W części szczegółowej znajduje się pogłębiona analiza każdego z rozwiązań zaproponowanych w ramach czterech wolności, wraz ze wskazaniem wniosków płynących z wdrożenia podobnych rozwiązań na rynkach europejskich. Publikacja została przygotowana przez ekspertów Grupy Energetycznej zespołu doradców dedykowanych do wsparcia sektora naftowego i gazowego w Polsce. Zachęcamy do dzielenia się z nami uwagami zarówno na temat niniejszego raportu jak również innych kwestii dotyczących rynku gazu. Wspólnie włączmy się w debatę nad kształtem sektora gazowego, ponieważ ma ona kluczowe znaczenie dla rozwoju polskiej gospodarki i pozycji Polski na arenie międzynarodowej. Jacek Socha Wiceprezes Zarządu, Partner PwC Wojciech Słowiński Partner, Grupa Energetyczna PwC Działania liberalizacyjne w obszarze gazu ziemnego w Polsce 1

4 2 Cztery wolnoêci na rynku gazu ziemnego

5 Spis treści Od autorów 1 Warunki dla funkcjonowania liberalnego rynku gazu 4 Raport szczegółowy 16 Wolność infrastrukturalna 16 Rozwój infrastruktury gazowej 17 Unbundling jako narzędzie gwarantujące równy dostęp do infrastruktury 19 Optymalizacja wykorzystania infrastruktury 20 Wolność obrotu giełdowego 23 Przygotowanie rozwiązań proceduralnych dla funkcjonowania obrotu giełdowego 24 Programy uwalniania gazu od propozycji PGNiG do obligo giełdowego 24 Możliwość bezpośredniego uczestnictwa w giełdzie gazu 28 Wolność kontraktowa 29 Dostosowanie regulacji krajowych do wymogów unijnych w zakresie terminu zmiany dostawcy 30 Możliwość częściowej redukcji zakontraktowanych wolumenów 32 Wprowadzenie zasady plecaka 32 Wolność handlowa 33 Zniesienie ograniczeń odsprzedaży w ramach umowy z Gazpromem 34 Klauzule ograniczające możliwość odsprzedaży a rozwój rynku 34 Regulator jako strażnik czterech wolności 36 Wdrożenie zapisów Trzeciej dyrektywy do regulacji krajowych 37 Potrzebne działania Prezesa URE w obszarze czterech wolności 38 Kontakty 40 Działania liberalizacyjne w obszarze gazu ziemnego w Polsce 3

6 Warunki dla funkcjonowania liberalnego rynku gazu Wolności, jakie Traktat gwarantuje obywatelom Unii między innymi swobodny przepływ towarów, swoboda przedsiębiorczości oraz prawo do swobodnego świadczenia usług są możliwe do osiągnięcia jedynie w warunkach w pełni otwartego rynku, który umożliwia wszystkim konsumentom swobodny wybór dostawców, a wszystkim dostawcom swobodną realizację dostaw dla swoich odbiorców. pkt 3 Preambuły do Dyrektywy 2009/73/WE (Trzeciej Dyrektywy gazowej) Rynek gazu ziemnego w Polsce znajduje się w okresie głębokich przemian. Nadrzędnym celem wprowadzanych inicjatyw jest przejście z modelu w pełni regulowanego rynku gazu, na którym w ramach obszaru obrotu dominuje jedno przedsiębiorstwo a ceny gazu ziemnego stanowią przedmiot taryfikacji, do modelu rynku liberalnego, gdzie mechanizmy rynkowe i konkurencja pomiędzy podmiotami działającymi w obszarze sprzedaży gazu ziemnego kreują cenę paliwa gazowego. Model wolnego rynku gazu ziemnego, w ramach którego odbiorcy paliwa gazowego mają wolność wyboru dostawcy, a dostawcy posiadają swobodę realizacji dostaw i usług jest modelem typowym dla rynków zachodnioeuropejskich. Jest też modelem, do którego dąży Komisja Europejska postulując stworzenie jednolitego, spójnego rynku gazu ziemnego w ramach państw członkowskich UE. Zachodzącym zmianom z uwagą przyglądają się polscy przedsiębiorcy, a w szczególności branża chemiczna i hutnicza, dla których koszt gazu stanowi jeden z najważniejszych czynników konkurencyjności warunkujący rozwój, jak również branża gazownicza, która w otwarciu rynku poszukuje szans na rozwój obszaru sprzedaży gazu ziemnego. Liberalizacja rynku gazu ziemnego wspiera również dążenie Unii Europejskiej do redukcji emisji gazów cieplarnianych, stwarzając warunki do rozwoju rynku i wzrostu roli gazu ziemnego w strukturze zużycia paliw. Zgodnie z prognozami największym motorem wzrostu zużycia gazu ziemnego w Polsce będzie elektroenergetyka, w której odtworzenie części mocy zainstalowanych będzie odbywało się poprzez budowę źródeł ciepła i energii elektrycznej opartych na paliwach gazowych. Wynika to m.in. ze znacznie niższego poziomu emisyjności paliwa gazowego względem innych paliw kopalnych oraz dużej elastyczności pracy bloków gazowych, które mogą pełnić funkcję mocy rezerwowych dla elektrowni wiatrowych. Taki kierunek zmian jest wyraźnie zauważalny w strategiach koncernów elektroenergetycznych działających w Polsce. Jednak pomimo deklaracji budowy dużych mocy w oparciu o paliwo gazowe, dotychczas tylko w przypadku kilku projektów podjęte zostały realne działania. Jedną z przyczyn takiego stanu rzeczy jest brak pewności co do kierunku i tempa zmian liberalizacyjnych na rynku gazu ziemnego w Polsce, w tym integracji rynku krajowego z rynkami Europy Zachodniej oraz zaistnienia mechanizmów rynkowych kształtowania cen paliwa gazowego. Kwestie te warunkują dalszy rozwój branż, w których gaz ziemny stanowi istotną część kosztów działalności, a więc elektroenergetyki, chemii i petrochemii oraz hutnictwa. Otwarcie rynku jest również kluczową kwestią z punktu widzenia rozwoju obszaru wydobycia gazu ze złóż niekonwencjonalnych w Polsce i może decydować o tym, czy Polska w pełni wykorzysta szansę w przypadku potwierdzenia opłacalności eksploatacji tych złóż. Zmiany nakierunkowane na liberalizację rynku gazu są obecnie w fazie przygotowania lub we wstępnej fazie realizacji. Od kilku lat prowadzony jest program inwestycji w infrastrukturę gazową. Równolegle, wdrożone zostały zmiany w zakresie rozdzielenia działalności w obszarze operatorstwa na infrastrukturze gazowej od zaangażowania w obszarze wydobycia i sprzedaży funkcją gazu ziemnego. Kolejnymi kluczowymi inicjatywami są trwające od końca 2011 roku prace nad programem uwalniania gazu oraz stworzeniem giełdy gazu, jednak dotychczasowe działania uznać należy za niewystarczające. Obserwowana w ostatnim czasie intensyfikacja działań w obszarze liberalizacji rynku wynika z konieczności dostosowania regulacji krajowych do wymogów dyrektyw unijnych w związku z zarzutami stawianymi Polsce przez Komisję Europejską w tym zakresie i ryzykiem nałożenia wysokich kar finansowych. 4 Cztery wolnoêci na rynku gazu ziemnego

7 Doświadczenia innych krajów członkowskich Unii Europejskiej, w tym stosunkowo nieodległy przykład rynku czeskiego pokazuje, że połączenie działań regulacyjnych (narzędzia liberalizacyjne) z rozbudową infrastruktury gazowej może doprowadzić do faktycznej liberalizacji sektora gazowego. W Czechach rozbudowa i połączenie krajowego systemu gazowego z systemem niemieckim, które umożliwiło swobodny przepływ gazu pomiędzy rynkiem wewnętrznym a innym płynnymi rynkami gazowymi, były skutecznym rozwiązaniem uwalniającym rynek. W obecnych realiach krajowego rynku gazowego, zapewnienie swobodnego przesyłu paliwa gazowego pomiędzy Polską a rynkami Europy Zachodniej i Południowej wymaga jednak istotnych inwestycji w infrastrukturę. Realizacja tych inwestycji wymaga zarówno wysokich nakładów finansowych jak i czasu, którego, zarówno w świetle postępowania Komisji Europejskiej, jak również oczekiwań budowy wolnego rynku gazowego ze strony polskich przedsiębiorstw, brakuje. W warunkach ograniczeń infrastrukturalnych stworzenie ram dla funkcjonowania wolnego rynku wymaga implementacji szeregu rozwiązań regulacyjnych oraz systemowych gwarantujących funkcjonowanie kilku fundamentalnych filarów wolnego rynku gazowego. Rozwiązania te zgrupować można wokół czterech postulatów, w dalszej części raportu nazywanych czterema wolnościami. Cztery wolności na rynku gazu ziemnego Silny Regulator jako strażnik wolności 1 Wolność infrastrukturalna (równy dostęp do infrastruktury) Wolność obrotu giełdowego 2 (swobodny dostęp do płynnej giełdy gazu) Wolność kontraktowa 3 (swoboda wyboru dostawcy gazu) 4 Wolność handlowa (swoboda dysponowania własnym gazem ziemnym) Mając na uwadze, iż procesy deregulacyjne wpływają na osłabienie pozycji rynkowej podmiotu dominującego na rynku, przestrzeganie czterech wolności stanowiących fundament liberalnego rynku gazu ziemnego powinno być gwarantowane przez silnego Regulatora posiadającego uprawnienia do nadzoru nad przebiegiem procesu liberalizacyjnego a także narzędzia dające możliwość sprawnego egzekwowania obowiązków nakładanych na graczy rynkowych oraz reagowania w przypadku ich naruszenia. Wdrażając rozwiązania liberalizacyjne pamiętać należy o ich szerokim kontekście i zakresie oddziaływania. Z tego powodu wszelkie inicjatywy należy wprowadzać w sposób dogłębnie przemyślany, zapewniając spójność pomiędzy wprowadzanymi rozwiązaniami. W przeciwnym wypadku wdrażane zmiany mogą nie przynieść oczekiwanego efektu, a w skrajnym przypadku ich wpływ na rynek może być odwrotny od zamierzonego. Równocześnie należy zaznaczyć, że pełna liberalizacja rynku możliwa będzie dopiero w momencie likwidacji ograniczeń systemowych, w tym w obszarze przesyłu i magazynowania, oraz otwarcia systemu gazowego Polski na rynki Europy Zachodniej. Działania liberalizacyjne w obszarze gazu ziemnego w Polsce 5

8 Wolność infrastrukturalna Infrastruktura gazowa, w tym przesyłowa, dystrybucyjna oraz magazynowa, stanowią monopole naturalne. Analizując sektor gazu ziemnego należy więc rozróżnić obszary infrastrukturalne, które podlegają i będą podlegać ścisłej regulacji zarówno na szczeblu krajowym jak i europejskim, od obszaru obrotu, w ramach którego możliwy i wskazany jest rozwój konkurencji. Równocześnie jednak dla liberalizacji rynku i rozwoju konkurencji w obszarze obrotu kluczowe jest zagwarantowanie wolności infrastrukturalnej rozumianej jako zapewnienie dostępu do infrastruktury dla wszystkich podmiotów na rynku na przejrzystych i niedyskryminujących zasadach. Zapewnienie tego warunku jest szczególnie istotne w sytuacji ograniczeń infrastrukturalnych, braku dostatecznych mocy na połączeniach międzysystemowych gwarantujących swobodny przepływ gazu pomiędzy rynkiem polskim a rynkami Europy Zachodniej i Południowej, jak również w przypadku braku kapitałowego rozdzielenia działalności infrastrukturalnej od sprzedaży gazu. Dostęp do infrastruktury daje przewagę w obszarze obrotu nad innymi podmiotami bez względu na stopień rozwoju rynku. W celu umożliwienia rozwoju konkurencji potrzebne jest zapewnianie pełnej przejrzystości w zakresie udostępniania mocy systemowych i ich alokacji. Gwarantem zapewnienia przejrzystości powinien być silny Regulator, mający do swojej dyspozycji narzędzia pozwalające na egzekwowanie rzeczywistego wypełnienia zasady TPA. Na rynku polskim ma to szczególne znaczenie w przypadku niepełnego rozdzielenia działalności magazynowej od działalności w obszarze obrotu gazem ziemnym. Przy takim model rozdziału ryzyko działań dyskryminujących inne podmioty i nadużywania pozycji dominującej jest wyraźnie większe niż w przypadku pełnego, formalno-prawnego i kapitałowego rozdziału. Jacek Ciborski Wicedyrektor, PwC Dostęp do infrastruktury Podstawowym założeniem dla zagwarantowania pełnej transparentności rynku jest wprowadzenie rozdziału działalności w obszarach infrastrukturalnych od działalności w obszarze wydobycia i sprzedaży gazu ziemnego. W przypadku przesyłu gazu ziemnego zastosowany został w Polsce model pełnego wydzielenia operatora systemu przesyłowego, gdzie zarówno własność infrastruktury, jak i funkcja operatorska znajdują się w odrębnym podmiocie, niepowiązanym kapitałowo z producentem i sprzedawcami. Inny model wydzielenia został zastosowany w obszarze magazynowania. W dniu 1 czerwca 2012 roku funkcje operatorskie na magazynach przejęła od spółki matki spółka Operator Systemu Magazynowania, podmiot w pełni zależny kapitałowo od spółki Polskie Górnictwo Naftowe i Gazownictwo (PGNiG). W ten sposób zapewniony został rozdział formalny funkcji operatorskiej od spółki obrotu, przy zachowaniu powiązań kapitałowych pomiędzy spółkami oraz pozostawieniu w ramach spółki obrotu aktywów magazynowych. O ile w przypadku obszaru przesyłu gazu ziemnego regulacje unijne wyraźnie określają dopuszczalne metody unbundlingu (rozdziału), o tyle w obszarze magazynowania brak jest tak precyzyjnych wytycznych. Niemniej jednak, nie widząc uzasadnienia dla odrębnego traktowania obszarów przesyłu, dystrybucji i magazynowania gazu ziemnego, wskazać należy konieczność wprowadzenia dodatkowych rozwiązań mających na celu rzeczywiste zagwarantowanie funkcjonowania zasady TPA. Takim rozwiązaniem może być m.in. wdrożenie wewnętrznych procedur i regulaminów w ramach OSM, gwarantujących pełną niezależność decyzyjną spółki od PGNiG oraz uniemożliwiających spółce matce wykorzystanie pozycji dominującej na potrzeby budowy przewagi konkurencyjnej nad innymi uczestnikami rynku. Ze względu na istotną przewagę konkurencyjną, wynikającą z posiadania pojemności handlowych na potrzeby własne, niezbędny jest nadzór nad tym obszarem działalności ze strony silnego Regulatora posiadającego odpowiednie umocowania prawne. Regulator powinien być aktywnie zaangażowany w nadzór nad wypełnianiem wymogów w zakresie niezależności, dlatego powinien mieć uprawnienia, dające możliwość realnego egzekwowania obowiązku zapewnienia niedyskryminującego dostępu do infrastruktury. Jednym z narzędzi dla Prezesa URE jako Regulatora, umożliwiających sprawne przeciwdziałanie wykorzystywaniu pozycji dominującej przez uczestników rynku, jest decyzja demonopolizująca przewidziana w projekcie Prawa gazowego. 6 Cztery wolnoêci na rynku gazu ziemnego

9 Wolność infrastrukturalna Jest to uprawnienie do nałożenia na przedsiębiorstwo gazownicze obowiązku sprzedaży na wskazanych przez niego warunkach określonej ilości gazu ziemnego (program uwolnienia gazu), określonych mocy przesyłowych (program uwolnienia przepustowości) lub też określonych pojemności magazynowych (program uwolnienia pojemności magazynowych). Określenie minimalnego poziomu zwrotu z inwestycji w istotny sposób zmniejsza ryzyko biznesowe prowadzenia działalności w obszarach infrastrukturalnych. W dobie kryzysu finansowego tego typu projekty mogą stanowić ciekawą alternatywę dla funduszy inwestycyjnych, które coraz częściej poszukują możliwości lokowania środków w projekty o niskim ryzyku i stabilnym zwrocie z zainwestowanego kapitału. Jecek Socha Partner, PwC Uprawnienie to mogłoby równocześnie zostać wykorzystane przez Prezesa URE w celu bardziej równomiernej, pro-konkurencyjnej alokacji mocy na połączeniach międzysystemowych pomiędzy podmiotami funkcjonującymi na rynku. Zapis ten umożliwiłby sprawne przeprowadzenie programu uwalniania przepustowości na interkonektorach celem zwiększenia importu przez innych uczestników rynku. Rozbudowa infrastruktury gazowej Obszar infrastruktury to jednak nie tylko kwestia zapewnienia równego dostępu do systemu gazowego. Biorąc pod uwagę ograniczenia infrastrukturalne sektora gazu ziemnego, kluczową kwestią jest rozbudowa infrastruktury. Najbardziej efektywnym narzędziem stymulującym szybki rozwój infrastruktury jest zapewnienie zwrotu z inwestycji na satysfakcjonującym poziomie. Stopa zwrotu powinna odzwierciedlać ryzyka sektorowe, jak również specyfikę krajowego rynku i potrzeby inwestycyjne. Prawo Energetyczne określa minimalną wysokość stopy zwrotu dla obszaru magazynowania na poziomie 6%. Zaproponowany gwarantowany poziom jest zbyt niski, aby zachęcić inwestorów do inwestycji. Dla porównania jest to stopa zwrotu niższa niż gwarantowana rentowność inwestycji na rynku niemieckim, która w przypadku nowych inwestycji w infrastrukturę gazową wynosi 9,05% przed odliczeniem podatku. Pomimo, iż w rzeczywistości akceptowany przez Prezesa URE poziom zwrotu jest na istotnie wyższy niż ustawowe minimum, wskazanie w ustawie minimalnego zwrotu na zbyt niskim poziomie oznacza dla inwestora niepewność co do przyszłych decyzji taryfowych. Optymalne wykorzystanie infrastruktury gazowej Wprowadzone w instrukcji ruchu sieci przesyłowej mechanizmy alokacji przepustowości, zmierzające w kierunku udostępniania części mocy transgranicznych na zasadach krótkoterminowych, stanowi krok we właściwym kierunku. W celu stymulacji rozwoju rynku oraz integracji rynku polskiego z rynkami UE, operator powinien rozważyć zwiększenie minimalnego poziomu mocy oferowanych jako krótkoterminowe. Wojciech Słowiński Partner, PwC W świetle długiego horyzontu czasu niezbędnego do likwidacji wąskich gardeł w systemie gazowym, istotnym aspektem staje się optymalne wykorzystanie istniejącego systemu i przeciwdziałanie sytuacjom, w których uczestnicy rynku, poprzez rezerwację i niewykorzystanie mocy, blokują dostęp do rynku dla innych graczy. Bazując na doświadczeniach rynków Europy Zachodniej, optymalne w tym obszarze wydaje się być połączenie rozwiązań systemowych, takich jak stworzenie i udostępnienie efektywnego narzędzia do wtórnego obrotu zdolnościami systemowymi, z rozwiązaniami restrykcyjnymi jak wdrożenie formuły use it or lose it ( korzystaj albo trać ). Rozwiązanie takie pozwoli operatorowi systemu na efektywne zarządzanie niewykorzystanymi mocami systemowymi, które nie są dobrowolnie udostępniane przez uczestników rynku na platformie wtórnego obrotu. Wtórny obrót mocami systemowymi jest szeroko stosowanym rozwiązaniem, jednak kluczem do jego efektywnego funkcjonowania jest stworzenie narzędzia umożliwiającego szybki i tani transfer mocy pomiędzy uczestnikami rynku. Odrębnym rozwiązaniem pozwalającym na lepszą integrację systemów w obrębie państw członkowskich UE jest pozostawianie części mocy na potrzeby rezerwacji krótkoterminowych, które pozwalają na wykorzystanie okresowych tendencji rynkowych. Ponieważ planowanie zapotrzebowania na krótki termin jest bardziej precyzyjne, alokacja części mocy na operacje krótkoterminowe pozwala na optymalne wykorzystania sieci. Podejście takie jest zgodne z wytycznymi Europejskiej Grupy Regulatorów Energii i Gazu (ERGEG), zgodnie z którymi, co najmniej 10% mocy oferowanych jako ciągłe powinno być przewidziane dla rezerwacji krótkoterminowych. Zostało ono odzwierciedlone w nowej Instrukcji Ruchu i Eksploatacji Sieci Przesyłowej GAZ-SYSTEM w odniesieniu do połączeń międzysystemowych. Działania liberalizacyjne w obszarze gazu ziemnego w Polsce 7

10 Wolność obrotu giełdowego Poza kwestiami infrastrukturalnymi, liberalizacja rynku wymaga wdrożenia szeregu zmian systemowych. Wolny rynek gazu nie może funkcjonować bez wprowadzenia rozwiązań oraz narzędzi umożliwiających zawieranie transakcji pomiędzy uczestnikami rynku i stanowiących miejsce kształtowania ceny referencyjnej gazu ziemnego. Platformy wymiany handlowej, np. w ramach giełdy gazu, zapewniają możliwość dokonywania bieżących transakcji kupna/sprzedaży paliwa gazowego, wspierają funkcję bilansowania rynku, w istotny sposób przekładają się na zmniejszenie ryzyk operacyjnych w obszarze obrotu i kreują konkurencję. Funkcje te spełniają jednak dopiero rozwinięte rynki giełdowe o odpowiednim poziomie płynności, tj. o odpowiednio dużym wolumenie paliwa gazowego będącego przedmiotem handlu giełdowego oraz odpowiednio dużej liczbie zawieranych transakcji. W obecnym otoczeniu rynkowym i infrastrukturalnym wykreowanie płynności rynku wymaga niezbędnych działań po stronie podażowej uruchomienia programu uwalniania gazu oraz zapewnienia wolności obrotu giełdowego czyli możliwie szerokiego dostępu do rynku giełdowego dla zainteresowanych podmiotów. Budowa konkurencji na rynku co do zasady wiąże się z pogorszeniem pozycji rynkowej podmiotu posiadającego pozycję dominującą. Ze względu na konflikt interesów pomiędzy dążeniem podmiotu dominującego do zachowania pozycji monopolistycznej a procesami liberalizacyjnymi, skuteczność dobrowolnych programów wdrażanych przez podmiot dominujący budzi poważne wątpliwości. Dodatkowo dobrowolne ograniczanie pozycji rynkowej może być uznawane za działanie na szkodę spółki. Jacek Ciborski Wicedyrektor, PwC Program uwalniania gazu Biorąc pod uwagę wąskie gardła w polskim systemie gazowniczym ograniczające możliwość importu przez spółki niezależne od podmiotu dominującego, w pierwszym okresie funkcjonowania giełdy gazu niezbędne będzie podjęcie działań w celu zapewnienia podaży gazu na giełdzie. Płynność rynku giełdowego może być kreowana poprzez wprowadzenie programu uwolnienia gazu, wymuszającego prowadzenie części handlu gazem ziemnym poprzez giełdę. Programy uwalniania gazu, mające na celu wejścia na rynek nowych graczy i rozwój konkurencji, były szeroko stosowanym narzędziem w procesach liberalizacyjnych na wielu rynkach Europy Zachodniej. W obecnym otoczeniu infrastrukturalnym, konieczne może okazać się połączenie programu uwolnienia gazu z innym narzędziem, które stworzy dla nowych graczy faktyczną szansę na konkurowanie z krajowym monopolistą, jak np. program uwolnienia przepustowości na połączeniach międzysystemowych lub program uwolnienia pojemności magazynowych. Zgodnie z pierwotnym kształtem programu, sprzedaż gazu przez PGNiG następować miała w formie aukcji, organizowanych przy wsparciu giełdy towarowej. Pierwotnie program zakładał udostępnienie wolumenu na poziomie około 70% zużycia gazu w Polsce, co odpowiada konsumpcji odbiorców przemysłowych. Przedłużające się uzgodnienia w zakresie warunków dobrowolnego programu uwolnienia gazu według koncepcji PGNiG oraz realna groźba nałożenia na Polskę kar finansowych za opóźnienia w procesie otwierania polskiego rynku gazu skutkowały przygotowaniem poselskiego projektu zmiany ustawy Prawo Energetyczne z czerwca bieżącego roku. Projekt ustawy zakładał znacznie niższy wolumen, nakładając, zamiast rozważanego wcześniej obowiązku oferowania gazu w formie aukcji, obowiązek sprzedaży w formie obligo giełdowego 15% gazu ziemnego wprowadzanego do sieci przez podmiot, który w danym roku posiadał prawo do ponad 10% całkowitych mocy wejściowych krajowego systemu przesyłowego, co odpowiada około 2 mld m 3 surowca rocznie. 8 Cztery wolnoêci na rynku gazu ziemnego

11 Wolność obrotu giełdowego Uważam, że na rynku publicznym powinno być zbywane 70 proc. gazu konsumowanego w Polsce. Tyle zużywa przemysł, a moim celem jest uwolnienie cen dla tego segmentu odbiorców i w związku z tym obroty na rynku publicznym powinny być skorelowane ze zużyciem gazu przez przemysł. Jeżeli z jakichś powodów konieczne byłoby stopniowe dochodzenie do poziomu 70 proc., to za absolutne minimum uważam wykreowanie rynku o obrotach rzędu 30 proc. konsumpcji gazu w Polsce. Inaczej kreowane na tym rynku indeksy cenowe nie będą wiarygodne. Marek Woszczyk Prezes Urzędu Regulacji Energetyki w wywiadzie dla WNP.PL z dnia 3 sierpnia 2012 Dla porównania, łączne roczne zużycie gazu przez cztery kluczowe zakłady chemiczne: w Tarnowie, Policach, Puławach i Kędzierzynie szacować można na ok. 2,2 mld m 3. W dobie braku alternatywnych możliwości importu paliwa gazowego do Polski taki wolumen nie wpłynie na szybki wzrost liczby nowych dostawców oraz nie pozwoli na ukształtowanie referencyjnej ceny gazu ziemnego. Ponieważ zgodnie z Prawem energetycznym Prezes URE przy podejmowaniu decyzji o zwolnieniu przedsiębiorstwa energetycznego z obowiązku przedkładania taryf do zatwierdzenia, bierze pod uwagę konkurencję na rynku, wprowadzone zmiany nie pozwolą na zniesienie regulacji cenowych. Wprowadzenie obligo to dobry kierunek dla stymulowania rozwoju rynku gazu ziemnego. Zmiany regulacyjne powinny iść w kierunku określenia poziomu obligo mającego realny wpływ na rozwój konkurencji na rynku lub uzupełnienia obligo dodatkowymi otwartymi przetargami. Mateusz Konieczny Menedżer, PwC Analizując kolejne propozycje dotyczące obligo giełdowego, należy zadać pytanie jaki wolumen gazu powinien obejmować program, aby w jego wyniku można było rozważać możliwość uwolnienia cen spod regulacji. Pomocna w poszukiwaniu odpowiedzi na to pytanie może być analogia do rynku elektroenergetycznego, który proces uwalniania cen ma już za sobą oraz wykorzystanie obecnych regulacji z zakresu ochrony konkurencji i konsumentów. Zgoda Prezesa URE na uwolnienie rynku energii z obowiązku taryfikacji miała miejsce w momencie gdy wskaźnik HHI, będący miarą koncentracji rynku, wynosił Aby rynek gazu ziemnego osiągnął analogiczny poziom wskaźnika, program uwolnienia gazu w formie obligo giełdowego powinien obejmować minimum 51% gazu sprzedawanego przez podmiot dominujący. Jeszcze bardziej restrykcyjne jest podejście zgodne z ustawą o ochronie konkurencji i konsumentów, gdzie domniemywa się, że przedsiębiorca ma pozycję dominującą, jeżeli jego udział w rynku właściwym przekracza 40%. Uzależnienie decyzji Prezesa URE od zapisów tej ustawy oznaczałoby konieczność uwolnienia 60% wolumenu sprzedawanego gazu. Jeśli w powyższych wyliczeniach przyjmiemy założenie, że Regulator w pierwszej kolejności planuje otwarcie rynku i zwolnienie z obowiązku taryfikacji sprzedaż gazu do przemysłu odpowiadającego za zużycie 70% gazu w Polsce, to zgodnie z powyższą metodologią minimalny poziom uwalnianego gazu nie powinien być niższy niż 35-42% krajowego zużycia. Przedział ten wynika jednak z przyjętego założenia, że gaz nabywany przez inne podmioty w ramach programu będzie sprzedawany wyłącznie do odbiorców przemysłowych, co w rzeczywistości stanowi duże uproszczenie. Z tego powodu zasadne wydaje się wprowadzenie obligo progresywnego, lub uzupełnienie obligo dodatkowymi otwartymi przetargami. Działania liberalizacyjne w obszarze gazu ziemnego w Polsce 9

12 Wolność obrotu giełdowego Umożliwienie bezpośredniego udziału w giełdzie szerokiemu gronu odbiorców, w tym odbiorcom przemysłowym, powinno przyczynić się do przyśpieszenia rozwoju rynku giełdowego gazu i zwiększenia jego płynności. Jacek Socha Partner, PwC Wolność obrotu giełdowego Powodzenie programu uwalniania gazu realizowanego poprzez rynek giełdowy zależeć będzie również od aktywności uczestników rynku giełdowego zainteresowanych nabyciem udostępnianego paliwa gazowego. Z punktu widzenia płynności rynku zasadne jest umożliwienie szerokiego, bezpośredniego dostępu do giełdy gazu dla wszystkich zainteresowanych podmiotów. Analogicznie do rozwiązania funkcjonującego na rynku energii elektrycznej, wolność obrotu giełdowego powinna zostać zapewniona poprzez umożliwienie przedsiębiorstwom gazowniczym i odbiorcom gazu będącym osobami prawnymi, uzyskania statusu członka giełdy towarowej, a tym samym bezpośredniego uczestnictwa w giełdzie gazu i zawierania transakcji na własny rachunek. W przypadku energii elektrycznej ustawa o giełdach towarowych umożliwia przedsiębiorcom energetycznym działanie na własny rachunek, pod warunkiem zatrudnienia maklera giełd towarowych oraz zawarcia umowy o rozliczanie transakcji z domem maklerskim lub uzyskania zezwolenia na prowadzenie rachunków lub rejestrów towarów giełdowych. 10 Cztery wolnoêci na rynku gazu ziemnego

13 Wolność kontraktowa Wolny rynek powinien być rynkiem, na którym silna jest pozycja odbiorcy, mającego możliwość swobodnej zmiany dostawcy i mogącego wybierać najkorzystniejsze dla siebie oferty na rynku. Jednym z podstawowych warunków funkcjonowania liberalnego rynku jest zapewnienie wolności kontraktowej, czyli faktycznej możliwości wyboru dostawcy gazu, a tym samym możliwości skutecznego wypowiedzenia umowy. Skrócenie okresów wypowiedzenia w przypadku zmiany dostawcy jest zmianą we właściwym kierunku. Wciąż jednak wskazane w postanowieniu UOKiK terminy są dłuższe niż przewidziane w ramach Dyrektywy, jak również są dłuższe niż w przypadku niektórych rynków europejskich, np. na rynku czeskim wypowiedzenie umowy możliwe jest nawet w okresie 10 dni. Wojciech Słowiński Partner, PwC Procedura zmiany dostawcy Prawo energetyczne gwarantuje odbiorcom prawo wyboru dostawcy paliwa gazowego, jednak jeszcze do niedawna zapisy te były de facto martwe. Przyczyną tego był z jednej strony brak dużych alternatywnych dostawców na rynku, a z drugiej zapisy umowne blokujące możliwość szybkiej i taniej zmiany dostawcy gazu. W ramach postępowania antymonopolowego Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumenta (UOKiK) zobowiązał spółkę PGNiG do wystąpienia do odbiorców z propozycją zmiany obowiązujących umów oraz, w odniesieniu do nowych umów, wprowadzenia do wzorca zmienionej klauzuli. Klauzula ta umożliwiać ma zmianę dostawcy z końcem miesiąca gazowego następującego po miesiącu gazowym, w którym oświadczenie o wypowiedzeniu zostało złożone sprzedawcy. Dostosowanie prawa krajowego do wytycznych Trzeciej Dyrektywy gazowej wymagać będzie wprowadzenia zmian legislacyjnych. Projekt prawa gazowego przewiduje wprowadzenie 21-dniowego okresu wypowiedzenia w odniesieniu do umów na czas nieokreślony. Zaznaczyć należy, że Dyrektywa nie precyzuje, czy wytyczne dotyczące 21-dniowego okresu wypowiedzenia dotyczą umów terminowych czy na czas nieokreślony. Jednak zbyt daleko idące regulacje w tym obszarze mogą mieć również negatywne następstwa. Umożliwienie wypowiadania umów terminowych z 3-tygodniowym wyprzedzeniem powodowałoby zupełnie inne podejście spółek obrotu do zarządzania portfelem dostaw gazu ziemnego, co w konsekwencji wpływać może na wzrost cen paliwa gazowego w kontraktach. Podkreślić należy, że z punktu widzenia procesu liberalizacji rynku gazu ziemnego w Polsce istotne jest nie tyle skrócenie terminu wypowiadania umów terminowych, ile możliwość skutecznego i taniego wypowiedzenia umów zawartych z przedsiębiorstwem zasiedziałym na potrzeby zmiany dostawcy. Działania liberalizacyjne w obszarze gazu ziemnego w Polsce 11

14 Wolność kontraktowa Możliwość częściowej redukcji zamówienia Zgodnie ze zobowiązaniem nałożonym na PGNiG przez UOKiK zagwarantowana została możliwość skutecznej zmiany dostawcy dla całego zakontraktowanego wolumenu gazu. Wyrok Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumenta nie odnosi się jednak do możliwości częściowej redukcji zamówienia i zmiany dostawcy dla części dostaw. W związku z niskim poziomem rozwoju rynku gazu ziemnego w Polsce oraz ograniczeniami infrastrukturalnymi pozyskanie dużych ilości gazu od spółek obrotu alternatywnych w stosunku do PGNiG jest w praktyce niemożliwe, a ryzyko takiej transakcji byłoby dla odbiorcy zbyt duże. Aby skutecznie egzekwować swoje prawo do zmiany dostawcy na tym etapie rozwoju rynku, odbiorca powinien mieć możliwość częściowej redukcji zakontraktowanych wolumenów na podstawie jednostronnej deklaracji (częściowa zmiana sprzedawcy), bez konieczności wypowiedzenia całości umowy. Rozwiązanie takie mogłoby zostać wprowadzone poprzez bezpośrednie uregulowanie w obowiązujących regulacjach prawnych lub nadanie Regulatorowi uprawnień do wydawania wiążących decyzji w tym zakresie. Rozwiązanie takie z pewnością wpłynęłoby na istotnie większą skłonność odbiorców przemysłowych do dywersyfikacji portfela dostaw gazu ziemnego, stymulując tym samym rozwój konkurencji w obszarze obrotu paliwem gazowym lub rozwój giełdy gazu, w przypadku zakupów gazu na tym rynku. 12 Cztery wolnoêci na rynku gazu ziemnego

15 Wolność handlowa Ze względu na ograniczone źródła podaży paliwa gazowego na rynku należy podjąć wszelkie działania mające na celu zwiększenie płynności na rynku od strony podaży. W tym celu niezbędne jest zapewnienie podmiotom działającym na rynku wolności handlowej, rozumianej jako możliwość swobodnego dysponowania zakupionym gazem włącznie z możliwością jego odsprzedaży poprzez giełdę gazu lub w ramach umów bilateralnych. W tym kontekście stosowane w ramach umowy sprzedaży gazu klauzule zakazujące nabywcy odsprzedaży paliwa gazowego budzą uzasadnione wątpliwość co do zgodności z zapisami ustawy o ochronie konkurencji i konsumenta. Zapisy ustawy wskazują, iż niedozwolone jest nadużywanie pozycji dominującej na rynku polegające m.in. przeciwdziałaniu kształtowaniu się warunków niezbędnych do powstania bądź rozwoju konkurencji. Szczególne wątpliwości budzi zakaz swobodnego dysponowania zakupionym gazem, w kontekście zapisów umownych wymuszających odbiór minimalnych ilości paliwa pod rygorem kar finansowych powszechnie stosowana formuła take or pay ( bierz lub płać ), które z jednej strony zobowiązują do odbioru paliwa gazowego pod rygorem wysokich kar finansowych, równocześnie ograniczając możliwość jego zagospodarowania. Zgodność tych zapisów z prawem unijnym została zakwestionowana przez Komisję Europejską na szczeblu umów gazowych pomiędzy odbiorcami europejskimi a rosyjskim dostawcą Gazprom. W konsekwencji interwencji Komisji klauzule uniemożliwiające reeksport gazu nabywanego przez kraje członkowskie zostały zniesione. Klauzule zakazujące odsprzedaży paliwa gazowego przy równoczesnym zastosowaniu formuły bierz lub płać zostały uznane za ograniczające konkurencję również w wyniku postępowania zakończonego w 2010 roku przez niemiecki urząd kartelowy w odniesieniu do największych dostawców energii i gazu w Niemczech. Swoboda dysponowania własnością jest jedną z kluczowych zasad gospodarki rynkowej. Wszelkie działania publiczne i prywatne, zmierzające do ograniczenia prawa własności należy gospodarczej traktować jako wyjątki i poddać szczególnie rygorystycznej ocenie. dr Piotr Milczarek Radca prawny, PwC Działania liberalizacyjne w obszarze gazu ziemnego w Polsce 13

16 Regulator jako strażnik czterech wolności Powyższe cztery wolności stanowią warunki konieczne dla funkcjonowania wolnego, liberalnego rynku gazu ziemnego i z tego powodu ich wdrożenie powinno być gwarantowane odpowiednimi zapisami regulacyjnymi. Przykład przedłużających się uzgodnień w sprawie dobrowolnego programu uwolnienia gazu PGNiG pokazuje ograniczoną skuteczność dobrowolnych rozwiązań. Przestrzeganie tych fundamentalnych zasad powinno być gwarantowane przez silnego Regulatora wyposażonego w odpowiednie narzędzia i uprawnienia, umożliwiające nadzór nad przestrzeganiem zasad oraz dające możliwość sprawnego reagowania w przypadku ich naruszenia. W sytuacjach spornych Regulator powinien posiadać uprawnienia do skutecznego rozstrzygania konfliktów i nieporozumień pomiędzy uczestnikami rynku. Konieczność silnego i sprawnego nadzoru nad rynkiem oraz wspieranie konkurencji i właściwego funkcjonowania rynku pokreślona została również w Dyrektywie gazowej. Zgodnie z Trzecim pakietem liberalizacyjnym Regulator powinien posiadać uprawnienia i mieć zagwarantowane narzędzia pozwalające na skuteczne nadzorowanie rynku oraz możliwość wydawania wiążących decyzji w stosunku do uczestników rynku. W celu zapewnienia pełnej bezstronności przy podejmowaniu decyzji, Regulator powinien mieć zagwarantowaną pełną niezależność. Uprawnienia dla Regulatora i narzędzia niezbędne do sprawnego przeprowadzenia procesu liberalizacji gazu ziemnego w Polsce muszą być zagwarantowane w regulacjach krajowych. Brak restrykcyjnych narzędzi, wymuszających na uczestnikach rynku podejmowanie konkretnych działań, skutkować będzie długim i nieskutecznym procesem przechodzenia z obecnego modelu regulowanego do modelu rynku liberalnego, narażając przy tym Polskę na wysokie kary finansowe nakładane przez Komisję Europejską na kraje, które nie otworzą krajowych rynków na konkurencję. Na podstawie analizy planowanych i postulowanych działań w obszarze liberalizacji rynku gazu ziemnego w Polsce, określić można niezbędne dodatkowe uprawnienia Regulatora w obszarach czterech wolności na rynku gazu ziemnego. Regulator powinien dysponować odpowiednimi narzędziami, które umożliwią sprawny nadzór nad uczestnikami rynku w obliczu jego transformacji. Narzędziem takim może być art. 97 projektu ustawy Prawo gazowe dający Prezesowi URE możliwość nałożenia na przedsiębiorstwo zintegrowane pionowo posiadające siłę rynkową, która może zagrażać prawidłowemu funkcjonowaniu mechanizmów rynkowych m.in. obowiązku sprzedaży określonej ilości gazu ziemnego, mocy przesyłowych czy pojemności magazynowych. Ze względu na znaczenie tych zapisów dla sprawnego procesu liberalizacji należy dążyć do ich usankcjonowania już w ramach planowanej nowelizacji ustawy Prawo energetyczne. Mateusz Konieczny Menedżer, PwC 14 Cztery wolnoêci na rynku gazu ziemnego

17 Regulator jako strażnik czterech wolności Niezbędne uprawnienia Regulatora w obszarze czterech wolności na rynku gazu ziemnego Wolność infrastrukturalna Umożliwienie sprawowania skutecznego nadzoru nad operatorami infrastruktury w zakresie wypełniania wymogów niezależności prawnej, organizacyjnej i podejmowania decyzji od wszelkich innych rodzajów działalności niezwiązanych z przesyłem, dystrybucją i magazynowaniem, uprawnienie do nałożenia sankcji na podmioty nie wypełniające tych wymogów. Monitorowanie, w jaki sposób egzekwowana jest zasada TPA w odniesieniu do infrastruktury, a w przypadku stwierdzenia naruszeń uprawnienie do nałożenia na operatora infrastruktury obowiązku sprzedaży na wskazanych warunkach określonych mocy przesyłowych lub też określonych pojemności magazynowych. Wolność obrotu giełdowego Uprawnienie do nałożenia na przedsiębiorstwo obrotu obowiązku sprzedaży określonej ilości gazu ziemnego na wskazanych warunkach oraz nałożenia sankcji w przypadku nie wypełnienia tych obowiązków. Wolność kontraktowa Uprawnienie do kontrolowania umów sprzedaży i umów kompleksowych w zakresie postanowień dotyczących zmiany dostawcy oraz do nakładania sankcji na przedsiębiorstwa stosujące w tym zakresie praktyki ograniczające konkurencję (lub też informowanie Prezesa UOKiK o występowaniu w tych umowach niedozwolonych klauzulach umownych). Wolność handlowa Uprawnienie do kontrolowania umów sprzedaży i umów kompleksowych w zakresie postanowień dotyczących zakazu odsprzedaży oraz informowanie Prezesa UOKiK o występowaniu w tych umowach niedozwolonych klauzulach umownych. Działania liberalizacyjne w obszarze gazu ziemnego w Polsce 15

18 RAPORT SZCZEGÓŁOWY Wolność infrastrukturalna Dla liberalizacji rynku i rozwoju konkurencji w obszarze obrotu kluczowe jest zagwarantowanie wolności infrastrukturalnej rozumianej jako zapewnienie dostępu do infrastruktury dla wszystkich podmiotów na rynku na przejrzystych i niedyskryminujących zasadach. 16

19 Wolność infrastrukturalna Jedną z głównych barier dla rozwoju rynku gazu w Polsce są ograniczenia występujące po stronie infrastruktury gazowej. Moce na punktach wejścia do systemu krajowego z kierunków innych niż wschodni są ograniczone, co z kolei utrudnia dostęp do rynku polskiego podmiotom niezależnym. Powszechnie wskazywaną przeszkodą jest także ograniczony dostęp do pojemności magazynowych. Mając na uwadze wąskie gardła występujące w ramach systemu gazowego kluczową kwestią z punktu widzenia zliberalizowanego rynku jest zapewnienie swobodnego i równego dostępu wszystkim uczestnikom rynku. Rozwój infrastruktury gazowej Należy spodziewać się, że w najbliższym czasie nadal występować będzie deficyt mocy na punktach wejścia z kierunku zachodniego, co stanowić będzie barierę dla rozwoju konkurencji w obszarze obrotu. Podmiot dedykowany do rozwoju infrastruktury GAZ-SYSTEM realizuje od kilku lat szeroko zakrojony program inwestycyjny, nakierowany na eliminację wąskich gardeł na połączeniach z krajami ościennymi. Do najważniejszych efektów tych działań zaliczyć można uruchomienie na przełomie 2011 i 2012 roku nowych przepustowości na połączeniach z Czechami i Niemcami. Obecnie trwa budowa terminalu w Świnoujściu, prowadzone są także analizy dotyczące m.in. rozbudowy połączenia z Czechami i budowy połączenia ze Słowacją. Należy zauważyć, że proces przygotowania i realizacji inwestycji infrastrukturalnych wymaga czasu, a wymierne efekty podejmowanych obecnie działań odczuwalne będą dopiero w perspektywie kilku lat. Należy spodziewać się, że w najbliższym czasie nadal występować będzie deficyt mocy na punktach wejścia z kierunku zachodniego, co stanowić będzie barierę dla rozwoju konkurencji w obszarze obrotu. Dla rozwoju rynku gazu w Polsce bardzo istotna jest również infrastruktura magazynowa. Dostęp do magazynów pozwala spółkom obrotu na wypełnienie wymogów w zakresie zapasów obowiązkowych, zabezpieczenie zwiększonych dostaw w okresach zimowych, bilansowanie handlowe a także optymalizację cen zakupu. Polska na tle krajów Unii Europejskich cechuje się relatywnie niskim wskaźnikiem pokrycia konsumpcji gazu ziemnego przez pojemności magazynowe. Realizacja planów inwestycyjnych PGNiG (zgodnie z informacjami podawanymi przez spółkę wartość docelowa pojemności w 2020 roku ma wynieść 3,5 mld m 3 ) zwiększy istotnie pojemności dostępne w Polsce, jednak w związku z prognozowanym wzrostem zużycia gazu ziemnego, nie należy spodziewać się poprawy w zakresie zdolności zabezpieczenia krajowego popytu. Działania liberalizacyjne w obszarze gazu ziemnego w Polsce 17

20 Wolność infrastrukturalna Pojemności magazynowe w Polsce na tle innych rynków europejskich Kraj Aktualna pojemność Zużycie gazu Produkcja własna Import netto Dzienne pokrycie czynna magazynów ziemnego w 2010 r. w 2010 r. w 2010 r. konsumpcji przez gazu ziemnego [mld m 3 ] [mld m 3 ] [mld m 3 ] magazyny [dni] [mld m 3 ] Austria 7,45 10,1 10,1 269 Węgry 6,13 10,9 10,9 205 Słowacja 2,84 5,6 5,6 185 Czechy 3,28 9,3 9,3 129 Francja 12,7 46,9 46,9 99 Niemcy 20,2 81,3 10,6 70,7 91 Dania 1,02 4,9 8,2-3,3 76 Włochy 15,6 76,1 7,6 68,5 75 Hiszpania 4,53 34,4 34,4 48 Polska 1,84 14,4 4,2 10,0 47 Holandia 5,28 43,6 70,5-26,9 44 Belgia 0,68 19,4 19,4 13 Źródło: Analiza PwC na podstawie BP Statistical Review i Gas Infrastructure Europe Mając na uwadze potrzeby inwestycyjne w infrastrukturę gazową, zasadne jest rozważenie zachęt i ułatwień dla podmiotów zajmujących się jej rozbudową. Rozważyć można wprowadzenie na poziomie regulacji krajowych minimalnej stopy zwrotu z inwestycji w infrastrukturę gazową na atrakcyjnym dla inwestorów poziomie. W chwili obecnej w ustawie Prawo energetyczne określono minimalną stopę zwrotu jedynie w odniesieniu do infrastruktury magazynowej na poziomie 6%. Stopy zwrotu z inwestycji na rynku niemieckim Niemiecka Federalna Agencja Sieci Elektrycznych, Gazowych, Telekomunikacyjnych, Pocztowych i Kolejowych (krajowy regulator rynku energii), w dniu 31 października 2011 wydała postanowienie dotyczące ustalenia stóp zwrotu z inwestycji dla operatorów infrastruktury gazowej dla nowej i eksploatowanej infrastruktury na lata Stosownie do zapisów w decyzji stopa zwrotu z inwestycji dla planowanej infrastruktury lub też jej rozbudowy będzie wynosiła 9,05% przed odliczeniem podatku (7,39% po odliczeniu podatku). Dla infrastruktury będącej w użyciu przyszła stopa zwrotu wyniesie 7,14% przed odliczeniem podatku (5,83% po odliczeniu podatku). Przez okres 5 lat poziom stóp zwrotu powinien utrzymać się na jednakowym poziomie. Na decyzję regulatora wpływ miały zmiany ogólnych stóp procentowych na rynkach finansowych oraz szacunki dotyczące ryzyka przedsiębiorstwa. 1 W uzasadnieniu przyjętego postanowienia Federalna Agencja podkreśliła znaczenie rozbudowy sieci gazowej w związku ze zwiększonym udziałem odnawialnych źródeł energii w nowym modelu energetycznym gospodarki niemieckiej. Warto zwrócić uwagę, że klimat inwestycyjny w Niemczech cechuje się dużą stabilnością i przewidywalnością. Wysoki poziom stóp zwrotu powinien stanowić bodziec do inwestowania w sieci gazowe w Niemczech. 18 Cztery wolnoêci na rynku gazu ziemnego